jueves, 14 de enero de 2010

Sahitya-darpanam 6ª Parte - Visvanatha Kaviraja

Fotos
Buddha
harekrsna

















Sahitya-darpanam 6ª Parte

Visvanatha Kaviraja




12. utprekñä


bhavet sambhävanotprekñä prakåtasya parätmanä |

väcyä pratéyamänä sä prathamaà dvividhä matä ||63|| 40

väcye vädeù prayoge syäd aprayoge parä punaù |

jätir guëaù kriyä dravyaà yad utprekñyaà dvayor api ||64|| 41

tad añöadhäpi pratyekaà bhäväbhäväbhimänataù |

guëa-kriyä-svarüpatvän nimittasya punaç ca täù || 42

dvätriàçad-vidhatäà yänti . . . . . . . . ||65|| 43a


atra väcyotprekñäyäm udäharaëaà diì-mätram, yathä—



üruù kuraìgaka-dåçaç caïcala-celäïcalo bhäti |
sapatäkaù kanaka-mayo vijaya-stambhaù smarasy eva ||
atra vijaya-stambhasya bahu-bädhakatväj jäty-utprekñä |


(väcya-guëotprekñä)—


jïäne maunaà kñamä çaktau tyäge çläghäviparyayaù |

guëä guëänubandhitvät tasya saprasavä iva ||



atra sa-prasavanaà guëaù |


(väcya-kriyotprekñä)—



gaìgämbhasi sura-träëa tava niùçäna-nisvanaù |
snätéväri-vadhü-varga-garbhapätana-pätaké ||

atra snätéti kriyä |


(väcya-dravyotprekñä)—


mukham eëédåço bhäti pürëa-candra iväparaù ||


atra candra ity eka-vyakti-väcakatväd dravya-çabdaù | ete bhäväbhimäne |


abhäväbhimäne, yathä—


kapola-phalakäv asyäù kañöaà bhütvä tathä-vidhau |

apaçyantäv ivänyonyam édåkñäà kñämatäà gatau ||


aträpaçyantäv iti kriyäyä abhävaù | evam anyat |


nimittasya guëa-kriyä-rüpatve, yathä—"gaìgämbhasi" ity ädau snätévety utprekñä-nimittaà pätakitvaà guëaù | "apaçyantau" ity ädau kñämatägamana-rüpaà nimittaà kriyä | evam anyat |


pratéyamänotprekñä, yathä—


tanvaìgyä stana-yugalaà mukhaà na prakaöékåtam |

häräya guëine sthänaà na dattam iti lajjayä ||


atra lajjayeveti ivädy-abhävät pratéyamänotprekñä | evam anyat |


nanu dhvani-nirüpaëa-prastäve'laìkäräëäà sarveñäm api vyaìgyatvaà bhavatéty uktam | samprati punar viçiñya katham utprekñäyäù pratéyamänatvam ? ucyate—vyaìgyotprekñäyäà "mahilä-sahassa" ity ädäv utprekñaëaà vinäpi väkya-viçräntiù | iha tu stanayor lajjäyä asambhaväl lajjayevety utprekñayaiveti vyaìgya-pratéyamänotprekñayor bhedaù |


atra väcyotprekñäyäù ñoòaçasu bhedeñu viçeñam äha—


. . . . . . . . . ...tatra väcyäbhidäù punaù |

vinä dravyaà tridhä sarväù svarüpa-phala-hetugäù ||66|| 43bcd


yatrokteñu väcya-pratéyamänotprekñayor bhedeñu madhye ye väcyotprekñäyäù ñoòaça-bhedäs teñu ca jäty-ädénäà trayäëäà ye dvädaça bhedäs teñäà pratyekaà svarüpa-phala-hetu-gatatvena dvädaça-bhedatayä ñaö-triàçad-bhedäù | dravyasya svarüpotprekñaëam eva sambhavatéti catvära iti militvä catväriàçad-bhedäù |


atra svarüpotprekñä, yathä pürvodäharaëeñu "smarasya vijaya-stambhaù" iti | "sa-prasavä iva" ity ädayo jäti-guëa-svarüpagäù |


phalotprekñä, yathä—


rävaëasyäpi rämästo bhittvä hådayam äçugaù |

viveça bhuvam äkhyätum uragebhya iva priyam ||


aträkhyätum iti bhü-praveçasya phalaà kriyä-rüpam utprekñitam |


hetütprekñä, yathä—


saiñä sthalé yatra vicinvatä tväà

bhrañöaà mayä nüpuram ekam ürvyäm |

adåçyata tvac-caraëäravinda-

viçleña-duùkhäd iva baddha-maunam ||


atra duùka-rüpa-guëo hetutvenotprekñitaù | evam anyat |


ukty-anuktyor nimittasya dvidhä tatra svarüpagäù ||67|| 44ab


teñu catväriàçat-saìkhyakeñu bhedeñu madhye ye svarüpagäyäù ñoòaça-bhedäs te utprekñä-nimittasyopädänänupädänäbhyäà dvätriàçad bhedä iti militvä ñaöpaïcäçad bhedäù väcyotprekñäyäù | tatra nimittasyopädänaà, yathä pürvodähåte "snätéva"1 ity utprekñäyäà nimittaà pätakitvam upättam | anupädäne, yathä—"candra iväparaù" ity atra tathä-vidha-saundaryätiçayo nopättaù |


hetu-phalayos tu niyamena nimittasyopädänam eva | tathä hi—"viçleña-duùkhäd iva" ity atra yan nimittaà baddha-maunatvam | "äkhyätum iva" ity atra ca bhü-praveças tayor anupädäne'saìgatam eva väkyaà syät |


pratéyamänäyäù ñoòaçasu bhedeñu viçeñaëam äha—


pratéyamänäbhedäç ca pratyekaà phala-hetugäù ||68|| 44cd


yathodähåte "tanv-aìgyäù stana-yugmena" ity atra lajjayeveti hetur utprekñitaù | asyäm api nimittasyänupädänaà na sambhavati | ivädy-anupädäne nimittasya cäkértane utprekñaëasya pramätur niçcetum açakyatvät | svarüpotprekñäpy atra na bhavati | dharmäntara-tädätmya-nibandhanäyäm asyäm ivädy-aprayoge viçeñaëa-yoge sat-yoge saty atiçayokter abhyupagamät | yathä "ayaà räjäparaù päkaçäsanaù" iti | viçeñaëäbhäve ca rüpakasya, yathä—"räjä päka-çäsanaù" iti | tad evaà dvätriàçat-prakäräù pratéyamänotprekñä |


ukty-anuktyoù prastutasya pratyekaà tä api dvidhä ||69|| 45ab


tä utprekñäù | uktau yathä—"üruù kuraìgaka-dåçaù" iti |


anuktau, yathä mama prabhävatyäà pradyumnaù—"iha hi samprati dig-antaram äcchädayatä timira-paöalena—


ghaöitam iväïjana-puïjaiù püritam iva mågamada-kñodaiù |

tatam iva tamäla-tarubhir våtam iva néläàçukair bhuvanam ||


aträïjanena ghaöitväder utprekñaëéyasya viñaya-vyäptatvaà nopättam |


yathä vä—"limpatéva tamo'ìgäni varñatéväïjanaà nabhaù |" atra tamaso lepanasya vyäpana-rüpo viñayo nopättaù | aïjana-varñaëasya tamaù-sampätaù | anayor utprekñä-nimittaà ca tamaso'tibahulatvaà dhärä-rüpeëädhaù-saàyogaç ca yathäsaìkhyam |


kecit tu "alepana-kartå-bhütam api tamo-lepana-kartåtvenotprekñitaà vyäpanaà ca nimittam | evaà ca nabho'pi varñä-kriyä-kartåtvena" ity ähuù |


alaìkäräntarotthä sä vaicitryam adhikaà bhajet ||70|| 45cd


atra säpahnavotprekñä, yathä—


açru-cchalena sudåço huta-pävaka-dhüma-kalaçäkñyäù |

apräpya mänam aìge vigalati lävaëya-väri-pura iva ||


çleña-hetukaà, yathä—


muktotkaraù saìkaöa-çukti-madhyäd

vinirgataù särasa-locanäyäù |

jänémahe'syäù kamanéya-kambu-

grévädhiväsäd guëavattvam äpa ||


atra guëavattvaà çleñaù | kambu-grévädhiväsäd iveti hetütprekñä-hetuù | atra jänémahe ity utprekñä-väcakam | evam—“manye çaìke dhruvaà präyo nünam ity evam ädayaù |”


kvacid upamotprekñä, yathä—


päre-jalaà néra-nidher apaçyan

murärir änéla-paläça-räçéù |

vanävalér utkalikä-sahasra-

pratikñaëotkülita-çaivaläbhäù ||


aträbhä-çabdasya upamä-väcakatväd upakrame upamä | paryavasäne tu jaladhi-tére çaivala-sthiteù sambhävanänupapatteù sambhävanotthäpanam ity utprekñä |


evaà viraha-varëane “keyüräyitam äìgadaiù” ity atra “vikäçi-nélotpalati sma karëe mågäyatäkñyäù kuöilaù kaöäkñaù” ity ädau ca jïeyam |


bhräntimad-alaìkäre “mugdhä dugdha-dhiyä” ity ädau bhräntänäà vallavädénäà viñayasya candrikäder jïänam eva nästi | tad-upanibandhanasya kavinaiva kåtatvät | iha tu sambhävanä-kartur viñayasyäpi jïänam iti dvayor bhedaù |


sandehe tu sama-kakñatayä koöi-dvayasya pratétiù | iha tütkaöä sambhävya-bhütaika-koöiù | atiçayoktau viñayiëaù pratétasya paryavasäne’satyatä pratéyate | iha tu pratéti-käla eveti bhedaù |


raïjitä na vividhäs taru-çailä

nämitaà nu gagaëaà sthagitaà nu |

püritä nu viñameñu dharitré

saàhåtä na kakubhas timireëa || [ki.a. 9]


ity atra yat tarv-ädau timiräkräntatä-raïjanädi-rüpeëa sandihyate iti sandehälaìkära iti kecit, tan na | eka-viñaye samäna-valatayäneka-koöi-sphuraëasyaiva sandehatvät | iha tu tarv-ädi-vyäpteù prati sambandhi-bhedaù | vyäpanäder nigaraëena raïjanädeù sphuraëaà ca |


anye tu—anekatva-nirdhäraëa-rüpa-vicchitty-äçrayatvenaika-koöy-adhike’pi bhinno’yaà sandeha-prakäraù” iti vadanti sma | tad apy ayuktam | nigérëa-svarüpasyänya-tädätmya-pratétir hi sambhävanä, tasyäç cätra sphuöatayä sad-bhävät | nu-çabdena caiva-çabdavat tasyä dyotanäd utprekñaiveyaà bhavituà yuktä, alam adåñöa-sandeha-prakära-kalpanayä |


yad etac candräntar-jalada-lava-léläà vitanute

tad äcañöe lokaù çaçaka iti no mäà prati tathä |

ahaà tv induà manye tvad-ari-virahäkränta-taruëé-

kaöäkñolkäpäta-vraëa-kiraëa-kalaìkäìkita-tanum ||


ity atra manye-çabda-prayoge’py ukta-rüpäyäù sambhävanäyä apratéter iti vitarka-mätraà, näsäv apahnavotprekñä |


--o)0(o--


13. atiçayokti


siddhatve'dhyavasäyasyätiçayoktir nigadyate ||71|| 46ab


viñaya-nigaraëenäbheda-pratipattir viñayiëo’dhyavasäyaù | asya cotprekñäyäà viñayiëo ’niçcita-mätreëa, ihäpi mukhaà dvitéyaç candra ity ädau, yad ähuù—


viñayasyänupädäne’py upädäne’pi sürayaù |

adhaù-karaëa-mätreëa nigérëatvaà pracakñate || iti |


bhede’py abhedaù sambandhe’sambandhas tad-viparyayau | 46cd

paurväparyätmakaà kärya-hetvoù sä païcadhä mataù ||72|| 47ab


tad-viparyayau abhede bhedaù | asambandhe sambandhaù | sätiçayoktiù |


(1) atra bhede'py abhedaù, yathä mama—


katham upari kaläpinaù kaläpo
vilasati tasya tale’ñöaméndu-khaëòam |

kuvalaya-yugalaà tato vilolaà
tila-kusumaà tad-adhaù pravälam asmät ||


atra käntä-keça-päçäder mayüra-kaläpädibhir abhedenädhyavasäyaù | yathä vä—“viçleña-duùkhäd iva baddha-maunaà” | atra cetana-gata-maunitvam anyad acetana-gataà cänyad iti dvayor bhede’py abhedaù |


evaà “sahädhara-dalenäsyä yauvane räga-bhäk priyaù |” aträdharasya rägo lauhityaà, priyasya rägaù, dvayor abhedaù |


(2) abhede bhedaù, yathä—


anya-deväìga-lävaëya-manyäù saurabha-sampadaù |

tasyäù padma-paläçäkñyäù sarasatvam alaukikam ||


(3) sambandhe'py asambandhaù, yathä—


asyäù sarga-vidhau prajäpatir aho candro na sambhävyate

no devaù kusumäyudho na ca madhur düre viriïcaù prabhuù |

etan me matam utthiteyam amåtät käcit svayaà sindhunä

yä manthäcala-loòitena haraye dattvä çriyaà rakñitä || [vi.u. ]


atra puräëa-prajäpati-nirmäëa-sambandhe’py asambandhaù |


(4) asambandhe sambandhaù, yathä—


yadi syän maëòale saktam indor indévara-dvayam |

tadopaméyate tasyä vadanaà cäru-locanam ||


atra yady-artha-baläd ähåtena sambhavena sambhävanayä sambandhaù |


(5-6) käryakäraëayoù paurväparyaà ca dvidhä bhavati | käraëät prathamaà käryasya bhäve, dvayoù sama-kälatve ca | krameëa, yathä—


präg eva hariëäkñéëäà cittam utkalikäkulam |

paçcäd udbhinna-bakula-rasäla-mukula-çriyaù ||


samam eva samäkräntaà dvayaà dvirada-gäminä |

tena siàhäsanaà pitryaà maëòalaà ca mahékñitäm ||


iha kecid ähuù—keça-päçädi-gato laukiko'tiçayo’laukikatvenädhyavaséyate | keça-päçädénäà kaläpädibhir adhyavasäye “anyad iva” ity päöhe'dhyavasäyasyäsädhyatvam evety utprekñäìgékriyate | "präg eva hariëäkñéëäà" ity atra bakulädi-çréëäà prathama-bhävitäpi paçcäd bhävitvenädhyavasitä | ata eväträpi "iva"-çabda-yoge utprekñä | evam anyatra |


--o)0(o--


14. tulyayogitä2


padärthänäà prastutänäm anyeñäà vä yadä bhavet | 47cd

eka-dharmäbhisambandhaù syät tadä tulyayogitä ||73|| 48ab


anyeñäm aprastutänäà dharmo guëa-kriyä-rüpaù | udäharaëam—


anulepanäni kusumäny abaläù

kåta-manyavaù patiñu dépa-çikhäù |

samayena tena cira-supta-mano-

bhava-bodhanaà samam abodhiñata ||


evam—


dänaà vittädåtaà väcaù kérti-dharmau tathäyuñaù |

paropakaraëaà käyäd asärät säram äharet ||


atra dänädénäà karma-bhütänäà säratä-rüpaika-guëa-sambandha ekäharaëa-kriyä-sambandhaù |



--o)0(o--


15. dépaka3


aprastuta-prastutayor dépakaà tu nigadyate | 48cd

atha kärakam ekaà syäd anekäsu kriyäsu cet ||74|| 49ab


krameëodäharaëam—


balävalepäd adhunäpi pürvavat

prabädhyate tena jagaj-jigéñuëä |

satéva yoñit-prakåtiù suniçcalä

pumäàsam abhyeti bhaväntareñv api || (mägha 1.72)


atra prastutäyäù suniçcaläyäù prakåter aprastutäyäç ca yoñita ekänugamana-kriyä-sambandhaù |


yathä vä—


düraà samägatavati tvayi jévanäthe

bhinnä manobhava-çaraëe tapasviné sä |

uttiñöhati svapiti väsa-gåhaà tvadéyam

äyäti yäti hasati çvasati kñaëena ||


idaà mama | atraikasyä näyikäyä utthänädy-aneka-kriyä-sambandhaù | atra ca guëa-kriyayor ädi-madhyävasäna-sad-bhävena traividhyaà na lakñitam | tathävidha-vaicitryasya sarvaträpi sahasra-dhäma-sambhavät |


16. prativastüpamä4


prativastüpamä sä syäd väkyayor gamya-sämyayoù | 49cd

eko’pi dharmaù sämänyo yatra nirdiçyate påthak ||75|| 50ab


yathä—


dhanyäsi vaidarbhi guëair udärair

yayä samäkåñyata naiñadho'pi |

itaù stutiù kä khalu candrikäyä

yad-abdhim apy uttaralékaroti || (nai.ca. 3.115)


atra samäkarñaëam uttaralékaraëaà ca kriyaikaiva paunaruktya-niräsäya bhinna-väcakatayä nirdiñöä | iyaà ca mälayäpi dåçyate, yathä—


vimala eva ravir viçadaù çaçé

prakåti-çobhana eva hi darpaëaù |

çiva-giriù çiva-häsa-sahodaraù

sahaja-sundara eva hi sajjanaù ||


atra vimala-viçadädir arthata eka eva |


vaidharmyeëa, yathä—


cakorya eva caturäç candrikä-päna-karmaëi |

vinävantér na nipuëäù sudåço rata-narmaëi ||


--o)0(o--


17. dåñöäntaù5


dåñöäntas tu sadharmasyäpi vastunaù pratibimbanaù ||76|| 50cd


sadharmasyeti prativastüpamä-vyavacchedaù | ayam api sädharmya-vaidharmyäbhyäà dvidhä | krameëodäharaëam—


avidita-guëäpi sat-kavi-bhaëitiù karëeñu vamati madhu-dhäräm |

anadhigata-parimaläpi hi harati dåçaà mälaté-mälä ||


tvayi dåñöe kuraìgäkñyäù sraàsate madana-vyathä |

dåñöänudaya-bhäjéndau gläniù kumuda-saàhateù ||


vasanta-lekhaika-nibaddha-bhävaà

paräsu käntäsu manaù kuto naù |

praphulla-mallé-madhu-lampaöaù kià

madhuvrataù käìkñati vallim anyäm ||


idaà padyaà mama | atra "manaù kuto naù" ity asya "käìkñati vallim anyäm" ity asya caika-rüpatayaiva paryavasänät prativastüpamaiva |


iha tu karëe madhu-dhärä-vamanasya netra-haraëasya ca sämyam eva, na tv aikarüpyam | atra samarthya-samarthaka-väkyayoù sämänya-viçeña-bhävo'rthäntara-nyäsaù | prativastüpamä-dåñöäntayos tu na tatheti bhedaù |


--o)0(o--


18. nidarçanä6


sambhavan vastu-sambandho'sambhavan väpi kutracit |

yatra bimbänubimbatvaà bodhayets sä nidarçanä ||77|| 51


(1) sambhavad-vastu-sambandhä, yathä—


ko'tra bhümi-valaye janän mudhä

täpayan suciram eti sampadam |

vedayann iti dinena bhänumän

äsasäda caramäcalaà tataù ||


atra raver édåçärtha-vedana-kriyäyäà vaktåtvenänvayaù sambhavaty eva | édåçärtha-jïäpana-samartha-caramäcala-präpti-rüpa-dharmavattvät | sa ca raver astäcala-gamanasya paritäpinäà vipat-präpteç ca bimba-pratibimba-bhävaà bodhayati |


(2) asambhavad-vastu-nidarçanä tv eka-väkyäneka-väkya-gatatvena dvividhä | tatra eka-väkya-gä, yathä—


kalayati kuvalaya-mälä-lalitaà kuöilaù kaöäkña-vikñepaù |

adharaù kisalaya-léläm änanam asyäù kalä-nidher viläsam ||


atränyasya dharmaà katham anyo vahatv iti kaöäkña-vikñepädénäà kuvayala-mälädi-gata-lalitädénäà kalanam asambhavät | tal lalitädi-sadåçaà lalitädikam avagamayat kaöäkña-vikñepädeù kuvayalaya-mäladeç ca bimba-pratibimba-bhävaà bodhayati |


yathä vä,


prayäëe tava räjendra muktä vairi-mågédåçäm |

räjahaàsa-gatiù padbhyäm änanena çaçi-dyutiù ||


atra pädäbhyäm asambaddha-räjahaàsa-gates tyägo'nupapanna iti tayos tat-sambandhaù kalpyate | sa cäsambhavan räjahaàsa-gatim iva gatià bodhayati |


aneka-väkya-gä, yathä—


idaà kilävyäja-manoharaà vapus

tapaù-klamaà sädhayituà ya icchati |

dhruvaà sa nélotpala-patra-dhärayä
çamé-latäà chettum åñir vyavasyati || (a.ça. 1.17)


atra "yat-tac"-chabda-nirdiñöa-väkyärthayor abhedenänvayo'nupapadyamänas tädåça-vapuñas tapaù-klamatva-sädhanecchä nélotpala-patra-dhärayä çamé-latä-cchedaneccheveti bimba-pratibimba-bhäve paryavasyati |


yathä—


janmedaà bandhyatäà nétaà bhava-bhogopalipsayä |

käca-mülyena vikréto hanta cintämaëir mayä ||


atra bhava-bhoga-lobhena janmano vyarthatä-nayanaà käca-mülyena cintämaëi-vikraya iveti paryavasänam |


evaà—


kva sürya-prabhavo vaàçaù kva cälpa-viñayo matiù |

titérñur dustaraà mohäd uòupenäsmi sägaram ||


atra man-matyä sürya-vaàça-varëanam uòupena sägara-taraëam paryavasänam |


iyaà ca kvacid upameya-våttasyopamäne'sambhave'pi bhavati, yathä—


yo'nubhütaù kuraìgäkñyäs tasyä madhurimädhare |

samäsvädi sa mådvékä-rase rasa-viçäradaiù ||


atra prakåtasyädharasya madhurima-dharmasya dräkñä-rase'sambhavät pürvavat sämye paryavasänam |


(4) mälä-rüpäpi, yathä—


kñipasi çukaà våña-daàçaka-vadane

mågam arpayasi mågäd anaradane |

vitarasi turagaà mahiña-viñäëe

nidadhac-ceto bhoga-vitäne ||


iha bimba-pratibimbatäkñepaà vinä väkyärthäparyavasänam | dåñöänte tu paryavasitena väkyärthena sämarthyäd bimba-pratibimbatä-pratyayanam | näpéyam arthäpattiù | tatra "häro'yaà hariëäkñéëäm" ity ädau sädåçya-paryavasänäbhävät |



--o)0(o--


19. vyatireka7


ädhikyam upameyasyopamänän nyünatäthavä | 52ab

vyatirekaù . . . . . . . . . . . . ||78||


sa ca—


. . . . . eka ukte'nukte hetau punas tridhä | 52cd

caturvidho'pi sämyasya bodhanäc chabdato'rthataù ||79||

äkñepäc ca dvädaçadhä çleñe'péti trirañöadhä | 53

pratyekaà syän militäñöa-catväriàçad-vidhaù punaù ||80||


upameyasyopamänäd ädhikye hetur upameya-gatam utkarña-käraëam upamäna-gataà nikarña-käraëaà ca | tayor dvayor apy uktäv ekaù, pratyekaà samudäyena vänuktau trividha iti caturvidhe'py asminn upamänopameyatvasya nivedanaà çabdenärthenäkñepeëa ceti dvädaça-prakäro'pi çleñe, api-çabdäd açleñe'péti caturviàçati-prakäraù | upamänän nyünatäyäm apy anayaiva bhaìgyä caturviàçati-prakärateti militväñöa-catväriàçat-prakäro vyatirekaù |


udäharaëam—“akalaìkaà mukhaà tasyä na kalaìké vidhur yathä |” atropameya-gatam akalaìkatvam upamäna-gataà ca kalaìkitvaà hetu-dvayam apy uktam | yathä çabda-pratipädanäc ca çäbdam aupagamyam |


atraiva “na kalaìki-vidhüpamam” iti päöhe ärtham | “jayaténduà kalaìkinam” iti päöhe tv-iva-vat-tulyädi-pada-virahäd akñiptam | atraiväkalaìka-pada-tyäge upameyatotkarña-käraëänuktiù | kalaìki-pada-tyäge copamäna-gata-niñkarña-käraëänuktiù | dvayor anuktau dvayor anuktiù |


çleñe, yathä—“atigäòha-guëäyäç ca näbjavad bhaìgurä guëäù” | atrevärthe yatir iti çäbdam aupamyam | utkarña-nikarña-käraëayor dvayor apy uktiù | guëa-çabdaù çliñöaù | anye bhedäù pürvavad ühyäù | etäni copameyasyopamänäd ädhikya udäharaëäni |


nyünatve diì-mätraà, yathä—


kñéëaù kñéëo'pi çaçé bhüyo bhüyo’bhivardhate satyam |

virama praséda sundari yauvanam anivarti yätaà tu ||


atropameya-bhüta-yauvanästhairyädhikyam | tenätra “upamänäd upameyasyädhikye viparyaye vä vyatirekaù” iti keñäïcil lakñaëe viparyaye “veti-padam anarthakam” iti yat kecid ähuù, tan na vicära-saham | tathä hi—aträdhika-nyünatve sattväsattve eva vivakñite | atra ca candräpekñayä yauvanasyäsattvaà sphuöam eva | astu vätrodäharaëe yathä kathaïcid gatiù | “hanümad-ädyair yaçasä mayä punar dviñäà hasair düta-pathaù sitékåtaù” ity ädiñu kä gatir iti suñöhüktaà “nyünatäthavä” iti |



--o)0(o--


20. sahoktiù


sahärthasya baläd ekaà yatra syäd väcakaà dvayoù | 54cd

sä sahoktir müla-bhütätiçayoktir yadä bhavet ||81|| 55ab


atiçayoktir apy aträbhedädhyavasäya-mülä kärya-käraëa-paurväparya-viparyaya-rüpä ca | abhedädhyavasäya-müläpi çleña-bhittakänyathä ca |


kramenodäharaëaà, yathä—“sahädhareëa rädhäyä yauvane rägabhäk priyaù |” atra räga-pade çleñaù |


saha kumuda-kadambaiù kämam ulläsayantaù

saha ghana-timiraughair dhariyam utsärayantaù |

saha sarasija-ñaëòaiù sväntam ämélayantaù

pratidiçam amåtäàçor aàçavaù saïcaranti ||


idaà mama | atrolläsädénäà sambandhi-bhedäd eva bhedaù, na tu çliñöatayä |


samam eva narädhipena sä guru-saàmoha-vilupta-cetanä |

agamat saha taila-bindunä nanu dépärcir iva kñites talam ||


idaà ca mälayäpi sambhavati, yathodähåte—“saha kumuda-kadambaiù” ity ädau | “lakñmaëena samaà rämaù känanaà gahanaà yayau ity ädau atiçaya-mülatväbhävän näyam alaìkäraù |


21. vinoktiù


vinoktir yad vinänyena näsädhv anyad asädhu vä ||82|| 55cd


näsädhu açobhanaà na bhavati | evaà ca yadyapi çobhanatva eva paryavasänaà tathäpy açobhanatväbhäva-mukhena çobhana-vacanasyäyam abhipräyo yat kasyacid varëanéyasyäçobhanatvaà tat-para-sannidher eva doñas tasya punaù svabhävataù çobhanatvam eveti | yathä—


vinä jalada-kälena candro nistandratäà gataù |

vinä gréñmoñmaëä maïjur vanaräjir ajäyata ||


asädhv-açobhanam, yathä—


anuyäntyä janätétaà käntaà sädhu tvayä kåtam |

kä dina-çrér vinärkeëa kä niçä çaçinä vinä ||


nirarthakaà janma gataà nalinyä

yayä na dåñöaà tuhinäàçu-bimbam |

utpattir indor api niñphalaiva

dåñöä vinidrä naliné na yena ||


atra paraspara-vinokti-bhaìgyä camatkärätiçayaù | vinä-çabda-prayogäbhäve’pi vinärtha-vivakñayä vinoktir eveyam | evaà sahoktir api saha-çabda-prayogäbhäve’pi sahärtha-vivakñäyäà bhavatéti bodhyam |


--o)0(o--


22. samäsoktiù


samäsoktiù samair yatra kärya-liìga-viçeñaëaiù |

vyavahära-samäropaù prakåtenäsya vastunaù ||83|| 56


atra samena käryeëa prastute’prastuta-vyavahära-samäropaù, yathä—


vyädhüya yad-vasanam ambujalocanäyä

vakñojayoù kanaka-kumbha-viläsa-bhäjoù |

äliìgasi prasabham aìgam açeñam asyä

dhanyas tvam eva malayäcala-gandhaväha ||


atra gandhavähe haöha-kämuka-vyavahära-samäropaù |


liìga-sämänyena, yathä—


asamäpta-jigéñasya stré-cintä kä manasvinaù |

anäkramya jagat kåtsnaà no sandhyäà bhajate raviù ||


atra puà-stré-liìga-mätreëa ravi-sandhyayor näyaka-näyikä-vyavahäraù |


viçeñaëa-sämyaà tu çliñöatayä sädhäraëyena, aupamya-garbhatvena ca tridhä | çliñöatayä, yathä mama—


vikasita-mukhéà rägäsaìgäd galat-timirävåtià

dinakara-kara-spåñöäm aindréà nirékñya diçaà puraù |

jaraöha-lavalé-päëòu-cchäyo bhåçaà kaluñäntaraù

çrayati haritaà hanta präcetaséà tuhina-dyutiù ||


atra mukha-rägädi-çabdänäà çliñöatä | atraiva hi “timirävåtim” ity atra “timaräàçukäm” iti päöhe eka-deçasya rüpaëe'pi samäsoktir eva, na tv eka-deça-vivarti-rüpakam | tatra hi timiräàçukayo rüpya-rüpaka-bhävo dvayor ävarakatvena sphuöa-sädåçyatayä para-säcivyam anapekñyäpi sva-mätra-viçränta iti na samäsokti-buddhià vyähantum éçaù |


yatra tu rüpya-rüpakayoù sädåçyam asphuöaà, tatraika-deçäntara-rüpaëaà vinä tad asaìgataà syäd ity açäbdam apy eka-deçäntara-rüpaëam ärtham apekñata eveti tatraika-deça-vivarti-rüpakam eva | yathä—


jassa raëanteurae kare kuëantassa maëòala-ggalaaà |

rasa-saàmuhé bi sahasä parammuhé hoi riuseëä ||


[yasya raëantaù-pürake kare kurväëasya maëòalägra-latäm |

rasa-saàmukhy api sahasä paräàmukhé bhavati ripu-senä ||]


atra raëäntaù-purayoù sädåçyam asphuöam eva | kvacic ca yatra sphuöa-sädåçyänäm api bahünäà rüpaëaà çäbdam eka-deçasya cärtham | tatraika-deça-vivarti-rüpakam eva | rüpaka-pratéter vyäpakatayä samäsokti-pratéti-tirodhäpakatvät | nanv asti saìgrämäntaùpurayoù sukha-saïcäratayä sphuöa-sädåçyam iti cet, satyam uktam asty eva | kintu, väkyärtha-paryälocana-säpekñaà | na khalu nirapekñaà, mukha-candräder mano-haratvädivat saìgrämäntaùpurayoù svataù sukha-saïcäratväbhävät |


sädhäraëyena, yathä—


nisarga-saurabhodbhränta-bhåìga-saìgéta-çäliné |

udite väsarädhéçe smeräjani sarojiné ||


atra nisargety ädi-viçeñaëa-sämyät sarojinyäà näyikä-vyavahära-pratétau stré-mätra-gäminaù smeratva-dharmasya samäropaù käraëam | tena vinä viçeñaëa-sämya-mätreëa näyikä-vyavahära-pratéter asambhavät |


aupamya-garbhatvaà punas tridhä sambhavati | upamä-rüpaka-saìkara-garbhatvät | tatra upamä-garbhatve, yathä—


danta-prabhä-puñpa-citä päëi-pallava-çobhiné |

keça-päçäli-våndena suveñä hariëekñaëä ||


atra suveçatva-vaçät prathamaà danta-prabhä puñpäëévety upamä-garbhatvena samäsaù | anantaraà ca danta-prabhä-sadåçaiù puñpaiç citety ädi-samäsäntaräçrayeëa samäna-viçeñaëa- mähätmyäd dhariëekñaëäyäà latä-vyavahära-pratétiù |


rüpaka-garbhatve, yathä—“lävaëya-madhubhiù pürëam” ity ädi |


çaìkara-garbhatve, yathä—“danta-prabhä-puñpa” ity ädi | suveñä ity atra “parétä” iti päöhe | hy upamä-rüpaka-sädhakäbhävät saìkara-samäçrayaëam | samäsäntaraà pürvavat | samäsäntara-mahimnä latä-pratétiù | eñu ca yeñäà mate upamä-saìkarayor eka-deça-vivartitä nästi tan-mate ädya-tåtéyayoù samäsoktiù |


dvitéyas tu prakära eka-deça-vivarti-rüpaka-viñaya eva | paryälocane tv ädye prakäre eka-deça-vivartiny upamaiväìgékartum ucitä |


anyathä—


aindraà dhanuù päëòu-payodhareëa
çarad dadhänärdra-nakha-kñatäbham |

prasädayanté sa-kalaìkam induà
täpaà raver apy adhikaà cakära ||


ity atra kathaà çaradi näyikä-vyavahära-pratétiù | näyaka-payodhareëärdra-nakha-kñatatäbha-çakra-cäpa-dhäraëa-sambhavät |


nanu, “ärdra-nakha-kñatäbhaà” ity atra sthitam apy upamänatvaà vastu-paryälocanayä aindre dhanuñi saïcäraëéyam | yathä—“dadhnä juhoti” ity ädau havanasyänyathä-siddhe dädhna saïcäryate vidhiù |


evaà caindra-cäpäbham ärdra-nakha-kñataà dadhäneti pratétir bhaviñyatéti cet ? na, evaà vidha-nirvähe kañöa-såñöi-kalpanäd eka-deça-vivarty-upamäìgékärasyaiva jyäyastvät |


astu vätra yathä-kathaïcit samäsoktiù | “netrair ivotpalaiù padmaiù” ity ädau cänya-gaty-asambhavät | kià copamäyäà vyavahära-pratéter abhävät kathaà tad-upajévikäyäù samäsokteù praveçaù | yad ähuù—


vyavahäro’thavä tattvam aupamye yat pratéyate |

tan naupamyaà samäsoktir eka-deçopamä sphuöä ||


evaà copamä-rüpakayor eka-deça-vivartitäìgékäre tan-müla-saìkare’pi samäsokter apraveço nyäya-siddha eva |


tenaupamya-garbha-viçeñaëotthäpitatvaà nästhä viñaya iti viçeñaëa-sämye çliñöa-viçeñaëotthäpitä sädhäraëa-viçeñaëotthäpitä ceti dvidhä | kärya-liìgayos tulyatve ca dvividheti catuù-prakärä samäsoktiù |


sarvatraivätra vyavahära-samäropaù käraëam | sa ca kvacil laukike vastuni laukika-vastu-vyavahära-samäropaù | çästréye vastuni çästréya-vastu-vyavahära-samäropaù | laukike vä çästréya-vastu-vyavahära-samäropaù | çästréye vä laukika-vastu-vyavahära-samäropa iti caturdhä |


tatra laukika-vastv api rasädi-bhedäd aneka-vidham | çästréyam api tarkäyur-veda-jyotiù-çästra-prasiddhatayeti bahu-prakärä samäsoktiù | diì-mätraà, yathä—“vyädhüya yad vasanam” ity ädau laukike vastuni laukikasya haöha-kämuka-vyavahärädeù samäropaù |


yair eka-rüpam akhiläsv api våttiñu tväà

paçyadbhir avyayam asaìkhyatayä pravåttam |

lopaù kåtaù kila paratva-juño vibhaktes

tair lakñaëaà tava kåtaà dhruvam eva manye ||


aträgama-çästra-prasiddhe vastuni vyäkaraëa-prasiddha-vastu-vyavahära-samäropaù | evam anyatra |


rüpake’prakåtam ätma-svarüpa-sanniveçena prakåtasya rüpam avacchädayati | iha tu svävasthä-samäropeëävacchädita-rüpam eva taà pürvävasthäto viçeñayati | ata evätra vyavahära-samäropo na tu svarüpa-samäropa ity ähuù |


upamä-dhvanau çleñe ca viçeñyasyäpi sämyam, iha tu viçeñaëa-mätrasya | aprastuta-praçaàsäyäm gamyatvam, iha tu prastutasyeti bhedaù |


--o)0(o--


23. parikaraù


uktair viçeñaëaiù säbhipräyaiù parikaro mataù ||84|| 57ab


yathä, "aìgaräja senäpate droëopahäsin karëa rakñainam bhémäd duùçäsanam |" (ve.saà 3.47ad)


--o)0(o--


24. çleñaù


çabdaiù svabhäväd ekärthe çleño’nekärtha-väcanam ||85|| 57cd


"svabhäväd ekärthaiù" iti çabda-çleñäd vyavacchedaù | "väcanam" iti ca dhvaneù | yathä—


pravartayan kriyäù sädhvér mälinyaà haritäà haran |

mahasä bhüyasä dépto viräjati vibhäkaraù ||


atra prakaraëädi-niyamäbhäväd dväv ai räja-süryau väcyau |


--o)0(o--


25. aprastuta-praçaàsä


kvacid viçeñaù sämänyät sämänyaà vä viçeñataù |

käryän nimittaà käryaà ca hetor atha samät samam ||86|| 58

aprastutät prastutaà ced gamyate païcadhä tataù | 59ab

aprastuta-praçaàsä syät . . . . . . . . . . . . . ||87|| 59c


krameëodäharaëam—


pädähataà yad utthäya mürdhänam adhirohati |

svasthäd eväpamäne'pi dehinas tad-varaà rajaù ||


aträsmad-apekñayä rajo'pi varam iti viçeñe prastute sämänyam abhihitam |


srag iyaà yadi jévitäpahä hådaye kià nihitä na hanti mäm |

viñam apy amåtaà kvacid bhaved amåtaà vä viñam éçvarecchayä ||


indur lipta iväïjanena jaòitä dåñöir mågéëäm iva

pramlänäruëimeva vidruma-dalaà çyämeva hema-prabhä |

kärkaçyaà kalayä ca kokila-vadhü-kaëöheñv iva prastutaà

sundaryäù purataç ca hanta çikhinäà barhäù sagarhä iva ||8


atra sambhävyamänebhya indrädi-gatäïjana-liptatvädibhyaù käryebhyo vadanädi-gata-saundarya-viçeña-rüpaà prastutaà käraëaà pratéyate |


gacchäméti yathoktyä mågadåçä niùçväsam udrekiëaà

tyaktvä tiryag avekñya bäñpa-kuleñeëaikena mäà cakñuñä |

adya prema mad-arpitaà priya-sakhé-vånde tvayä badhyatäm

itthaà sneha-vivardhito måga-çiçuù sotpräsam äbhäñitaù ||


atra kasyacid agamana-rüpe kärye käraëam abhihitam |


tulye prastute tulyäbhidhäne ca dvidhä çleña-mülä sädåçya-mätra-mülä ca | çleña-müläpi samäsoktivad-viçeñaëa-mätrasya çleñavad viçeñyasyäpi çleñe bhavatéti dvidhä |


krameëa, yathä—


sahakäraù sadämodo vasanta-çré-samanvitaù |

samujjvala-ruciù çrémän prabhütotkalikäkulaù ||


atra viçeñaëa-mätra-çleña-vaçäd aprastutät sahakärät kasyacit prastutasya näyakasya pratétiù |


puàstväd pravicaled yadi yady adho'pi

yäyäd yadi praëayane na mahän api syät |

abhyuddhared api viçvam itédåçéyaà

kenäpi dik-prakaöitä purñottamena ||


atra puruñottama-padena viçeñyeëäpi çliñöena pracura-prasiddhyä prathamaà viñëur eva bodhyate | tena varëanéyaù kaçcit puruñaù pratéyate |


sädåçya-mätra-mülä, yathä—


ekaù kapota-potaù çataçaù çyenäù kñudhäbhidhävanti |

ambaram ävåti-çünyaà hara hara çaraëaà vidheù karuëä ||


atra kapotäd aprastutät kaçcit prastutaù pratéyate | iyaà ca kvacid vaidharmyeëäpi bhavati |


dhanyäù khalu vane vätäù kahlära-sparça-çétaläù |

rämam indévara-çyämaà ye spåçanty aniväritäù ||


atra vätä dhanyä aham adhanya iti vaidharmyeëa prastutaù pratéyate | väcyasya sambhaväsambhavobhaya-rüpatayä triprakärayet | tatra sambhave uktodäharaëäny eva |


asambhave, yathä—


kokilo'haà bhavän käkaù samänaù kälimävayoù |

antaraà kathayiñyanti käkalé-kovidäù punaù ||


atra käka-kokilayor väko-väkyaà prastutasyädhyäropaëaà vinäsambhavi |


ubhaya-rüpatve, yathä—


antaç-chidräëi bhüyäàsi kaëöakä bahavo bahiù |

kathaà kamala-nälasya mä bhüvan bhaìgurä guëäù ||


atra prastutasya kasyacid adhyäropaëaà vinä kamala-näläntaraç chidräëäà guëa-bhaìguré-karaëe hetutvam asambhavi | anyeñäà tu sambhavéty ubhaya-rüpatvam | asyäç ca samäsoktivad vyavahära-samäropa-präëatväc chabda-çakti-müläd vastu-dhvaner bhedaù | upamä-dhvanau aprastutasya vyaìgyatvam | evaà samäsoktäv api | çleñe tu dvayor api väcyatvam |


--o)0(o--


26. vyäja-stutiù9


. . . . . . . . . . . . .uktä vyäja-stutiù punaù | 59d

nindä-stutibhyäà väcyäbhyäà gamyatve stuti-nindayoù ||88|| 60ab


nindayä stuter gamyatve vyäjena stutir iti vyutpattyä vyäja-stutiù | stutyä nindäyä gamyatve tu vyäja-rüpä stutiù | krameëa, yathä—


stana-yuga-muktäbharaëäù kaëöaka-kalitäìgy añöayo deva |

tvayi kupite'pi präg iva viçvastä dviö-striyo jätäù ||


idaà mama |


vyäja-stutis tava payode mayoditeyaà

yaj jéanäya jagatas tava jévanäni |

stotraà tu te mahad idaà ghana dharmaräja-

sähäyyam arjayasi yat pathikän nihatya ||


--o)0(o--


27. paryäyoktiù10


paryäyoktaà yadä bhaìgyä gamyam eväbhidhéyate ||89|| 60cd


udäharaëam—


spåñöäs tä nandane çacyäù keça-sambhoga-lälitäù |

sävajïaà pärijätasya maïjaryo yasya sainikaiù ||


atra hayagréveëa svargo vijita iti prastutam eva gamyaà käraëaà vaicitrya-viçeña-pratipattaye sainyasya pärijäta-maïjaré-sävajïa-sparçana-rüpa-kärya-dväreëäbhihitam | na cedaà käryät käraëa-pratéti-rüpäprastuta-praçaàsä, tatra käryasyäprastutatvät | iha tu varëanéyasya prabhävätiçaya-bodhakatvena käryam api käraëavat prastutam |


evaà ca—


anena paryäsayatäçru-bindün

muktäphala-sthülatamän staneñu |

pratyarpitäù çatru-viläsinénäm

akñepa-sütreëa vinaiva häräù ||


atra varëanéyasya räjïo gamya-bhüta-çatru-märaëa-rüpa-käraëavat kärya-bhütaà tathävidha-çatru-stré-krandana-jalam api prabhävätiçaya-bodhakatvena varëanärham iti paryäyoktam eva |


räjan räja-sutä na päöhayati mäà devyo'pi tüñëéà sthitäù

kubje bhojaya mäà kumära-sacivair nädyäpi kià bhujyate |

itthaà räja-çukas taväri-bhavane mukto'dhvagaiù païjaräc

citra-sthän avalokya çünya-valabhäv ekaikam äbhäñate ||


atra prasthänodyataà bhavantaà çrutvä sahasaivärayaù paläyitä iti käraëaà prastutam | "käryam api varëanärhatvena prastutam" iti kecit | anye tu "räja-çuka-våttäntena ko'pi prastuta-prabhävo bodhyata ity aprastuta-praçaàsaiva" ity ähuù |


--o)0(o--


28. arthäntaranyäsaù11


sämänyaà vä viçeñeëa viçeñas tena vä yadi |

käryaà ca käraëenedaà käryeëa ca samarthyate | 61

sädharmyeëetareëärthäntara-nyäso’ñöadhä tataù ||90||


krameëodäharaëam—


båhat-sahäyaù käryäntaà kñodéyän api gacchati |

sambhüyämbhodhim abhyeti mahänadyä nagäpagä ||


atra dvitéyärdha-gatena viçeña-rüpeëärthena prathamärdha-gataù sämänyo’rthaù sopapattikaù kriyate |


yävad artha-padäà väcam evam ädäya mädhavaù |

viraräma mahéyäàsaù prakåtyä mita-bhäñiëaù ||


påthvi sthirä bhava bhujaìgama dhärayainäà

tvaà kürmaräja tad idaà dvitayaà dadhéthäù |

dik-kuïjaräù kuruta tat-tritaye didhérñäm

äryaù karoti hara-kärmukam ätatajyam ||


atra käraëa-bhütaà hara-kärmukätatajyékaraëaà påthivé-sthairyädeù käryasya samarthakam | "sahasä vidadhéta na kriyäm" ity ädau sampad-varaëaà käryaà sahasä vidhänäbhävasya vimåçya-käritva-rüpasya käraëasya samarthakam | etäni sädharmya udäharaëäni |


vaidharmye, yathä—


ittham äraòhyamäne'pi kliçnäti bhuvana-trayam |

çämyet pratyapakäreëa nopakäreëa durjanaù ||


atra sämänyaà viçeñasya samarthakam | "sahasä vidadhéta" ity atra sahasä-vidhänäbhävasyäpratpradatvaà viruddhaà kärya-samarthakam | evam anyat |


--o)0(o--


29. kävyaliìgaù12


hetor väkya-padärthatve kävya-liìgo nigadyate ||91|| 62


tatra väkyärthatä, yathä—


(1) yat tvan-netra-samäna-känti salile magnaà tad indévaraà

meghair antaritaù priye tava mukha-cchäyänukäré çaçé |

ye'pi tvad-gamanänukäri-gatayas te räjahaàsä gatäs

tvat-sädåçya-vinoda-mätram api me daivena na kñamyate |13


atra caturtha-päde päda-traya-väkyäni hetavaù |


(2) padärthatä, yathä mama—


tvad-väjiräji-nirdhüta-dhülé-paöala-paìkiläm |

na dhatte çirasä gaìgäà bhüri-bhära-bhiyä haraù ||


atra dvitéyärdhe prathamärdham eka-padaà hetuù |


(3) aneka-padam, yathä mama—


paçyanty asaìkhya-pathagäà tvad-däna-jala-vähiném |

deva tripathagätmänaà gopayaty ugra-mürdhani ||


iha kecid väkyärtha-gatena kävyaliìgenaiva gatärthatayä kärya-käraëa-bhäve'rthäntara-nyäsaà nädriyante | tad ayuktam, tathä hy atra hetus tridhä bhavati—jïäpako niñpädakaù samarthakaç ceti | tatra jïäpako'numänasya viñayaù | niñpädakaù kävyaliìgasya samarthako'rthäntaranyäsasya iti påthag eva kärya-käraëa-bhäve'rthäntara-nyäsaù kävya-liìgät | tathä hi, "yat tvan-netra-" ity ädau caturtha-päda-väkyam | anyathä säkäìkñatayäsamaïjasam eva syät iti päda-traya-gata-väkyaà niñpädakatvenäpekñate | "sahasä vidadhéta" ity ädau tu—


paräpakära-niratair durjanaiù saha saìgatiù |

vadämi bhavatas tattvaà na vidheyä kadäcana ||


ity ädivad upadeça-mätreëäpi niräkäìkñatayä svato'pi gatärthaà sahasä vidhänäbhävaà sampad-varaëaà sopapattikam eva karotéti påthag eva kärya-käraëa-bhäve'rthäntara-nyäsaù kävya-liìgät |


na dhatte çirasä gaìgäà bhüri-bhära-bhiyä haraù |

tvad-väjiräji-nirdhüta-dhülibhiù paìkilä hi sä ||


ity atra hi-çabdopädänena paìkilatväd itivad dhetutvasya sphuöatayä näyam alaìkäraù | vaicitryasyaivälaìkäratvät |


--o)0(o--


30. anumänam14


anumänaà tu vicchityä jïänaà sädhyasya sädhanät ||92|| 63ab


yathä—


jänémahe'syä hådi särasäkñyä

viräjate'ntaù priya-vaktra-candraù |

tat-känti-jälaiù prasåtais tad-aìgeñv

äpäëòutä kuòmalatäkñi-padme ||


atra rüpaka-vaçäd vicchittiù | yathä vä—


yatra pataty abalänäà dåñöir niçitäù patanti tatra çaräù |

tac cäparopita-çaro dhävaty äsäà puraù smaro manye ||


atra kavi-prauòhokti-vaçäd vicchittiù | utprekñäyäm aniçcitatayä pratétiù, iha tu niçcitatayety ubhayor bhedaù |


--o)0(o--


31. hetuù


abhedenäbhidhä-hetur hetor hetumatä saha ||93|| 63cd


yathä mama—"täruëyasya viläsaù"15 ity atra vaçékaraëa-hetur näyikä-vaçékaraëatvenoktä | viläsa-häsayos tv adhyavasäya-mülo’yam alaìkäraù |


--o)0(o--


32. anukülam


anukülaà prätikülyam anuküla-vidhäyi cet ||94|| 64ab


yathä—

kupitäsi yadä tanvi nidäya karaja-kñatam |

vadhäna bhuja-päçäbhyäà kaëöham asya dåòhaà tadä ||


asya ca vicchitti-viçeñasya sarvälaìkära-vilakñaëatvena sphuraëät påthag alaìkäratvam eva nyäyyam |


--o)0(o--


33. äkñepaù16


vastuno vaktum iñöasya viçeña-pratipattaye | 65cd

niñedhäbhäsa äkñepo vakñyamäëoktago dvidhä ||95||


tatra vakñyamäna-viñaye kvacit sarvasyäpi sämänyataù sücitasya niñedhaù kvacid aàçoktävaàçäntare niñedha iti dvau bhedau | ukta-viñäye ca kvacid vastu-svarüpasya niñedhaù, kvacid vastu-kathanasyeti dvau | ity äkñepasya catväro bhedäù |


krameëa, yathä (1)—


smara-çara-çata-vidhuräyä bhaëämi sakhyäù kåte kim api |

kñaëam iha viçramya sakhe nirdaya-hådayasya kià vadämy athavä ||


atra sakhyä virahasya sämänyataù sücitasya vakñyamäëa-viçaye niñedhaù |


(2)—

tava virahe hariëäkñé nirékñya nava-mälikäà dalitäm |

hanta nitäntam idäném äù kià hata-jalpitair athavä ||


atra mariñyatéty aàço noktaù |


(3)—

bälaa ëähaà düté tua piosi tti ëa maha bäbäro |

sä mara(i) tujjha aaso eaà dhammakkharaà bhaëimo ||


[bälaka nähaà dütéù tasyäù priyo'si iti na me vyäpäraù |

sä mriyate taväyaça etad dharmäkñaraà bhaëämaù ||]


atra dütéty asya vastuno niñedhaù |


(4)—

virahe tava tanvaìgé kataà kñapayatu kñapäm |

däruëa-vyavasäyasya puras te bhaëitena kim ||


atra kathanasyoktasyaiva niñedhaù | prathamodäharaëe sakhyä avaçyambhävi-maraëam iti viçeñaù pratéyate | dvitéye’çakya-vaktavyatvädi | tåtéye dütétve yathärtha-väditvam | caturthe duùkhasyätiçayaù | na cäyaà vihita-niñedhaù | atra niñedhasyäbhäsatvät |


--o)0(o--


34. vidhyäbhäsaù


aniñöasya tathärthasya vidhyäbhäsaù paro mataù ||96|| 65cd


tatheti pürvavad viçeña-pratipattaye | yathä—


gaccha gacchasi cet känta panthänaù santu te çiväù |

mamäpi janma tatraiva bhüyäd yatra gato bhavän ||


aträniñöatväd gamanasya vidhiù praskhalad-rüpo niñedhe paryavasyati | viçeñaç ca gamanasyätyanta-parihäryatva-rüpaù pratéyate |


--o)0(o--


35. vibhävanä17


vibhävanä vinä hetuà käryotpattir yad ucyate |

uktänukta-nimittatväd dvidhä sä parikértitä ||97|| 66


vinä käraëam upanibadhyamäno’pi käryodayaù kiïcid anyat käraëam apekñyaiva bhavituà yuktaù | tac ca käraëänantaraà kvacid uktam, kvacid anuktaà iti dvidhä | yathä [(1) ukta-nimittä]—


anäyäsa-kåçaà madhyama-çaìka-tarale dåçau |

abhüñaëa-manohäri vapur vayasi subhruvaù ||


atra vayo-rüpa-nimittam uktam |


[(2) anukta-nimittä] atraiva "vapur bhäti mågédåçaù" iti päöhe’nuktam |


--o)0(o--


36. viçeñoktiù


sati hetau phaläbhäve viçeñoktis tathä dvidhä ||98|| 67ab


tathety uktänukta-nimittatvät | tatrokta-nimittä, yathä—


dhanino'pi nirunmädä yuväno'pi na caïcaläù |

prabhavo'py apramattäs mahä-mahima-çälinaù ||


atra mahä-mahima-çälinatvaà nimittam uktam | atraiva caturtha-päde "kiyantaù santi bhütale" iti päöhe tv anuktam | acintya-nimittatvaà cänukta-nimittasyaiva bheda iti pröhaì noktam | yathä—


sa ekas tréëi jayati jaganti kusumäyudhaù |

haratäpi tanuà yasya çambhunä na håtaà balam ||


atra tanu-haraëenäpi baläharaëe nimittam acintyam | iha ca käryäbhävaù kärya-viruddha-sad-bhäva-mukhenäpi nibaddhyate | vibhävanäyäm api käraëa-bhävaù käraëa-viruddha-sad-bhäva-mukhena |


evaà ca "yaù kaumära-haraù" ity äder utkaëöhä-käraëa-viruddhasya nibandhanäd vibhävanä | "yaù kaumära-haraù" ity ädeù käraëasya ca kärya-viruddhäyä utkaëöhäyä nibandhanäd viçeñoktiù | evaà cätra vibhävanä-viçeñoktyoù saìkaraù | çuddhodäharaëaà tu mågyam |


--o)0(o--


37. virodhaù18


jätiç caturbhir jätädyair guëo guëädibhis tribhiù | 67cd

kriyä ca kriyädravyäbhyäà dravyaà dravyeëa vä mithaù |

viruddham iva bhäseta virodho'sau daçäkåtiù ||99|| 68cd


krameëa, yathä—


tava virahe malaya-marud-davänalaù çaçi-ruco'pi soñmäëaù |
håd-ali-virutam api bhinte naliné-dalam api nidägha-ravir asyäù ||


santata-musaläsaìgäd bahutara-gåha-karma-ghaöanayä nåpate |

dvija-patnénäà kaöhinäù sati bhavati karäù saroja-sukumäräù ||


ajasya gåhëato janma niréhasya hata-dviñaù |

svapato jägarükasya yäthätmyaà veda kas tava ||


vallabhotsaìga-saìgena vinä hariëa-cakñuñaù |

räkä-vibhävaré-jänir viña-jväläkulo'bhavat ||


nayana-yugäsecanakaà mänasa-våttyäpi duñpräpam |

rüpam idaà madiräkñyä madayati hådayaà dunoti ca me ||


"tvad-väjé" ity ädi |


"vallabhotsaìga" ity ädi-çloke caturtha-päde "madhyandina-dinädhipa" iti päöhe dravyayor virodhaù |


atra "tava virahe" ity ädau pavanädénäà bahu-vyakti-väcakatvät jäti-çabdänäà davänaloñma-hådaya-bhedana-süryair jäti-guëa-kriyä-dravya-rüpair anyonyaà virodho mukhata äbhäsate | viraha-hetukatvät samädhänam | "ajasya" ity ädäv ajatvädi-guëasya janma-grahaëädi-kriyayä virodhaù | bhagavataù prabhävasyätiçäyitvät tu samädhänam |


"tvad-väjé" ity ädau "haro'pi çirasä gaìgäà na dhatte" iti virodhaù | "tvad-väjé" ity ädi-kavi-prauòhoktyä tu samädhänam | spañöam anyat |


vibhävanäyäà käraëäbhävenopanibadhyamänatvät käryam eva bädhyatvena pratéyate | viçeñoktau käryäbhävena käraëam eva | iha tv anyonyaà dvayor api bädhyatvam iti bhedaù |


--o)0(o--


38. asaìgatiù19


kärya-käraëayor bhinna-deçatäyâm asaìgatiù ||100|| 69ab


yathä—

sä bälä vayam apragalbha-manasaù sä stré vayaà kätaräù

sä pénonnatimat payodhara-yugaà dhatte sakhedä vayam |

säkräntä jaghana-sthalena guruëä gantuà na çaktä vayaà

doñair anya-janäçritair apaöavo jätäù sma ity adbhutam ||20


asyäç cäpavädakatväd eka-deçasthayor virodhe virodhälaìkäraù ||


--o)0(o--


39. viñamam21


guëau kriye vä yat syätäà viruddhe hetu-käryayoù | 69cd

yad värabdhasya vaiphalyam anarthasya ca sambhavaù |

virüpayoù saàghaöanä yä ca tad viñamaà matam ||101|| 70


krameëa, yathä (1)—


sadyaù kara-sparçam aväpya citraà

raëe raëe yasya kåpäëa-lekhä |

tamäla-nélä çarad-indu-päëòu

yaças trilokäbharaëaà prasüte ||22


atra käraëa-rüpäsi-latäyäù "käraëa-guëä hi kärya-guëam ärabhante" iti sthiter viruddhä çukla-yaçasa utpattiù |


(2) änandam amandam imaà kuvalaya-dala-locane dadäsi tvam |

virahas tvayaiva janitas täpayatitaräà çaréraà me ||23


atränanda-janaka-stré-rüpa-käraëät täpa-janaka-virahotpattiù |


(3) ayaà ratnäkaro’mbhodhir ity asevi dhanäçayä |

dhanaà düre’stu vadanam apüri kñära-väribhiù ||


atra kevalaà käìkñita-dhana-läbho näbhüt | pratyuta kñära-väribhir vadana-püraëam |


(4) kva vanaà taru-valka-bhüñaëaà nåpa-lakñméù kva mahendra-vanditä |

nityataà pratiküla-vartinä bata dhätuç caritaà suduùsaham ||


atra vana-räjya-çriyor virüpayoù saìghaöanä | idaà mama |


yathä vä—

vipulena sägara-çayasya kukñiëä

bhuvanäni yasya papire yuga-kñaye |

mada-vibhramäsakalayä pape punaù

sa pura-striyaikatamayaikayä dåçä ||24


--o)0(o--


40. samam25


samaà syäd änurüpyeëa çläghä yogyasya vastunaù ||102|| 71ab


yathä—

çaçinam upagateyaà kaumudé megha-muktaà

jalanidhim anurüpaà jahnu-kanyävatérëä |

iti sama-guëa-yoga-prétayas tatra pauräù

çravaëa-kaöu nåpäëäm eka-väkyaà vivavruù ||


--o)0(o--


41. vicitram26


vicitraà yad viruddhasya kåtir iñöa-phaläptaye ||103|| 71cd


yathä—

praëamaty unnati-hetor jévita-hetor vimuïcati präëän |

duùkhéyati sukha-hetoù ko müòhaù sevakäd anyaù ||


--o)0(o--


42. adhikam27


äçrayäçrayinor ekasyädhikye'dhikam ucyate ||104|| 72ab


(1) äçrayädhikye, yathä—


kim adhikam asya brümo mahimänaà väridher harir yatra |

ajïäta eva çete kukñau nikñipya bhuvanäni ||



(2) äçritädhikye, yathä—


yugänta-käla-pratisaàhåtätmano

jaganti yasyäà sa-vikäçam äsata |

tanau mamus tatra na kaiöabha-dviñas

tapo-dhanäbhyägama-sambhavä mudaù ||28


--o)0(o--


43. anyonyam29


anyonyam ubhayor eka-kriyäyäù käraëaà mithaù ||105|| 72cd


yathä—

tvayä sä çobhate tanvé tayä tvam api çobhase |

rajanyä çobhate candraç candreëäpi niçéthiné ||


--o)0(o--


44. viçeñaù30


yad ädheyam anädhäram ekaà cäneka-gocaram |

kiïcit prakurvataù käryam açakyasyetarasya vä | 73cd

käryasya karaëaà daiväd viçeñas trividhas tataù ||106|| 74ab


krameëa, yathä


(1) divam apy upayätänäm äkalpam analpa-guëa-gaëä yeñäm |

ramayanti jaganti giraù katham iva kavayo na te vandyäù ||31


(2) känane sarid-uddeçe giréëäm api kandare |

paçyanty antaka-saàkäçaà tväm ekaà ripavaù puraù ||


(3) gåhiëé sacivaù sakhé mithaù

priya-çiñyä lalite kalä-vidhau |

karuëä-vimukhena måtyunä

haratä tväà bata kià na me håtam ||32


sarvatra evaà-vidha-viñaye'tiçayoktir eva präëatvenävatiñöhate täà vinä präyeëälaìkäratväyogät | ata evoktam—


saiñä sarvatra vakroktir arthärthé vibhävyate |
yatno'syäà kavinä käryaù ko'laìkäro'nayä vinä || iti |


--o)0(o--


45. vyäghätaù33


vyäghätaù sa tu kenäpi vastu yena yathäkåtam | 74cd

tenaiva ced upäyena kurute'nyas tad anyathä ||107|| 75ab


yathä—"dåçä dagdhaà manasijam" ity ädi |


saukaryeëa ca käryasya viruddhaà kriyate yadi ||108|| 75cd


vyäghäta ity eva | yathä—


ihaiva tvaà tiñöha drutam aham ahobhiù katipayaiù

samägantä rädhe mådur asi na cäyäsa-sahanä |

mådutvaà me hetuù subhaga bhavatä gantum adhikaà

na mådvé soòhä yad viraha-kåtam äyäsam asamam ||


atra kåñëena rädhäyä mådutvaà saha-gamana-hetutvenoktam | tayä ca pratyuta saha-gamane tato'pi saukaryeëa hetutayopanyastam |


--o)0(o--


46. käraëamälä34


paraà paraà prati yadi pürva-pürvasya hetutä | 76ab

tadä käraëa-mäla syät. . . . . . . . . . . . ||109|| 76c


yathä—

çrutaà kåta-dhiyäà säìgäj jäyate vinayaù çrutät |

lokänurägo vinayän na kià lokänurägataù ||


--o)0(o--


47. mälä-dépakam35


. . . . . . . . . . . . tan mälä-dépakaà punaù | 76d

dharmiëäm ekadharmeëa saàbaddho yady athottaram ||110|| 77ab


yathä—

tvayi saìgara-sampräpte dhanuñäsäditäù çaräù |

çarair ari-çiras tena bhüs tayä tvaà tvayä yaçaù || (sä.da. 667)


aträsädana-kriyä dharmaù |


--o)0(o--


48. ekävalé36


pürvaà pürvaà prati viçeñaëatvena paraà param | 77cd

sthäpyate'pohate vä cet syät tadaikävalé dvidhä ||111||


krameëodäharaëam—


(1) saro vikasitämbhojam ambhojaà bhåìga-saìgatam |

bhåìgä yatra sa-saàgétäù saàgétaà sa-smarodayam ||


(2) na taj jalaà yan na sucäru-paìkajaà

na paìkajaà tad yad aléna-ñaö-padam |

na ñaö-pado'sau kala-guïjito na yo

na guïjitaà tan na jahära yan manaù ||37


(3) kvacid viçeñyam api yathottaram viçeñaëatve sthäpitam apohitaà ca, yathä—


väpyo bhavanti vimaläù sphuöanti kamaläni väpéñu |

kamaleñu patanty alayaù karoti saìgétam aliñu padam ||


evam apohane'pi |

--o)0(o--


49. säraù38


uttarottaram utkarño vastunaù sära ucyate ||112|| 78cd


yathä—

räjye säraà vasudhä vasudhäyäà puraà pure saudham |

saudhe talpaà talpe varäìganänaìga-sarvasvam ||39


--o)0(o--


50. yathäsaìkhyam40


yathäsäìkhyam anuddeça uddiñöänäà krameëa yat ||113|| 79ab


yathä—

unmélanti nakhair lunéhi vahati kñaumäïcalenävåëu
kréòä-känanam äviçanti valaya-kväëaiù samutträsaya |

itthaà vaïjula-dakñiëänila-kuhü-kaëöhéñu saàketika-
vyähäräù subhaga tvadéya-virahe tasyäù sakhénäà mithaù ||41


--o)0(o--


51. paryäyaù42


kvacid ekam anekasmin ekaà caikaçaù kramät | 79cd

bhavati kriyate vä cet tadä paryäya iñyate ||114|| 80ab


kramaço, yathä—


(1) sthitäù kñaëaà pakñmasu täòitädharäù

payodharotsedha-nipäta-cürëitäù |

valéñu tasyäù skhalitäù prapedire

krameëa näbhià prathamoda-bindavaù ||


(2) vicaranti viläsinyo yatra çroëi-bharälasäù |

våka-käka-çiväs tatra dhävanty ari-pure tava ||


(3) visåñöa-rägäd adharän nivartitaù

stanäìga-rägäd aruëäc ca kandukät |

kuçäìkurädäna-parikñätäìguliù

kåto'kña-sütra-praëayé tayä karaù ||


(4) yayor äropitas täro häras te'ri vadhü-janaiù |

nidhéyante tayoù sthüläù stanayor açru-bindavaù ||


eñu ca kvacid ädhäraù saàhata-rüpo'saàhata-rüpaç ca | kvacid ädheyam api , yathä "sthitäù kñaëam" ity atrodbindavaù pakñmädäv asaàhata-rüpa ädhäre krameëäbhavan | "vicaranti" ity aträdheya-rüpä nalina-dåçaù saàhata-rüpä hådaye krameëäbhavan | evam anyat |


atra caikasyänekatra krameëaiva våtter viçeñälaìkäräd bhedaù | vinimayäbhävät parivåtteù |


--o)0(o--


52. parivåttiù43


parivåttir vinimayaù sama-nyünädhikair bhavet ||115|| 80cd


krameëodäharaëam—


dattvä kaöäkñam eëäkñé jagräha hådayaà mama |

mayä tu hådayaà dattvä gåhéto madana-jvaraù ||


atra prathamärdhe samena, dvitéye'rdhe nyünena |


tasya ca pravayaso jaöäyuñaù

svargiëaù kim iva çocyate'dhunä |

yena jarjara-kalevara-vyayät

krétam indu-kiraëojjvalaà yaçaù ||


aträdhikyena |


--o)0(o--


53. parisaìkhyä44


praçnäd apraçnato väpi kathitäd vastuno bhavet |

tädåg anya-vyäpohaç cec chäbda ärtho'thavä tadä || 81

parisaìkhyä . . . . . . . . . . . . . . ||116|| 82a


krameëodäharaëäni, yathä—


(1) kià bhüñaëaà sudåòham atra yaço na ratnaà

kià käryam ärya-caritaà sukåtaà na doñaù |

kià cakñur apratihataà dhiñaëä na netraà

jänäti kas tvad-aparaù sad-asad-vivekam ||45


atra vyavacchedyaà ratnädi çäbdam |


(2) kià ärädhyaà sadä puëyaà kaç ca sevyaù sadägamaù |

ko dhyeyo bhagavän viñëuù kià kämyaà paramaà padam ||


atra vyavacchedyaà päpädy ärtham | anayoù praçna-pürvakatvam |


(3) apraçna-pürvakatve, yathä—


bhaktir bhave na vibhave vyasanaà çästre na yuvati-kämästre |

cintä yaçasi na vapuñi präyaù paridåçyate mahatäm ||46


(4) balam ärta-bhayopaçäntaye

viduñäà saàmataye bahu çrutam |

vasu tasya na kevalaà

vibhér guëavattäpi para-prayojanam ||


(5) çleña-mülatve väcya-vaicitryäviçeñaù, yathä—"yasmiàç ca räjani jita-jagati palayati mahéà citra-karmasu varëa-saìkaräç cäpeñu guëa-chedäù" ity ädi |


--o)0(o--


54. uttaram47


. . . . uttaraà praçnasyottaräd unnayo yadi |

yac cäsakåd asambhävyaà saty api praçna uttaram ||117|| 82


yathä—


(1) vékñituà na kñamä çvaçrüù svämé dürataraà gataù |

aham ekäkiné bälä taveha vasatiù kutaù? ||


anena pathikasya vasati-yäcanaà pratéyate |


(2) kä bisamä debbagaé kià laddhabbaà jaëo guëaggähé |

kià sokkhaà sukalattaà kià duggejjhaà jaà khalo loo ||48


[kä viñamä daiva-gatiù kià labdhavyaà yaj jano guëa-grähé |

kià saukhyaà sukalatraà kià durgrähyaà khalo lokaù ||]


atränya-vyapohe tätparyäbhävät parisaìkhyäto bhedaù | na ced anumänaà, sädhya-sädhanayor dvayor nirdeça eva tad-aìgékärät | na ca kävyaliìgaà, uttarasya praçnaà pratyajanakatvät |


--o)0(o--


55. arthäpattiù49


daëòäpüpikayänyärthägamo'rthäpattir iñyate ||118|| 83ab


"müñikeëa daëòo bhakñitaù" ity anena tat-sahacaritam apüpa-bhakñaëam arthädäyätaà bhavatéti niyata-samäna-nyäyäd arthäntaram äpatatéty eña nyäyo daëòäpüpikä | atra ca kvacit präkaraëikäd arthäd apräkaraëikärthasyäpatanam | kvacid apräkaraëikät präkaraëikasyeti dvau bhedau | krameëodäharaëam—


(1) häro'yaà hariëäkñéëäà luöhati stana-maëòale |

muktänäm apy avastheyaà ke vayaà smara-kiìkaräù ||


(2) vilaläpa sa bäñpa-gadgadaà

sahajäm apy apahäya dhératäm |

atitapta-mayo'pi märdavaà

bhajate kaiva kathä çarériëäm ||


atra ca samäna-nyäyasya çleña-mülatve vaicitrya-viçeño yathodähåte "häro'yam" ity ädau | na cedam anumänam | samäna-nyäyasya sambandha-rüpatväbhävät |


--o)0(o--


56. vikalpaù50


vikalpas tulya-balayor virodhaç cäntaräyataù ||119|| 83cd


yathä—


namayantu çiräàsi dhanüàñi vä

karëapürékriyantäm äjïä maurvyo vä |


atha çirasäà dhanuñäà ca namanayoù sandhi-vigrahopalakñaëatvät sandhi-vigrahayoç caikadä kartum açakyatväd virodhaù | sa caika-pakñäçrayaëa-paryavasänaù | tulya-balatvaà cätra dhanuù-çiro-namanayor api spardhayä sambhävyamänatvät | cäturyaà cätraupamya-garbhatvena | evaà "karëapürékriyantäm" ity aträpi |


evaà "yuñmäkaà kurutäà bhavärti-çamanaà netre tanur vä hareù |" atra çleñävañöambhena cärutvam |


"déyatäm arjitaà vittaà deväya brähmaëäya vä" ity atra cäturyäbhävän näyam alaìkäraù |


--o)0(o--


57. samuccayaù51


samuccayo'yam ekasmin sati käryasya sädhake |

khalekapotikä-nyäyät tat-karas tat-paro'pi cet | 84

guëau kriye vä yugapat syätäà yad vä guëa-kriye ||120||


yathä mama—


haàho dhéra-saméra hanta jananaà te candana-kñmä-bhåto

däkñiëyaà jagad uttaraà paricayo godävaré-väribhiù |

pratyaìgaà dahaséti me tvam api ced uddäma-dävägnivan

matto'yaà malinätmako vanacaraù kià vakñyate kokilaù ||


atra dähe ekasmiàç candana-kñmäbhåj-janma-rüpe käraëe saty api däkñiëyädénäà hetv-antaräëäm upädänam | atra sarveñäm api hetünäà çobhanatvät sad-yogaù | atraiva caturtha-päde mattädénäm açobhanänäà yogäd asad-yogaù |


sad-asad-yoge, yathä—


çaçé divasa-dhüsaro galita-yauvanä käminé

saro vigata-värijaà mukham anakñaraà sväkåteù |

prabhur dhana-paräyaëaù satata-durgataù sajjano

nåpäìgana-gataù khalo manasi sapta çalyäni me ||52


iha kecid ähuù—"çaçi-prabhåténäà çobhanatvaà khalasyäçobhanatvaà ceti sad-asad-yogaù" iti | anye tu—"çaçi-prabhåténäà svataù çobhanatvaà dhüsaratvädénäà tv açobhanatvam iti sad-asad-yogaù" | atra hi çaçi-prabhåtiñu dhüsaratväder atyantam anucitatvam iti vicchitti-viçeñasyaiva camatkära-vidhäyitvam | "manasi sapta çalyäni me" iti saptänäm api çalyatvenopasaàhäraç ca | "nåpäìgana-gataù khalaù" iti tu krama-bhedäd duñöatvam ävahati sarvatra viçeñyasyaiva çobhanatvena prakramäd iti |


iha ca khale kapotavat sarveñäà käraëänäà sähityenävatäraù | samädhy-alaìkäre tv eka-käryaà prati sädhake samagre'py anyasya käka-täléya-nyäyenäpatanam iti bhedaù |


aruëe ca taruëi nayane tava malinaà ca priyasya mukham |

mukham änataà ca sakhi te jvalitaç cäsyäntare smara-jvalanaù ||


aträdye'rthe guëayor yaugapadyaà, dvitéye kriyayoù | ubhaya-yaugapadye, yathä—


kaluñe ca tavähiteñv akasmät sita-paìkeruha-sodara-çri cakñuù |

patitaà ca mahépaténdra teñäà vapuñi prasphuöam äpadäà kaöäkñaiù ||53


"dhunoti cäsià tanute ca kértim" ity ädäv ekädhikaraëe'py eña dåçyate | na cätra dépakam | ete hi guëa-kriyä-yaugapadye samuccaya-prakäçäù niyamena kärya-käraëa-käla-niyama-viparyaya-rüpätiçayokti-müläù | dépakasya cätiçayokti-müläbhävaù |



--o)0(o--


58. samädhiù54


samädhiù sukare kärye daiväd vastv antarägamät ||121||


yathä—

mänam asyä niräkartuà pädayor me patiñyataù |

upakäräya diñöyedam udérëaà ghana-garjitam ||55



--o)0(o--


59. pratyanékam56


pratyanékam açaktena pratékäre ripor yadi |

tadéyasya tiraskäras tasyotkarñasya sädhakaù ||122|| 86


tasyaiveti ripor eva, yathä mama—


madhyena tanu-madhyä me madhyaà jitavatéty ayam |

ibha-kumbhau bhinatty asyäù kuca-kumbha-nibhau hariù ||


--o)0(o--


60. pratépam57


prasiddhasyopamänasyopameyatva-prakalpanam |

niñphalatväbhidhänaà vä pratépam iti kathyate ||123|| 87


krameëa yathä—"yat tvan-netra-samäna-känti-salile magnaà tad indévaram" ity ädi |


tad vaktraà yadi mudritä çaçi-kathä hä hema sä ced dyutiù

tac-cakñur yadi häritaà kuvalayais tac cet smitaà kä sudhä |

dhik kandarpa-dhanur bhruvau yadi ca te kià vä bahu brümahe

yat satyaà punar-ukta-vastu-vimukhaù sarga-kramo vedhasaù ||


atra vakträdibhir eva candrädénäà çobhätivahanät teñäà niñphalatvam |


uktvä cätyantam utkarñam atyutkåñöasya vastunaù |

kalpite'py upamänatve pratépaà kecid ücire ||124|| 88


yathä,

aham eva guruù sudäruëänäm

iti hälähala täta mä sma dåpyaù |

nanu santi bhavädåçäni bhüyo

bhuvane’smin vacanäni durjanänäm ||58


atra prathama-pädenotkarñätiçaya uktaù | tad-anuktau tu näyam alaìkäraù | yathä "brahmeva brähmaëo vadati" ity ädi |



--o)0(o--


61. mélitam59


mélitaà vastuno guptiù kenacit tulya-lakñmaëä ||125|| 89ab


atra samäna-lakñmaëaà vastu kvacit sahajaà, kvacid ägantukam | krameëa yathä—


lakñmé-vakñoja-kastüré-lakñma vakñaù-sthale hareù |

grasta nälakñi bhäratyä bhäsä nélotpaläbhayä ||


atra bhagavataù çyämä käntiù sahajä |


sadaiva çoëopala-kuëòalasya

yasyäà mayükhair aruëékåtäni |

kopoparaktäny api käminénäà

mukhäni çaìkäà vidadhur na yünäm ||

atra mäëikya-kuëòalasyäruëimä mukha ägantukaù |


--o)0(o--


62. sämänyam60


sämänyaà prakåtasyänya-tädätmyaà sadåçair guëaiù ||126|| 89cd


yathä—


mallikäcita-dhammilläç cäru-candana-carcitäù |

avibhävyäù sukhaà yänti candrikäsv abhisärikäù ||


mélite utkåñöa-guëena nikåñöa-guëasya tirodhänam | iha tübhayos tulya-guëatayä bhedägrahaù |


--o)0(o--


63. tadguëaù61


tadguëaà sva-guëa-tyägäd atyutkåñöa-guëa-grahaù ||127|| 90ab


yathä—


jagäda vadana-cchadma-padma-paryanta-pätinaù |

nayan madhulihaù çvaityam udagra-daçanäàçubhiù ||


mélite prakåtasya vastuno vastv-antareëäcchädanam | iha tu vastv-antara-guëenäkräntatä pratéyate iti bhedaù |


--o)0(o--


64. atadguëaù62


tad-rüpänanuhäras tu hetau saty apy atadguëaù ||128|| 90cd


yathä—

hanta sändreëa rägeëa bhåte'pi hådaye mama |

guëa-gaura niñaëëo'pi kathaà näma na rajyasi ||


yathä vä—

gäìgam ambu sitam ambu yämunaà

kajjaläbham ubhayatra majjataù |

räjahaàsa tava saiva çubhratä

céyate na ca na cäpacéyate ||63


pürvaträtirakta-hådaya-samparkät präptavad api guëa-gaura-çabda-väcyasya näyakasya raktatvaà na niñpannam | uttaraträprastuta-praçaàsäyäà vidyamänäyäm api gaìgä-yamunäpekñayä prakåtasya haàsasya gaìgä-yamunayoù samparke'pi na tad-rüpatä | atra ca guëägrahaëa-rüpa-vicchitti-viçeñäçrayäd viçeñokter bhedaù | varëäntarotpatty-abhäväc ca viñamät |


--o)0(o--


65. sükñmam64


saàlakñitas tu sükñmo'rtha äkäreëeìgitena vä |

kayäpi sücyate bhaìgyä yatra sükñmaà tad ucyate ||129|| 91


sükñmaù sthüla-matibhir asaàlakñyaù |


(1) aträkäreëa, yathä—


vaktra-syandi-sveda-bindu-prabandhair

dåñövä bhinnaà kuìkumaà käpi kaëöhe |

puàstvaà tanvyä vyaïjayanté vayasyä

smitvä päëau khaòga-lekhäà lilekha ||65


atra kayäcit kuìkuma-bhedena saàlakñitaà kasyäçcit puruñäyitaà päëau puruña-cihna-khaòga-lekhä-likhanena sücitam |


(2) iìgitena, yathä—


saìketa-käla-manasaà viöaà jïätvä vidagdhayä |

hasan-neträrpitäkütaà lélä-padmaà nimélitam ||66


atra viöasya bhrü-vikñepädinä lakñitaù saìketa-käläbhipräyo rajané-käla-bhävinä padma-nimélanena prakäçitaù |


--o)0(o--


66. vyäjoktiù67


vyäjoktir gopanaà vyäjäd udbhinnasya tu vastunaù ||130|| 92ab


yathä—

çailendra-pratipädyamäna-girijä-hastopagüòhollasad-

romäïcädi-visaàñöhuläkhila-vidhi-vyäsaìga-bhaìgäkulaù |

äù çaityaà tuhinäcalasya karayor ity ücivän sa-smitaà

çailäntaù-pura-mätå-maëòala-gaëair dåñöo'vatäd vaù çivaù ||68


neyaà prathamäpahnutiù | apahnava-käriëo viñayasyänabhidhänät | dvitéyäpahnuter bhedaç ca tat-prastäve darçitaù |


--o)0(o--


66. svabhävoktiù69


svabhävoktir durühärtha-sva-kriyä-rüpa-varëanam ||131|| 92cd


durühayoù kavi-mätra-vedyayor arthasya òimbhädeù svayos tad-ekäçrayoç ceñöä-svarüpayoù | yathä mama—


läìgülenäbhihatya kñiti-talam asakåd därayann agra-padbhyäm

atmany evävaléya drutam atha gaganaà protpatan vikrameëa |

sphürjad-dhüìkära-ghoñaù pratidçam akhilän drävayann eña jantün

kopäviñöaù praviñöaù prativanam aruëocchüna-cakñus tarakñuù ||


--o)0(o--


67. bhävikam70


abdhutasya padärthasya bhütasyärthe bhaviñyataù |

yat pratyakñäyamänatvaà tad bhävikam udähåtam ||132|| 93


yathä—


munir jayati yogéndro mahätmä kumbha-sambhavaù |

yenaika-culuke dåñöau divyau tau matsya-kacchapau ||


yathä vä—


äséd aïjanam atreti paçyämi tava locane |

bhävi-bhüñaëa-sambhäräà säkñät kurve taväkåtim ||71


na cäyaà prasädäkhyo guëaù | bhüta-bhävinoù pratyakñäyamäëatve tasyähetutvät | na cädbhutuo rasaù, vismayaà praty asya hetutvät | na cätiçayoktir alaìkäraù, adhyavasäyäbhävät | na ca bhräntimän, bhüta-bhävinor bhüta-bhävitayaiva prakäçanät | na ca svabhävoktiù, tasya laukika-vastu-gata-sükñma-dharma-bhävasyaiva yathävad varëanaà svarüpam | asya tu vastunaù pratyakñäyamäëa-svarüpo vicchitti-viçeño'stéti | yadi punar vastunaù kvacit svabhävoktäv apy asyä vicchitteù sambhavas tadobhayoù saìkaraù |


anätapatro'yam atra lakñyate

sitätapatrair iva sarvato våtaù |

acämaro'py eña sadaiva véjyate

viläsa-bäla-vyajanena ko'py ayam ||


atra pratyakñäyamäëasyaiva varëanän näyam alaìkäraù | varëanävaçena pratyakñäyamäëatvasyaiva svarüpatvät | yatra punar apratyakñäyamäëasyäpi varëane pratyakñäyamäëatvaà taträyam alaìkäro bhavituà yuktaù | yathodähåte "äséd aïjanam" ity ädau |


--o)0(o--


69. udättam72


lokätiçaya-sampattir vastunodättam ucyate |

yad väpi prastutasyäìgaà mahatäà caritaà bhavet ||133|| 94


krameëodäharaëam—


(1) adhaù-kåtämbhodhara-maëòalänäà

yasyäà çaçäìkopala-kuööimänäm |

jyotsnänipätät kñaratäà payobhiù

kelé-vanaà våddham urékaroti ||


(2) näbhi-prabhinnämburahäsanena

saàstüyamänaù prathamena dhäträ |

amuà yugäntocita-yoga-nidraù

saàhåtya lokän puruño'dhiçete ||


--o)0(o--


rasa-bhävau tad-äbhäsau bhävasya praçamas tathä |

guëé-bhütatvam äyänti yadälaìkåtayas tadä | 95

rasavat preya ürjasvi samähitam iti kramät ||134||


70. rasavat73


tad-äbhäsau rasäbhäso bhäväbhäsaç ca | tatra rasa-yogäd rasavad alaìkäro, yathä—"ayaà sa rasanotkarñé" ityädi | atra çåìgäraù karuëasyäìgam | evam anyaträpi |



atra sakhya-rasasyäìgaà çåìgäraù | yathä vä—


dhanyaà våndäraëyaà yasmin vilasati sa vara-ramaëébhiù |

prati-kuïjaà prati-pulinaà prati-giri-kandaram asau kåñëaù || (go.lé. 17.43)


atra vana-varëana-bhävasyäìgaà çåìgäraù |


--o)0(o--


71. preyaù74


prakåñöa-priyatvät preyaù |


yathä mama—

ämélitälasa-vivartita-tärakäkñém
utkaëöha-bandhana-dara-çlatha-bähu-vallém |

prasveda-väri-kaëikäcita-gaëòa-bimbäà
saàsmåtya täm aniçam eti na çäntim antaù ||


atra sambhoga-çåìgäraù smaraëäkhya-bhävasyäìgam | sa ca vipralambhasya |


--o)0(o--


72. ürjasvi75


ürjo balam | anaucitya-pravåttau tad aträstéty ürjasvi |


yathä—

çuçubhur acala-daryo yäsu lénä ramaëyo

hari-hata-danujänäà caëòa-raëòäù pulindaiù |

açana-surata-satraiù poñitäs toñam äptäs

tad amala-guëa-gaëaiù çré-harià täù stuvanti || (go.lé. 17.46)


atra giri-varëana-bhävasyäìgaà para-stré-rati-rasäbhäsas tasyäìgaà çatru-stuti-rüpa-bhäväbhäsaù |


--o)0(o--


73. samähitam76


samähitaà parihäraù | yathä—


avirala-kara-väla-kampanair

bhru-kuöé-tarjana-garjanair muhuù |

dadåçe tava vairiëäà madaù

sa gataù kväpi tavekñaëe kñaëät ||


atra mad-äkhya-bhävasya praçamo räja-viñaya-rati-bhävasyäìgam |


--o)0(o--


bhävasya codaye sandhau miçratve ca tad-äkhyakäù ||135|| 96


tad-äkhyakä bhävodaya-bhäva-sandhi-bhäva-çavala-nämäno'laìkäräù | krameëodäharaëam—


74. bhävodayaù77


madhu-päna-pravåttäs te suhådbhiù saha vairiëaù |

çrutvä kuto'pi tvan-näma lebhire viñamäà daçäm ||


atra träsodayo räja-viñaya-rati-bhävasyäìgaà |


--o)0(o--


75. bhäva-sandhiù78


janmäntaréëa-ramaëasyäìga-saìga-samutsukä |

sa-lajjä cäntike sakhyäù pätu naù pärvaté sadä ||


atrautsukya-lajjayoç ca sandhir devatä-viñaya-rati-bhävasyäìgam |


--o)0(o--


76. bhäva-çavalatä79


paçyet kaçcic cala capala re kä tvarähaà kumäré

hastälambaà vitara hahahä vyutkramaù kväsi yäsi |

itthaà dharmätmaja nåpa-bhavad-vidviño vanya-våtteù

kanyä kaïcit phala-kisalayänyädadänäbhidhatte ||


atra çaìkäsüyä-dhåti-småti-çrama-dainya-virodhautsukyänäà çavalatä-räja-viñaya-rati-bhävasyäìgam |


iha kecid ähuù—"väcya-väcakälaìkaraëa-mukhena rasädy-upakärakä evälaìkäräù | rasädayas tu väcya-väcakäbhyäm upakäryä eveti na teñäm alaìkäratä bhavituà yuktä" iti |


anye tu—"rasädy-upakäratva-mätreëälaìkåti-vyapadeço bhäktaç cirantana-prasiddhyäìgékärya eva" iti |


apare ca—"rasädy-upakära-mätreëälaìkäratvaà mukhyato rüpakädau väcyädy-upadhänam ajä-gala-stana-nyäyena" iti |


abhiyuktäs tu—"sva-vyaïjaka-väcya-väcakädy-upakåtair aìga-bhütai rasädibhir aìgino rasäder väcya-väcakopaskära-dväreëopakurvadbhir alaìkåti-vyapadeço labhyate | samäsoktau tu näyikädi-vyavahära-mätrasyaivälaìkåtitä, na tv äsvädasya tasyokta-réti-virahät" iti manyante |


ata eva dhvani-käreëoktam—


pradhäne'nyatra väkyärthe yaträìgäni rasädayaù |

kävye tasminn alaìkärä rasädir iti me matiù || (2.5)


yadi ca rasädy-upakära-mätreëälaìkåtitvaà, tadä väcakädiñv api tathä prasajyeta | evaà ca yac ca kaiçcid uktaà—"rasädénäm aìgitve rasavad-ädy-alaìkäraù | aìgatve tu dvitéyodättälaìkäraù" iti tad api parästam |


yady eta evälaìkäräù paraspara-vimiçritäù |

tadä påthag-alaìkärau saàsåñöiù saìkaras tathä ||136|| 97


yathä laukikälaìkäräëäm api paraspara-miçreëa påthak-cärutvena påthag-alaìkäratvaà, tathokta-rüpäëäà kävyälaìkäräëam api paraspara-miçratve saàsåñöi-saìkaräkhyau påthag-alaìkärau |


77. saàsåñöiù80


tatra—mitho'napekñayä çabdärthälaàkäräëäà sthitiù | eteñäà çabdärthälaìkäräëäà, yathä—


devaù päyäd apäyän naù smerendévara-locanaù |

saàsära-dhvänta-vidhvaàsa-haàsaù kaàsa-niñüdanaù ||


atra päyäd apäyäd iti yamakam | saàsärety ädau cänupräsa iti çabdälaìkärayoù saàsåñöiù | dvitéya-päde upamä, dvitéyärdhe ca rüpakam ity arthälaìkärayoù saàsåñöiù | evam ubhayoù sthitatväc chabdärthälaìkära-saàsåñöiù |



--o)0(o--


78. saìkaraù81


aìgäìgitve'laàkåténäà tadvad ekäçrayasthitau |

sandigdhatve ca bhavati saìkaras trividhaù punaù ||137|| 98


tatra aìgäìgi-bhävo, yathä—


äkåñöi-vega-vigalad-bhujagendra-bhoga-

nimoka-paööa-pariveñöanayämburäçeù |

mantha-vyathä-vyupaçamärtham iväçu yasya

mandäkiné ciram aveñöata päda-müle ||


atra nimoka-paööäpahnavena mandakinyä äropa ity apahnutiù | sä ca mandäkinyä vastu-våttena yat-päda-müla-veñöanaà tac-caraëa-müla-veñöanam iti çleñam utthäpayatéti tasyäìgam | çleñaà ca päda-müla-veñöanam eva caraëa-müla-veñöanam ity atiçayokter aìgam | atiçayoktiç ca—"mantha-vyathä-vyupaçamärtham iva" ity utprekñäyä aìgam | utprekñä cämburäçi-mandäikinyor näyaka-näyikä-vyavahäraà gamayatéti samäsokter aìgam |


yathä vä—


anurägavaté sandhyä divasas tat-puraùsaraù |

aho daiva-gatiç citrä tathäpi na samägamaù ||


atra samäsokti-viçeñokter aìgam |


sandeha-saìkaro, yathä—


idam äbhäti gagane bhindänaà santataà tamaù |

amanda-nayanänanda-karaà maëòalam aindavam ||


atra kià mukhasya candratayädhyavasänyad atiçayoktiù | uta idam iti mukhaà nirdiçya candrätväropäd rüpakam | athavä—idam iti mukhasya candra-maëòalasya ca dvayoù prakåtayor eka-dharmäbhisambandhät tulya-yogitä | äho svit candrasya prakåtatväd dépakam | kià vä, viçeñaëasya sämyäd prastutasya mukhasya gamyatvät samäsoktiù | yad vä, aprastuta-candra-varëanayä prastuta-mukhasyävagama ity aprastuta-praçaàsä | yad vä, manmathoddépanaù kälaù kärya-bhüta-candra-varëanä-mukhena varëita iti paryäyoktir iti bahünäm alaìkäräëäà sandehät sandeha-saìkaraù |


yathä vä, "mukha-candraà paçyämi" ity atra kià mukha-candram iva ity upamä | uta candra eveti rüpakam iti sandehaù | sädhaka-bädhakayor ekatarasya sad-bhäve punar na sandehaù |


yathä, "mukha-candraà cumbati" ity atra cumbanaà mukhasyänukülam ity upamäyäù sädhakam | candrasya pratikülam iti rüpakasya bädhakam | "mukha-candraù prakäçate" ity atra prakäçäkhyo dharmo rüpakasya sädhako mukhe upacaritatvena sambhavatéty nopamä-bädhakaù |


"çästrajïa-bhäskaraà saàjïä tväm äliìgati sarvadä" ity atra pativratä-yoñitaù pati-sadåço äliìganam ayuktam iti upamäyä bädhakam | ato rüpasyaiva sädhakatä |


evaà—"vadanämbujam eëäkñyä bhäti caïcala-locanam" | atra locanasya vadane sambhaväd upamäyäù sädhakatä | ambuje cäsambhaväd rüpaka-bädhakatä | evaà sundaraà vadanämbujam ity ädau sädhäraëa-dharma-prayogaù | upamitaà vyäghrädibhiù sämänyäprayoga iti vacanäd upamä-samäse na sambhavatéti upamäyä bädhakaù | evaà cätra mayüra-vyaàsakäditväd rüpaka-samäsa eva |


ekäçrayänupraveço yathä—


kaöäkñeëäpéñat kñaëam ayi nirékñeta yadi sä
tadänandaù sändraù sphurati pihitäçeña-viñayaù |

saromäïcodaïcaà kuca-kalasa-nirbhinna-vasanaù

parérambhärambhaù ka iva bhavitämbhoruha-dåçaù ||


atra kaöäkñeëäpéñat kñaëam apéty atra chekänupräsasya nirékñetety atra kña-käram ädäya våtty-anupräsasya caikäçrayänupraveçaù | evaà cätraivänupräsärthäpatty-alaìkärayoù |


yathä vä—"saàsära-dhvänta-vidhvaàsa-haàsa" iti rüpakänupräsayoù |


yathä vä—"kuravakärava-käraëatäà yayuù" ity atra rabakä ravakä ity ekaà, va-kära-ba-kära ity ekam iti yamakayoù |


yathä vä—

ahiëaa-paoara-siesu pahia-sämäiesu diahesu |

rahasa-pasäriagéäëaà ëaccija morabindäëaà ||


[abhinava-payodara-siteñu pathika-sämäjikeñu divaseñu |

rabhasa-prasärita-gréväëäà nityaà mayüra-våndänäm ||]


athavä—

[abhinava-payodara-siteñu pathika-çyämäyiteñu divaseñu |

rabhasa-prasärita-gréväëäà nåtyaà mayüra-våndänäm ||]


atra "pahia-sämäiesu" ity ekäçraye pathika-çyämäyitety upamä, pathika-sämäjikeñv iti rüpakaà praviñöam iti |


çré-candra-çekhara-mahä-kavi-candra-sünu-

çré-viçvanätha-kaviräja-kåtaà prabandham |

sähitya-darpaëam amuà sudhiyo vilokya

sähitya-tattvam akhilaà sukham eva vitta ||138|| 99


yävat prasannendu-nibhänanä

çré-näräyaëasyäìkam alaìkaroti |

tävan manaù saàmadayan kavénäm

eña prabandhaù prathito’stu loke ||139|| 100



ity älaìkärika-cakravarti-sändhivigrahika-mahä-pätra-çré-viçvanätha-kaviräja-kåte

sähitya-darpaëe daçamaù paricchedaù


||10||


samäptaç cäyaà granthaù |



1 su.ra.ko. 873 ?

2 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, padärthagata

3 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, padärthagata

4 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, väkyärtha-gata

5 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, väkyärtha-gata

6 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, väkyärtha-gata

7 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, bheda-pradhäna

8 bä.rä. 1.42, ra.su. 3.59.

9 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, gamya-vicchitti-prastävät

10 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, gamyamäna-prastäva-gatä

11 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçrayaù

12 tarka-nyäya-müla

13 kälidäsasya | Mn 5.2, Kuval, p.12; sa.ka.ä. 4.21, 5.486; Sv 1366.

14 tarka-nyäya-müla

15 sä.da. 3.110.

16 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya

17 virodha-garbha

18 virodha-garbha

19 virodha-garbhaù |

20 amaru 30, su.ra.ko. 481, sa.u.ka. 872, su.ä. 1346, sa.ka.ä. 3.42, u.né. 7.71 (viñëudäsa).

21 virodha-garbha

22 kä.pra. 539

23 kä.pra. 540

24 kä.pra. 541.

25 virodha-garbha

26 virodha-garbha

27 virodha-garbha

28 kä.pra. 543

29 virodha-garbha

30 virodha-garbha

31 kä.pra. 559.

32 kä.pra. 562

33 virodha-garbha


34 çåìkhalä-baddha-mülä

35 çåìkhalä-bandha-mülam

36 çåìkhalä-bandha-mülä

37 kä.pra. 549.

38 çåìkhalä-bandha-mülaù

39 kä.pra. 532

40 kävya-nyäya-mülä

41 sa.u.ka. 624 (amaroù), çä.pa. 3489 (satkavicandrasya), sü.mu. 44.13, padyä. 360 (çambhoù)

42 kävya-nyäya-müla

43 kävya-nyäya-mülä

44 kävya-nyäya-mülä

45 kä.pra. 522.

46 kä.pra. 524.

47 loka-nyäya-mülam |

48 kä.pra. 529.

49 kävya-nyäya-mülä

50 kävya-nyäya-mülaù

51 kävya-nyäya-mülaù

52 kä.pra. 509.

53 kä.pra. 512.

54 kävya-nyäya-mülaù

55 kä.pra. 534.

56 loka-nyäya-mülam

57 loka-nyäya-müla

58 kä.pra. 556

59 loka-nyäya-mülam

60 loka-nyäya-mülam

61 loka-nyäya-mülaù

62 loka-nyäya-mülaù

63 kä.pra. 565.

64 güòhärtha-pratéti-mülam

65 kä.pra. 530.

66 kä.pra. 531

67 güòhärtha-pratéti-mülä. Sometimes: vakroktir ukti-vyapadeça-sämyät |

68 kä.pra. 520.

69 güòhärtha-pratéti-mülä

70 güòhärtha-pratéti-mülam

71 kä.pra. 500.

72 güòhärtha-pratéti-müla

73 güòhärtha-pratéti-mülam

74 güòhärtha-pratéti-mülam

75 güòhärtha-pratéti-mülam

76 güòhärtha-pratéti-mülam

77 güòhärtha-pratéti-mülaù

78 güòhärtha-pratéti-mülaù

79 güòhärtha-pratéti-mülä

80 saàçleña-mülä

81 saàçleña-mülaù






Página PRINCIPAL
OBRAS y AUTORES CLÁSICOS
Agradecimientos
Cuadro General

Disculpen las Molestias





HINDUISMO (3270)SC | 1º Sri Garga-Samhita



Sri Garga-Samhita | Oraciones Selectas al Señor Supremo | Devotees Vaishnavas | Dandavat pranams - All glories to Srila Prabhupada | Dandavat pranams | Santos Católicos | El Mundo del ANTIGUO EGIPTO II | El Antiguo Egipto I |Archivo Cervantes | Neale Donald Walsch | Sivananda Yoga | SWAMIS | Hari Katha | Hinduismo | Biografías

Correo Vaishnava

Mi foto
Spain
Correo Devocional

Archivo del blog