Buddha
harekrsna
12. utprekñä
bhavet sambhävanotprekñä prakåtasya parätmanä |
väcyä pratéyamänä sä prathamaà dvividhä matä ||63|| 40
väcye vädeù prayoge syäd aprayoge parä punaù |
jätir guëaù kriyä dravyaà yad utprekñyaà dvayor api ||64|| 41
tad añöadhäpi pratyekaà bhäväbhäväbhimänataù |
guëa-kriyä-svarüpatvän nimittasya punaç ca täù || 42
dvätriàçad-vidhatäà yänti . . . . . . . . ||65|| 43a
atra väcyotprekñäyäm udäharaëaà diì-mätram, yathä—
sapatäkaù kanaka-mayo vijaya-stambhaù smarasy eva ||
atra vijaya-stambhasya bahu-bädhakatväj jäty-utprekñä |
(väcya-guëotprekñä)—
jïäne maunaà kñamä çaktau tyäge çläghäviparyayaù |
guëä guëänubandhitvät tasya saprasavä iva ||
atra sa-prasavanaà guëaù |
(väcya-kriyotprekñä)—
snätéväri-vadhü-varga-garbhapätana-pätaké ||
atra snätéti kriyä |
(väcya-dravyotprekñä)—
mukham eëédåço bhäti pürëa-candra iväparaù ||
atra candra ity eka-vyakti-väcakatväd dravya-çabdaù | ete bhäväbhimäne |
abhäväbhimäne, yathä—
kapola-phalakäv asyäù kañöaà bhütvä tathä-vidhau |
apaçyantäv ivänyonyam édåkñäà kñämatäà gatau ||
aträpaçyantäv iti kriyäyä abhävaù | evam anyat |
nimittasya guëa-kriyä-rüpatve, yathä—"gaìgämbhasi" ity ädau snätévety utprekñä-nimittaà pätakitvaà guëaù | "apaçyantau" ity ädau kñämatägamana-rüpaà nimittaà kriyä | evam anyat |
pratéyamänotprekñä, yathä—
tanvaìgyä stana-yugalaà mukhaà na prakaöékåtam |
häräya guëine sthänaà na dattam iti lajjayä ||
atra lajjayeveti ivädy-abhävät pratéyamänotprekñä | evam anyat |
nanu dhvani-nirüpaëa-prastäve'laìkäräëäà sarveñäm api vyaìgyatvaà bhavatéty uktam | samprati punar viçiñya katham utprekñäyäù pratéyamänatvam ? ucyate—vyaìgyotprekñäyäà "mahilä-sahassa" ity ädäv utprekñaëaà vinäpi väkya-viçräntiù | iha tu stanayor lajjäyä asambhaväl lajjayevety utprekñayaiveti vyaìgya-pratéyamänotprekñayor bhedaù |
atra väcyotprekñäyäù ñoòaçasu bhedeñu viçeñam äha—
. . . . . . . . . ...tatra väcyäbhidäù punaù |
vinä dravyaà tridhä sarväù svarüpa-phala-hetugäù ||66|| 43bcd
yatrokteñu väcya-pratéyamänotprekñayor bhedeñu madhye ye väcyotprekñäyäù ñoòaça-bhedäs teñu ca jäty-ädénäà trayäëäà ye dvädaça bhedäs teñäà pratyekaà svarüpa-phala-hetu-gatatvena dvädaça-bhedatayä ñaö-triàçad-bhedäù | dravyasya svarüpotprekñaëam eva sambhavatéti catvära iti militvä catväriàçad-bhedäù |
phalotprekñä, yathä—
rävaëasyäpi rämästo bhittvä hådayam äçugaù |
viveça bhuvam äkhyätum uragebhya iva priyam ||
aträkhyätum iti bhü-praveçasya phalaà kriyä-rüpam utprekñitam |
hetütprekñä, yathä—
saiñä sthalé yatra vicinvatä tväà
bhrañöaà mayä nüpuram ekam ürvyäm |
adåçyata tvac-caraëäravinda-
viçleña-duùkhäd iva baddha-maunam ||
atra duùka-rüpa-guëo hetutvenotprekñitaù | evam anyat |
ukty-anuktyor nimittasya dvidhä tatra svarüpagäù ||67|| 44ab
teñu catväriàçat-saìkhyakeñu bhedeñu madhye ye svarüpagäyäù ñoòaça-bhedäs te utprekñä-nimittasyopädänänupädänäbhyäà dvätriàçad bhedä iti militvä ñaöpaïcäçad bhedäù väcyotprekñäyäù | tatra nimittasyopädänaà, yathä pürvodähåte "snätéva"1 ity utprekñäyäà nimittaà pätakitvam upättam | anupädäne, yathä—"candra iväparaù" ity atra tathä-vidha-saundaryätiçayo nopättaù |
hetu-phalayos tu niyamena nimittasyopädänam eva | tathä hi—"viçleña-duùkhäd iva" ity atra yan nimittaà baddha-maunatvam | "äkhyätum iva" ity atra ca bhü-praveças tayor anupädäne'saìgatam eva väkyaà syät |
pratéyamänäyäù ñoòaçasu bhedeñu viçeñaëam äha—
pratéyamänäbhedäç ca pratyekaà phala-hetugäù ||68|| 44cd
yathodähåte "tanv-aìgyäù stana-yugmena" ity atra lajjayeveti hetur utprekñitaù | asyäm api nimittasyänupädänaà na sambhavati | ivädy-anupädäne nimittasya cäkértane utprekñaëasya pramätur niçcetum açakyatvät | svarüpotprekñäpy atra na bhavati | dharmäntara-tädätmya-nibandhanäyäm asyäm ivädy-aprayoge viçeñaëa-yoge sat-yoge saty atiçayokter abhyupagamät | yathä "ayaà räjäparaù päkaçäsanaù" iti | viçeñaëäbhäve ca rüpakasya, yathä—"räjä päka-çäsanaù" iti | tad evaà dvätriàçat-prakäräù pratéyamänotprekñä |
ukty-anuktyoù prastutasya pratyekaà tä api dvidhä ||69|| 45ab
tä utprekñäù | uktau yathä—"üruù kuraìgaka-dåçaù" iti |
anuktau, yathä mama prabhävatyäà pradyumnaù—"iha hi samprati dig-antaram äcchädayatä timira-paöalena—
ghaöitam iväïjana-puïjaiù püritam iva mågamada-kñodaiù |
tatam iva tamäla-tarubhir våtam iva néläàçukair bhuvanam ||
aträïjanena ghaöitväder utprekñaëéyasya viñaya-vyäptatvaà nopättam |
yathä vä—"limpatéva tamo'ìgäni varñatéväïjanaà nabhaù |" atra tamaso lepanasya vyäpana-rüpo viñayo nopättaù | aïjana-varñaëasya tamaù-sampätaù | anayor utprekñä-nimittaà ca tamaso'tibahulatvaà dhärä-rüpeëädhaù-saàyogaç ca yathäsaìkhyam |
kecit tu "alepana-kartå-bhütam api tamo-lepana-kartåtvenotprekñitaà vyäpanaà ca nimittam | evaà ca nabho'pi varñä-kriyä-kartåtvena" ity ähuù |
alaìkäräntarotthä sä vaicitryam adhikaà bhajet ||70|| 45cd
atra säpahnavotprekñä, yathä—
açru-cchalena sudåço huta-pävaka-dhüma-kalaçäkñyäù |
apräpya mänam aìge vigalati lävaëya-väri-pura iva ||
çleña-hetukaà, yathä—
muktotkaraù saìkaöa-çukti-madhyäd
vinirgataù särasa-locanäyäù |
jänémahe'syäù kamanéya-kambu-
grévädhiväsäd guëavattvam äpa ||
atra guëavattvaà çleñaù | kambu-grévädhiväsäd iveti hetütprekñä-hetuù | atra jänémahe ity utprekñä-väcakam | evam—“manye çaìke dhruvaà präyo nünam ity evam ädayaù |”
kvacid upamotprekñä, yathä—
päre-jalaà néra-nidher apaçyan
murärir änéla-paläça-räçéù |
vanävalér utkalikä-sahasra-
pratikñaëotkülita-çaivaläbhäù ||
aträbhä-çabdasya upamä-väcakatväd upakrame upamä | paryavasäne tu jaladhi-tére çaivala-sthiteù sambhävanänupapatteù sambhävanotthäpanam ity utprekñä |
evaà viraha-varëane “keyüräyitam äìgadaiù” ity atra “vikäçi-nélotpalati sma karëe mågäyatäkñyäù kuöilaù kaöäkñaù” ity ädau ca jïeyam |
bhräntimad-alaìkäre “mugdhä dugdha-dhiyä” ity ädau bhräntänäà vallavädénäà viñayasya candrikäder jïänam eva nästi | tad-upanibandhanasya kavinaiva kåtatvät | iha tu sambhävanä-kartur viñayasyäpi jïänam iti dvayor bhedaù |
sandehe tu sama-kakñatayä koöi-dvayasya pratétiù | iha tütkaöä sambhävya-bhütaika-koöiù | atiçayoktau viñayiëaù pratétasya paryavasäne’satyatä pratéyate | iha tu pratéti-käla eveti bhedaù |
raïjitä na vividhäs taru-çailä
nämitaà nu gagaëaà sthagitaà nu |
püritä nu viñameñu dharitré
saàhåtä na kakubhas timireëa || [ki.a. 9]
ity atra yat tarv-ädau timiräkräntatä-raïjanädi-rüpeëa sandihyate iti sandehälaìkära iti kecit, tan na | eka-viñaye samäna-valatayäneka-koöi-sphuraëasyaiva sandehatvät | iha tu tarv-ädi-vyäpteù prati sambandhi-bhedaù | vyäpanäder nigaraëena raïjanädeù sphuraëaà ca |
anye tu—anekatva-nirdhäraëa-rüpa-vicchitty-äçrayatvenaika-koöy-adhike’pi bhinno’yaà sandeha-prakäraù” iti vadanti sma | tad apy ayuktam | nigérëa-svarüpasyänya-tädätmya-pratétir hi sambhävanä, tasyäç cätra sphuöatayä sad-bhävät | nu-çabdena caiva-çabdavat tasyä dyotanäd utprekñaiveyaà bhavituà yuktä, alam adåñöa-sandeha-prakära-kalpanayä |
yad etac candräntar-jalada-lava-léläà vitanute
tad äcañöe lokaù çaçaka iti no mäà prati tathä |
ahaà tv induà manye tvad-ari-virahäkränta-taruëé-
kaöäkñolkäpäta-vraëa-kiraëa-kalaìkäìkita-tanum ||
ity atra manye-çabda-prayoge’py ukta-rüpäyäù sambhävanäyä apratéter iti vitarka-mätraà, näsäv apahnavotprekñä |
--o)0(o--
13. atiçayokti
siddhatve'dhyavasäyasyätiçayoktir nigadyate ||71|| 46ab
viñaya-nigaraëenäbheda-pratipattir viñayiëo’dhyavasäyaù | asya cotprekñäyäà viñayiëo ’niçcita-mätreëa, ihäpi mukhaà dvitéyaç candra ity ädau, yad ähuù—
viñayasyänupädäne’py upädäne’pi sürayaù |
adhaù-karaëa-mätreëa nigérëatvaà pracakñate || iti |
bhede’py abhedaù sambandhe’sambandhas tad-viparyayau | 46cd
paurväparyätmakaà kärya-hetvoù sä païcadhä mataù ||72|| 47ab
tad-viparyayau abhede bhedaù | asambandhe sambandhaù | sätiçayoktiù |
(1) atra bhede'py abhedaù, yathä mama—
katham upari kaläpinaù kaläpo
vilasati tasya tale’ñöaméndu-khaëòam |
kuvalaya-yugalaà tato vilolaà
tila-kusumaà tad-adhaù pravälam asmät ||
atra käntä-keça-päçäder mayüra-kaläpädibhir abhedenädhyavasäyaù | yathä vä—“viçleña-duùkhäd iva baddha-maunaà” | atra cetana-gata-maunitvam anyad acetana-gataà cänyad iti dvayor bhede’py abhedaù |
evaà “sahädhara-dalenäsyä yauvane räga-bhäk priyaù |” aträdharasya rägo lauhityaà, priyasya rägaù, dvayor abhedaù |
(2) abhede bhedaù, yathä—
anya-deväìga-lävaëya-manyäù saurabha-sampadaù |
tasyäù padma-paläçäkñyäù sarasatvam alaukikam ||
(3) sambandhe'py asambandhaù, yathä—
asyäù sarga-vidhau prajäpatir aho candro na sambhävyate
no devaù kusumäyudho na ca madhur düre viriïcaù prabhuù |
etan me matam utthiteyam amåtät käcit svayaà sindhunä
yä manthäcala-loòitena haraye dattvä çriyaà rakñitä || [vi.u. ]
atra puräëa-prajäpati-nirmäëa-sambandhe’py asambandhaù |
(4) asambandhe sambandhaù, yathä—
yadi syän maëòale saktam indor indévara-dvayam |
tadopaméyate tasyä vadanaà cäru-locanam ||
atra yady-artha-baläd ähåtena sambhavena sambhävanayä sambandhaù |
(5-6) käryakäraëayoù paurväparyaà ca dvidhä bhavati | käraëät prathamaà käryasya bhäve, dvayoù sama-kälatve ca | krameëa, yathä—
präg eva hariëäkñéëäà cittam utkalikäkulam |
paçcäd udbhinna-bakula-rasäla-mukula-çriyaù ||
samam eva samäkräntaà dvayaà dvirada-gäminä |
tena siàhäsanaà pitryaà maëòalaà ca mahékñitäm ||
iha kecid ähuù—keça-päçädi-gato laukiko'tiçayo’laukikatvenädhyavaséyate | keça-päçädénäà kaläpädibhir adhyavasäye “anyad iva” ity päöhe'dhyavasäyasyäsädhyatvam evety utprekñäìgékriyate | "präg eva hariëäkñéëäà" ity atra bakulädi-çréëäà prathama-bhävitäpi paçcäd bhävitvenädhyavasitä | ata eväträpi "iva"-çabda-yoge utprekñä | evam anyatra |
--o)0(o--
14. tulyayogitä2
padärthänäà prastutänäm anyeñäà vä yadä bhavet | 47cd
eka-dharmäbhisambandhaù syät tadä tulyayogitä ||73|| 48ab
anyeñäm aprastutänäà dharmo guëa-kriyä-rüpaù | udäharaëam—
anulepanäni kusumäny abaläù
kåta-manyavaù patiñu dépa-çikhäù |
samayena tena cira-supta-mano-
bhava-bodhanaà samam abodhiñata ||
evam—
dänaà vittädåtaà väcaù kérti-dharmau tathäyuñaù |
paropakaraëaà käyäd asärät säram äharet ||
atra dänädénäà karma-bhütänäà säratä-rüpaika-guëa-sambandha ekäharaëa-kriyä-sambandhaù |
--o)0(o--
15. dépaka3
aprastuta-prastutayor dépakaà tu nigadyate | 48cd
atha kärakam ekaà syäd anekäsu kriyäsu cet ||74|| 49ab
krameëodäharaëam—
balävalepäd adhunäpi pürvavat
prabädhyate tena jagaj-jigéñuëä |
satéva yoñit-prakåtiù suniçcalä
pumäàsam abhyeti bhaväntareñv api || (mägha 1.72)
atra prastutäyäù suniçcaläyäù prakåter aprastutäyäç ca yoñita ekänugamana-kriyä-sambandhaù |
yathä vä—
düraà samägatavati tvayi jévanäthe
bhinnä manobhava-çaraëe tapasviné sä |
uttiñöhati svapiti väsa-gåhaà tvadéyam
äyäti yäti hasati çvasati kñaëena ||
idaà mama | atraikasyä näyikäyä utthänädy-aneka-kriyä-sambandhaù | atra ca guëa-kriyayor ädi-madhyävasäna-sad-bhävena traividhyaà na lakñitam | tathävidha-vaicitryasya sarvaträpi sahasra-dhäma-sambhavät |
16. prativastüpamä4
prativastüpamä sä syäd väkyayor gamya-sämyayoù | 49cd
eko’pi dharmaù sämänyo yatra nirdiçyate påthak ||75|| 50ab
yathä—
dhanyäsi vaidarbhi guëair udärair
yayä samäkåñyata naiñadho'pi |
itaù stutiù kä khalu candrikäyä
yad-abdhim apy uttaralékaroti || (nai.ca. 3.115)
atra samäkarñaëam uttaralékaraëaà ca kriyaikaiva paunaruktya-niräsäya bhinna-väcakatayä nirdiñöä | iyaà ca mälayäpi dåçyate, yathä—
vimala eva ravir viçadaù çaçé
prakåti-çobhana eva hi darpaëaù |
çiva-giriù çiva-häsa-sahodaraù
sahaja-sundara eva hi sajjanaù ||
atra vimala-viçadädir arthata eka eva |
vaidharmyeëa, yathä—
cakorya eva caturäç candrikä-päna-karmaëi |
vinävantér na nipuëäù sudåço rata-narmaëi ||
--o)0(o--
17. dåñöäntaù5
dåñöäntas tu sadharmasyäpi vastunaù pratibimbanaù ||76|| 50cd
sadharmasyeti prativastüpamä-vyavacchedaù | ayam api sädharmya-vaidharmyäbhyäà dvidhä | krameëodäharaëam—
avidita-guëäpi sat-kavi-bhaëitiù karëeñu vamati madhu-dhäräm |
anadhigata-parimaläpi hi harati dåçaà mälaté-mälä ||
tvayi dåñöe kuraìgäkñyäù sraàsate madana-vyathä |
dåñöänudaya-bhäjéndau gläniù kumuda-saàhateù ||
vasanta-lekhaika-nibaddha-bhävaà
paräsu käntäsu manaù kuto naù |
praphulla-mallé-madhu-lampaöaù kià
madhuvrataù käìkñati vallim anyäm ||
idaà padyaà mama | atra "manaù kuto naù" ity asya "käìkñati vallim anyäm" ity asya caika-rüpatayaiva paryavasänät prativastüpamaiva |
iha tu karëe madhu-dhärä-vamanasya netra-haraëasya ca sämyam eva, na tv aikarüpyam | atra samarthya-samarthaka-väkyayoù sämänya-viçeña-bhävo'rthäntara-nyäsaù | prativastüpamä-dåñöäntayos tu na tatheti bhedaù |
--o)0(o--
18. nidarçanä6
sambhavan vastu-sambandho'sambhavan väpi kutracit |
yatra bimbänubimbatvaà bodhayets sä nidarçanä ||77|| 51
(1) sambhavad-vastu-sambandhä, yathä—
ko'tra bhümi-valaye janän mudhä
täpayan suciram eti sampadam |
vedayann iti dinena bhänumän
äsasäda caramäcalaà tataù ||
atra raver édåçärtha-vedana-kriyäyäà vaktåtvenänvayaù sambhavaty eva | édåçärtha-jïäpana-samartha-caramäcala-präpti-rüpa-dharmavattvät | sa ca raver astäcala-gamanasya paritäpinäà vipat-präpteç ca bimba-pratibimba-bhävaà bodhayati |
(2) asambhavad-vastu-nidarçanä tv eka-väkyäneka-väkya-gatatvena dvividhä | tatra eka-väkya-gä, yathä—
kalayati kuvalaya-mälä-lalitaà kuöilaù kaöäkña-vikñepaù |
adharaù kisalaya-léläm änanam asyäù kalä-nidher viläsam ||
atränyasya dharmaà katham anyo vahatv iti kaöäkña-vikñepädénäà kuvayala-mälädi-gata-lalitädénäà kalanam asambhavät | tal lalitädi-sadåçaà lalitädikam avagamayat kaöäkña-vikñepädeù kuvayalaya-mäladeç ca bimba-pratibimba-bhävaà bodhayati |
yathä vä,
prayäëe tava räjendra muktä vairi-mågédåçäm |
räjahaàsa-gatiù padbhyäm änanena çaçi-dyutiù ||
atra pädäbhyäm asambaddha-räjahaàsa-gates tyägo'nupapanna iti tayos tat-sambandhaù kalpyate | sa cäsambhavan räjahaàsa-gatim iva gatià bodhayati |
aneka-väkya-gä, yathä—
idaà kilävyäja-manoharaà vapus
tapaù-klamaà sädhayituà ya icchati |
dhruvaà sa nélotpala-patra-dhärayä
çamé-latäà chettum åñir vyavasyati || (a.ça. 1.17)
atra "yat-tac"-chabda-nirdiñöa-väkyärthayor abhedenänvayo'nupapadyamänas tädåça-vapuñas tapaù-klamatva-sädhanecchä nélotpala-patra-dhärayä çamé-latä-cchedaneccheveti bimba-pratibimba-bhäve paryavasyati |
yathä—
janmedaà bandhyatäà nétaà bhava-bhogopalipsayä |
käca-mülyena vikréto hanta cintämaëir mayä ||
atra bhava-bhoga-lobhena janmano vyarthatä-nayanaà käca-mülyena cintämaëi-vikraya iveti paryavasänam |
evaà—
kva sürya-prabhavo vaàçaù kva cälpa-viñayo matiù |
titérñur dustaraà mohäd uòupenäsmi sägaram ||
atra man-matyä sürya-vaàça-varëanam uòupena sägara-taraëam paryavasänam |
iyaà ca kvacid upameya-våttasyopamäne'sambhave'pi bhavati, yathä—
yo'nubhütaù kuraìgäkñyäs tasyä madhurimädhare |
samäsvädi sa mådvékä-rase rasa-viçäradaiù ||
atra prakåtasyädharasya madhurima-dharmasya dräkñä-rase'sambhavät pürvavat sämye paryavasänam |
(4) mälä-rüpäpi, yathä—
kñipasi çukaà våña-daàçaka-vadane
mågam arpayasi mågäd anaradane |
vitarasi turagaà mahiña-viñäëe
nidadhac-ceto bhoga-vitäne ||
iha bimba-pratibimbatäkñepaà vinä väkyärthäparyavasänam | dåñöänte tu paryavasitena väkyärthena sämarthyäd bimba-pratibimbatä-pratyayanam | näpéyam arthäpattiù | tatra "häro'yaà hariëäkñéëäm" ity ädau sädåçya-paryavasänäbhävät |
--o)0(o--
19. vyatireka7
ädhikyam upameyasyopamänän nyünatäthavä | 52ab
vyatirekaù . . . . . . . . . . . . ||78||
sa ca—
. . . . . eka ukte'nukte hetau punas tridhä | 52cd
caturvidho'pi sämyasya bodhanäc chabdato'rthataù ||79||
äkñepäc ca dvädaçadhä çleñe'péti trirañöadhä | 53
pratyekaà syän militäñöa-catväriàçad-vidhaù punaù ||80||
upameyasyopamänäd ädhikye hetur upameya-gatam utkarña-käraëam upamäna-gataà nikarña-käraëaà ca | tayor dvayor apy uktäv ekaù, pratyekaà samudäyena vänuktau trividha iti caturvidhe'py asminn upamänopameyatvasya nivedanaà çabdenärthenäkñepeëa ceti dvädaça-prakäro'pi çleñe, api-çabdäd açleñe'péti caturviàçati-prakäraù | upamänän nyünatäyäm apy anayaiva bhaìgyä caturviàçati-prakärateti militväñöa-catväriàçat-prakäro vyatirekaù |
udäharaëam—“akalaìkaà mukhaà tasyä na kalaìké vidhur yathä |” atropameya-gatam akalaìkatvam upamäna-gataà ca kalaìkitvaà hetu-dvayam apy uktam | yathä çabda-pratipädanäc ca çäbdam aupagamyam |
atraiva “na kalaìki-vidhüpamam” iti päöhe ärtham | “jayaténduà kalaìkinam” iti päöhe tv-iva-vat-tulyädi-pada-virahäd akñiptam | atraiväkalaìka-pada-tyäge upameyatotkarña-käraëänuktiù | kalaìki-pada-tyäge copamäna-gata-niñkarña-käraëänuktiù | dvayor anuktau dvayor anuktiù |
çleñe, yathä—“atigäòha-guëäyäç ca näbjavad bhaìgurä guëäù” | atrevärthe yatir iti çäbdam aupamyam | utkarña-nikarña-käraëayor dvayor apy uktiù | guëa-çabdaù çliñöaù | anye bhedäù pürvavad ühyäù | etäni copameyasyopamänäd ädhikya udäharaëäni |
nyünatve diì-mätraà, yathä—
kñéëaù kñéëo'pi çaçé bhüyo bhüyo’bhivardhate satyam |
virama praséda sundari yauvanam anivarti yätaà tu ||
atropameya-bhüta-yauvanästhairyädhikyam | tenätra “upamänäd upameyasyädhikye viparyaye vä vyatirekaù” iti keñäïcil lakñaëe viparyaye “veti-padam anarthakam” iti yat kecid ähuù, tan na vicära-saham | tathä hi—aträdhika-nyünatve sattväsattve eva vivakñite | atra ca candräpekñayä yauvanasyäsattvaà sphuöam eva | astu vätrodäharaëe yathä kathaïcid gatiù | “hanümad-ädyair yaçasä mayä punar dviñäà hasair düta-pathaù sitékåtaù” ity ädiñu kä gatir iti suñöhüktaà “nyünatäthavä” iti |
--o)0(o--
20. sahoktiù
sahärthasya baläd ekaà yatra syäd väcakaà dvayoù | 54cd
sä sahoktir müla-bhütätiçayoktir yadä bhavet ||81|| 55ab
atiçayoktir apy aträbhedädhyavasäya-mülä kärya-käraëa-paurväparya-viparyaya-rüpä ca | abhedädhyavasäya-müläpi çleña-bhittakänyathä ca |
kramenodäharaëaà, yathä—“sahädhareëa rädhäyä yauvane rägabhäk priyaù |” atra räga-pade çleñaù |
saha kumuda-kadambaiù kämam ulläsayantaù
saha ghana-timiraughair dhariyam utsärayantaù |
saha sarasija-ñaëòaiù sväntam ämélayantaù
pratidiçam amåtäàçor aàçavaù saïcaranti ||
idaà mama | atrolläsädénäà sambandhi-bhedäd eva bhedaù, na tu çliñöatayä |
samam eva narädhipena sä guru-saàmoha-vilupta-cetanä |
agamat saha taila-bindunä nanu dépärcir iva kñites talam ||
idaà ca mälayäpi sambhavati, yathodähåte—“saha kumuda-kadambaiù” ity ädau | “lakñmaëena samaà rämaù känanaà gahanaà yayau” ity ädau atiçaya-mülatväbhävän näyam alaìkäraù |
21. vinoktiù
vinoktir yad vinänyena näsädhv anyad asädhu vä ||82|| 55cd
näsädhu açobhanaà na bhavati | evaà ca yadyapi çobhanatva eva paryavasänaà tathäpy açobhanatväbhäva-mukhena çobhana-vacanasyäyam abhipräyo yat kasyacid varëanéyasyäçobhanatvaà tat-para-sannidher eva doñas tasya punaù svabhävataù çobhanatvam eveti | yathä—
vinä jalada-kälena candro nistandratäà gataù |
vinä gréñmoñmaëä maïjur vanaräjir ajäyata ||
asädhv-açobhanam, yathä—
anuyäntyä janätétaà käntaà sädhu tvayä kåtam |
kä dina-çrér vinärkeëa kä niçä çaçinä vinä ||
nirarthakaà janma gataà nalinyä
yayä na dåñöaà tuhinäàçu-bimbam |
utpattir indor api niñphalaiva
dåñöä vinidrä naliné na yena ||
atra paraspara-vinokti-bhaìgyä camatkärätiçayaù | vinä-çabda-prayogäbhäve’pi vinärtha-vivakñayä vinoktir eveyam | evaà sahoktir api saha-çabda-prayogäbhäve’pi sahärtha-vivakñäyäà bhavatéti bodhyam |
--o)0(o--
22. samäsoktiù
samäsoktiù samair yatra kärya-liìga-viçeñaëaiù |
vyavahära-samäropaù prakåtenäsya vastunaù ||83|| 56
atra samena käryeëa prastute’prastuta-vyavahära-samäropaù, yathä—
vyädhüya yad-vasanam ambujalocanäyä
vakñojayoù kanaka-kumbha-viläsa-bhäjoù |
äliìgasi prasabham aìgam açeñam asyä
dhanyas tvam eva malayäcala-gandhaväha ||
atra gandhavähe haöha-kämuka-vyavahära-samäropaù |
liìga-sämänyena, yathä—
asamäpta-jigéñasya stré-cintä kä manasvinaù |
anäkramya jagat kåtsnaà no sandhyäà bhajate raviù ||
atra puà-stré-liìga-mätreëa ravi-sandhyayor näyaka-näyikä-vyavahäraù |
viçeñaëa-sämyaà tu çliñöatayä sädhäraëyena, aupamya-garbhatvena ca tridhä | çliñöatayä, yathä mama—
vikasita-mukhéà rägäsaìgäd galat-timirävåtià
dinakara-kara-spåñöäm aindréà nirékñya diçaà puraù |
jaraöha-lavalé-päëòu-cchäyo bhåçaà kaluñäntaraù
çrayati haritaà hanta präcetaséà tuhina-dyutiù ||
atra mukha-rägädi-çabdänäà çliñöatä | atraiva hi “timirävåtim” ity atra “timaräàçukäm” iti päöhe eka-deçasya rüpaëe'pi samäsoktir eva, na tv eka-deça-vivarti-rüpakam | tatra hi timiräàçukayo rüpya-rüpaka-bhävo dvayor ävarakatvena sphuöa-sädåçyatayä para-säcivyam anapekñyäpi sva-mätra-viçränta iti na samäsokti-buddhià vyähantum éçaù |
yatra tu rüpya-rüpakayoù sädåçyam asphuöaà, tatraika-deçäntara-rüpaëaà vinä tad asaìgataà syäd ity açäbdam apy eka-deçäntara-rüpaëam ärtham apekñata eveti tatraika-deça-vivarti-rüpakam eva | yathä—
jassa raëanteurae kare kuëantassa maëòala-ggalaaà |
rasa-saàmuhé bi sahasä parammuhé hoi riuseëä ||
[yasya raëantaù-pürake kare kurväëasya maëòalägra-latäm |
rasa-saàmukhy api sahasä paräàmukhé bhavati ripu-senä ||]
atra raëäntaù-purayoù sädåçyam asphuöam eva | kvacic ca yatra sphuöa-sädåçyänäm api bahünäà rüpaëaà çäbdam eka-deçasya cärtham | tatraika-deça-vivarti-rüpakam eva | rüpaka-pratéter vyäpakatayä samäsokti-pratéti-tirodhäpakatvät | nanv asti saìgrämäntaùpurayoù sukha-saïcäratayä sphuöa-sädåçyam iti cet, satyam uktam asty eva | kintu, väkyärtha-paryälocana-säpekñaà | na khalu nirapekñaà, mukha-candräder mano-haratvädivat saìgrämäntaùpurayoù svataù sukha-saïcäratväbhävät |
sädhäraëyena, yathä—
nisarga-saurabhodbhränta-bhåìga-saìgéta-çäliné |
udite väsarädhéçe smeräjani sarojiné ||
atra nisargety ädi-viçeñaëa-sämyät sarojinyäà näyikä-vyavahära-pratétau stré-mätra-gäminaù smeratva-dharmasya samäropaù käraëam | tena vinä viçeñaëa-sämya-mätreëa näyikä-vyavahära-pratéter asambhavät |
aupamya-garbhatvaà punas tridhä sambhavati | upamä-rüpaka-saìkara-garbhatvät | tatra upamä-garbhatve, yathä—
danta-prabhä-puñpa-citä päëi-pallava-çobhiné |
keça-päçäli-våndena suveñä hariëekñaëä ||
atra suveçatva-vaçät prathamaà danta-prabhä puñpäëévety upamä-garbhatvena samäsaù | anantaraà ca danta-prabhä-sadåçaiù puñpaiç citety ädi-samäsäntaräçrayeëa samäna-viçeñaëa- mähätmyäd dhariëekñaëäyäà latä-vyavahära-pratétiù |
rüpaka-garbhatve, yathä—“lävaëya-madhubhiù pürëam” ity ädi |
çaìkara-garbhatve, yathä—“danta-prabhä-puñpa” ity ädi | suveñä ity atra “parétä” iti päöhe | hy upamä-rüpaka-sädhakäbhävät saìkara-samäçrayaëam | samäsäntaraà pürvavat | samäsäntara-mahimnä latä-pratétiù | eñu ca yeñäà mate upamä-saìkarayor eka-deça-vivartitä nästi tan-mate ädya-tåtéyayoù samäsoktiù |
dvitéyas tu prakära eka-deça-vivarti-rüpaka-viñaya eva | paryälocane tv ädye prakäre eka-deça-vivartiny upamaiväìgékartum ucitä |
anyathä—
aindraà dhanuù päëòu-payodhareëa
çarad dadhänärdra-nakha-kñatäbham |
prasädayanté sa-kalaìkam induà
täpaà raver apy adhikaà cakära ||
ity atra kathaà çaradi näyikä-vyavahära-pratétiù | näyaka-payodhareëärdra-nakha-kñatatäbha-çakra-cäpa-dhäraëa-sambhavät |
nanu, “ärdra-nakha-kñatäbhaà” ity atra sthitam apy upamänatvaà vastu-paryälocanayä aindre dhanuñi saïcäraëéyam | yathä—“dadhnä juhoti” ity ädau havanasyänyathä-siddhe dädhna saïcäryate vidhiù |
evaà caindra-cäpäbham ärdra-nakha-kñataà dadhäneti pratétir bhaviñyatéti cet ? na, evaà vidha-nirvähe kañöa-såñöi-kalpanäd eka-deça-vivarty-upamäìgékärasyaiva jyäyastvät |
astu vätra yathä-kathaïcit samäsoktiù | “netrair ivotpalaiù padmaiù” ity ädau cänya-gaty-asambhavät | kià copamäyäà vyavahära-pratéter abhävät kathaà tad-upajévikäyäù samäsokteù praveçaù | yad ähuù—
vyavahäro’thavä tattvam aupamye yat pratéyate |
tan naupamyaà samäsoktir eka-deçopamä sphuöä ||
evaà copamä-rüpakayor eka-deça-vivartitäìgékäre tan-müla-saìkare’pi samäsokter apraveço nyäya-siddha eva |
tenaupamya-garbha-viçeñaëotthäpitatvaà nästhä viñaya iti viçeñaëa-sämye çliñöa-viçeñaëotthäpitä sädhäraëa-viçeñaëotthäpitä ceti dvidhä | kärya-liìgayos tulyatve ca dvividheti catuù-prakärä samäsoktiù |
sarvatraivätra vyavahära-samäropaù käraëam | sa ca kvacil laukike vastuni laukika-vastu-vyavahära-samäropaù | çästréye vastuni çästréya-vastu-vyavahära-samäropaù | laukike vä çästréya-vastu-vyavahära-samäropaù | çästréye vä laukika-vastu-vyavahära-samäropa iti caturdhä |
yair eka-rüpam akhiläsv api våttiñu tväà
paçyadbhir avyayam asaìkhyatayä pravåttam |
lopaù kåtaù kila paratva-juño vibhaktes
tair lakñaëaà tava kåtaà dhruvam eva manye ||
aträgama-çästra-prasiddhe vastuni vyäkaraëa-prasiddha-vastu-vyavahära-samäropaù | evam anyatra |
upamä-dhvanau çleñe ca viçeñyasyäpi sämyam, iha tu viçeñaëa-mätrasya | aprastuta-praçaàsäyäm gamyatvam, iha tu prastutasyeti bhedaù |
--o)0(o--
23. parikaraù
uktair viçeñaëaiù säbhipräyaiù parikaro mataù ||84|| 57ab
yathä, "aìgaräja senäpate droëopahäsin karëa rakñainam bhémäd duùçäsanam |" (ve.saà 3.47ad)
--o)0(o--
24. çleñaù
çabdaiù svabhäväd ekärthe çleño’nekärtha-väcanam ||85|| 57cd
"svabhäväd ekärthaiù" iti çabda-çleñäd vyavacchedaù | "väcanam" iti ca dhvaneù | yathä—
pravartayan kriyäù sädhvér mälinyaà haritäà haran |
mahasä bhüyasä dépto viräjati vibhäkaraù ||
atra prakaraëädi-niyamäbhäväd dväv ai räja-süryau väcyau |
--o)0(o--
25. aprastuta-praçaàsä
kvacid viçeñaù sämänyät sämänyaà vä viçeñataù |
käryän nimittaà käryaà ca hetor atha samät samam ||86|| 58
aprastutät prastutaà ced gamyate païcadhä tataù | 59ab
aprastuta-praçaàsä syät . . . . . . . . . . . . . ||87|| 59c
krameëodäharaëam—
pädähataà yad utthäya mürdhänam adhirohati |
svasthäd eväpamäne'pi dehinas tad-varaà rajaù ||
aträsmad-apekñayä rajo'pi varam iti viçeñe prastute sämänyam abhihitam |
srag iyaà yadi jévitäpahä hådaye kià nihitä na hanti mäm |
viñam apy amåtaà kvacid bhaved amåtaà vä viñam éçvarecchayä ||
indur lipta iväïjanena jaòitä dåñöir mågéëäm iva
pramlänäruëimeva vidruma-dalaà çyämeva hema-prabhä |
kärkaçyaà kalayä ca kokila-vadhü-kaëöheñv iva prastutaà
sundaryäù purataç ca hanta çikhinäà barhäù sagarhä iva ||8
atra sambhävyamänebhya indrädi-gatäïjana-liptatvädibhyaù käryebhyo vadanädi-gata-saundarya-viçeña-rüpaà prastutaà käraëaà pratéyate |
gacchäméti yathoktyä mågadåçä niùçväsam udrekiëaà
tyaktvä tiryag avekñya bäñpa-kuleñeëaikena mäà cakñuñä |
adya prema mad-arpitaà priya-sakhé-vånde tvayä badhyatäm
itthaà sneha-vivardhito måga-çiçuù sotpräsam äbhäñitaù ||
atra kasyacid agamana-rüpe kärye käraëam abhihitam |
tulye prastute tulyäbhidhäne ca dvidhä çleña-mülä sädåçya-mätra-mülä ca | çleña-müläpi samäsoktivad-viçeñaëa-mätrasya çleñavad viçeñyasyäpi çleñe bhavatéti dvidhä |
krameëa, yathä—
sahakäraù sadämodo vasanta-çré-samanvitaù |
samujjvala-ruciù çrémän prabhütotkalikäkulaù ||
atra viçeñaëa-mätra-çleña-vaçäd aprastutät sahakärät kasyacit prastutasya näyakasya pratétiù |
puàstväd pravicaled yadi yady adho'pi
yäyäd yadi praëayane na mahän api syät |
abhyuddhared api viçvam itédåçéyaà
kenäpi dik-prakaöitä purñottamena ||
atra puruñottama-padena viçeñyeëäpi çliñöena pracura-prasiddhyä prathamaà viñëur eva bodhyate | tena varëanéyaù kaçcit puruñaù pratéyate |
sädåçya-mätra-mülä, yathä—
ekaù kapota-potaù çataçaù çyenäù kñudhäbhidhävanti |
ambaram ävåti-çünyaà hara hara çaraëaà vidheù karuëä ||
atra kapotäd aprastutät kaçcit prastutaù pratéyate | iyaà ca kvacid vaidharmyeëäpi bhavati |
dhanyäù khalu vane vätäù kahlära-sparça-çétaläù |
rämam indévara-çyämaà ye spåçanty aniväritäù ||
atra vätä dhanyä aham adhanya iti vaidharmyeëa prastutaù pratéyate | väcyasya sambhaväsambhavobhaya-rüpatayä triprakärayet | tatra sambhave uktodäharaëäny eva |
asambhave, yathä—
kokilo'haà bhavän käkaù samänaù kälimävayoù |
antaraà kathayiñyanti käkalé-kovidäù punaù ||
atra käka-kokilayor väko-väkyaà prastutasyädhyäropaëaà vinäsambhavi |
ubhaya-rüpatve, yathä—
antaç-chidräëi bhüyäàsi kaëöakä bahavo bahiù |
kathaà kamala-nälasya mä bhüvan bhaìgurä guëäù ||
atra prastutasya kasyacid adhyäropaëaà vinä kamala-näläntaraç chidräëäà guëa-bhaìguré-karaëe hetutvam asambhavi | anyeñäà tu sambhavéty ubhaya-rüpatvam | asyäç ca samäsoktivad vyavahära-samäropa-präëatväc chabda-çakti-müläd vastu-dhvaner bhedaù | upamä-dhvanau aprastutasya vyaìgyatvam | evaà samäsoktäv api | çleñe tu dvayor api väcyatvam |
--o)0(o--
26. vyäja-stutiù9
. . . . . . . . . . . . .uktä vyäja-stutiù punaù | 59d
nindä-stutibhyäà väcyäbhyäà gamyatve stuti-nindayoù ||88|| 60ab
nindayä stuter gamyatve vyäjena stutir iti vyutpattyä vyäja-stutiù | stutyä nindäyä gamyatve tu vyäja-rüpä stutiù | krameëa, yathä—
stana-yuga-muktäbharaëäù kaëöaka-kalitäìgy añöayo deva |
tvayi kupite'pi präg iva viçvastä dviö-striyo jätäù ||
idaà mama |
vyäja-stutis tava payode mayoditeyaà
yaj jéanäya jagatas tava jévanäni |
stotraà tu te mahad idaà ghana dharmaräja-
sähäyyam arjayasi yat pathikän nihatya ||
--o)0(o--
27. paryäyoktiù10
paryäyoktaà yadä bhaìgyä gamyam eväbhidhéyate ||89|| 60cd
udäharaëam—
spåñöäs tä nandane çacyäù keça-sambhoga-lälitäù |
sävajïaà pärijätasya maïjaryo yasya sainikaiù ||
atra hayagréveëa svargo vijita iti prastutam eva gamyaà käraëaà vaicitrya-viçeña-pratipattaye sainyasya pärijäta-maïjaré-sävajïa-sparçana-rüpa-kärya-dväreëäbhihitam | na cedaà käryät käraëa-pratéti-rüpäprastuta-praçaàsä, tatra käryasyäprastutatvät | iha tu varëanéyasya prabhävätiçaya-bodhakatvena käryam api käraëavat prastutam |
evaà ca—
anena paryäsayatäçru-bindün
muktäphala-sthülatamän staneñu |
pratyarpitäù çatru-viläsinénäm
akñepa-sütreëa vinaiva häräù ||
atra varëanéyasya räjïo gamya-bhüta-çatru-märaëa-rüpa-käraëavat kärya-bhütaà tathävidha-çatru-stré-krandana-jalam api prabhävätiçaya-bodhakatvena varëanärham iti paryäyoktam eva |
räjan räja-sutä na päöhayati mäà devyo'pi tüñëéà sthitäù
kubje bhojaya mäà kumära-sacivair nädyäpi kià bhujyate |
itthaà räja-çukas taväri-bhavane mukto'dhvagaiù païjaräc
citra-sthän avalokya çünya-valabhäv ekaikam äbhäñate ||
atra prasthänodyataà bhavantaà çrutvä sahasaivärayaù paläyitä iti käraëaà prastutam | "käryam api varëanärhatvena prastutam" iti kecit | anye tu "räja-çuka-våttäntena ko'pi prastuta-prabhävo bodhyata ity aprastuta-praçaàsaiva" ity ähuù |
--o)0(o--
28. arthäntaranyäsaù11
sämänyaà vä viçeñeëa viçeñas tena vä yadi |
käryaà ca käraëenedaà käryeëa ca samarthyate | 61
sädharmyeëetareëärthäntara-nyäso’ñöadhä tataù ||90||
krameëodäharaëam—
båhat-sahäyaù käryäntaà kñodéyän api gacchati |
sambhüyämbhodhim abhyeti mahänadyä nagäpagä ||
atra dvitéyärdha-gatena viçeña-rüpeëärthena prathamärdha-gataù sämänyo’rthaù sopapattikaù kriyate |
yävad artha-padäà väcam evam ädäya mädhavaù |
viraräma mahéyäàsaù prakåtyä mita-bhäñiëaù ||
påthvi sthirä bhava bhujaìgama dhärayainäà
tvaà kürmaräja tad idaà dvitayaà dadhéthäù |
dik-kuïjaräù kuruta tat-tritaye didhérñäm
äryaù karoti hara-kärmukam ätatajyam ||
atra käraëa-bhütaà hara-kärmukätatajyékaraëaà påthivé-sthairyädeù käryasya samarthakam | "sahasä vidadhéta na kriyäm" ity ädau sampad-varaëaà käryaà sahasä vidhänäbhävasya vimåçya-käritva-rüpasya käraëasya samarthakam | etäni sädharmya udäharaëäni |
vaidharmye, yathä—
ittham äraòhyamäne'pi kliçnäti bhuvana-trayam |
çämyet pratyapakäreëa nopakäreëa durjanaù ||
atra sämänyaà viçeñasya samarthakam | "sahasä vidadhéta" ity atra sahasä-vidhänäbhävasyäpratpradatvaà viruddhaà kärya-samarthakam | evam anyat |
--o)0(o--
29. kävyaliìgaù12
hetor väkya-padärthatve kävya-liìgo nigadyate ||91|| 62
tatra väkyärthatä, yathä—
(1) yat tvan-netra-samäna-känti salile magnaà tad indévaraà
meghair antaritaù priye tava mukha-cchäyänukäré çaçé |
ye'pi tvad-gamanänukäri-gatayas te räjahaàsä gatäs
tvat-sädåçya-vinoda-mätram api me daivena na kñamyate |13
atra caturtha-päde päda-traya-väkyäni hetavaù |
(2) padärthatä, yathä mama—
tvad-väjiräji-nirdhüta-dhülé-paöala-paìkiläm |
na dhatte çirasä gaìgäà bhüri-bhära-bhiyä haraù ||
atra dvitéyärdhe prathamärdham eka-padaà hetuù |
(3) aneka-padam, yathä mama—
paçyanty asaìkhya-pathagäà tvad-däna-jala-vähiném |
deva tripathagätmänaà gopayaty ugra-mürdhani ||
iha kecid väkyärtha-gatena kävyaliìgenaiva gatärthatayä kärya-käraëa-bhäve'rthäntara-nyäsaà nädriyante | tad ayuktam, tathä hy atra hetus tridhä bhavati—jïäpako niñpädakaù samarthakaç ceti | tatra jïäpako'numänasya viñayaù | niñpädakaù kävyaliìgasya samarthako'rthäntaranyäsasya iti påthag eva kärya-käraëa-bhäve'rthäntara-nyäsaù kävya-liìgät | tathä hi, "yat tvan-netra-" ity ädau caturtha-päda-väkyam | anyathä säkäìkñatayäsamaïjasam eva syät iti päda-traya-gata-väkyaà niñpädakatvenäpekñate | "sahasä vidadhéta" ity ädau tu—
paräpakära-niratair durjanaiù saha saìgatiù |
vadämi bhavatas tattvaà na vidheyä kadäcana ||
ity ädivad upadeça-mätreëäpi niräkäìkñatayä svato'pi gatärthaà sahasä vidhänäbhävaà sampad-varaëaà sopapattikam eva karotéti påthag eva kärya-käraëa-bhäve'rthäntara-nyäsaù kävya-liìgät |
na dhatte çirasä gaìgäà bhüri-bhära-bhiyä haraù |
tvad-väjiräji-nirdhüta-dhülibhiù paìkilä hi sä ||
ity atra hi-çabdopädänena paìkilatväd itivad dhetutvasya sphuöatayä näyam alaìkäraù | vaicitryasyaivälaìkäratvät |
--o)0(o--
30. anumänam14
anumänaà tu vicchityä jïänaà sädhyasya sädhanät ||92|| 63ab
yathä—
jänémahe'syä hådi särasäkñyä
viräjate'ntaù priya-vaktra-candraù |
tat-känti-jälaiù prasåtais tad-aìgeñv
äpäëòutä kuòmalatäkñi-padme ||
atra rüpaka-vaçäd vicchittiù | yathä vä—
yatra pataty abalänäà dåñöir niçitäù patanti tatra çaräù |
tac cäparopita-çaro dhävaty äsäà puraù smaro manye ||
atra kavi-prauòhokti-vaçäd vicchittiù | utprekñäyäm aniçcitatayä pratétiù, iha tu niçcitatayety ubhayor bhedaù |
--o)0(o--
31. hetuù
abhedenäbhidhä-hetur hetor hetumatä saha ||93|| 63cd
yathä mama—"täruëyasya viläsaù"15 ity atra vaçékaraëa-hetur näyikä-vaçékaraëatvenoktä | viläsa-häsayos tv adhyavasäya-mülo’yam alaìkäraù |
--o)0(o--
32. anukülam
anukülaà prätikülyam anuküla-vidhäyi cet ||94|| 64ab
yathä—
kupitäsi yadä tanvi nidäya karaja-kñatam |
vadhäna bhuja-päçäbhyäà kaëöham asya dåòhaà tadä ||
asya ca vicchitti-viçeñasya sarvälaìkära-vilakñaëatvena sphuraëät påthag alaìkäratvam eva nyäyyam |
--o)0(o--
33. äkñepaù16
vastuno vaktum iñöasya viçeña-pratipattaye | 65cd
niñedhäbhäsa äkñepo vakñyamäëoktago dvidhä ||95||
tatra vakñyamäna-viñaye kvacit sarvasyäpi sämänyataù sücitasya niñedhaù kvacid aàçoktävaàçäntare niñedha iti dvau bhedau | ukta-viñäye ca kvacid vastu-svarüpasya niñedhaù, kvacid vastu-kathanasyeti dvau | ity äkñepasya catväro bhedäù |
krameëa, yathä (1)—
smara-çara-çata-vidhuräyä bhaëämi sakhyäù kåte kim api |
kñaëam iha viçramya sakhe nirdaya-hådayasya kià vadämy athavä ||
atra sakhyä virahasya sämänyataù sücitasya vakñyamäëa-viçaye niñedhaù |
(2)—
tava virahe hariëäkñé nirékñya nava-mälikäà dalitäm |
hanta nitäntam idäném äù kià hata-jalpitair athavä ||
atra mariñyatéty aàço noktaù |
(3)—
bälaa ëähaà düté tua piosi tti ëa maha bäbäro |
sä mara(i) tujjha aaso eaà dhammakkharaà bhaëimo ||
[bälaka nähaà dütéù tasyäù priyo'si iti na me vyäpäraù |
sä mriyate taväyaça etad dharmäkñaraà bhaëämaù ||]
atra dütéty asya vastuno niñedhaù |
(4)—
virahe tava tanvaìgé kataà kñapayatu kñapäm |
däruëa-vyavasäyasya puras te bhaëitena kim ||
atra kathanasyoktasyaiva niñedhaù | prathamodäharaëe sakhyä avaçyambhävi-maraëam iti viçeñaù pratéyate | dvitéye’çakya-vaktavyatvädi | tåtéye dütétve yathärtha-väditvam | caturthe duùkhasyätiçayaù | na cäyaà vihita-niñedhaù | atra niñedhasyäbhäsatvät |
--o)0(o--
34. vidhyäbhäsaù
aniñöasya tathärthasya vidhyäbhäsaù paro mataù ||96|| 65cd
tatheti pürvavad viçeña-pratipattaye | yathä—
gaccha gacchasi cet känta panthänaù santu te çiväù |
mamäpi janma tatraiva bhüyäd yatra gato bhavän ||
aträniñöatväd gamanasya vidhiù praskhalad-rüpo niñedhe paryavasyati | viçeñaç ca gamanasyätyanta-parihäryatva-rüpaù pratéyate |
--o)0(o--
35. vibhävanä17
vibhävanä vinä hetuà käryotpattir yad ucyate |
uktänukta-nimittatväd dvidhä sä parikértitä ||97|| 66
vinä käraëam upanibadhyamäno’pi käryodayaù kiïcid anyat käraëam apekñyaiva bhavituà yuktaù | tac ca käraëänantaraà kvacid uktam, kvacid anuktaà iti dvidhä | yathä [(1) ukta-nimittä]—
anäyäsa-kåçaà madhyama-çaìka-tarale dåçau |
abhüñaëa-manohäri vapur vayasi subhruvaù ||
atra vayo-rüpa-nimittam uktam |
[(2) anukta-nimittä] atraiva "vapur bhäti mågédåçaù" iti päöhe’nuktam |
--o)0(o--
36. viçeñoktiù
sati hetau phaläbhäve viçeñoktis tathä dvidhä ||98|| 67ab
tathety uktänukta-nimittatvät | tatrokta-nimittä, yathä—
dhanino'pi nirunmädä yuväno'pi na caïcaläù |
prabhavo'py apramattäs mahä-mahima-çälinaù ||
atra mahä-mahima-çälinatvaà nimittam uktam | atraiva caturtha-päde "kiyantaù santi bhütale" iti päöhe tv anuktam | acintya-nimittatvaà cänukta-nimittasyaiva bheda iti pröhaì noktam | yathä—
sa ekas tréëi jayati jaganti kusumäyudhaù |
haratäpi tanuà yasya çambhunä na håtaà balam ||
atra tanu-haraëenäpi baläharaëe nimittam acintyam | iha ca käryäbhävaù kärya-viruddha-sad-bhäva-mukhenäpi nibaddhyate | vibhävanäyäm api käraëa-bhävaù käraëa-viruddha-sad-bhäva-mukhena |
evaà ca "yaù kaumära-haraù" ity äder utkaëöhä-käraëa-viruddhasya nibandhanäd vibhävanä | "yaù kaumära-haraù" ity ädeù käraëasya ca kärya-viruddhäyä utkaëöhäyä nibandhanäd viçeñoktiù | evaà cätra vibhävanä-viçeñoktyoù saìkaraù | çuddhodäharaëaà tu mågyam |
--o)0(o--
37. virodhaù18
jätiç caturbhir jätädyair guëo guëädibhis tribhiù | 67cd
kriyä ca kriyädravyäbhyäà dravyaà dravyeëa vä mithaù |
viruddham iva bhäseta virodho'sau daçäkåtiù ||99|| 68cd
krameëa, yathä—
tava virahe malaya-marud-davänalaù çaçi-ruco'pi soñmäëaù |
håd-ali-virutam api bhinte naliné-dalam api nidägha-ravir asyäù ||
santata-musaläsaìgäd bahutara-gåha-karma-ghaöanayä nåpate |
dvija-patnénäà kaöhinäù sati bhavati karäù saroja-sukumäräù ||
ajasya gåhëato janma niréhasya hata-dviñaù |
svapato jägarükasya yäthätmyaà veda kas tava ||
vallabhotsaìga-saìgena vinä hariëa-cakñuñaù |
räkä-vibhävaré-jänir viña-jväläkulo'bhavat ||
nayana-yugäsecanakaà mänasa-våttyäpi duñpräpam |
rüpam idaà madiräkñyä madayati hådayaà dunoti ca me ||
"tvad-väjé" ity ädi |
"vallabhotsaìga" ity ädi-çloke caturtha-päde "madhyandina-dinädhipa" iti päöhe dravyayor virodhaù |
atra "tava virahe" ity ädau pavanädénäà bahu-vyakti-väcakatvät jäti-çabdänäà davänaloñma-hådaya-bhedana-süryair jäti-guëa-kriyä-dravya-rüpair anyonyaà virodho mukhata äbhäsate | viraha-hetukatvät samädhänam | "ajasya" ity ädäv ajatvädi-guëasya janma-grahaëädi-kriyayä virodhaù | bhagavataù prabhävasyätiçäyitvät tu samädhänam |
"tvad-väjé" ity ädau "haro'pi çirasä gaìgäà na dhatte" iti virodhaù | "tvad-väjé" ity ädi-kavi-prauòhoktyä tu samädhänam | spañöam anyat |
vibhävanäyäà käraëäbhävenopanibadhyamänatvät käryam eva bädhyatvena pratéyate | viçeñoktau käryäbhävena käraëam eva | iha tv anyonyaà dvayor api bädhyatvam iti bhedaù |
--o)0(o--
38. asaìgatiù19
kärya-käraëayor bhinna-deçatäyâm asaìgatiù ||100|| 69ab
yathä—
sä bälä vayam apragalbha-manasaù sä stré vayaà kätaräù
sä pénonnatimat payodhara-yugaà dhatte sakhedä vayam |
säkräntä jaghana-sthalena guruëä gantuà na çaktä vayaà
doñair anya-janäçritair apaöavo jätäù sma ity adbhutam ||20
asyäç cäpavädakatväd eka-deçasthayor virodhe virodhälaìkäraù ||
--o)0(o--
39. viñamam21
guëau kriye vä yat syätäà viruddhe hetu-käryayoù | 69cd
yad värabdhasya vaiphalyam anarthasya ca sambhavaù |
virüpayoù saàghaöanä yä ca tad viñamaà matam ||101|| 70
krameëa, yathä (1)—
sadyaù kara-sparçam aväpya citraà
raëe raëe yasya kåpäëa-lekhä |
tamäla-nélä çarad-indu-päëòu
yaças trilokäbharaëaà prasüte ||22
atra käraëa-rüpäsi-latäyäù "käraëa-guëä hi kärya-guëam ärabhante" iti sthiter viruddhä çukla-yaçasa utpattiù |
(2) änandam amandam imaà kuvalaya-dala-locane dadäsi tvam |
virahas tvayaiva janitas täpayatitaräà çaréraà me ||23
atränanda-janaka-stré-rüpa-käraëät täpa-janaka-virahotpattiù |
(3) ayaà ratnäkaro’mbhodhir ity asevi dhanäçayä |
dhanaà düre’stu vadanam apüri kñära-väribhiù ||
atra kevalaà käìkñita-dhana-läbho näbhüt | pratyuta kñära-väribhir vadana-püraëam |
(4) kva vanaà taru-valka-bhüñaëaà nåpa-lakñméù kva mahendra-vanditä |
nityataà pratiküla-vartinä bata dhätuç caritaà suduùsaham ||
atra vana-räjya-çriyor virüpayoù saìghaöanä | idaà mama |
yathä vä—
vipulena sägara-çayasya kukñiëä
bhuvanäni yasya papire yuga-kñaye |
mada-vibhramäsakalayä pape punaù
sa pura-striyaikatamayaikayä dåçä ||24
--o)0(o--
40. samam25
samaà syäd änurüpyeëa çläghä yogyasya vastunaù ||102|| 71ab
yathä—
çaçinam upagateyaà kaumudé megha-muktaà
jalanidhim anurüpaà jahnu-kanyävatérëä |
iti sama-guëa-yoga-prétayas tatra pauräù
çravaëa-kaöu nåpäëäm eka-väkyaà vivavruù ||
--o)0(o--
41. vicitram26
vicitraà yad viruddhasya kåtir iñöa-phaläptaye ||103|| 71cd
yathä—
praëamaty unnati-hetor jévita-hetor vimuïcati präëän |
duùkhéyati sukha-hetoù ko müòhaù sevakäd anyaù ||
--o)0(o--
42. adhikam27
äçrayäçrayinor ekasyädhikye'dhikam ucyate ||104|| 72ab
(1) äçrayädhikye, yathä—
kim adhikam asya brümo mahimänaà väridher harir yatra |
ajïäta eva çete kukñau nikñipya bhuvanäni ||
(2) äçritädhikye, yathä—
yugänta-käla-pratisaàhåtätmano
jaganti yasyäà sa-vikäçam äsata |
tanau mamus tatra na kaiöabha-dviñas
tapo-dhanäbhyägama-sambhavä mudaù ||28
--o)0(o--
43. anyonyam29
anyonyam ubhayor eka-kriyäyäù käraëaà mithaù ||105|| 72cd
yathä—
tvayä sä çobhate tanvé tayä tvam api çobhase |
rajanyä çobhate candraç candreëäpi niçéthiné ||
--o)0(o--
44. viçeñaù30
yad ädheyam anädhäram ekaà cäneka-gocaram |
kiïcit prakurvataù käryam açakyasyetarasya vä | 73cd
käryasya karaëaà daiväd viçeñas trividhas tataù ||106|| 74ab
krameëa, yathä
(1) divam apy upayätänäm äkalpam analpa-guëa-gaëä yeñäm |
ramayanti jaganti giraù katham iva kavayo na te vandyäù ||31
(2) känane sarid-uddeçe giréëäm api kandare |
paçyanty antaka-saàkäçaà tväm ekaà ripavaù puraù ||
(3) gåhiëé sacivaù sakhé mithaù
priya-çiñyä lalite kalä-vidhau |
karuëä-vimukhena måtyunä
haratä tväà bata kià na me håtam ||32
sarvatra evaà-vidha-viñaye'tiçayoktir eva präëatvenävatiñöhate täà vinä präyeëälaìkäratväyogät | ata evoktam—
saiñä sarvatra vakroktir arthärthé vibhävyate |
yatno'syäà kavinä käryaù ko'laìkäro'nayä vinä || iti |
--o)0(o--
45. vyäghätaù33
vyäghätaù sa tu kenäpi vastu yena yathäkåtam | 74cd
tenaiva ced upäyena kurute'nyas tad anyathä ||107|| 75ab
yathä—"dåçä dagdhaà manasijam" ity ädi |
saukaryeëa ca käryasya viruddhaà kriyate yadi ||108|| 75cd
vyäghäta ity eva | yathä—
ihaiva tvaà tiñöha drutam aham ahobhiù katipayaiù
samägantä rädhe mådur asi na cäyäsa-sahanä |
mådutvaà me hetuù subhaga bhavatä gantum adhikaà
na mådvé soòhä yad viraha-kåtam äyäsam asamam ||
atra kåñëena rädhäyä mådutvaà saha-gamana-hetutvenoktam | tayä ca pratyuta saha-gamane tato'pi saukaryeëa hetutayopanyastam |
--o)0(o--
46. käraëamälä34
paraà paraà prati yadi pürva-pürvasya hetutä | 76ab
tadä käraëa-mäla syät. . . . . . . . . . . . ||109|| 76c
yathä—
çrutaà kåta-dhiyäà säìgäj jäyate vinayaù çrutät |
lokänurägo vinayän na kià lokänurägataù ||
--o)0(o--
47. mälä-dépakam35
. . . . . . . . . . . . tan mälä-dépakaà punaù | 76d
dharmiëäm ekadharmeëa saàbaddho yady athottaram ||110|| 77ab
yathä—
tvayi saìgara-sampräpte dhanuñäsäditäù çaräù |
çarair ari-çiras tena bhüs tayä tvaà tvayä yaçaù || (sä.da. 667)
aträsädana-kriyä dharmaù |
--o)0(o--
48. ekävalé36
pürvaà pürvaà prati viçeñaëatvena paraà param | 77cd
sthäpyate'pohate vä cet syät tadaikävalé dvidhä ||111||
krameëodäharaëam—
(1) saro vikasitämbhojam ambhojaà bhåìga-saìgatam |
bhåìgä yatra sa-saàgétäù saàgétaà sa-smarodayam ||
(2) na taj jalaà yan na sucäru-paìkajaà
na paìkajaà tad yad aléna-ñaö-padam |
na ñaö-pado'sau kala-guïjito na yo
na guïjitaà tan na jahära yan manaù ||37
(3) kvacid viçeñyam api yathottaram viçeñaëatve sthäpitam apohitaà ca, yathä—
väpyo bhavanti vimaläù sphuöanti kamaläni väpéñu |
kamaleñu patanty alayaù karoti saìgétam aliñu padam ||
evam apohane'pi |
--o)0(o--
49. säraù38
uttarottaram utkarño vastunaù sära ucyate ||112|| 78cd
yathä—
räjye säraà vasudhä vasudhäyäà puraà pure saudham |
saudhe talpaà talpe varäìganänaìga-sarvasvam ||39
--o)0(o--
50. yathäsaìkhyam40
yathäsäìkhyam anuddeça uddiñöänäà krameëa yat ||113|| 79ab
yathä—
unmélanti nakhair lunéhi vahati kñaumäïcalenävåëu
kréòä-känanam äviçanti valaya-kväëaiù samutträsaya |
itthaà vaïjula-dakñiëänila-kuhü-kaëöhéñu saàketika-
vyähäräù subhaga tvadéya-virahe tasyäù sakhénäà mithaù ||41
--o)0(o--
51. paryäyaù42
kvacid ekam anekasmin ekaà caikaçaù kramät | 79cd
bhavati kriyate vä cet tadä paryäya iñyate ||114|| 80ab
kramaço, yathä—
(1) sthitäù kñaëaà pakñmasu täòitädharäù
payodharotsedha-nipäta-cürëitäù |
valéñu tasyäù skhalitäù prapedire
krameëa näbhià prathamoda-bindavaù ||
(2) vicaranti viläsinyo yatra çroëi-bharälasäù |
våka-käka-çiväs tatra dhävanty ari-pure tava ||
(3) visåñöa-rägäd adharän nivartitaù
stanäìga-rägäd aruëäc ca kandukät |
kuçäìkurädäna-parikñätäìguliù
kåto'kña-sütra-praëayé tayä karaù ||
(4) yayor äropitas täro häras te'ri vadhü-janaiù |
nidhéyante tayoù sthüläù stanayor açru-bindavaù ||
eñu ca kvacid ädhäraù saàhata-rüpo'saàhata-rüpaç ca | kvacid ädheyam api , yathä "sthitäù kñaëam" ity atrodbindavaù pakñmädäv asaàhata-rüpa ädhäre krameëäbhavan | "vicaranti" ity aträdheya-rüpä nalina-dåçaù saàhata-rüpä hådaye krameëäbhavan | evam anyat |
atra caikasyänekatra krameëaiva våtter viçeñälaìkäräd bhedaù | vinimayäbhävät parivåtteù |
--o)0(o--
52. parivåttiù43
parivåttir vinimayaù sama-nyünädhikair bhavet ||115|| 80cd
krameëodäharaëam—
dattvä kaöäkñam eëäkñé jagräha hådayaà mama |
mayä tu hådayaà dattvä gåhéto madana-jvaraù ||
atra prathamärdhe samena, dvitéye'rdhe nyünena |
tasya ca pravayaso jaöäyuñaù
svargiëaù kim iva çocyate'dhunä |
yena jarjara-kalevara-vyayät
krétam indu-kiraëojjvalaà yaçaù ||
aträdhikyena |
--o)0(o--
53. parisaìkhyä44
praçnäd apraçnato väpi kathitäd vastuno bhavet |
tädåg anya-vyäpohaç cec chäbda ärtho'thavä tadä || 81
parisaìkhyä . . . . . . . . . . . . . . ||116|| 82a
krameëodäharaëäni, yathä—
(1) kià bhüñaëaà sudåòham atra yaço na ratnaà
kià käryam ärya-caritaà sukåtaà na doñaù |
kià cakñur apratihataà dhiñaëä na netraà
jänäti kas tvad-aparaù sad-asad-vivekam ||45
atra vyavacchedyaà ratnädi çäbdam |
(2) kià ärädhyaà sadä puëyaà kaç ca sevyaù sadägamaù |
ko dhyeyo bhagavän viñëuù kià kämyaà paramaà padam ||
atra vyavacchedyaà päpädy ärtham | anayoù praçna-pürvakatvam |
(3) apraçna-pürvakatve, yathä—
bhaktir bhave na vibhave vyasanaà çästre na yuvati-kämästre |
cintä yaçasi na vapuñi präyaù paridåçyate mahatäm ||46
(4) balam ärta-bhayopaçäntaye
viduñäà saàmataye bahu çrutam |
vasu tasya na kevalaà
vibhér guëavattäpi para-prayojanam ||
(5) çleña-mülatve väcya-vaicitryäviçeñaù, yathä—"yasmiàç ca räjani jita-jagati palayati mahéà citra-karmasu varëa-saìkaräç cäpeñu guëa-chedäù" ity ädi |
--o)0(o--
54. uttaram47
. . . . uttaraà praçnasyottaräd unnayo yadi |
yac cäsakåd asambhävyaà saty api praçna uttaram ||117|| 82
yathä—
(1) vékñituà na kñamä çvaçrüù svämé dürataraà gataù |
aham ekäkiné bälä taveha vasatiù kutaù? ||
anena pathikasya vasati-yäcanaà pratéyate |
(2) kä bisamä debbagaé kià laddhabbaà jaëo guëaggähé |
kià sokkhaà sukalattaà kià duggejjhaà jaà khalo loo ||48
[kä viñamä daiva-gatiù kià labdhavyaà yaj jano guëa-grähé |
kià saukhyaà sukalatraà kià durgrähyaà khalo lokaù ||]
atränya-vyapohe tätparyäbhävät parisaìkhyäto bhedaù | na ced anumänaà, sädhya-sädhanayor dvayor nirdeça eva tad-aìgékärät | na ca kävyaliìgaà, uttarasya praçnaà pratyajanakatvät |
--o)0(o--
55. arthäpattiù49
daëòäpüpikayänyärthägamo'rthäpattir iñyate ||118|| 83ab
"müñikeëa daëòo bhakñitaù" ity anena tat-sahacaritam apüpa-bhakñaëam arthädäyätaà bhavatéti niyata-samäna-nyäyäd arthäntaram äpatatéty eña nyäyo daëòäpüpikä | atra ca kvacit präkaraëikäd arthäd apräkaraëikärthasyäpatanam | kvacid apräkaraëikät präkaraëikasyeti dvau bhedau | krameëodäharaëam—
(1) häro'yaà hariëäkñéëäà luöhati stana-maëòale |
muktänäm apy avastheyaà ke vayaà smara-kiìkaräù ||
(2) vilaläpa sa bäñpa-gadgadaà
sahajäm apy apahäya dhératäm |
atitapta-mayo'pi märdavaà
bhajate kaiva kathä çarériëäm ||
atra ca samäna-nyäyasya çleña-mülatve vaicitrya-viçeño yathodähåte "häro'yam" ity ädau | na cedam anumänam | samäna-nyäyasya sambandha-rüpatväbhävät |
--o)0(o--
56. vikalpaù50
vikalpas tulya-balayor virodhaç cäntaräyataù ||119|| 83cd
yathä—
namayantu çiräàsi dhanüàñi vä
karëapürékriyantäm äjïä maurvyo vä |
atha çirasäà dhanuñäà ca namanayoù sandhi-vigrahopalakñaëatvät sandhi-vigrahayoç caikadä kartum açakyatväd virodhaù | sa caika-pakñäçrayaëa-paryavasänaù | tulya-balatvaà cätra dhanuù-çiro-namanayor api spardhayä sambhävyamänatvät | cäturyaà cätraupamya-garbhatvena | evaà "karëapürékriyantäm" ity aträpi |
evaà "yuñmäkaà kurutäà bhavärti-çamanaà netre tanur vä hareù |" atra çleñävañöambhena cärutvam |
"déyatäm arjitaà vittaà deväya brähmaëäya vä" ity atra cäturyäbhävän näyam alaìkäraù |
--o)0(o--
57. samuccayaù51
samuccayo'yam ekasmin sati käryasya sädhake |
khalekapotikä-nyäyät tat-karas tat-paro'pi cet | 84
guëau kriye vä yugapat syätäà yad vä guëa-kriye ||120||
yathä mama—
haàho dhéra-saméra hanta jananaà te candana-kñmä-bhåto
däkñiëyaà jagad uttaraà paricayo godävaré-väribhiù |
pratyaìgaà dahaséti me tvam api ced uddäma-dävägnivan
matto'yaà malinätmako vanacaraù kià vakñyate kokilaù ||
atra dähe ekasmiàç candana-kñmäbhåj-janma-rüpe käraëe saty api däkñiëyädénäà hetv-antaräëäm upädänam | atra sarveñäm api hetünäà çobhanatvät sad-yogaù | atraiva caturtha-päde mattädénäm açobhanänäà yogäd asad-yogaù |
sad-asad-yoge, yathä—
çaçé divasa-dhüsaro galita-yauvanä käminé
saro vigata-värijaà mukham anakñaraà sväkåteù |
prabhur dhana-paräyaëaù satata-durgataù sajjano
nåpäìgana-gataù khalo manasi sapta çalyäni me ||52
iha kecid ähuù—"çaçi-prabhåténäà çobhanatvaà khalasyäçobhanatvaà ceti sad-asad-yogaù" iti | anye tu—"çaçi-prabhåténäà svataù çobhanatvaà dhüsaratvädénäà tv açobhanatvam iti sad-asad-yogaù" | atra hi çaçi-prabhåtiñu dhüsaratväder atyantam anucitatvam iti vicchitti-viçeñasyaiva camatkära-vidhäyitvam | "manasi sapta çalyäni me" iti saptänäm api çalyatvenopasaàhäraç ca | "nåpäìgana-gataù khalaù" iti tu krama-bhedäd duñöatvam ävahati sarvatra viçeñyasyaiva çobhanatvena prakramäd iti |
iha ca khale kapotavat sarveñäà käraëänäà sähityenävatäraù | samädhy-alaìkäre tv eka-käryaà prati sädhake samagre'py anyasya käka-täléya-nyäyenäpatanam iti bhedaù |
aruëe ca taruëi nayane tava malinaà ca priyasya mukham |
mukham änataà ca sakhi te jvalitaç cäsyäntare smara-jvalanaù ||
aträdye'rthe guëayor yaugapadyaà, dvitéye kriyayoù | ubhaya-yaugapadye, yathä—
kaluñe ca tavähiteñv akasmät sita-paìkeruha-sodara-çri cakñuù |
patitaà ca mahépaténdra teñäà vapuñi prasphuöam äpadäà kaöäkñaiù ||53
"dhunoti cäsià tanute ca kértim" ity ädäv ekädhikaraëe'py eña dåçyate | na cätra dépakam | ete hi guëa-kriyä-yaugapadye samuccaya-prakäçäù niyamena kärya-käraëa-käla-niyama-viparyaya-rüpätiçayokti-müläù | dépakasya cätiçayokti-müläbhävaù |
--o)0(o--
58. samädhiù54
samädhiù sukare kärye daiväd vastv antarägamät ||121||
yathä—
mänam asyä niräkartuà pädayor me patiñyataù |
upakäräya diñöyedam udérëaà ghana-garjitam ||55
--o)0(o--
59. pratyanékam56
pratyanékam açaktena pratékäre ripor yadi |
tadéyasya tiraskäras tasyotkarñasya sädhakaù ||122|| 86
tasyaiveti ripor eva, yathä mama—
madhyena tanu-madhyä me madhyaà jitavatéty ayam |
ibha-kumbhau bhinatty asyäù kuca-kumbha-nibhau hariù ||
--o)0(o--
60. pratépam57
prasiddhasyopamänasyopameyatva-prakalpanam |
niñphalatväbhidhänaà vä pratépam iti kathyate ||123|| 87
krameëa yathä—"yat tvan-netra-samäna-känti-salile magnaà tad indévaram" ity ädi |
tad vaktraà yadi mudritä çaçi-kathä hä hema sä ced dyutiù
tac-cakñur yadi häritaà kuvalayais tac cet smitaà kä sudhä |
dhik kandarpa-dhanur bhruvau yadi ca te kià vä bahu brümahe
yat satyaà punar-ukta-vastu-vimukhaù sarga-kramo vedhasaù ||
atra vakträdibhir eva candrädénäà çobhätivahanät teñäà niñphalatvam |
uktvä cätyantam utkarñam atyutkåñöasya vastunaù |
kalpite'py upamänatve pratépaà kecid ücire ||124|| 88
yathä,
aham eva guruù sudäruëänäm
iti hälähala täta mä sma dåpyaù |
nanu santi bhavädåçäni bhüyo
bhuvane’smin vacanäni durjanänäm ||58
atra prathama-pädenotkarñätiçaya uktaù | tad-anuktau tu näyam alaìkäraù | yathä "brahmeva brähmaëo vadati" ity ädi |
--o)0(o--
61. mélitam59
mélitaà vastuno guptiù kenacit tulya-lakñmaëä ||125|| 89ab
atra samäna-lakñmaëaà vastu kvacit sahajaà, kvacid ägantukam | krameëa yathä—
lakñmé-vakñoja-kastüré-lakñma vakñaù-sthale hareù |
grasta nälakñi bhäratyä bhäsä nélotpaläbhayä ||
atra bhagavataù çyämä käntiù sahajä |
sadaiva çoëopala-kuëòalasya
yasyäà mayükhair aruëékåtäni |
kopoparaktäny api käminénäà
mukhäni çaìkäà vidadhur na yünäm ||
atra mäëikya-kuëòalasyäruëimä mukha ägantukaù |
--o)0(o--
62. sämänyam60
sämänyaà prakåtasyänya-tädätmyaà sadåçair guëaiù ||126|| 89cd
yathä—
mallikäcita-dhammilläç cäru-candana-carcitäù |
avibhävyäù sukhaà yänti candrikäsv abhisärikäù ||
mélite utkåñöa-guëena nikåñöa-guëasya tirodhänam | iha tübhayos tulya-guëatayä bhedägrahaù |
--o)0(o--
63. tadguëaù61
tadguëaà sva-guëa-tyägäd atyutkåñöa-guëa-grahaù ||127|| 90ab
yathä—
jagäda vadana-cchadma-padma-paryanta-pätinaù |
nayan madhulihaù çvaityam udagra-daçanäàçubhiù ||
mélite prakåtasya vastuno vastv-antareëäcchädanam | iha tu vastv-antara-guëenäkräntatä pratéyate iti bhedaù |
--o)0(o--
64. atadguëaù62
tad-rüpänanuhäras tu hetau saty apy atadguëaù ||128|| 90cd
yathä—
hanta sändreëa rägeëa bhåte'pi hådaye mama |
guëa-gaura niñaëëo'pi kathaà näma na rajyasi ||
yathä vä—
gäìgam ambu sitam ambu yämunaà
kajjaläbham ubhayatra majjataù |
räjahaàsa tava saiva çubhratä
céyate na ca na cäpacéyate ||63
pürvaträtirakta-hådaya-samparkät präptavad api guëa-gaura-çabda-väcyasya näyakasya raktatvaà na niñpannam | uttaraträprastuta-praçaàsäyäà vidyamänäyäm api gaìgä-yamunäpekñayä prakåtasya haàsasya gaìgä-yamunayoù samparke'pi na tad-rüpatä | atra ca guëägrahaëa-rüpa-vicchitti-viçeñäçrayäd viçeñokter bhedaù | varëäntarotpatty-abhäväc ca viñamät |
--o)0(o--
65. sükñmam64
saàlakñitas tu sükñmo'rtha äkäreëeìgitena vä |
kayäpi sücyate bhaìgyä yatra sükñmaà tad ucyate ||129|| 91
sükñmaù sthüla-matibhir asaàlakñyaù |
(1) aträkäreëa, yathä—
vaktra-syandi-sveda-bindu-prabandhair
dåñövä bhinnaà kuìkumaà käpi kaëöhe |
puàstvaà tanvyä vyaïjayanté vayasyä
smitvä päëau khaòga-lekhäà lilekha ||65
atra kayäcit kuìkuma-bhedena saàlakñitaà kasyäçcit puruñäyitaà päëau puruña-cihna-khaòga-lekhä-likhanena sücitam |
(2) iìgitena, yathä—
saìketa-käla-manasaà viöaà jïätvä vidagdhayä |
hasan-neträrpitäkütaà lélä-padmaà nimélitam ||66
atra viöasya bhrü-vikñepädinä lakñitaù saìketa-käläbhipräyo rajané-käla-bhävinä padma-nimélanena prakäçitaù |
--o)0(o--
66. vyäjoktiù67
vyäjoktir gopanaà vyäjäd udbhinnasya tu vastunaù ||130|| 92ab
yathä—
çailendra-pratipädyamäna-girijä-hastopagüòhollasad-
romäïcädi-visaàñöhuläkhila-vidhi-vyäsaìga-bhaìgäkulaù |
äù çaityaà tuhinäcalasya karayor ity ücivän sa-smitaà
çailäntaù-pura-mätå-maëòala-gaëair dåñöo'vatäd vaù çivaù ||68
neyaà prathamäpahnutiù | apahnava-käriëo viñayasyänabhidhänät | dvitéyäpahnuter bhedaç ca tat-prastäve darçitaù |
--o)0(o--
66. svabhävoktiù69
svabhävoktir durühärtha-sva-kriyä-rüpa-varëanam ||131|| 92cd
durühayoù kavi-mätra-vedyayor arthasya òimbhädeù svayos tad-ekäçrayoç ceñöä-svarüpayoù | yathä mama—
läìgülenäbhihatya kñiti-talam asakåd därayann agra-padbhyäm
atmany evävaléya drutam atha gaganaà protpatan vikrameëa |
sphürjad-dhüìkära-ghoñaù pratidçam akhilän drävayann eña jantün
kopäviñöaù praviñöaù prativanam aruëocchüna-cakñus tarakñuù ||
--o)0(o--
67. bhävikam70
abdhutasya padärthasya bhütasyärthe bhaviñyataù |
yat pratyakñäyamänatvaà tad bhävikam udähåtam ||132|| 93
yathä—
munir jayati yogéndro mahätmä kumbha-sambhavaù |
yenaika-culuke dåñöau divyau tau matsya-kacchapau ||
yathä vä—
äséd aïjanam atreti paçyämi tava locane |
bhävi-bhüñaëa-sambhäräà säkñät kurve taväkåtim ||71
na cäyaà prasädäkhyo guëaù | bhüta-bhävinoù pratyakñäyamäëatve tasyähetutvät | na cädbhutuo rasaù, vismayaà praty asya hetutvät | na cätiçayoktir alaìkäraù, adhyavasäyäbhävät | na ca bhräntimän, bhüta-bhävinor bhüta-bhävitayaiva prakäçanät | na ca svabhävoktiù, tasya laukika-vastu-gata-sükñma-dharma-bhävasyaiva yathävad varëanaà svarüpam | asya tu vastunaù pratyakñäyamäëa-svarüpo vicchitti-viçeño'stéti | yadi punar vastunaù kvacit svabhävoktäv apy asyä vicchitteù sambhavas tadobhayoù saìkaraù |
anätapatro'yam atra lakñyate
sitätapatrair iva sarvato våtaù |
acämaro'py eña sadaiva véjyate
viläsa-bäla-vyajanena ko'py ayam ||
atra pratyakñäyamäëasyaiva varëanän näyam alaìkäraù | varëanävaçena pratyakñäyamäëatvasyaiva svarüpatvät | yatra punar apratyakñäyamäëasyäpi varëane pratyakñäyamäëatvaà taträyam alaìkäro bhavituà yuktaù | yathodähåte "äséd aïjanam" ity ädau |
--o)0(o--
69. udättam72
lokätiçaya-sampattir vastunodättam ucyate |
yad väpi prastutasyäìgaà mahatäà caritaà bhavet ||133|| 94
krameëodäharaëam—
(1) adhaù-kåtämbhodhara-maëòalänäà
yasyäà çaçäìkopala-kuööimänäm |
jyotsnänipätät kñaratäà payobhiù
kelé-vanaà våddham urékaroti ||
(2) näbhi-prabhinnämburahäsanena
saàstüyamänaù prathamena dhäträ |
amuà yugäntocita-yoga-nidraù
saàhåtya lokän puruño'dhiçete ||
--o)0(o--
rasa-bhävau tad-äbhäsau bhävasya praçamas tathä |
guëé-bhütatvam äyänti yadälaìkåtayas tadä | 95
rasavat preya ürjasvi samähitam iti kramät ||134||
70. rasavat73
tad-äbhäsau rasäbhäso bhäväbhäsaç ca | tatra rasa-yogäd rasavad alaìkäro, yathä—"ayaà sa rasanotkarñé" ityädi | atra çåìgäraù karuëasyäìgam | evam anyaträpi |
atra sakhya-rasasyäìgaà çåìgäraù | yathä vä—
dhanyaà våndäraëyaà yasmin vilasati sa vara-ramaëébhiù |
prati-kuïjaà prati-pulinaà prati-giri-kandaram asau kåñëaù || (go.lé. 17.43)
atra vana-varëana-bhävasyäìgaà çåìgäraù |
--o)0(o--
71. preyaù74
prakåñöa-priyatvät preyaù |
yathä mama—
ämélitälasa-vivartita-tärakäkñém
utkaëöha-bandhana-dara-çlatha-bähu-vallém |
prasveda-väri-kaëikäcita-gaëòa-bimbäà
saàsmåtya täm aniçam eti na çäntim antaù ||
atra sambhoga-çåìgäraù smaraëäkhya-bhävasyäìgam | sa ca vipralambhasya |
--o)0(o--
72. ürjasvi75
ürjo balam | anaucitya-pravåttau tad aträstéty ürjasvi |
yathä—
çuçubhur acala-daryo yäsu lénä ramaëyo
hari-hata-danujänäà caëòa-raëòäù pulindaiù |
açana-surata-satraiù poñitäs toñam äptäs
tad amala-guëa-gaëaiù çré-harià täù stuvanti || (go.lé. 17.46)
atra giri-varëana-bhävasyäìgaà para-stré-rati-rasäbhäsas tasyäìgaà çatru-stuti-rüpa-bhäväbhäsaù |
--o)0(o--
73. samähitam76
samähitaà parihäraù | yathä—
avirala-kara-väla-kampanair
bhru-kuöé-tarjana-garjanair muhuù |
dadåçe tava vairiëäà madaù
sa gataù kväpi tavekñaëe kñaëät ||
atra mad-äkhya-bhävasya praçamo räja-viñaya-rati-bhävasyäìgam |
--o)0(o--
bhävasya codaye sandhau miçratve ca tad-äkhyakäù ||135|| 96
tad-äkhyakä bhävodaya-bhäva-sandhi-bhäva-çavala-nämäno'laìkäräù | krameëodäharaëam—
74. bhävodayaù77
madhu-päna-pravåttäs te suhådbhiù saha vairiëaù |
çrutvä kuto'pi tvan-näma lebhire viñamäà daçäm ||
atra träsodayo räja-viñaya-rati-bhävasyäìgaà |
--o)0(o--
75. bhäva-sandhiù78
janmäntaréëa-ramaëasyäìga-saìga-samutsukä |
sa-lajjä cäntike sakhyäù pätu naù pärvaté sadä ||
atrautsukya-lajjayoç ca sandhir devatä-viñaya-rati-bhävasyäìgam |
--o)0(o--
76. bhäva-çavalatä79
paçyet kaçcic cala capala re kä tvarähaà kumäré
hastälambaà vitara hahahä vyutkramaù kväsi yäsi |
itthaà dharmätmaja nåpa-bhavad-vidviño vanya-våtteù
kanyä kaïcit phala-kisalayänyädadänäbhidhatte ||
atra çaìkäsüyä-dhåti-småti-çrama-dainya-virodhautsukyänäà çavalatä-räja-viñaya-rati-bhävasyäìgam |
iha kecid ähuù—"väcya-väcakälaìkaraëa-mukhena rasädy-upakärakä evälaìkäräù | rasädayas tu väcya-väcakäbhyäm upakäryä eveti na teñäm alaìkäratä bhavituà yuktä" iti |
anye tu—"rasädy-upakäratva-mätreëälaìkåti-vyapadeço bhäktaç cirantana-prasiddhyäìgékärya eva" iti |
apare ca—"rasädy-upakära-mätreëälaìkäratvaà mukhyato rüpakädau väcyädy-upadhänam ajä-gala-stana-nyäyena" iti |
abhiyuktäs tu—"sva-vyaïjaka-väcya-väcakädy-upakåtair aìga-bhütai rasädibhir aìgino rasäder väcya-väcakopaskära-dväreëopakurvadbhir alaìkåti-vyapadeço labhyate | samäsoktau tu näyikädi-vyavahära-mätrasyaivälaìkåtitä, na tv äsvädasya tasyokta-réti-virahät" iti manyante |
ata eva dhvani-käreëoktam—
pradhäne'nyatra väkyärthe yaträìgäni rasädayaù |
kävye tasminn alaìkärä rasädir iti me matiù || (2.5)
yadi ca rasädy-upakära-mätreëälaìkåtitvaà, tadä väcakädiñv api tathä prasajyeta | evaà ca yac ca kaiçcid uktaà—"rasädénäm aìgitve rasavad-ädy-alaìkäraù | aìgatve tu dvitéyodättälaìkäraù" iti tad api parästam |
yady eta evälaìkäräù paraspara-vimiçritäù |
tadä påthag-alaìkärau saàsåñöiù saìkaras tathä ||136|| 97
yathä laukikälaìkäräëäm api paraspara-miçreëa påthak-cärutvena påthag-alaìkäratvaà, tathokta-rüpäëäà kävyälaìkäräëam api paraspara-miçratve saàsåñöi-saìkaräkhyau påthag-alaìkärau |
77. saàsåñöiù80
tatra—mitho'napekñayä çabdärthälaàkäräëäà sthitiù | eteñäà çabdärthälaìkäräëäà, yathä—
devaù päyäd apäyän naù smerendévara-locanaù |
saàsära-dhvänta-vidhvaàsa-haàsaù kaàsa-niñüdanaù ||
atra päyäd apäyäd iti yamakam | saàsärety ädau cänupräsa iti çabdälaìkärayoù saàsåñöiù | dvitéya-päde upamä, dvitéyärdhe ca rüpakam ity arthälaìkärayoù saàsåñöiù | evam ubhayoù sthitatväc chabdärthälaìkära-saàsåñöiù |
--o)0(o--
78. saìkaraù81
aìgäìgitve'laàkåténäà tadvad ekäçrayasthitau |
sandigdhatve ca bhavati saìkaras trividhaù punaù ||137|| 98
tatra aìgäìgi-bhävo, yathä—
äkåñöi-vega-vigalad-bhujagendra-bhoga-
nimoka-paööa-pariveñöanayämburäçeù |
mantha-vyathä-vyupaçamärtham iväçu yasya
mandäkiné ciram aveñöata päda-müle ||
atra nimoka-paööäpahnavena mandakinyä äropa ity apahnutiù | sä ca mandäkinyä vastu-våttena yat-päda-müla-veñöanaà tac-caraëa-müla-veñöanam iti çleñam utthäpayatéti tasyäìgam | çleñaà ca päda-müla-veñöanam eva caraëa-müla-veñöanam ity atiçayokter aìgam | atiçayoktiç ca—"mantha-vyathä-vyupaçamärtham iva" ity utprekñäyä aìgam | utprekñä cämburäçi-mandäikinyor näyaka-näyikä-vyavahäraà gamayatéti samäsokter aìgam |
yathä vä—
anurägavaté sandhyä divasas tat-puraùsaraù |
aho daiva-gatiç citrä tathäpi na samägamaù ||
atra samäsokti-viçeñokter aìgam |
sandeha-saìkaro, yathä—
idam äbhäti gagane bhindänaà santataà tamaù |
amanda-nayanänanda-karaà maëòalam aindavam ||
atra kià mukhasya candratayädhyavasänyad atiçayoktiù | uta idam iti mukhaà nirdiçya candrätväropäd rüpakam | athavä—idam iti mukhasya candra-maëòalasya ca dvayoù prakåtayor eka-dharmäbhisambandhät tulya-yogitä | äho svit candrasya prakåtatväd dépakam | kià vä, viçeñaëasya sämyäd prastutasya mukhasya gamyatvät samäsoktiù | yad vä, aprastuta-candra-varëanayä prastuta-mukhasyävagama ity aprastuta-praçaàsä | yad vä, manmathoddépanaù kälaù kärya-bhüta-candra-varëanä-mukhena varëita iti paryäyoktir iti bahünäm alaìkäräëäà sandehät sandeha-saìkaraù |
yathä vä, "mukha-candraà paçyämi" ity atra kià mukha-candram iva ity upamä | uta candra eveti rüpakam iti sandehaù | sädhaka-bädhakayor ekatarasya sad-bhäve punar na sandehaù |
yathä, "mukha-candraà cumbati" ity atra cumbanaà mukhasyänukülam ity upamäyäù sädhakam | candrasya pratikülam iti rüpakasya bädhakam | "mukha-candraù prakäçate" ity atra prakäçäkhyo dharmo rüpakasya sädhako mukhe upacaritatvena sambhavatéty nopamä-bädhakaù |
"çästrajïa-bhäskaraà saàjïä tväm äliìgati sarvadä" ity atra pativratä-yoñitaù pati-sadåço äliìganam ayuktam iti upamäyä bädhakam | ato rüpasyaiva sädhakatä |
evaà—"vadanämbujam eëäkñyä bhäti caïcala-locanam" | atra locanasya vadane sambhaväd upamäyäù sädhakatä | ambuje cäsambhaväd rüpaka-bädhakatä | evaà sundaraà vadanämbujam ity ädau sädhäraëa-dharma-prayogaù | upamitaà vyäghrädibhiù sämänyäprayoga iti vacanäd upamä-samäse na sambhavatéti upamäyä bädhakaù | evaà cätra mayüra-vyaàsakäditväd rüpaka-samäsa eva |
ekäçrayänupraveço yathä—
kaöäkñeëäpéñat kñaëam ayi nirékñeta yadi sä
tadänandaù sändraù sphurati pihitäçeña-viñayaù |
saromäïcodaïcaà kuca-kalasa-nirbhinna-vasanaù
parérambhärambhaù ka iva bhavitämbhoruha-dåçaù ||
atra kaöäkñeëäpéñat kñaëam apéty atra chekänupräsasya nirékñetety atra kña-käram ädäya våtty-anupräsasya caikäçrayänupraveçaù | evaà cätraivänupräsärthäpatty-alaìkärayoù |
yathä vä—"saàsära-dhvänta-vidhvaàsa-haàsa" iti rüpakänupräsayoù |
yathä vä—"kuravakärava-käraëatäà yayuù" ity atra rabakä ravakä ity ekaà, va-kära-ba-kära ity ekam iti yamakayoù |
yathä vä—
ahiëaa-paoara-siesu pahia-sämäiesu diahesu |
rahasa-pasäriagéäëaà ëaccija morabindäëaà ||
[abhinava-payodara-siteñu pathika-sämäjikeñu divaseñu |
rabhasa-prasärita-gréväëäà nityaà mayüra-våndänäm ||]
athavä—
[abhinava-payodara-siteñu pathika-çyämäyiteñu divaseñu |
rabhasa-prasärita-gréväëäà nåtyaà mayüra-våndänäm ||]
atra "pahia-sämäiesu" ity ekäçraye pathika-çyämäyitety upamä, pathika-sämäjikeñv iti rüpakaà praviñöam iti |
çré-candra-çekhara-mahä-kavi-candra-sünu-
çré-viçvanätha-kaviräja-kåtaà prabandham |
sähitya-darpaëam amuà sudhiyo vilokya
sähitya-tattvam akhilaà sukham eva vitta ||138|| 99
yävat prasannendu-nibhänanä
çré-näräyaëasyäìkam alaìkaroti |
tävan manaù saàmadayan kavénäm
eña prabandhaù prathito’stu loke ||139|| 100
ity älaìkärika-cakravarti-sändhivigrahika-mahä-pätra-çré-viçvanätha-kaviräja-kåte
sähitya-darpaëe daçamaù paricchedaù
||10||
samäptaç cäyaà granthaù |
1 su.ra.ko. 873 ?
2 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, padärthagata
3 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, padärthagata
4 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, väkyärtha-gata
5 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, väkyärtha-gata
6 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, väkyärtha-gata
7 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, bheda-pradhäna
8 bä.rä. 1.42, ra.su. 3.59.
9 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, gamya-vicchitti-prastävät
10 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, gamyamäna-prastäva-gatä
11 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçrayaù
12 tarka-nyäya-müla
13 kälidäsasya | Mn 5.2, Kuval, p.12; sa.ka.ä. 4.21, 5.486; Sv 1366.
14 tarka-nyäya-müla
15 sä.da. 3.110.
16 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya
17 virodha-garbha
18 virodha-garbha
19 virodha-garbhaù |
20 amaru 30, su.ra.ko. 481, sa.u.ka. 872, su.ä. 1346, sa.ka.ä. 3.42, u.né. 7.71 (viñëudäsa).
21 virodha-garbha
22 kä.pra. 539
23 kä.pra. 540
24 kä.pra. 541.
25 virodha-garbha
26 virodha-garbha
27 virodha-garbha
28 kä.pra. 543
29 virodha-garbha
30 virodha-garbha
31 kä.pra. 559.
32 kä.pra. 562
33 virodha-garbha
34 çåìkhalä-baddha-mülä
35 çåìkhalä-bandha-mülam
36 çåìkhalä-bandha-mülä
37 kä.pra. 549.
38 çåìkhalä-bandha-mülaù
39 kä.pra. 532
40 kävya-nyäya-mülä
41 sa.u.ka. 624 (amaroù), çä.pa. 3489 (satkavicandrasya), sü.mu. 44.13, padyä. 360 (çambhoù)
42 kävya-nyäya-müla
43 kävya-nyäya-mülä
44 kävya-nyäya-mülä
45 kä.pra. 522.
46 kä.pra. 524.
47 loka-nyäya-mülam |
48 kä.pra. 529.
49 kävya-nyäya-mülä
50 kävya-nyäya-mülaù
51 kävya-nyäya-mülaù
52 kä.pra. 509.
53 kä.pra. 512.
54 kävya-nyäya-mülaù
55 kä.pra. 534.
56 loka-nyäya-mülam
57 loka-nyäya-müla
58 kä.pra. 556
59 loka-nyäya-mülam
60 loka-nyäya-mülam
61 loka-nyäya-mülaù
62 loka-nyäya-mülaù
63 kä.pra. 565.
64 güòhärtha-pratéti-mülam
65 kä.pra. 530.
66 kä.pra. 531
67 güòhärtha-pratéti-mülä. Sometimes: vakroktir ukti-vyapadeça-sämyät |
68 kä.pra. 520.
69 güòhärtha-pratéti-mülä
70 güòhärtha-pratéti-mülam
71 kä.pra. 500.
72 güòhärtha-pratéti-müla
73 güòhärtha-pratéti-mülam
74 güòhärtha-pratéti-mülam
75 güòhärtha-pratéti-mülam
76 güòhärtha-pratéti-mülam
77 güòhärtha-pratéti-mülaù
78 güòhärtha-pratéti-mülaù
79 güòhärtha-pratéti-mülä
80 saàçleña-mülä
81 saàçleña-mülaù
Sri Garga-Samhita | Oraciones Selectas al Señor Supremo | Devotees Vaishnavas | Dandavat pranams - All glories to Srila Prabhupada | Dandavat pranams | Santos Católicos | El Mundo del ANTIGUO EGIPTO II | El Antiguo Egipto I |Archivo Cervantes | Neale Donald Walsch | Sivananda Yoga | SWAMIS | Hari Katha | Hinduismo | Biografías
