sábado, 16 de enero de 2010

Bhakti-rasamrita-sindhu-bindu - Visvanatha Cakravartin

Fotos
Devocion
harekrsna

Jagadananda Das

Bhakti-rasamrita-sindhu-bindu

Visvanatha Cakravartin

çré-gauräìga-vidhur jayati

çré-bhakti-rasämåta-sindhu-binduù

maìgaläcaraëam

akhila-rasämåta-mürtiù prasåmara-ruci-ruddha-tärakä-päliù |

kalita-çyämä-lalito rädhä-preyän vidhur jayati ||

uttamä bhaktiù

anyäbhiläñitä çünyaà jïäna-karmädy anävåtam |

änukülyena kåñëänu- çélanaà bhaktir uttamä ||1||

asyärthaù—anyäbhiläña-jïäna-karmädi-rahitä çré-kåñëam uddiçyänukülyena käya-väì-manobhir yävaté kriyä sä bhaktiù |

atha tasyä lakñaëaà vadann eva grantham ärabhate—anyeti | yathä kriyä-çabdena dhätv-artha-mätram ucyate, tathätränuçélana-çabdenäpi dhätv-artha-mätram ucyate | dhätvä arthaç ca dvividhaù—pravåtti-nivåtty-ätmakaù | tatra pravåtty-ätmaka-dhätv-arthas tu käya-väì-mänaséya tat-tac-ceñöä-rüpaù | nivåtty-ätmaka-dhätvä arthaç ca pravåtti-bhinnaù, préti-viñädätmako mänasaù tat-tad-bhäva-rüpaç ca, sa ca vakñyamäëa-rati-premädi-sthäyi-bhäva-rüpaç ca, sevä-nämäparädhänäm udbhaväbhäva-käritety ädi vacana-vyaïjitaù sevä-nämäparädhädy-abhäva-rüpaç ca |

tad evaà sati kåñëa-sambandhi-kåñëärthaà vänuçélanam iti tat-sambandha-mätrasya tad-arthasya vä vivakñitatväd guru-pädäçrayädau, bhäva-rüpasyäpi kroòékåtatväd raty-ädi-sthäyini vyabhicäri-bhäveñu ca nävyäptiù |

etac ca kåñëa-tad-bhakta-kåpayaiva labhyaà çré-bhagavataù svarüpa-çakti-våtti-rüpam api käyädi-våtti-tädätmyenävirbhütam iti jïeyam | agre tu spañtékariñyate | kåñëa-çabdaç cätra svayaà bhagavataù kåñëasya tad-rüpäëäà cänyeñäm avatäräëäà grähakaù | täratamyam agre vivecanéyäm |

tatra bhakti-svarüpatä-siddhy-arthaà viçeñaëam äha— änukülyeneti | prätikülye bhaktitväprasiddheù | änukülyaà coddeçyäya çré-kåñëäya rocamänä pravåttir ity ukte lakñaëe ’tivyäptir avyäptiç ca | tad yathä—asura-kartåka-prahära-rüpänuçélanaà yuddha-rasa utsäha-ratiù çré-kåñëäya rocate | yathoktaà prathama skandhe—manasvinäm iva san saàprahäraù [bhä.pu. 1.13.40] iti saàprahära iti | tathä çré-kåñëaà vihäya dugdha rakñärthaà gatäyäù yaçodäyäs tädåçänuçélanaà çré-kåñëäya na rocate | yathoktaà çré-daçame— saàjäta-kopa-sphuritäruëädharaù [bhä.pu. 10.9.6] iti | tathä ca tatra taträtivyäpty-avyäpteç ca väraëäyänukülyänäà pratikülya-çünyatvam eva vivakñaëéyam | evaà saty asureñu dveña-rüpa-prätikülya-sattvän nätivyäptiù | evaà yaçodäyäù prätikülyäbhävän nävyäptir iti bodhyam | etena viçeñaëasyänukülyasyaiva bhaktitvam astu | bhakti-sämänyasyaiva kåñëäya rocamänatväd viçeñyasyänuçélana-padasya vaiyarthyam ity api çaìkä nirastä | tädåça-prätikülyäbhäva-mätrasya ghaöe ’pi sattvät |

uttamätva-siddhy-arthaà viçeñaëa dvayam äha—anyäbhiläñitä-çünyam ity ädi | katham bhütam anuçélanam anyasmin bhakty-ätirikte phalatvenäbhiläña-çünyaà—bhaktyä saïjätayä bhaktyä [bhä.pu. 11.3.31] ity ekädaçokter bhakty uddeçaka bhakti karaëam ucitam evety ato ’nyasmin khalu bhakty-atirikta iti | yathätränyäbhiläña-çünyatvaà vihäyänyäbhiläñitä çünyam iti svabhävärthaka-täcchélya-pratyayena kasyacid bhaktasya kadäcid akasmät maraëa-saìkaöe präpte—he bhagavan bhaktaà mäm etad vipatteù sakäçäd rakñeti kädäcitkäbhiläña-sattve ’pi na kñatiù | yatas tasya vaivaçya-hetuka-svabhäva-viparyayeëaiva tädåg-äbhiläño na tu sväbhävika iti bodhyam |

punaù kédåçam ? jïäna-karmädy-anävåtam—jïänam atra nirbheda-brahmänusandhänaà, na tu bhajanéya-tattvänusandhänam api tasyävaçyäpekñaëéyatvät | karma—smärtaà nitya-naimittikädi, na tu bhajanéya-paricaryädi tasya tad anuçélana-rüpatvät | ädi-çabdena phalgu-vairägya-yoga-säìkhyäbhyäsädayas tair anävåtaà na tu çünyam ity arthaù | tena ca bhakty-ävarakäëäm eva jïäna-karmädénäà niñedho ’bhipretaù | bhakty-ävarakatvaà näma vidhi-çäsanän nitya-karmäkaraëe pratyaväyädi bhayäc chraddhayä kriyamäëatvaà tathä bhakty-ädi-rüpeñöa-sädhanatväc chraddhayä kriyamäëatvaà ca | tena loka saìgrahärtham açraddhayäpi piträdi çräddhäìgaà kürvatäà mahänubhävänäà çuddha-bhaktau nävyäptiù | atra çré-kåñëänuçélanaà kåñëa-bhaktir iti vaktavye bhagavac-chästreñu kevalasya bhakti-çabdasya tatraiva viçräntir ity abhipräyät tathoktam ||1||

(2)

sä bhaktiù sädhana-bhaktir bhäva-bhaktiù prema-bhaktir iti trividhä | sädhana-bhaktiù punar vaidhé-rägänugä-bhedena dvividhä |

sä bhaktir iti | athätra sädhana-sädhya-rüpo dvividho bheda evästu, bhävasyäpi sädhya-bhakty-antarbhävo ’stu kià bheda-traya-karaëeneti cen, na | yato ’gre vakñyamäëasya—

utpanna-ratayaù samyaì nairvighnyam anupägatäù |

kåñëa-säkñät-kåtau yogyäù sädhakäù parikértitäù || [bha.ra.si. 2.1.276]

iti sädhaka-bhakta-lakñaëasya madhye raty-apara-paryäyasya bhävasyävirbhäve ’pi samyaì-nairvighnyam anupägatä iti viçeñaëena prabalatarasya kasyacid aparädhasya kaçcana bhägo ’vaçiñöo ’stéti labhyate | evaà sati kleça-janakasyäparädhasya leçe ’pi sädhya-bhakter ävirbhävo na saàbhavati | ata eva tatraivoktasya sädhya-bhakti-viçiñöa-siddha-bhakta-lakñaëasya madhye avijïätäkhila-kleçäù sadä kåñëäçritäkriyäù siddhäù syur ity anena tathaiva pratipäditaà | tasmäd bhävasya sädhya bhakter antarbhävo na saàbhavati | tathaiva sädhana-bhakter antarbhävas tu sutaräm eva nästi | yato ’traiva prakaraëe sädhana-bhakti-lakñaëe bhäva-sädhanatva-rüpa-viçeñaëena bhävasya sädhana-bhaktitvaà parästaà | bhävasya bhäva-sädhanatväbhävät | tasmät sädhüktaà bhaktes trividhatvam iti vivecanéyaà ||2||

(3)

ädau çraddhä tataù sädhu-saìgo’tha bhajana-kriyä |

tato’nartha-nivåttiù syät tato niñöhä rucis tataù ||

athäsaktis tato bhävas tataù premäbhyudaïcati |

sädhakänäm ayaà premnaù prädurbhäve bhavet kramaù ||

atra bahuñv api krameñu satsu påäyikam ekaà kramam äha ädäv iti dvayena | ädau prathama-sädhu-saìge çästra-çravaëa-dvärä çraddhä tad-artha-viçväsaù | tataù çraddhänantaraà dvitéyaù sädhu-saìgo bhajana-réti-çikñärthaà | niñöhä bhajane avikñepeëa sätatyaà kintu buddhi-pürvikeyaà | äsaktis tu svärasiké | etena niñöhäsaktyor bhedo jïeyaù ||3||

(4)

atha bhajanasya catuù-ñañöir aìgäni çré-guru-pädäçrayaù, çré-kåñëa-dékñä-çikñädi, çré-guru-sevä, sädhu-märgänusäraù, bhajana-réti-praçnaù, çré-kåñëa-prétaye bhogädi-tyägaù, tértha-väsaù, tértha-mähätmya-çravaëaà ca, sva-bhakti-nirvähänurüpa-bhojanädi-svékäraà, ekädaçé-vratam, açvattha-tulasé-dhätré-go-brähmaëa-vaiñëava-sammänaà— pürva-daça-grahaëam | para-daça-tyägaù—asädhu-saìga-tyägaù, bahu-çiñya-karaëatyägaù, bahv-ärambha-tyägaù, bahu-çästra-vyäkhyä-vivädädi tyägaù, vyavahäre kärpaëya-tyäga, çoka-krodhädi-tyägaù, devatäntara-nindä-tyägaù, präëi-mätre udvega-tyägaù, seväparädha-nämäparädha-tyägaù, guru-kåñëa-bhakta-nindä-sahana-tyägaù | vaiñëava-cihna-dhäraëaà, hari-nämäkñara-dhäraëaà, nirmälya- dhäraëaà, nåtyaà, daëòavat-praëämaà, abhyutthänam, anuvrajyä, çré-mürti-sthäne gamanaà, parikramä, püjä, paricaryä, gétaà, saìkértanaà, japaù, stava-päöhaù, mahä-prasäda-sevä, vijïaptiù, caraëämåta-pänaà, dhüpa-mälyädi-saurabha-grahaëaà, çré-mürti-darçanaà, çré-mürti-sparçanaà, ärätrika-darçanaà, çravaëaà, tat-kåpäpekñaëaà, smaraëaà, dhyänaà, däsyaà, sakhyaà, ätma-nivedanaà, nija-priya-vastu-samarpaëaà, kåñëärthe samasta-karma-karaëaà | sarvathä çaraëäpattiù, tulasé-sevä, vaiñëava-çästra-sevä, mathurä-maëòale väsaù, vaiñëava-sevä, yathä-çakti-dolädi-mahotsava-karaëaà, kärttika-vrataà, sarvadä hari-näma-grahaëaà, janmäñöamé-yäträdikaà ca, evaà ünañañöi-bhakty-aìgäni |

atha tatra païca aìgäni sarvataù çreñöhäni yathä—çré-mürti-sevä-kauçalaà, rasikaiù saha çré-bhägavatärthäsvädaù, sajätéya-snigdha-mahattara-sädhu-saìgaù, näma-saìkértanaà, çré-våndävana-väsaù | evaà militvä catuù-ñañöy-aìgäni ||4||

(5)

kåñëa-dékñädéti—dékñä-pürvaka-çikñaëam ity arthaù | çré-kåñëeti—çré-kåñëa präpter yo hetuù kåñëa-prasädas tad-artham ity arthaù | ädi-grahaëäl loka-vitta-puträdayo gåhyante |

sevä-nämäparädheti—sevä-nämäparädhänäm udbhavaù sädhakasya präyo bhavaty eva, kintu paçcäd yatnena teñäm abhäva-käritä | yathä ägame—

yänair vä pädukair väpi gamanaà bhagavad-gåhe |

devotsavädy asevä ca apraëämas tad-agrataù ||

ucchiñöe väpy açauce vä bhagavad vandanädikam |

eka-hasta-praëämaç ca tat purastät pradakñiëam ||

päda-prasäraëaà cägre tathä paryaìka-bandhanam |

çayanaà bhakñaëaà cäpi mithyä-bhäñaëam eva ca ||

uccair bhäñä mitho jalpa rodanädi tad-agrataù |

nigrahänugrahau caive niñöhura-krüra-bhäñaëam ||

kambalävaraëaà caiva para-nindä para-stutiù |

açléla-bhäñaëaà caiva adhoväyu-vimokñaëam ||

çaktau gauëopacäraç ca anivedita-bhakñaëam |

tat-tat-kälodbhavänäà ca phalädénäm anarpaëam ||

viniyuktävaçiñöasya vyaïjanädeù samarpaëam |

påñöhé kåtyäsanaà caiva pareñäm abhivandanam ||

gurau maunaà nija-stotraà devatä-nindanaà tathä |

aparädhäs tathä viñëor dvätriàçat parikértitäù ||

värähe cäparädhaç ca te’pi saìkñipya likhyante yathä— räjänna-bhakñanaà, dhväntägäre hareù sparçaù, vidhià vinä hary-üpasarpaëaà, vädyaà vinä tad-dvärodghäöanaà, kukkurädi-duñöa-bhakñya-saìgrahaù, arcane mauna-bhaìgaù, püjä-käle viì utsargäya gamanaà, gandha-mälyädikamadattvä dhüpanam, anarha puñpeëa püjanam |

akåtvä danta-käñöhaà ca kåtvä nidhuvanaà tathä |

spåñövä rajasvaläà dépaà tathä måtakam eva ca ||

raktaà nélam adhautaà ca pärakyaà malinaà paöaà |

paridhäya måtaà dåñövä vimucyäpäna-märutam ||

krodhaà kåtvä çmaçänaà ca gatvä bhuktväpy ajérëa-bhuk |

bhuktvä kusumbhaà piëyäkaà tailäbhyaìgaà vidhäya ca |

hareù sparço hareù karma karaëaà pätakävahaà ||

tathä tatraivänyatra—bhagavac-chästränädara-pürvakam anya-çästra-pravartanam, çré-mürti-sammukhe tämbüla-carvaëam, eraëòädi-patrastha-puñpair arcanam, äsura-käle püjä, péöhe bhümau vä upaviçya püjanam; snapana-käle väma-hastena tat-sparçaù, paryuñitair yäcitair vä puñpair arcanam, püjäyäà niñöhévanam, tasyäà sva-garva-pratipädanam, tiryak-puëòra-dhåtiù, aprakñälita-pädatve’pi tan-mandira-praveçaù, avaiñëava-pakva-nivedanam, avaiñëava-dåñöena püjanam, vighneçam apüjayitvä kapälinaà dåñövä vä püjanam, nakhämbhaù-snapanam, gharmämbu-liptatve’pi püjanam, nirmälya-laìghanam, bhagavac-chapathädayo’nye ca jïeyäù ||5||

(6)

sarväparädha-kåd api mucyate hari-saàçrayaù |

harer apy aparädhän yaù kuryäd dvipada-päàsavaù ||

nämäçrayaù kadäcit syät taraty eva sa nämataù |

nämno’pi sarva-suhådo hy aparädhät pataty adhaù ||6||

atha nämäparädhä daça, yathä—vaiñëava-nindädi-vaiñnaväparädhaù; viñëu-çivayoù påthag-éçvara-buddhiù; çré-guru-deve manuñya-buddhiù; veda-puräëädi-çästra-nindä; nämni artha-vädaù; nämni kuvyäkhyä vä kañöa-kalpanä; näma-balena päpe pravåttiù; anya-çubha-karmabhir näma-sämya-mananam; açraddha-jane nämopadeçaù, näma-mähätmye çrute’pi aprétiù—iti daçadhä ||7||

(8)

atha vaidhé-lakñanaà—çravaëa-kértanädéni çästra-çäsana-bhayena yadi kriyante tadä vaidhé bhaktiù ||

athätra sädhanädau pravåtti-sämänye kutracit lobhasya käraëatvaà kutracit çästra-çäsanasya | tatra ca yasyäà bhaktau lobhasya käraëatvaà nästi kintu çästra-çäsanasyaiva sä vaidhéty äha yatreti | rägo’tra çré-mürter-darçanäd daçama-skandhéya-tat-tal-lélä-çravaëäd bhajane lobhas tad-anaväptatvät tad-anadhénatväd dhetoù çästrasya çäsanenaiva yä pravåttir upajäyate sä bhaktir vaidhé ucyate ||8||

(9)

atha rägänugä-lakñaëaà—nijäbhimata vraja-räja-nandanasya sevä-präpti-lobhena yadi täni kriyante tadä rägänugä bhaktiù | yad uktam—

sevä sädhaka-rüpeëa siddha-rüpeëa cätra hi |
tad-bhäva-lipsunä käryä vraja-lokänusärataù ||

sädhaka-rüpeëa yathävasthita-dehena, siddha-rüpeëa antaç-cintitäbhéñöa-tat-sevopayogi-dehena | tasya vrajasthasya çré-kåñëa preñthasya yo bhävo rati-viçeñas tal-lipsunä | vraja-lokäs tat-tat-kåñëa-preñöha-janäù çré-rädhä-lalitä-viçäkhä-rüpa-maïjary-ädyäs tad-anugatäù çré-rüpa-gosvämé-prabhåtayaç ca teñäm anusärataù | tathä ca siddha-rüpeëä mänasé sevä çré-rädhä-lalitä-viçäkhä-çré-rüpa-maïjary-ädénäm anusäreëa kartavyä | sädhaka-rüpeëa käyiky-ädi-sevä tu çré-rüpa-sanätanädi-vraja-väsinäm anusäreëa kartavyety arthaù | etena vraja-loka-padena vraja-stha-çré-rädhä-lalitädyä eva grähyäs, täsäm anusäreëaiva sädhaka-dehena käyiky-ädi-seväpi kartavyä |

evaà sati täbhir guru-padäçrayaëaikädaçé-vrata-çälagräma-tulasé-sevädayo na kåtäs tad-anugater asmäbhir api na kartavyä ity ädhunikänäà vimatam api nirastam | ata eva çré-jéva-gosvämi-caraëair api asya granthasya öékäyäà tathaivoktam | yathä—vraja-lokäs tat-tat-kåñëa-preñöha-janäs tad-anugatäç ca iti ||8||

(9)

kåñëaà smaran janaà cäsya preñöhaà nija-saméhitam |
tat-tat-kathä-rataç cäsau kuryäd väsaà vraje sadä ||1.2.294||

atha rägänugäyäù paripäöém äha--kåñëam ity ädinä | preñöhaà sva-priyatamaà kiçoraà nanda-nandanaà smaran | evam asya kåñëasya tädåça-bhakta-janam | atha ca svasya samyag-éhitaà sva-samäna-väsanam iti yävat | tathä ca tädåçaà janaà smaran vraje väsaà sadä kuryät | sämarthye sati çriman-nanda-vrajäväsa-sthäna-våndävanädau çaréreëa väsaà kuryät | tad-abhäve manasäpéty arthaù ||9||

(10)

tatra rägänugäyäà smaraëasya mukhyatvam | tac ca smaraëaà nija-bhävo cil-léläveça-svabhävasya çré-kåñëasya tat-priya-janasya ca | tathaiva kértanädikam apy arcanädäv api mudrä-nyäsädi-dvärakä-dhyänädi-rukmiëy-ädi-püjädikam api nija-bhäva-prätikülyäd ägamädi-çästra-vihitam api na kuryäd iti, bhakti-märge kiïcit kiïcit aìga-vaikalye’pi doñäbhäva-smaraëät |

na hy aìgopakrame dhvaàso mad-dharmasyoddhaväëv api |

mayä vyavasitaù samyaì nirguëatväd anäçiñaù || [bhä.pu. 11.29.20]

aìgi-vaikalye tv asty eva doñaù | yad uktam—

çruti-småti-puräëädi-païcarätra vidhià vinä |

ekäntiké harer bhaktir utpätäyaiva kalpate || iti |

yadi cäntare rägo vartate, atha ca sarvam eva vidhi-dåñöyaiva karoti, tadä dvärakäyäà rukmiëy-äditvaà präpnoti ||10||

(11)

aträyaà vivekaù--vraja-lélä-parikara-stha-çåìgärädi-bhäva-mädhurye çrute “idaà mamäpi bhüyät” iti lobhotpatti-käle çästra-yukty-apekñä na syät | tasyäà ca satyäà lobhatvasyaiväsiddheù | na hi kenacit kutracit çästra-dåñöyä lobhaù kriyate | kintu lobhye vastuni çrute dåñöe vä svata eva lobha utpadyate | tataç ca tad-bhäva-präpty-upäya-jijïäsäyäà çästräpekñä bhavet | çästra evaà präpty-upäya-likhanät nänyatra | tac ca çästraà bhajana-pratipädakam çré-bhägavatam eva |

teñu bhajaneñv api madhye känicit tad-bhäva-mayäni, känicit tad-bhäva-sambandhéni, känicit tad-bhävänuküläni, känicit tad-bhäväviruddhäni, känicit tad-bhäva-pratikülänéti païca-vidhäni sädhanäni | tatra däsya-sakhyädéni bhäva-mayäny eva | guru-padäçrayato mantra-japädéni tathä preñöhasya nija-saméhitasya tat-priya-janasya ca samayocitänäà lélä-guëa-rüpa-nämnäà çravaëa-kértana-smaraëäni vividha-paricaraëäni ca bhäva-sambandhéni | tat-präpty-utkaëöhäyäm ekädaçé-janmäñöamé-kärttika-vrata-bhoga-tyägädéni tapo-rüpäëi tathäçvattha-tulasy-ädi-sammänanädéni tad-bhävänuküläny eva | nämäkñara-mälya-nirmälyädi-dhäraëa-praëämädéni tad-bhäväviruddhäni | uktäny etäni sarväëi karmäëi kartavyäni | nyäsa-mudrä-dvärakädi-dhyänädéni tad-bhäva-pratiküläni rägänugäyäà varjanéyäni | evaà svädhikärocitäni çästreñu vihitäni kartavyäni, niñiddhäni tu sarväëi varjanéyäni ||11||

--o)0(o--

(12)

atha sädhana-bhakti-paripäkena kåñëa-kåpayä tad-bhakta-kåpayä vä bhäva-bhaktir bhavati | tasya cihnäni nava-préty-aìkuräù, yathä—

kñäntir avyartha-kälatvaà viraktir mäna-çünyatä |

äçäbandhaù samutkaëöhä näma-gäne sadä ruciù ||

äsaktis tad-guëäkhyäne prétis-tad-vasati-sthale |

ity ädayo ’nubhäväù syur jäta-bhäväìkure jane ||

[1.3.25-26]

tadä kåñëa-säkñätkära-yogyatä bhavati | mumukñu-prabhåtiñu yadi bhäva-cihnaà dåsyate tadä bhäva-bimba eva na tu bhävaù | ajïa-aneñu bhävac-chäyä ||12||

--o)0(o--

(13)

bhäva-bhakti-paripäka eva premä | tasya cihnam—vighnädi sambhave’pi kincin-mätrasyäpi na hräsaù | mamatvätiçayät premna eva uparitano ’vasthä viçeñaù snehaù | tasya cihnaz citta-dravé-bhävaù | tato rägaù, tasya lakñaëaà niviòa-snehaù | tataù praëayaù, tasya lakñaëaà gäòha-viçväsaù ||13||

--o)0(o--

(14)

vibhävänubhäva-sättvika-bhäva-vyabhicäri-bhäva-milanena raso bhavati | yatra viñaye bhävo bhavati sa viñayälambana-vibhävaù kåñëaù | yo bhäva-yukto bhavati sa äçrayälambana-vibhävo bhaktaù | ye kåñëaà smärayanti vasträlaìkärädayas te uddépana-vibhäväù | ye bhävaà jïäpayanti te anubhävä nåtya-géta-smitädayaù |

ye cittaà tanuà ca kñobhayanti te sättvikäh | te añöau—stambha-sveda-romäïca-svara-bheda-vepathu-vaivarëyäçru-pralayä iti | te dhümäyitä jvalitä déptä uddéptä süddéptä iti païca-vidhä yathottara-sukhadäù syuù | ete yadi nitya-siddhe tadä snigdhäù | yadi jäta-ratau tadä digdhäù | bhäva-çünya-jane yadi jätäs-tadä rukñäù | mumukñu-jane yadi jätäs tadä raty-äbhäsa-jäù | karmi-jane viñayi-jane vä yadi jätäs tadä sattväbhäsajäù | picchila-citta-jane tad-abhyäsa-pare vä yadi jätäs tadä niùsattväù | bhagavad-dveñi jane yadi jätäs tadä pratépäù ||13||

--o)0(o--

(14)

atha vyabhicärinaù sthäyi-bhäva-poñakä bhäväù kadäcitkäù |

nirvedo’tha viñädo dainyaà gläni-çramau ca mada-garvau |

çaìkä-träsävegä unmädäpasmåté tathä vyädhiù ||

moho måtir älasyaà jäòyaà vréòävahitthä ca |

småtir atha vitarka-cintä-mati-dhåtayo harña utsukatvaà ca ||

augryam arñäsüyäç cäpalyaà caiva nidrä ca |

suptir bodha itéme bhävä vyabhicäriëaù samäkhyätäù ||

(2.4.4-6)

athaiñäm-lakñaëam—ätma-nindä nirvedaù | anutäpo viñädaù | ätmani ayogya-buddhir dainyam | çrama-janya-daurbalyaà gläniù | nåtyädy-utthaù svedaù çramaù | mado madhu-pänädi mattatä | ahaìkäro garvaù | aniñöäçaìkanaà çaìkä | akasmäd eva bhayaà träsaù | citta-sambhrama ävegaù | unmattatä unmädaù | apasmäro vyädhir apasmåtiù | jvara-täpo vyädhiù | mürcchaiva mohaù | måtir maraëam | älasyam spañöam | jäòyaà jaòatä | lajjaiva vréòä | äkära-gopanam avahitthä | pürvänubhüta-vastu-smaraëaà småtiù | anumänaà vitarkaù | kià bhaviñyatéti bhävanä cintä | çästrärtha-nirdhäraëaà matiù | dhåtir dhairyam | harña änandaù | utkaëöhaiva autsukyam | tékñëa-svabhävatä augryam | asahiñëutä amarñaù | guëe ’pi doñäropaëam asüyä | sthairye açaktiç cäpalyam | suñuptir eva nidrä | svapna-darçanaà suptiù | jägaraëaà bodho’vidyä-kñayaç ca iti vyabhicäriëaù ||14||

--o)0(o--

(15)

kià ca, bhaktänäà cittänusäreëa bhävänäà präkaöya täratamyaà bhavati | tatra kvacit samudravad gambhéra citte ’pi apräkaöyam svalpa-präkaöyaà vä | alpa-khätavat tarala-citte atiçaya-präkaöyam ca bhavatéti näyam ätyantika-niyama iti prapaïco na likhitaù |

--o)0(o--

(16)

sämänya-rüpaù svaccha-rüpaç ca çäntädi-païca-vidha-rüpaç ca ekaika-rasa-niñöha-bhakta saìga-rahitasya sämänya-janasya sämänya-bhajana-paripäkeëa sämänya-rati-rüpaç ca sthäyé bhävo yo bhavati sa sämänya-rüpaù | çantädi-païca-vidha-bhakteçv api aviçeñeëa kåta-saìgasya tat-tad bhajana-paripäkeëa païca-vidhä ratis | tat-tad bhakta-saìga-vasati-käla-bhedena yodayate, yathä—kadäcit çäntiù kadäcit däsyaà, kadäcit sakhyaà, kadäcit vätsalyaà, kadäcit käntä-bhävaç ca, na tv ekatra niñöhatvaà--tadä svaccha-rati-rüpaù |

atha påthak-påthak rasaika-niñöheñu bhakteñu çänty-ädi-païca-vidha-rüpaù | çänta-bhaktänäà çäntiù | däsya-bhaktänäà däsya-ratiù | sakhya-bhaktänäà sakhyam | vätsalya-bhaktänäà vätsalyam | ujjvala-bhaktänäà priyatä | evam çänta-däsya-sakhya-vätsalyojjvaläç ca païca-mukhya-rasä yathottaraà çreñöhäù | çänte çré-kåñëa-niñöha-buddhi-våttitä | däsye sevä | sakhye niùsambhramatä | vätsalye snehaù | ujjvale saìgi-saìga-dänena sukham utpädyam | evaà pürva-pürva-guëäd uttarottara-sthäù çreñöhäù syuù ||16||

--o)0(o--

(17)

atha çänta-rase naräkåti-para-brahma caturbhujaù näräyaëaù paramätmä ity-ädi-gunaù çré-kåñëo viñayälambanaù | sanaka-sanandana-sanätana-sanatkumärädayaù äçrayälambanäù tapasvinaù | jïänino ’pi mumukñäà tyaktvä çré-kåñëa-bhakta-kåpayä bhakti-väsanä-yuktä yadi syus tadä te ’py äçrayälambanäù | parvata-çaila-känanädi-väsi-jana-saìga-siddha-kñeträdayaù uddépana-vibhäväù | näsikägra-dåñöiù avadhüta-ceñöä nirmamatä bhagavad-dveñi-jane na dveñaù tad-bhakta-jane ’pi nätibhaktiù maunaà jïäna-çästre ’bhiniveçaù ity ädayo ’nubhäväù | açru-pulaka-romäïcädyäù pralaya-varjétäù sättvikäù | nirveda-mati-dhåty-ädayaù saïcäriëaù | çäntiù sthäyé | iti çänta rasaù ||17||

--o)0(o--

(18)

atha däsye rase éçvaraù prabhuù sarvajïaù bhakta-vatsalaù ity-ädi-guëavän çré-kåñëo viñayälambanaù | äçrayälambanäç caturvidhäù—adhikåta-bhaktäù äçritäù pärñadäù anugäç ceti | tatra brahmä, çaìkara ity ädayo ’dhikåta bhaktäù | tatra äçritäs trividhäù çaraëyäù jïäni-caräù sevä-niñöhäù käliya-jaräsandham agadha-räja-baddha-räjädayaù çaraëyäù | prathamato jïänino ’pi mumukñäà parityajya ye däsye pravåttäs te sanakädayo jïäni-caräù | ye prathamata eva bhajane ratäs te candradhvaja-harihaya-bahuläçvädayaù sevä-niñöhäù | uddhava-däruka-çrutadevädayaù pärñadäù | sucandra-maëòanädyäù pureù | raktaka-patraka-madhukaëöhädayo vraje’nugäù |

eñäà sa-parivära eva kåñëe ye yathocita-bhaktimantas te dhurya-bhaktäù | ye kåñëa-preyasé-varge ädara-yuktäs te dhéra-bhaktäù | ye tu tat-kåpäà präpya garveëa kam api na gaëayanti te véra-bhaktäù | eteñu gauravänvita-sambhrama-préti-yuktäs tu pradyumna-sämbädayaù çré-kåñëasya pälyäù | te sarve kecin nitya-siddhäù, kecit sädhana-siddhäù, kecit sädhakäù |

çré-kåñëänugraha-caraëa-dhülé-mahä-prasädädaya uddépana-vibhäväù | çré-kåñëasyäjïä-karaëädayo ’nubhäväù | premä rägaù snehaç cätra rase bhavati | adhikåta-bhakte äçrita-bhakte ca prema-paryanto bhavati sthäyé | pärñada-bhakte sneha-paryantaù | parékñiti däruke uddhave rägaù prakaöa eva | vrajänuge raktakädau sarva eva | pradyumnädäv api sarva eva | yävat paryantaà çré-kåñëa-darçanaà prathamato bhavati tävat-kälam ayogaù | darçanänantaraà yadi vicchedas tadä viyogaù | tatra daça daçäù | aìgeñu täpaù kåçatä jägaryä älambana-çünyatä adhåtir jaòatä vyädhir unmädo mürcchitaà måtiç ca | iti däsya rasaù ||18||

--o)0(o--

(19)

atha sakhya-rase vidagdho buddhimän suveçaù sukhéty-ädi-gunaù çré-kåñëo viñayälambanaù | äçrayälambanäù sakhäyaç catur vidhäù—suhådaù sakhäyaù priya-sakhäyaù priya-narma-sakhäyaç ca | ye kåñëasya vayasädhikäs te suhådaù kiïcid vätsalyavantaù | te subhadra-maëòalébhadra-balabhadrädayaù | ye kiïcid vayasä nyünäs te kiïcid däsya-miçräù sakhäyaù | te viçäla-våñabha-devaprasthädayaù | ye vayasä tulyäs te priya-sakhäyaù çrédäma-sudäma-vasudämädayaù | ye tu preyasé-rahasya-sahäyäù çåìgära-bhäva-spåhäs te priya-narma-sakhäyaù subala-madhumaìgalärjunädayaù | çré-kåñëasya kaumära-paugaëòa-kaiçorän vayäàsi çåìga-veëu-dala-vädyädayaç ca uddépana vibhäväù | tatra pramäëaà—

kaumäraà païcamäbdäntaà paugaëòaà daçamävadhi |

kaiçoram äpaïca-daçaà yauvanaà tu tataù param ||

añöamäsädhika-daça-varña-paryantaà çré-kåñëasya vraje prakaöa-vihäraù | ata eva çré-kåñëasyälpa-kälata eva vayo-våddhyä mäsa-catuñöayädhika-vatsara-traya-paryantaà kaumäraà | tataù param añöa-mäsädhika-ñaò-varña-paryantaà paugaëòam | tataù param añöa mäsädhika-daça-varña-paryantaà kaiçoram | tataù param api sarva-kälaà väpya kaiçoram eva | daça-varñaà çeña-kaiçoram | tatraiva sadä sthitiù | evaà saptame varñe vaiçäkhe mäsi kaiçorärambhaù | ata eva prasiddhaù paugaëòa-madhye preyasébhiù saha vihäraù | täsäm api tathäbhütatväd iti prasaìgät likhitam |

sakhye bähu-yuddha-khelä eka-çayyä-çayanädayo ’nubhäväù | açru-pulakädayaù sarve eva sättvikäù | harña-garvädayaù saïcäriëaù sämya-dåñöyä niùsambhramatä-mayaù viçväsa-viçeñaù sakhya-ratiù sthäyé bhävaù | atha praëayaù premä sneho rägaù sakhyena saha païca-vidhaù syät | anyatra arjuna-bhémasena-çrédäma-viprädyäù sakhäyaù | taträpi viyoge daça daçäù pürvat jïätavyäù | iti sakhya rasaù ||19||

--o)0(o--

(20)

atha vätsalya rase komaläìgo vinayé sarva-lakñaëa-yukta-guëaù çré-kåñëo viñayälambanaù | çré-kåñëe anugrähya-bhävavantaù piträdayo guru-janä atra vraje vrajeçvaré-vrajaräja-rohiëy-upananda-tat-patny-ädayaù | anyatra devaké-kunté-vasudevädayaç ca äçrayälambanäù | smita-jalpita-bälya-ceñöädaya uddépana-vibhäväù | mastakäghräëäçérväda-lälana-pälanädayo ’nubhäväù | sättvikäù stambha-svedädayaù sarva eva stana-sravaëam iti nava saìkhyäù | harña-çaìkädyä vyabhicäriëaù | vätsalya-ratiù sthäyé bhävaù | prema-sneha-rägäç cätra bhavanti | aträpi viyoge pürvavat daça daçäù | iti vätsalya rasaù ||20||

--o)0(o--

(21)

atha madhura-rase rUpa-mädhurya-lélä-mädhurya-prema-mädhurya-sindhuù çré-kåñëo viñayälambanaù | preyasé-gaëaù äçrayälambanaù | muralé-rava-vasanta-kokila-näda-nava-megha-mayüra-kaëöhädi-darçanädyä uddépana-vibhäväù | kaöäkña-häsyädayo’nubhäväù | sarva eva sättvikäù süddépta-paryantäù | nirvedädyäù sarve älasyaugrya-rahitäù saïcäriëaù | priyatä-ratiù sthäyé bhävaù | prema-sneha-rägädyäù çrélojjvala-nélamaëy-uktäù sarva eva bhavanti | iti madhura-rasaù ||21||

--o)0(o--

(22)

athaiñäà maitri-vaira-sthitiù | çäntasya däsasya parasparaà maitré | sakhya-vätsalyau taöasthau | vätsalyasya na kenäpi maitré | ujjvala-däsya-rasau çatrü | iti maitri-vaira-sthitiù ||22||

--o)0(o--

(23)

atha bhäva-miçraëam | çré-baladevädénäà sakhyaà vätsalyaà däsyaà ca | mukharä prabhåténäà vätsalyaà sakhyaà ca | yudhiñö hirasya vätsalyaà sakhyaà ca | bhémasya sakhyaà vätsalyaà ca | arjunasya sakhyaà däsyaà ca | nakula sahadevayor däsyaà sakhyaà ca | uddhavasya däsyaà sakhyaà ca | akrürograsenädénäà däsyaà vätsalyaà ca | aniruddhädénäà däsyaà sakhyaà ca ||23||

--o)0(o--

(24)

atha häsyädbhuta-véra-karuëa-raudra-bhayänaka-vébhatsäù sapta gauëa-bhakti-rasäù païca-vidha bhakteñv evodayante | ataeva païca-vidha bhaktä äçrayälambanäù | häsyädénäà ñaëëäà rasänäà çré-kåñëaç ca çré-kåñëa bhaktäç ca tat sambandhinaç ca viñayälambanäù | vébhatsasya tu ghåëäspadämedhya mäàsa çoëitädayo viñayäù | raudra bhayänakayoù çré-kåñëa çatravo ’pi viñayäù | gaëòa-vikäça netra-visphärädayo yathä sambhavam anubhäväù | sättvikä api yathä sambhavaà dvi-träù | harñämaryädyä vyabhicäriëaù | häso vismaya utsähaù krodha çokau bhayaà tathä jugupsä cetyasau bhäva viçeñaù saptadhoditaù | häsyädénämamé krameëa sthäyibhäväù | kiïca véra rase yuddha-däna-dayädharmeñu utsäha-vaçät yuddha-véraù, däna-véraù, dayä-véraù, dharma-véra iti caturddhä véra-rasaù | iti sapta gauëa-rasäù | evaà militvä dvädaça rasä bhavanti ||23||

--o)0(o--

(25)

athaiñäà sapta-gauëänäà païcasu mukhya-raseñu antar-bhävo, yathä—häsya-yuddha-vérayoù sakhye | adbhutasya sarvatra | karuëä-däna-véra-dayä-véraräëäà vätsalye | bhayänakasya vätsalye däsye ca | bébhatsasya çänte | raudrasya krodha-rati-vätsalyojjvala-rasa-pariväreñu ekäàçenety anenaiva parasparaà maitré vairaà ca yuktyä jïeyam ||25||

--o)0(o--

(26)

vaira-rasasya smaraëe rädhyatve vä viñayäçraya-bhede vä upamäyäà vä rasäntara-vyavadhänena vä varëane sati na rasäbhäsaù | anyathä tu paraspara-vairayor yadi yogas tadä rasäbhäsaù | yadi parasparaà mitra-yogas tadä surasatä | mukhyänäà tu viñayäçraya-bhede ’pi vaira-yoge rasäbhäsa eva | evam adhirüòha-mahä-bhäve kevalaà çré-rädhäyäà tu vaira-yoge ’pi varëana-paripäöyäà na rasäbhäsaù |

kià ca, kåñëo yadi svayam ekadaiva sarva-rasänäà viñayo vä äçrayo vä tadäpi na rasäbhäsaù | athänye ’pi rasäbhäsäù kecit grähya-präyäù—çré-kåñëe yadi brahmataç camatkärädhikyaà na bhavati tadä çänta-rasäbhäsaù | çré-kåñëägre yadi däsyäti dhärñöyaà bhavati tadä däsya-rasäbhäsaù | dvayor madhye ekasya sakhya-bhävaù anyasya däsya-bhävas tadä sakhya-rasäbhäsaù | puträdénäà balädhikya-jïänena lälanädya-karaëaà vätsalya-rasäbhäsaù | dvayor madhye ekasya ramaëecchänyasya nästi prakaöam eva sambhoga-prärthanaà vä tadojjvala-rasäbhäsaù | çré-kåñëa-sambandha-varjitäç cet häsyädayas tadä te häsyädi-rasäbhäsäù | yadi çré-kåñëa-vairiñu bhavanti tadäti-rasäbhäsäù ||26||

anadhéta-vyäkaraëaç caraëa-pravaëo harer jano yasmät |

bhakti-rasämåta-sindhu-binduto bindu-rüpeëa ||

iti mahä-mahopädhyäya-çré-viçvanätha-cakravarti-viracitaù

bhakti-rasämåta-sindhu-binduù samäptaù ||

--o)0(o--