Sahitya-darpana-karika - Visvanatha Kaviraja

Jagadananda Das

Sahitya-darpana-karika - Visvanatha Kaviraja

çréù

sähitya-darpaëaù

kärikä-mätraù

(1)

prathamaù prakäçaù

çarad-indu-sundara-ruciç cetasi sä me giräà devé |

apahåtya tamaù santatam arthän akhilän prakäçayatu ||1||

caturvarga-phala-präptiù sukhäd alpa-dhiyäm api |

kävyäd eva yatas tena tat-svarüpaà nirüpyate ||2||

kävyaà rasätmakaà kävyaà doñäs tasyäpakarñakäù |

utkarña-hetavaù proktä guëälaìkära-rétayaù ||3||

iti sähitya-darpaëe kävya-svarüpa-nirüpaëo näma

prathamaù paricchedaù

||1||

—o)0(o—

(2)

dvitéyaù prakäçaù

väkyaà syäd yogyatäkäìkñäsatti-yuktaù padoccayaù |

väkyoccayo mahä-väkyam itthaà väkyaà dvidhä matam ||1||

varëäù padaà prayogärhänanvitaikärtha-bodhakäù |

artho väcyaç ca lakñyaç ca vyaìgaç ceti tridhä matä ||2||

väcyo’rtho’bhidhayä bodhyo lakñyo lakñaëayä mataù |

vyaìgyo vyaïjanayä täù syus tisraù çabdasya çaktayaù ||3||

tatra saìketitärthasya bodhanäd agrimäbhidhä |

saìketo gåhyate jätau guëa-dravya-kriyäsu ca ||4||

mukhyärtha-bädhe tad-yukto yayänyo’rthaù pratéyate |

rüòheù prayojanäd väpi lakñaëä çaktir arpitä ||5||

mukhyärthasyetaräkñepo väkyärthe’nvaya-siddhaye |

syäd ätmnao’py upädänäd eñopädäna-lakñaëä ||6||

arpaëaà svasya väkyärthe parasyänvaya-siddhaye |

upalakñaëa-hetutväd eñä lakñaëa-lakñaëä ||7||

äropädhyavasänäbhyäà pratyekaà tä api dvidhä |

viñayäsyänigérëasyänya-tädätmya-pratéti-kåt ||8||

säropä syän nigérëasya matä sädhyavasänikä |

sädåçyetara-sambandhäù çuddhäs täù sakalä api ||9||

sädåçyät tu matä gauëyas tena ñoòaça-bhedikä |

vyaìgyasya güòhägüòhatväd dvidhä syuù phala-lakñaëä ||10||

dharmi-dharma-gatatvena phalasyaitä api dvidhä |

tad evaà lakñaëä-bhedäç catväriàçan matä budhaiù ||11||

pada-väkya-gatatvena pratyekaà tä api dvidhä |

viratäsv abhidhädyäsu yathärtho bodhyate’paraù ||12||

sä våttir vyaïjanä näma çabdasyärthädikasya ca |

abhidhä-lakñaëä-mülä çabdasya vyaïjanä dvidhä ||13||

anekärthasya çabdasya saàyogädyair niyantrite |

ekaträrthe’nya-dhé-hetur vyaïjanä säbhidhäçrayä ||14||

lakñaëopäsyate yasya kåte tat tu prayojanam |

yayä pratyäkhyäyate sä syäd vyaïjanä lakñaëäçrayä ||15||

vaktå-bodhavya-väkyänäm anya-sannidhi-väcyayoù |

prastäva-deça-kälänäà käkoç ceñöädikasya ca ||16||

vaiçiñöyäd anyam arthaà yä bodhayet särtha-sambhavä |

traividhyäd iyam arthänäà pratyekaà trividhä matä ||17||

çabda-bodhyo vyanakty arthaù çabdo’py arthäntaräçrayaù |

ekasya vyaïjakatve tad anyasya sahakäritä ||18||

abhidhädi-trayopädhi-vaiçiñöyät trividho mataù |

çabdo’pi väcakas tadval lakñako vyaïjakas tathä ||19||

tätparyäkhyäà våttim ähuù padärthänvaya-bodhane |

tätparyärthaà tad-arthaà ca väkyaà tad-bodhakaà pare ||20||

iti sähitya-darpaëe väkya-svarüpa-nirüpaëo näma

dvitéyaù paricchedaù

||2||

—o)0(o—

(3)

tåtéyaù paricchedaù

vibhävenänubhävena vyaktaù saàcäriëä tathä |

rasatäm eti ratyädiù sthäyé bhävaù sa-cetasäm ||1||

sattvodrekäd akhaëòa-svarprakäçänanda-cin-mayaù |

vedyäntara-sparça-çünyo brahmäsväda-sahodaraù ||2||

lokottara-camatkära-präëaù kaiçcit pramätåbhiù |

sväkäravad abhinnatvenäyam äsvädyate rasaù ||3||

karuëädäv api rase jäyate yatparaà sukham |

sacetasäm anubhavaù pramäëaà tatra kevalam ||4||

kià ca teñu yadä duùkhaà na ko’pi syät tad-unmukhaù |

tathä rämäyaëädénäà bhavitä duùkha-hetutä ||5||

hetutvaà çoka-harñäder gatebhyo loka-saàçrayät |

çoka-harñädayo loke jäyantäà näma laukikäù ||6||

alaukika-vibhävatvaà präptebhyaù kävya-saàçrayät |

sukhaà saïjäyate tebhyaù sarvebhyo’péti kä kñatiù ||7||

açru-pätädayas tadvad drutatväc cetaso matäù |

na jäyate tad-äsvädo vinä raty-ädi-väsanäm ||8||

vyäpäro’sti vibhäväder nämnä sädhäraëé-kåtiù |

tat-prabhäveëa yasyäsan päthodhi-plavanädayaù ||9||

pramätä tad-abhedena svätmänaà pratipadyate |

utsädädi-samudbodhaù sädhäraëyäbhimänataù ||10||

nåëäm api samudrädi-laìghanädau na duñyati |

sädhäraëyena raty-ädir api tadvat pratéyate ||11||

parasya na parasyeti mameti na mameti ca |

tad-äsväde vibhävädeù paricchedo na vidyate ||12||

vibhävanädi-vyäpäram alaukikam upeyuñäm |

alaukikatvam eteñäà bhüñaëaà na tu düñaëam ||13||

käraëa-kärya-saïcäri-rüpä api hi lokataù |

rasodbodhe vibhävädyäù käraëäny eva te matäù ||14||

pratéyamänaù prathamaà pratyekaà hetur ucyate |

tataù saàvalitaù sarvo vibhävädiù sa-cetasäm ||15||

prapäëaka-rasa-nyäyäc carvyamäëo raso bhavet |

sad-bhävaç ced vibhäväder dvayor ekasya vä bhavet ||16||

jhaöity anyasam äkñepe tadä doño na vidyate |

pärimityyäl laukikatvät säntaräyatayä tathä ||17||

anukäryasya ratyäder udbodho na raso bhavet |

çikñäbhyäsädi-mätreëa räghavädeù svarüpatäm ||18||

darçayan nartako naiva rasasyäsvädako bhavet |

kävyärtha-bhävenäyam api sabhya-padäspadam ||19||

näyaà jïäpyaù sva-sattäyäà pratéty avyabhicärataù |

yasmäd eña vibhävädi-samühälambanätmakaù ||20||

tasmän na käryaù no nityaù pürva-saàvedanojjhitaù |

asaàvedana-käle hi na bhävo’py asya vidyate ||21||

näpi bhaviñyan säkñäd änanda-maya-svaprakäça-rüpatvät |

kärya-jïäpya-vilakñaëa-bhävän no vartamäno’pi ||22||

vibhävädi-parämarça-viñayatvät sacetasäm |

paränandamayatvena saàvedyatväd api sphuöam ||23||

na nirvikalpakaà jïänaà tasya grähakam iñyate |

tathäbhiläpa-saàsarga-yogyatva-virahän na ca ||24||

savikalpaka-saàvedyaù säkñätkäratayä na ca |

parokñas tat-prakäço näparokñaù çabda-sambhavät ||25||

tasmäd alaukikaù satyaà vedyaù sahådayair ayam |

pramäëaà carvaëaivätra sväbhinne viduñäà matam ||26||

niñpattyä carvaëasyäsya niñpattir upacärataù |

aväcyatvädikaà tasya vakñye vyaïjana-rüpaëe ||27||

ratyädi-jïäna-tädätmyäd eva yasmäd raso bhavet |

ato’sya sva-prakäçatvam akhaëòatvaà ca sidhyati ||28||

raty-ädy-udbodhakä loke vibhäväù kävya-näöyayoù |

älambanoddépanäkhyau tasya bhedäv ubhau småtau |

älambanaà näyakädis tam älambya rasodgamät ||29||

tyägé kåté kulénaù su-çréko rüpa-yauvanotsähé |

dakño’nurakta-lokas tejo-vaidagdhya-çélavän netä ||30||

dhérodätto dhéroddhatas tathä dhéra-lalitaç ca |

dhéra-praçänta ity ayam uktaù prathamaç caturbhedaù ||31||

avikatthanaù kñamävän atigambhéro mahä-sattvaù |

stheyän nigüòhamäno dhérodätto dåòha-vrataù kathitaù ||32||

mäyä-paraù pracaëòaç capalo’haìkära-darpa-bhüyiñöhaù |

ätma-çläghä-nirato dhérair dhéroddhataù kathitaù ||33||

niçcinto mådur aniçaà kalä-paro dhéra-lalitaù syät |

sämänya-guëair bhüyän divjädiko dhéra-praçäntaù syät ||34||

ebhir dakñiëa-dhåñöänuküla-çaöha-rüpibhis tu ñoòaçadhä |

eñu tv aneka-mahiläsu samarägo dakñiëaù kathitaù ||35||

kåtägä api niùçaìkas tarjito’pi na lajjitaù |

dåñöa-doño’pi mithyäväkvathito dhåñöa-näyakaù ||36||

anuküla eka-nirataù çaöho’yam ekatra baddha-bhävo yaù |

darçita-bahir-anurägo vipriyam anyatra güòham äcarati ||37||

eñäà ca traividhyäd uttama-madhyädhamatvena |

uktä näyaka-bhedäç catväriàçat tathäñöau ca ||38||

düränvartini syät tasya präsäìgiketivåtte tu |

kiïcit tad-guëa-hénaù sahäya eväsya péöha-mardäkhyaù ||39||

çåìgäro’sya sahäyä viöa-ceöa-vidüñakädyäù syuù |

bhaktä narmasu nipuëäù kupita-vadhü-mäna-bhaïjanäù çuddhäù ||40||

sambhoga-héna-sampad viöas tu dhürtaù kalaika-deça-jïaù |

veçopacära-kuçalo vägmé madhuro’tha bahu-mato goñöhyäm ||41||

kusuma-vasantädy-abhidhaù karma-vapur veña-bhäñädyaiù |

häsya-karaù kalaha-ratir vidüñakaù syät sva-karma-jïaù ||42||

mantré syäd arthänäà cintäyäà tadvad avarodhe |

vämana-ñaëòa-kiräta-mlecchäbhéräù çakära-kubjädyäù ||43||

mada-mürkhatäbhimäné duñkulataiçvarya-saàyuktaù |

so’yam anüòha-bhrätä räjïaù çyälaù çakära ity uktaù ||44||

daëòe suhåt-kumäräöavikäù sämanta-sainikädyäç ca |

åtvik-purodhasaù syur brahma-vidas täpasäs tathä dharme ||45||

uttamäù péöhamardädyäù madhyau viöa-vidüñakau |

tathä çakära-ceöädyä adhamä parikértitäù ||46||

nisåñöärtho mitärthaç ca tathä sandeça-härakaù |

kärya-preñyas tridhä düto dütyaç cäpi tathävidhäù ||47||

ubhayor bhävam unnéya svayaà vadati cottaram |

suçliñöaà kurute käryaà nisåñöärthas tu sa småtaù ||48||

mitärtha-bhäñé käryasya siddha-kärä mitärthakaù |

yävad bhäñita-sandeça-häraù sandeça-härakaù ||49||

çobhä viläso mädhuryaà gämbhéryaà dhairya-tejasé |

lalitaudäryam ity añöau sattvajäù pauruñä guëäù ||50||

çüratä dakñatä satyaà mahotsäho’nurägitä |

néce ghüëädhike spardhä yataù çobheti täà viduù ||51||

dhérä dåñöir gatiç citrä viläse sasmitaà vacaù |

säìkñobheñv apy anudvego mädhuryaà parikértitam ||52||

bhé-çoka-krodha-harñädyair gämbhéryaà nirvikäratä |

vyavasäyäd acalanaà dhairyaà vighne mahaty api ||53||

adhikñepäpamänädeù prayuktasya pareëa yat |

präëätyaye’py asahanaà tat-tejaù samudähåtam ||54||

väg-veçayor madhuratä, tadvac chåìgära-ceñöitaà lalitam |

dänaà sa-priya-bhäñaëam audäryaà çatru-mitrayoù samatä ||55||

atha näyikä tri-bhedä svänyä sädhäraëä stréti |

näyaka-sämänya-guëair bhavati yathä-sambhavair yuktä ||56||

vinayärjavädi-yuktä gåha-karma-parä pati-vratä svéyä |

säpi kathitä tribhedä mugdhä madhyä pragalbheti ||57||

prathamävatérëa-yauvana-madana-vikärä ratau vämä |

kathitä måduç ca mäne samadhika-lajjävaté mugdhä ||58||

madhyä vicitra-suratä prarüòha-smara-yauvanä |

éñat-pragalbha-vacanä madhyama-vréòitä matä ||59||

smarändhä gäòhatäruëyä samasta-rata-kovidä |

bhävonnatä dara-vréòä pragalbhäkränta-näyakä ||60||

te dhérä cäpy adhérä ca dhérädhéreti ñaò-vidhe |

priyaà sotpräsa-vakroktyä madhyä dhérä dahed ruñä ||61||

dhérädhérä tu ruditair adhérä puruñoktibhiù |

pragalbhä yadi dhérä syäc channa-kopäkåtis tadä ||62||

udäste surate tatra darçayanty ädarän bahiù |

dhérädhérä tu solluëöha-bhäñitaiù khedayaty amum ||63||

tarjayet täòayed anyä pratyekaà tä api dvidhä |

kaniñöha-jyeñöha-rüpatvän näyaka-praëayaà prati ||64||

madhyä-pragalbhayor bhedäs tasmäd dvädaça kértitäù |

mugdhä tv ekaiva tena syuù svéyäbhedäs trayodaçä ||65||

parakéyä dvidhä proktä paroòhä kanyakä tathä |

yäträdi-nirastänyoòhä kulaöä galita-trapä ||66||

kanyä tv ajätopayamä sa-lajjä nava-yauvanä |

dhérä kalä-pragalbhä syäd veçyäsämänya-näyikä ||67||

nirguëän api na dveñöi na rajyati guëiñv api |

vitta-mätraà samälokya sä rägaà darçayed bahiù ||68||

kämaà aìgékåtam api parikñéëa-dhanaà naram |

mäträ niùsärayed eñä punaù-sandhäna-käìkñayä ||69||

taskaräù ñaëòakä mürkhäù sukha-präpta-dhanäs tathä |

liìginaç channa-kämädyä asyäù präyeëa vallabhäù ||70||

eñäpi madanäyattä kväpi satyänurägiëé |

raktäyäà vä viraktäyäà ratam asyäà satyänurägiëé ||71||

avasthäbhir bhavanty añöäv etäù ñoòaça-bheditäù |

svädhéna-bhartåkä tadvat khaëòitäthäbhisärikä ||72||

kalahäntaritä vipralabdhä proñita-bhartåkä |

anyä väsaka-sajjä syäd virahotkaëöhitä tathä ||73||

känto rati-guëäkåñöo na jahäti yad-antikam |

vicitra-vibhramäsaktä sä syät svädhéna-bhartåkä ||74||

pärçvam eti priyo yasyä anya-saàyoga-cihnitaù |

sä khaëòiteti kathitä dhérair érñyä-kañäyitä ||75||

abhisärayate käntaà yä manmatha-vaçaàvadä |

svayaà väbhisaraty eñä dhérair uktäbhisärikä ||76||

saàlénä sveñu gätreñu mükékåta-vibhüñaëä |

avaguëöhana-saàvétä kulajäbhisared yadi ||77||

vicitrojjvala-veñä tu raëan-nüpura-kaìkaëä |

pramoda-smera-vadanä syäd veçyäbhisared yadi ||78||

mada-skhalita-saàläpä vibhramotphulla-locanä |

äviddha-gati-saïcärä syät preñyäbhisared yadi ||79||

kñetraà väöé bhagna-devälayo düté-gåhaà vanam |

mälä-païcaù çmaçänaà ca nadyädénäà taöé tathä ||80||

evaà kåtäbhisäräëäà puàçcalénäà vinodane |

sthänäny añöau tathä dhvänta-cchanne kutracid äçraye ||81||

cäöukäram api präëa-näthaà roñäd apäsya yä |

paçcät täpam aväpnoti kalahäntaritä tu sä ||82||

priyaù kåtväpi saìketaà yasyä näyäti saànidhim |

vipralabdhä tu sä jïeyä nitäntam avamänitä ||83||

nänä-kärya-vaçäd yasyä düra-deçaà gataù patiù |

sä manobhava-duùkhärtä bhavet proñita-bhartåkä ||84||

kurute maëòanaà yasyäù sajjite väsa-veçmani |

sä tu väsaka-sajjä syäd vidita-priya-saìgamä ||85||

ägantuà kåta-citto’pi daivän näyäti yat priyaù |

tad-anägata-duùkhärtä virahotkaëöhitä tu sä ||86||

iti säñöäviàçati-çatam uttama-madhyädhama-svarüpeëa |

caturadhikäçéti-yutaà çata-trayaà näyikä-bhedäù ||87||

kvacidanyonya-säìkaryam äsäà lakñyeñu dåçyate |

itarä apy asaìkhyäs tä noktä vistara-çaìkayä ||88||

yauvane sattvajäs täsäm añöäviàçati-saìkhyakäù |

alaìkäräs tatra bhäva-häva-heläs trayo’ìgajäù ||89||

çobhä käntiç ca déptiç ca m ädhuryaà ca pragalbhatä |

audäryaà dhairyam ity ete saptaiva syur ayatnajäù ||90||

lélä viläso vicchittir bibbokaù kilakiïcitam |

moööäyitaà kuööamitaà vibhramo lalitaà madaù ||91||

vihåtaà tapanaà maugdhyaà vikñepaç ca kutühalam |

hasitaà cakitaà kelir ity añöädaça-saìkhyakäù ||92||

svabhäväjäç ca bhävädyä daça puàsäà bhavanty api |

nirvikärätmake citte bhävaù prathama-vikriyä ||93||

bhrü-neträdi-vikärais tu sambhogecchä-prakäçakaù |

bhäva evälpa-saàlakñya-vikäro häva ucyate ||94||

helätyanta-samälakñya-vikäraù syät sa eva tu |

rüpa-yauvana-lälitya-bhogädyair aìga-bhüñaëam ||95||

saiva käntir manmathäpyäyita-dyutiù |

käntir evätivistérëä déptir ity abhidhéyate ||96||

sarvävasthä-viçeñeñu mädhuryaà ramaëéyatä |

niùsädhvasatvaà prägalbhyam audäryaà vinayaù sadä ||97||

muktätma-çläghanä dhairyaà manovåttir acaïcalä |

aìgair veñair alaìkäraiù premibhir vacanair api ||98||

préti-prayojaitair léläà priyasyänukåtià viduù |

yänasthänäsanädénäà mukha-neträdi-karmaëäm ||99||

viçeñas tu viläsaù syäd iñöa-sandarçanädinä |

stokäpy äkalpa-racanä vicchittiù känti-poña-kåt |

bibbokas tv atigarveëa vastunéñöe'py anädaraù ||100||

smita-çuñka-rudita-hasita-träsa-krodha-çramädénäm |

säìkaryaà kilakiïcitam éñöatama-saìgamädijäd dharñät ||101||

tad-bhäva-bhävite citte vallabhasya kathädiñu |

moööäyitam iti prähuù karëa-kaëòüyanädikam ||102||

keçastanädharädénäà grahe harñe’pi sambhramät |

ähuù kuööamitaà näma çiraù-kara-vidhünanam ||103||

tvarayä harña-rägäder dayitä-gamanädiñu |

asthäne vibhramädénäà vinyäso vibhramo mataù ||104||

sukumäratayäìgänäà vinyäso lalitaà bhavet |

mado vikäraù saubhägya-yauvanädy-avalepajaù ||105||

vaktavya-käle’py avaco vréòayä vihåtaà matam |

tapanaà priya-vicchede smara-vegottha-ceñöitam ||106||

ajïänäd iva yä påcchä pratétasyäpi vastunaù |

vallabhasya puraù proktaà maugdhyaà tat-tattva-vedibhiù ||107||

bhüñäëäm ardha-racanä mithyä viñvag-avekñaëam |

rahasyäkhyänam éñäc ca vikñepo dayitäntike ||108||

ramya-vastu-samäloke loltä syät kutühalam |

hasitaà tu våthä-häso yauvanodbheda-sambhavaù ||109||

kuto’pi dayitasyägre cakitaà bhaya-sambhramaù |

vihäre saha käntena kréòitaà kelir ucyate ||110||

dåñövä darçayati vréòäà sammukhaà naiva paçyati |

pracchannaà vä bhramantaà vätikräntaà paçyati priyam ||111||

bahudhä påcchyamänäpi manda-mandam adhomukhé |

sagadgada-svaraà kiïcit priyaà präyeëa bhäñate ||112||

anyaiù pravartitäà çaçvat sävadhänä ca tat-kathäm |

çåëoty anyatra dattäkñé priye bälänurägiëé ||113||

ciräya savidhe sthänaà priyasya bahu manyate |

vilocana-pathaà cäsya na gacchaty analaìkåtä ||114||

kväpi kuntala-saàvyäna-saàyama-vyapadeçataù |

bähu-mülaà stanau näbhipaìkajaà darçayet sphuöam ||115||

äcchädayati väg-ädyaiù priyasya paricärakän |

viçvasity asya mitreñu bahu-mänaà karoti ca ||116||

sakhé-madhye guëän brüte sva-dhanaà pradadäti ca |

supte svapiti duùkhe’sya duùkhaà dhatte sukhe sukham ||117||

sthitä dåñöi-pathe çaçvat-priye paçyati dürataù |

äbhäñate parijanaà sammukhaà smara-vikriyam ||118||

yat kiïcid api saàvékñya kurute hasitaà mudhä |

karëa-kaëòüyanaà tadvat kavaré-mokña-saàyamau ||119||

jåmbhate sphoöayaty aìgaà bälam äçliñya cumbati |

bhäle tathä vayasyäyä racayet tilaka-kriyäm ||120||

aìguñöhägreëa likhati saköäkñaà nirékñate |

daçati svädharaà cäpi brüte priyam adhomukhé ||121||

na muïcati ca taà deçaà näyako yatra dåçyate |

ägacchati gåhaà tasya kärya-vyäjena kenacit ||122||

dattaà kim api käntena dhåtväìge muhur ékñate |

nityaà håñyati tad-yoge viyoge malinä kåçä ||123||

manyate bahu tac-chélaà tat-priyaà manyate priyam |

prärthayaty alpa-mülyäni suptä na parivartate ||124||

vikärän sättvikän asya sammukhé nädhigacchati |

bhäñate sünåtaà snigdhäm anuraktä nitambiné ||125||

eteñv adhika-lajjäni ceñöitäni nava-striyäù |

madhya-vréòäni madhyäyäù sraàsamäna-trapäëi tu ||126||

anya-striyäù pragalbhäyäs tathä syur vära-yoñitaù |

lekhya-prasthäpanaiù snigdhair vékñitair mådu-bhäñitaiù ||127||

düté-sampreñaëair näryä bhäväbhivyaktir iñyate |

dütyaù sakhé naöé däsé dhätreyé prativeçiné ||128||

bälä pravrajitä kärüù çilpinyädyäù svayaà tathä |

kalä-kauçalam utsäho bhaktiç cittajïatä småtiù ||129||

mädhuryaà narma-vijïänaà vägmitä ceti tad-guëäù |

etä api yathaucityäd uttamaädhama-madhyamäù ||130||

dhérodhataù päpakäré vyasané pratinäyakaù |

uddépana-vibhäväs te rasam uddépayanti ye ||131||

älambanasya ceñöädyä deça-kälädayas tathä |

udbuddhaà käraëaiù svaiù svari bahir bhävaà prakäçayan ||132||

loke yaù kärya-rüpaù so’nubhävaù kävya-näöyayoù |

uktäù stréëäm alaìkärä aìgajäç ca svabhävajäù ||133||

tad-rüpäù sättvikä bhäväs tathä ceñöäù parä api |

vikäräù sattva-sambhütäù sättvikäù parikértitäù ||134||

sattva-mätrodbhavatvät tu bhinnä apy anubhävataù |

stambhaù svedo’tha romäïcaù svara-bhaìgo’tha vepathuù ||135||

vaivarëyam açru-pralaya ity sättvikäù småtäù |

stambhaç ceñöä-pratéghäto bhaya-harñämayädibhiù ||136||

vapur jalodgamaù svedo rati-gharma-çramädibhiù |

harñädbhuta-bhayädibhyo romäïco roma-vikriyäù ||137||

mada-saàmada-péòädyair vaisvaryaà gadgadaà viduù |

räga-dveña-çramädibhyaù kampo gätrasya vepathuù ||138||

viñäda-mada-roñädyair varëänyatvaà vivarëatä |

açru netrodbhavaà väri krodha-duùkha-praharñajam ||139||

pralayaù sukha-duùkhäbhyäà ceñöä-jïäna-niräkåtiù |

viçeñäd äbhimukhyena caraëäd vyabhicäriëaù |

sthäyiny unmagna-nirmagnästrayastriàçac ca tad-bhidäù ||140||

nirvedävega-dainya-çrama-mada-jaòatä augrya-mohau vibodhaù

svapnäpasmära-garvä maraëam alasatämarña-nidrävahitthäù |

autsukyonmäda-çaìkäù småti-mati-sahitä vyädhi-saträsa-lajjä

harñäsüyä-viñädäù sadhåti-capalatä gläni-cintä-vitarkäù ||141||

tattva-jïänäpad-érñyäder nirvedaù svävamänanam |

dainya-cintäçru-niùçväsa-vaivarëyocchvasitädi-kåt ||142||

ävegaù sambhramas tatra varñaje piëòitäìgatä |

utpätaje srastatäìge dhümädyäkulatägnije ||143||

räja-vidravajädes tu çastra-nägädi-yojanam |

gajädeù stambhakampädi päàsvädyäkulatänilät ||144||

iñöäd dharñäù çuco’niñöäj jïeyäç cänye yathäyatham |

daurgatyädyair anaujasyaà dainyaà malinatädikåt ||145||

khedo raty-adhva-gatyädeù çväsa-nidrädi-kåc chramaù |

saàmohänanda-sambhedo mado madyopayogajaù ||146||

amunä cottamaù çete madhyo hasati gäyati |

adhama-prakåtiç cäpi paruñaà vakti roditi ||147||

apratipattir jaòatä syäd iñöäniñöa-darçana-çrutibhiù |

animiña-nayana-nirékñaëa-tüñëémbhävädayas tatra ||148||

çauryäparädhädi-bhavaà bhavec caëòatvam ugratä |

tatra sveda-çiraù-kampa-tarjanä-täòanädayaù ||149||

moho vicittatä bhéti-duùkhävegänucintanaiù |

mürcchanäjïäna-patana-bhramaëädarçanädi-kåt ||150||

nidräpagama-hetubhyo vibodhaç cetanägamaù |

jåmbhäìga-bhaìga-nayana-mélanäìgävaloka-kåt ||151||

svapno nidräm upetasya viñayänubhavas tu yaù |

kopävega-bhaya-gläni-sukha-duùkhädi-kärakaù ||152||

manaù-kñepas tv apasmäro grahädy-äveçanädijaù |

bhüpäta-kampa-prasveda-phena-lälädi-kärakaù ||153||

garvo madaù prabhäva-çré-vidhyä-sat-kulatädijaù |

avajïä-sa-viläsäìga-darçanävinayädi-kåt ||154||

çarädyair maraëaà jéva-tyägo’ìga-patanädi-kåt |

älasyaà çrama-garbhädyair jäòyaà jåmbhäsitädi-kåt ||155||

nindäkñepäpamänäder amarño’bhiniviñöatä |

netra-räga-çiraù-kampa-bhrü-bhaìgottajanädi-kåt ||156||

cetaù saàmélanaà nidrä çrama-klama-madädijä |

jåmbhäkñi-mélanocchväsa-gätra-bhaìgädi-käraëam ||157||

bhaya-gaurava-lajjäder harñädyäkära-guptir avahitthä |

vyäpäräntara-sakty-anyathävabhäñaëa-vilokanädi-karé ||158||

iñöänaväpter autsukyaà käla-kñepä-sahiñëutä |

citta-täpa-tvarä-sveda-dérgha-niùçvasitädi-kåt ||159||

citta-saàmoha unmädaù käma-çoka-bhayädibhiù |

asthäna-häsa-rudita-géta-pralapanädi-kåt ||160||

para-krauryätma-doñädyaiù çaìkänarthasya tarkaëam |

vaivarëya-kampa-vaisvarya-pärçvälokäsya-çoña-kåt ||161||

sadåça-jïäna-cintädyair bhrü-samunnayanädi-kåt |

småtiù pürvänubhütärtha-viñaya-jïänam ucyate ||162||

néti-märgänusåtyäder artha-nirdhäraëaà matiù |

smeratä dhåti-satoñau bahu-mänaç ca tad-bhaväù ||163||

vyädhir jvarädir vätädyair bhümécchotkampanädi-kåt |

nirghäta-vidyud-ulkädyais träsaù kampädi-kärakaù ||164||

dhärñöyäbhävo vréòä vadanänamanädi-kåd duräcärät |

harñas tv iñöäväpter manaù-prasädo’çru-gadgadädi-karaù ||165||

asüyänya-guëardhénäm auddhatyäd asahiñëutä |

doñodghoña-bhrü-vibhedävajïä-krodheìgitädi-kåt ||166||

upäyäbhäva-janmä tu viñädaù sattva-saìkñayaù |

niùçväsocchväsa-håt-täpa-sahäyänveñaëädi-kåt ||167||

jïänäbhéñöägamädyais tu sampürëa-spåhatä dhåtiù |

sauhitya-vacanolläsa-sahäsa-pratibhädi-kåt ||168||

mätsarya-dveña-rägädeç cäpalyaà tv anavasthitiù |

tatra bharsana-päruñya-svacchanäcaraëädayaù ||169||

ratyäyäsamanastäpa-kñut-pipäsädi-sambhavä |

glänir niñpräëatä-kampa-kärçyänutsähatädi-kåt ||170||

dhyänaà cintä hitänäpteù çünyatäçväsana-täpa-kåt |

tarko vicäraù sandehäd bhrüçiro’ìguli-nartakaù ||171||

ratyädayo’py aniyate rase syur vyabhicäriëaù |

çåìgära-vérayor häso vére krodhas tathä mataù ||172||

çänte jugupsä kathitä vyabhicäritayä punaù |

ity ädy-anyat samunnateyaà tathä bhävita-buddhibhiù ||173||

aviruddhä viruddhä vä yaà tirodhätum akñamäù |

äsvädäìkura-kando’sau bhävaù sthäyéti saàmataù ||174||

ratir häsaç ca çokaç ca krodhotsähau bhayaà tathä |

jugupsä vismayaç cettham añöau proktäù çamo’pi ca ||175||

ratir mano’nuküle’rthe manasaù pravaëäyitam |

väg-ädi-vaikåtaiç ceto-vikäso häsa iñyate ||176||

iñöa-näçädibhiç ceto-vaiklavyaà çoka-çabda-bhäk |

pratiküleñu taikñëyasyävabodhaù krodha iñyate ||177||

käryärambheñu saàrambhaù stheyänutsäha ucyate |

raudra-çaktyä tu janitaà citta-vaiklavyaà bhayam ||178||

doñekñaëädibhir garhä jugupsä vismayodbhavä |

vividheñu padärtheñu loka-sémätivartiñu ||179||

visphäraç cetaso yas tu sa vismaya udähåtaù |

çamo niréhävasthäyäà svätma-viçrämajaà sukham ||180||

nänäbhinaya-sambandhän bhävayanti rasän yataù |

tasmäd bhävä amé proktäù sthäyi-saïcäri-sättvikäù ||181||

çåìgära-häsya-karuëa-raudra-véra-bhayänakäù |

bébhatso’dbhuta ity añöau rasäù çäntas tathä mataù ||182||

çåìgaà hi manmathodbhedas tad ägamana-hetukaù |

uttama-prakåti-präyo rasaù çåìgära iñyate ||183||

paroòhäà varjayitvätra veçyäà cänanurägiëém |

älambanaà näyikäù syur dakñiëädyäç ca näyakam ||184||

candra-candana-rolamba-rutädy-uddépanaà matam |

bhrü-vikñepa-kaöäkñädir anubhävaù prakértitaù ||185||

tyaktvaugrya-maraëälasya-jugupsä-vyabhicäriëaù |

sthäyi-bhävo ratiù çyäma-varëo’yaà viñëu-daivataù |

vipralambho’tha sambhoga ity eña dvividho mataù ||186||

yatra tu ratiù prakåñöä näbhéñöam upaitai vipralambho’sau |

sa ca pürva-räga-mäna-praväsa-karuëätmakaç caturdhä syät ||187||

çravaëäd darçanäd väpi mithaù saàrüòha-rägayoù |

daçä-viçeño yo’präptau pürvarägaù sa ucyate ||188||

çravaëaà tu bhavet tatra düta-vandé-sakhé-mukhät |

indrajäle ca citre ca säkñät svapne ca darçanam ||189||

abhiläñaç cintä-småti-guëa-kathanodvega-sampraläpäç ca |

unmädo’tha vyädhir jaòatä måtir iti daçätra käma-daçäù ||190||

abhiläñaù spåhä cintä präpty-upäyädi-cintanam |

unmädaç cäparicchedaç cetanäcetaneñv api ||191||

alakñya-väk-praläpaù syäc cetaso bhramaëäd bhåçam |

vyädhis tu dérgha-niùçväsa-päëòutä-kåçatädayaù ||192||

jaòatä héna-ceñöatvam aìgänäà manasas tathä |

rasa-viccheda-hetutvän maraëaà naiva varëyate ||193||

jäta-präyaà tu tad väcyaà cetasäkäìkñitaà tathä |

varëyate’pi yadi pratyujjévanaà syäd adürataù ||194||

ädau väcyaù striyä rägaù puàsaù paçcät tad-iìgitaiù |

nélé kusumbhaà maïjiñöhä pürvarägo’pi ca tridhä ||195||

na cätiçobhate yan näpaiti prema manogatam |

tan nélé-rägam äkhyätaà yathä çré-räma-sétayoù ||196||

kusumbha-rägaà tat prähur yad apaiti ca çobhate |

maïjiñöhä-rägam ähus tad yan näpaity atiçobhate ||197||

mänaù kopaù sa tu dvedhä praëayerñyä-samudbhavaù |

dvayoù praëayamänaù syät pramode sumahaty api ||198||

premëaù kuöila-gämitvät kopo yaù käraëaà vinä |

patyur anya-priyä-saìge dåñöe’thänumite çrute ||199||

érñyämäno bhavet stréëäà tatratv anumitis tridhä |

utsvapnäyita-bhogäìka-gotra-skhalana-sambhavä ||200||

säma bhedo’tha dänaà ca naty-upekñe rasäntaram |

tad-bhaìgäya patiù kuryät ñaò-upäyän iti kramät ||201||

tatra priya-vacaù säma bhedas tat-sakhy-upärjanam |

dänaà vyäjena bhüñädeù pädayoù patanaà natiù ||202||

sämädau tu parikñéëe syäd upekñävadhéraëam |

rabhasa-träsa-harñädeù kopa-bhraàço rasäntaram ||203||

praväso bhinna-deçitvaà käryäc chäpäc ca sambhramät |

taträìga-cela-mälinyam eka-veëé-dharaà çiraù ||204||

niùçväsocchväsa-rudita-bhümi-pätädi jäyate |

aìgeñv asauñöhavaà täpaù päëòutä kåçatäruciù ||205||

adhåtiù syäd anälambas tan-mayonmäda-mürcchanäù |

måtiç ceti kramäj jïeyä daça smara-daçä iha ||206||

asauñöhavaà maläpattis täpas tu viraha-jvaraù |

arucir vastu-vairägyaà sarvaträrägitä dhåtiù ||207||

anälambanatä cäpi çünyatä manasaù småtä |

tan-mayaà tat-prakäço hi bähyäbhyantaratas tathä |

bhävé bhavan bhüta iti tridhä syät tatra käryajaù ||208||

yünor ekatarasmin gatavati lokäntaraà punar alabhye |

vimanäyate yadaikas tato bhavet karuëa-vipralambhäkhyaù ||209||

darçana-sparçanädéni niñevete viläsinau |

yatränuraktäv anyonyaà sambhogo’yam udähåtaù ||210||

saìkhyätum açakyatayä cumbana-parirambhaëädi-bahu-bhedät |

ayam eka eva dhéraiù kathitaù sambhoga-çåìgäraù ||211||

tatra syäd åtu-ñaökaà candrädityau tathodayästa-mayaù |

jala-keli-vana-vihära-prabhäta-madhu-päna-yäminé-prabhåtiù ||212||

anulepana-bhüñäòyä väcyaà çuci medhyam anyac ca |

kathitaç caturvidho’säv änantaryät tu pürva-rägädeù ||213||

vikåtäkära-väg-veñä-ceñöädeù kuhukäd bhavet |

häsyo häsa-sthäyi-bhävaù çvetaù pramatha-daivataù ||214||

vikåtäkära-väk-ceñöaà yam älokya hasej janaù |

tam aträlambanaà prähus tac-ceñöoddépanaà matam ||215||

anubhävo’kñi-saìkoca-vadana-smeratädayaù |

nidrälasyävahitthädyä atra syur vyabhicäriëaù ||216||

jyeñöhänäà smita-hasite madhyänäà vihasitävahasite ca |

nécänäm apahasitaà tathätihasitaà tad eña ñaò-bhedaù ||217||

éñad-vikäsi-nayanaà smitaà syäd spanditädharam |

kiïcil lakña-dvijaà tatra hasitaà kathitaà budhaiù ||218||

madhura-svaraà vihasitaà säàsa-çiraù-kampam avahasitam |

apahasitaà säsräkñaà vikñiptäìgaà ca bhavaty atihasitam ||219||

yasya häsaù sa cet kväpi säkñän naiva nibadhyate |

tathäpy eña vibhävädi-sämarthyäd upalabhyate ||220||

abhedena vibhävädi-sädhäraëyät pratéyate |

sämäjikais tato häsya-raso’yam anubhüyate ||221||

iñöa-näçäd aniñöäpteù karuëäkhyo raso bhavet |

dhéraiù kapota-varëo’yaà kathito yama-daivataù ||222||

çoko’tra sthäyi-bhävaù syäc chocyam älambanaà matam |

tasya dähädikävasthä bhaved uddépanaà punaù ||223||

anubhävä daiva-nindä-bhüpäta-kranditädayaù |

vaivarëyocchväsa-niùçväsa-stambha-pralapanäni ca ||224||

nirveda-mohäpasmära-vyädhi-gläni-småti-çramäù |

viñäda-jaòatonmäda-cintädyä vyabhicäriëaù ||225||

çoka-sthäyitayä bhinno vipralambhäd ayaà rasaù |

vipralambhe ratiù sthäyé punaù-sambhoga-hetukaù ||226||

raudraù krodha-sthäyi-bhävo rakto rudrädhidaivataù |

älambanam aris tasya tac ceñöoddépanaà matam ||227||

muñöi-prahära-pätana-vikåta-cchedävadäraëaiç caiva |

saìgräma-sambhramädyair asyoddéptir bhavet prauòhä ||228||

bhrü-vibhaìgauñöha-nirveça-bähu-sphoöana-tarjanäù |

ätmävadäna-kathanam äyudhotkñepaëäni ca ||229||

anubhäväs tathäkñepa-krüra-sandarçanädayaù |

ugratä-vega-romäïca-sveda-vepathavo madaù ||230||

mohämarñädayas tatra bhäväù syur vyabhicäriëaù |

raktäsya-netratä cätra bhediné yuddha-vérataù ||231||

uttama-prakåtir véra utsäha-sthäyi-bhävakaù |

mahendra-daivato hema-varëo’yaà samudähåtaù ||232||

älambana-vibhäväs tu vijetavyädayo matäù |

vijetavyädi-ceñöädyäs tasyoddépana-rüpiëaù |

anubhäväs tu tatra syuù sahäyänveñaëädayaù ||233||

saïcäriëas tu dhåti-mati-garva-småti-tarka-romäïcäù |

sa ca däna-dharma-yuddhair dayayä ca samanvitaç caturdhä syät ||234||

bhayänakau bhaya-sthäyi-bhävo bhütädhidaivataù |

stré-néca-prakåtiù kåñëo matas tattva-viçäradaiù ||235||

yasmäd utpadyate bhétis tad aträlambanaà matam |

ceñöä ghorataräs tasya bhaved uddépanaà punaù ||236||

anubhävo’tra vaivarëya-gadgada-svara-bhäñaëam |

pralaya-sveda-romäïca-kampa-dik-prekñaëädayaù ||237||

jugupsävega-saàmoha-santräsa-mläni-dénatäù |

çaìkäpasmära-sambhränti-måtyvädyä vyabhicäriëaù ||238||

jugupsä-sthäyi-bhävas tu bébhatsaù kathyate rasaù |

néla-varëo mahä-käla-daivato’yam udähåtaù ||239||

durgandha-mäàsa-rudhira-medäàsyälambanaà matam |

tatraiva kåmi-pätädyam uddépanam udähåtam ||240||

niñöhévanäsya-valana-netra-saìkocanädayaù |

anubhäväs tatra matäs tathä syur vyabhicäriëaù ||241||

moho’pasmära ävego vyädhiç ca maraëädayaù |

adbhuto vismaya-sthäyi-bhävo gandharva-daivataù ||242||

péta-varëo vastu lokätigam älambanaà matam |

guëänäà tasya mahimä bhaved uddépanaà punaù ||243||

stambhaù svedo’tha romäïca-gadgada-svara-sambhramäù |

tathä netra-vikäsädyä anubhäväù prakértitäù ||244||

vitarkävega-sambhränti-harñädyä vyabhicäriëaù |

çäntaù çama-sthäyi-bhäva uttama-prakåtir mataù ||245||

kundendu-sundara-cchäyaù çré-näräyaëa-daivataù |

anityatvädinäçeña-vastu-niùsäratä tu yä ||246||

paramätma-svarüpaà vä tasyälambanam iñyate |

puëyäçramaharikñetra-tértha-ramya-vanädayaù ||247||

mahä-puruña-saìgädyäs tasyoddépana-rüpiëaù |

romäïcädyänubhäväs tathä syur vyabhicäriëaù ||248||

nirveda-harña-smaraëam atibhüta-dayädayaù |

nirahaìkära-rüpatväd dayä-vérädir eña no ||249||

yukta-viyukta-daçäyäm avasthito yaù çamaù sa eva yataù |

rasatäm eti tad asmin saïcäryädeù sthitiç ca na viçuddhä ||250||

sphuöaà camatkäritayä vatsalaà ca rasaà viduù |

sthäyé vatsalatä snehaù puträdy-älambanaà matam ||251||

uddépanäni tac ceñöä vidyä-çaurya-dayädayaù |

äliìganäìga-saàsparça-çiraç cumbanam ékñaëam ||252||

pulakänanda-bäñpädyä anubhäväù prakértitäù |

saïcäriëo’niñöa-çaìkä-harña-garvädayo matäù ||253||

padma-garbha-cchavir varëo daivataà loka-mätaraù |

ädyaù karuëa-bébhatsa-raudra-véra-bhayänakaiù ||254||

bhayänakena karuëenäpi häsyo virodha-bhäk |

karuëo häsya-çåìgära-rasäbhyäm api tädåçaù ||255||

raudras tu häsya-çåìgära-bhayänaka-rasair api |

bhayänakena çäntena tathä véra-rasaù småtaù ||256||

çåìgära-véra-raudräkhya-häsya-çäntair bhayänakaù |

çäntas tu véra-çåìgära-raudra-häsya-bhayänakaiù ||257||

çåìgäreëa tu bébhatsa ity äkhyätä virodhitä |

kuto’pi käraëät kväpi sthiratäm upayann api ||258||

unmädädir na tu sthäyé na pätre sthairyam eti yat |

rasa-bhävau tad-äbhäsau bhävasya praçamodayau ||259||

sandhiù çabalatä ceti sarve’pi rasanäd rasäù |

saïcäriëaù pradhänäni devädi-viñayä ratiù ||260||

udbuddha-mätraù sthäyé ca bhäva ity abhidhéyate |

yathä marica-khaëòäder ekébhäve prapäëake ||261||

udrekaù kasyacit kväpi tathä saïcäriëo rase |

anaucitya-pravåttatva äbhäso rasa-bhävayoù ||262||

upanäyaka-saàsthäyäà muni-guru-patné-gatäyäà ca |

näyaka-viñayäyäà ratau tathänubhaya-niñöhäyäm ||263||

pratinäyaka-niñöhatve tadvad adhama-pätra-tiryag-ädi-gate |

çåìgäre’anucityaà raudre gurv-ädi-gata-kope ||264||

çänte ca héna-niñöhe gurv-ädy älambane häsye |

brahma-vadhädy-utsähe’dhama-pätra-gate tathä vére ||265||

uttama-pätra-gatatve bhayänake jïeyam evam anyatra |

bhäväbhäso lajjädike tu veçyädi-viñaye syät ||266||

bhävasya çäntäv udaye sandhi-miçritayoù kramät |

bhävasya çäntir udayaù sandhiù çabalatä matä ||267||

iti sähitya-darpaëe rasädi-nirüpaëo näma

tåtéyaù paricchedaù

||3||

—o)0(o—

(4)

caturthaù paricchedaù

dhvani-nirëayaù

kävyaà dhvanir guëébhüta-vyaìgaà ceti dvidhä matä |

väcyätiçayini vyaìgyo dhvanis tat kävyam uttamam ||1||

bhedau dhvaner api dväv udéritau lakñaëäbhidhä-mülau |

avivakñita-väcyo’nyo vivakñitänya-para-väcyaç ca ||2||

arthäntaraà saìkramite väcye’tyantaà tiraskåte |

avivakñita-väcyo’pi dhvanir dvaividhyam åcchati ||3||

vivakñitäbhidheyo’pi¹ dvibhedaù prathamaà mataù |

asaàlakñya-kramo yatra vyaìgyo lakñya-kramas tathä ||4||

taträdyo rasa-bhävädir eka evätra gaëyate |

eko’pi bhedo’nantatvät saìkhyeyas tasya naiva yat ||5||

çabdärthobhaya-çakty-utthe vyaìgyo’nusväna-sannibhe |

dhvanir lakñya-krama-vyaìgyas trividhaù kathito budhaiù ||6||

vastv alaìkära-rüpatväc chabda-çakty-udbhavo dvidhä |

vastu välaìkåtir veti dvidhärthaù sambhavé svataù ||7||

kaveù prauòhokti-sikto vä tan nibaddhasya veti ñaö |

ñaòbhis tair vyajyamänas tu vastv alaìkära-rüpakaù ||8||

artha-çakty-udbhavo vyaìgyo yäti dvädaça-bhedataù |

ekaù çabdärtha-çakty-utthe tad añöadaçadhä dhvaniù ||9||

väkye çabdärtha-çakty-utthas tad anye pada-väkyayoù |

prabandhe'pi mato dhérair artha-çakty-udbhavo dhvaniù ||10||

padäàça-varëa-racanä-prabandheñv asphuöa-kramaù |

tad evam eka-païcäçad bhedäs tasya dhvaner matäù ||11||

saìkareëa tri-rüpeëa saàsåñöyä väpy anekadhä |

vedakhäbdhi-çaräù çuddhair iñu-bäëägni-çäyakäù ||12||

aparaà tu guëé-bhüta-vyaìgyaà väcyäd anuttame vyaìgye |

tatra syäd itaräìgaà käkväkñiptaà ca väcya-siddha-vyaìgyam ||13||

sandigdha-prädhänyaà tulya-prädhänyam asphuöam agüòham |

vyaìgyam asundaram evaà bhedäs tasyoditä añöau ||14||

iti sähitya-darpaëe

dhvani-guëébhüta-vyaìgyäkhya-kävya-bheda-nirüpaëo näma

caturthaù paricchedaù

||4||

—o)0(o—

(5)

païcamaù paricchedaù

våtténäà viçränter abhidhätät paryalakñaëäkhyänäm |

aìgékäryä turyä våttir bodhe rasädénäm ||1||

boddhå-svarüpa-saìkhyä-nimitta-kärya-pratéti-kälänäm |

äçraya-viñayädénäà bhedäd bhinno’bhidheyato vyaìgyaù ||2||

präg asattväd rasäder no bodhike lakñaëäbhidhe |

kià ca mukhyärtha-bädhasya virahäd api lakñaëä ||3||

nänumänaà rasädénäà vyaìgyänäà bodhana-kñamam |

äbhäsatvena hetünäà småtir na ca rasädi-dhéù ||4||

sä ceyaà vyaïjanä-näma våttir ity ucyate budhaiù |

rasa-vyaktau punar våttià rasanäkhyäà pare viduù ||5||

iti sähitya-darpaëe

vyaïjanä-vyapära-nirüpaëo näma

païcamaù paricchedaù

||5||

—o)0(o—

(6)

ñañöhaù paricchedaù

dåçya-çravyatva-bhedena punaù kävyaà dvidhä matam |

dåçyaà taträbhineyaà tad-rüpäropät tu rüpakam ||1||

bhaved abhinayo’vasthänukäraù sa caturvidhaù |

äìgiko väcikaç caivam ähäryaù sättvikas tathä ||2||

näöakam atha prakaraëaà bhäëa-vyäyoga-samavakära-òimäù |

éhämågäìka-véthyaù prahasanam iti rüpakäëi daça ||3||

näöikä troöakaà goñöhé saööakaà näöya-räsakam |

prasthänolläpya-kävyäni preìkhaëaà räsakaà tathä ||4||

saàläpakaà çré-gaditaà çilpakaà ca viläsikä |

durmallikä prakaraëé halléçako bhäëiketi ca ||5||

añöädaça prähur uparüpakäëi manéñiëaù |

vinä viçeñaà sarveñäà lakñma näöakavan matam ||6||

näöakaà khyäta-våttaà syät païca-sandhi-samanvitam |

viläsa-rddhyädi-guëavad yuktaà nänä-vibhütibhiù ||7||

sukha-duùkha-samudbhüti nänä-rasa-nirantaram |

païcädikä daça-paräs taträìkäù parikértitäù ||8||

prakhyäta-vaàço räjarñi-dhérodättaù pratäpavän |

divyo’tha divyädivyo vä guëavän näyako mataù ||9||

eka eva bhaved aìgé çåìgäro véra eva vä |

aìgam anye rasäù sarve käryo nirvahaëe’dbhutaù ||10||

catväraù païca vä mukhyäù kärya-vyäpåta-püruñäù |

gopucchägra-samägraà tu bandhanaà tasya kértitam ||11||

pratyakña-netå-carito rasa-bhäva-samujjvalaù |

bhaved agüòha-çabdäthaù kñudra-cürëaka-saàyutaù ||12||

vicchinnäväntaraikärthaù kiïcit saàlagna-bindukaù |

yukto na bahubhiù käryair béja-saàhåtimän na ca ||13||

nänä-vidhäna-saàyukto nätipracura-padyavän |

ävaçyakänäà käryäëäm avordhäd vinirmitaù ||14||

näneka-dina-nirvartya-kathayä samprayojitaù |

äsanna-näyakaù pätrair yuktas tri-caturais tathä ||15||

dürähvänaà vadho yuddhaà räjyadeçädi-viplavaù |

viväho bhojanaà çäpotsargau måtyü rataà tathä ||16||

danta-cchedyaà nakha-cchedyam anyad vréòäkaraà ca yat |

çayanädhara-pänädi nagarädy-avarodhanam ||17||

snänänulepane caibhir varjito nätivistaraù |

devé-parijanädénäm amätya-vaëijäm api ||18||

pratyakña-citra-caritair yukto bhäva-rasodbhavaiù |

anta-niñkränta-nikhila-pätro’ìka iti kértitaù ||19||

aìkodara-praviñöo yo raìga-därä-mukhädimän |

aìko’paraù sa garbhäìkaù sa-béjaù phalavän api ||20||

tatra pürvaà pürva-raìgaù sabhä-püjä tataù param |

kathanaà kavi-saàjïäder näöakasyäpy athämukham ||21||

yan näöya-vastunaù pürvaà raìga-vighnopaçäntaye |

kuçélaväù prakurvanti pürva-raìgaù sa ucyate ||22||

pratyähärädikäny aìgäny asya bhüyäàsi yadyapi |

tathäpy avaçyaà kartavyä nändé vighnopaçäntaye ||23||

äçér-vacana-saàyuktä stutir yasmät prayujyate |

deva-dvija-nåpädénäà tasmän nändéti saàjïitä ||24||

mäìgalya-çaìkha-candräbja-koka-kairava-çaàsiné |

padair yuktä dvädaçabhir añöäbhir vä padair uta ||25||

pürva-raìgaà vidhäyaiva sütradhäro nivartate |

praviçya sthäpakas tadvat kävyam ästhäpayet tataù ||26||

divya-martye sa tad-rüpo miçram anyataras tayoù |

sücayed vastu béjaà vä mukhaà pätram athäpi vä ||27||

raìgaà prasädya madhuraiù çlokaiù kävyärtha-sücakaiù |

rüpakasya kaver äkhyäà goträdyäpi sa kértayet ||28||

åtuà ca kaïcit präyeëa bhäratéà våttim äçritaù |

bhäraté saàskåta-präyo väg-vyäpäro naöäçrayaù ||29||

tasyäù prarocanä véthé tathä prahasanämukhe |

aìgäny atronmukhékäraù praçaàsätaù prarocanä ||30||

naöé vidüñäko väpi päripärçvika eva vä |

sütradhäreëa sahitäù saàläpaà yatra kurvate ||31||

citarir väkyaiù svakäryotthaiù prastutäkñepibhir mithaù |

ämukhaà tat tu vijïeyaà nämnä prastävanäpi sä ||32||

uddhätyakaù kathoddhätaù prayogätiçayas tathä |

pravartakä-lagite païca prastävanäbhidäù ||33||

padäni tv agatärthäni tad-artha-gataye naräù |

yojayanti padair anyaiù sa uddhätyaka ucyate ||34||

sütradhärasya väkyaà vä samädäyärtham asya vä |

bhavet pätra-praveçaç cet kathodghätaù sa ucyate ||35||

yadi prayoga ekasmin prayogo’nyaù prayujyate |

tena pätra-praveçaç cet prayogätiçayas tadä ||36||

kälaà pravåttam äçritya sütra-dhåg yatra varëayet |

tad-äçrayaç ca pätrasya praveças tat-pravartakam ||37||

yatraikatra samäveçät käryam anyat prasädhyate |

prayoge khalu taj jïeyaà nämnävalagitaà budhaiù ||38||

yojyäny atra yathä-läbhaà véthy-aìgänétaräëy api |

nepathoktaà çrutaà yatra tv äkäça-vacanaà tathä ||39||

samäçrityäpi kartavyam ämukhaà näöakädiñu |

eñäm ämukha-bhedänäm ekaà kaïcit prayojayet ||40||

tenärtham atha pätraà vä samäkñipyaiva sütra-dhåk |

prastävanänte nirgacchet tato vastu prayojayet ||41||

idaà punar vastu budhair dvividhaà parikalpyate |

ädhikärikam ekaà syät präsaìgikam athäparam ||42||

adhikäraù phale svämyam adhikäré ca tat-prabhuù |

tasyetivåttaà kavibhir ädhikärikam ucyate ||43||

asyopakaraëarthaà tu präsaìgikam itéñyate |

patäkä-sthänakaà yojyaà suvicäryeha vastuni ||44||

yaträrthe cintite’nyasmiàs tal-liìgo’nyaù prayujyate |

ägantukena bhävena patäkä-sthänakaà tu tat ||45||

sahasaivärtha-sampattir guëavaty upacärataù |

patäkä-sthänakam idaà prathamaà parikértitam ||46||

vacaù sätiçayaà çliñöaà nänä-bandha-samäçrayam |

patäkä-sthänakam idaà dvitéyaà parikértitam ||47||

arthopakñepakaà yat tu lénaà sa-vinayaà bhavet |

çliñöa-pratyuttaropetaà tåtéyam idam ucyate ||48||

dvy-artho vacana-vinyäsaù suçliñöaù kävya-yojitaù |

pradhänärthäntaräkñepé patäkä-sthänakaà param ||49||

yat syäd anucitaà vastu näyakasya rasasya vä |

viruddhaà tat parityäjyam anyathä vä prakalpayet ||50||

aìkeñv adarçanéyä yä vaktavyaiva ca saàmatä |

yä ca syäd varña-paryantaà kathä dina-dvayädijä ||51||

anyä ca vistarä sücyä särthopakñepair budhaiù |

varñäd ürdhvaà tu yad vastu tat syäd varñäd adhobhavam ||52||

dinävasäne käryaà yad dine naivopapadyate |

arthopakñepakair väcyam aìka-cchedaà vidhäya tat ||53||

arthopakñepakäù païca viñkambhaka-praveçakau |

cülikäìkävatäro’tha syäd aìka-mukham ity api ||54||

våtta-vartiñyamäëänäà kathäàçänäà nidarçakaù |

saìkñiptärthas tu viñkambha ädäv aìkasya darçitaù ||55||

madhyena madhyamäbhyäà vä päträbhyäà samprayojitaù |

çuddhaù syät sa tu saìkérëo néca-madhyama-kalpitaù ||56||

praveçako’nudättoktyä néca-pätra-prayojitaù |

aìka-dvayäntar vijïeyaù çeñaà viñkambhake yathä ||57||

antar-javanikä-saàsthaiù sücanärthasya cülikä |

aìkänte sücitaù pätrais tad-aìkasyävibhägataù ||58||

yaträìko’vataraty eño’ìkävatära iti småtaù |

yatra syäd aìka ekasminn aìkänäà sücanäkhilä ||59||

tad-aìka-mukham ity ähur béjärtha-khyäpakaà ca tat |

aìkänta-pätrair väìkäsyaà chinnäìkasyärtha-sücanät ||60||

apekñitaà parityäjyaà nérasaà vastu vistaram |

yadä sandarçayec cheñam ämukhänantaraà tadä ||61||

käryo viñkambhako näöya ämukhäkñipta-pätrakaù |

yadä tu sarasaà vastu müläd eva pravartate ||62||

ädäv eva tadäìke syäd ämukhäkñepa-saàçrayaù |

viñkambhakädyair api no vadho väcyo’dhikäriëaù ||63||

anyo’nyena tirodhänaà na kuryäd rasa-vastunoù |

béjaà binduù patäkä ca prakaré käryam eva ca ||64||

artha-prakåtayaù païca jïätvä yojyä yathä-vidhi |

alpa-mätraà samuddiñöaà bahudhä yad visarpati ||65||

phalasya prathamo hetur béjaà tad abhidhéyate |

aväntarärtha-vicchede bindur accheda-käraëam ||66||

vyäpi präsäìgikaà våttaà patäkety abhidhéyate |

patäkä-näyakasya syän na svakéyaà phaläntaram ||67||

garbhe sandhau vimarçe vä virvähas tasya jäyate |

präsaìgikaà pradeçasthaà caritaà prakaré matä ||68||

prakaré näyakasya syän na svakéyaà phaläntaram |

apekñitaà tu yat sädhyam ärambho yan nibandhanaù ||69||

samäpanaà tu yat-siddhyai tat käryam iti saàmatam |

avasthäù païca käryasya prärabdhasya phalärthibhiù ||70||

ärambha-yatna-präpty-äçä-niyatäpti-phalägamäù |

bhaved ärabhya autsukyaà yan mukhya-phala-siddhaye ||71||

prayatnas tu phaläväptau vyäpäro’titvaränvitaù |

upäyäpäya-çaìkäbhyäà präpty-äçä präpti-sambhavaù ||72||

apäyäbhävataù präptir niyatäptis tu niçcitä |

sävasthä phala-yogaù syäd yaù samagra-phalodayaù ||73||

yathä-saìkhyam avasthäbhir äbhir yogät tu païcabhiù |

païcadhaivetivåttasya bhägäù syuù païca sandhayaù ||74||

antaraikärtha-sambandhaù sandhir ekäntaye sati |

mukhaà pratimukhaà garbho vimarça upasaàhåtiù ||75||

iti païcäsya bhedäù syuù kramäl läkñaëam ucyate |

yatra béja-samutpattir nänärtha-rasa-sambhavä ||76||

prärambheëa samäyuktä tan mukhaà parikértitam |

phala-pradhänopäyasya mukha-sandhi-niveçinaù ||77||

lakñyälakñya ivodbhedo yatra pratimukhaà ca tat |

phala-pradhänopäyasya präg-udbhinnasya kiïcana ||78||

garbho yatra samudbhedo hräsänveñaëavän muhuù |

yatra mukhya-phalopäya udbhinno garbhato’dhikaù ||79||

çäpädyaiù säntaräyaç ca sa vimarça iti småtaù |

béjavanto mukhädy-arthä viprakérëä yathäyatham ||80||

ekärtham upanéyante yatra nirvahaëaà hi tat |

upakñepaù parikaraù parinyäso vilobhanam ||81||

yuktiù präptiù samädhänaà vidhänaà paribhävanä |

udbhedaù karaëaà bheda etäny aìgäni vai mukhe ||82||

kävyärthasya samutpattir upakñepa iti småtaù |

samutpannärtha-bähulyaà jïeyaù parikaraù punaù ||83||

tan-niñpattiù parinyäsaù guëäkhyänaà vilobhanam |

sampradhäraëam arthänäà yuktiù präptiù sukhägamaù ||84||

béjasyägamanaà yat tu tat samädhänam ucyate |

sukha-duùkha-kåto yo’rthas tad vidhänam iti småtam ||85||

kutühalottarä väcaù proktä tu paribhävanä |

béjärthasya prarohaù syäd udbhedaù karaëaà punaù ||86||

prakåtärtha-samärambhaù bhedaù saàhata-bhedanam |

viläsaù parisarpaç ca vidhutaà täpanaà tathä ||87||

narma narma-dyutiç caiva tathä pragamanaà punaù |

virodhaç ca pratimukhe tathä syät paryupäsanam ||88||

puñpaà vajram upanyäso varëa-saàhära ity api |

saméhä rati-bhogärthä viläsa iti kathyate ||89||

iñöa-nañöänusaraëaà parisarpaç ca kathyate |

kåtasyänunayasyädau vidhutaà tv aparigrahaù ||90||

upäyädarçanaà yat tu täpanaà näma tad bhavet |

parihäsa-vaco narma dhåtis tu parihäsa-jä ||91||

narma-dyutiù pragamanaà väkyaà syäd uttarottaram |

virodho vyasana-präptiù kruddhasyänunayaù ||92||

syät paryupäsanaà puñpaà viçeña-vacanaà matam |

pratyakña-niñöhuraà vajram upanyäsaù prasädanam ||93||

cäturvarëyopagamanaà varëa-saàhära iñyate |

abhütäharaëaà märgo rüpodäharaëe kramaù ||94||

saìgrahaç cänumänaà ca prärthanä kñiptir eva ca |

troöakädhibalodvegä garbhe syur vidravas tathä ||95||

tatra vyäjäçrayaà väkyam abhütäharaëaà matam |

tattvärtha-kathanaà märgo rüpaà väkyaà vitarkavat ||96||

udäharaëam utkarña-yuktaà vacanam ucyate |

bhäva-tattvopalabdhis tu kramaù syät saìgrahaù punaù ||97||

säma-dänärtha-sampanno liìgäd üho’numänatä |

rati-harñotsavänäà tu prärthanaà prärthanä bhavet ||98||

rahasyärthasya tad-bhedaù kñiptiù syät toöakaà punaù |

saàrabdha-väk adhibalam abhisandhi-cchalena yaù ||99||

nåpädi-janitä bhétir udvegaù parikértitaù |

çaìkä-bhaya-träsa-kåtaù sambhramo vidravo mataù ||100||

apavädo’tha saàpheöo vyavasäyo dravo dyutiù |

çaktiù prasaìgaù khedaç ca pratiñedho virodhanam ||101||

prarocanä vimarçe syäd ädänaà chädanaà tathä |

doña-prakhyäpavädaù syät saàpheöo roña-bhäñaëam ||102||

vyavasäyas tu vijïeyaù pratijïä-hetu-sambhavaù |

dravä guru-vyatikräntiù çokävegädi-sambhavä ||103||

tarjanodvejane proktä dyutih çaktiù punar bhavet |

virodhasya praçamanaà prasaìgo guru-kértanam ||104||

manaç ceñöä-samutpannaù çramaù kheda iti småtaù |

épsitärtha-pratéghätaù pratiñedha itéñyate ||105||

käryätyayopagamanaà virodhanam iti småtam |

prarocanä tu vijïeyä saàhärärtha-pradarçiné ||106||

kärya-saìgraha ädänaà tad ähuç chädanaà punaù |

käryärtham apamänädeù sahanaà khalu yad bhavet ||107||

sandhir vibodho grathanaà nirëayaù paribhäñaëam |

kåtiù prasäda änandaù samayo’py upagühanam ||108||

bhäñaëaà pürva-väkyaà ca kävya-saàhära eva ca |

praçastir iti saàhäre jïeyäny aìgäni nämataù ||109||

béjopagamanaà sandhiù vibodhaù kärya-märgaëam |

upanäyasas tu käryäëäà grathanaà nirëayaù punaù ||110||

anubhütärtha-kathanaà vadanti paribhäñaëam |

pariväda-kåtaà väkyaà labdhärtha-çamanaà kåtiù ||111||

çuçrüñädiù prasädaù syäd änando väïchitägamaù |

samayo duùkha-niryäëaà tad bhaved upagühanam ||112||

yat syäd adbhuta-sampräptiù säma-dänädi bhäñaëam |

pürva-väkyaà tu vijïeyaà yathoktärthopadarçanam ||113||

vara-pradäna-sampräptiù kävya-saàhära iñyate |

nåpa-deçädi-çäntis tu praçastir abhidhéyate ||114||

catuù-ñañöi-vidhaà hy etad aìgaà proktaà manéñibhiù |

kuryäd aniyate tasya sandhäv api niveçanam ||115||

rasänuguëatäà vékñya rasasyaiva hi mukhyatä |

iñöärtha-racanäçcarya-läbho våttänta-vistaraù ||116||

räga-präptiù prayogasya gopyänäà gopanaà tathä |

prakäçanaà prakäçyänäm aìgänäà ñaò-vidhaà phalam ||117||

aìga-héno naro yadvan naivärambha-kñamo bhavet |

aìga-hénaà tathä kävyaà na prayogäya yujyate ||118||

sampädayetäà sandhy-aìgaà näyaka-pratinäyakau |

tad-abhäve patäkädyäs tad-abhäve tathetarat ||119||

rasa-vyaktim apekñyaiñäm aìgänäà saàniveçanam |

na tu kevalayä çästra-sthiti-sampädanecchayä ||120||

aviruddhaà tu yad våttaà rasädi-vyaktaye’dhikam |

tad apy anyathayed dhémän vaded vä kadäcana ||121||

çåìgäre kauçiké vére sättvaty ärabhaöé punaù |

rase raudre ca bébhatse våttiù sarvatra bhäraté ||122||

catasro våttayo hy etäù sarva-näöyasya mätåkäù |

syur näyikädi-vyäpära-viçeñä näöakädiñu ||123||

yä çlakñëa-nepathya-viçeña-citrä

stré-saìkulä puñkala-nåtya-gétä |

kämopabhoga-prabhavopacärä

sä kaiçiké cäru-viläsa-yuktä ||124||

narma ca narma-sphürjo narma-sphoöo’tha narma-garbhaç ca |

catväry aìgäny asyä vaidagdhya-kréòitaà narma ||125||

iñöa-janävarjana-kåt tac cäpi trividhaà matam |

vihitaà çuddha-häsyena sa-çåìgära-mayena ca ||126||

narma-sphürjaù sukhärambho bhayänto nava-saìgamaù |

narma-sphoöo bhäva-leçaiù sücitälpa-raso mataù ||127||

narma-garbho vyavahåtir netuù pracchanna-vartinaù |

sättvaté bahulä sattva-çaurya-tyäga-dayärjavaiù ||128||

saharñä kñudra-çåìgärä viçokä sädbhutä tathä |

utthäpako’tha säìghätyaù saàläpaù parivartakaù ||129||

viçeñä iti catväraù sättvatyäù parikértitäù |

uttejana-karo çatror väg-utthäpaka ucyate ||130||

manträrtha-daiva-çaktyädeù säìghätyaù saìgha-bhedanam |

saàläpaù syäd gabhéroktir nänä-bhäva-samäçrayaù ||131||

prärabdhäd anya-käryäëäà karaëaà parivartakaù |

mäyendrajäla-saìgräma-krodhodbhräntädi-ceñöitaiù ||132||

saàyuktä vadha-bandhädyair uddhatärabhaöé matä |

vastütthäpana-saàpheöo saàkñipir avapätanam ||133||

iti bhedäs tu catvära ärabhaöyäù prakértitäù |

mäyädy-utthäpitaà vastu vastütthäpanam ucyate ||134||

sampheöas tu samäghätaù kruddha-satvarayor dvayoù |

saìkñiptä vastu-racanä çilpair itarathäpi vä ||135||

saìkñiptiù sthän nivåttau ca netur netrantara-grahaù |

praveça-träsa-niñkränti-harña-vidrava-sambhavam ||136||

avapätanam ity uktaà pürvam uktaiva bhäraté |

açrävyaà khalu yad vastu tad iha svagataà matam ||137||

sarva-çrävyaà prakäçaà syät tad bhaved apaväritam |

rahasyaà tu yad anyasya parävåtya prakäçyate ||138||

tripatäka-kareëänyän apaväryäntarä kathäm |

anyonyämantraëaà yat syät taj-janänte janäntikam ||139||

kià bravéñéti yan-näöye vinä pätraà prayujyate |

çrutvevänuktam apy arthaà tat syäd äkäça-bhäñitam ||140||

dattäà siddhäà ca senäà ca veçyänäà näma darçayet |

datta-präyäëi vaëijäà ceöa-ceöyos tathä punaù ||141||

vasantädiñu varëyasya vastuno näma yad bhavet |

näma käryaà näöakasya garbhitärtha-prakäçakam ||142||

näyikänäyakäkhyänät saàjïä prakaraëädiñu |

näöikä-saööakädénäà näyikäbhir viçeñaëam ||143||

präyeëa ëy-antakaù sädhir gameù sthäne prayujyate |

räjä sväméti deveti bhåtyair bhaööeti cädhamaiù ||144||

räjarñibhir vayasyeti tathä vidüñakeëa ca |

räjann ity åñibhir väcyaù so’patya-pratyayena ca ||145||

svecchayä nämabhir viprair vipra äryeti cetaraiù |

vayasyety athavä nämnä väcyo räjïä vidüñakaù ||146||

väcyau naöé-sütradhärävärya-nämnä parasparam |

sütradhäraà vaded bhäva iti vai päripärçvikaù ||147||

sütradhäro märiñeti haëòe ity adhamaiù samäù |

vayasyety uttamair haàho madhyair äryeti cägrajaù ||148||

bhagavann iti vaktavyäù sarvair devarñi-liìginaù |

vaded räjïéà ca ceöéà ca bhavatéti vidüñakaù ||149||

äyuñman rathinaà süto våddhaà täteti cetaraù |

vatsa-putraka-täteti nämnä gotreëa vä sutaù ||150||

çiñyo’nujaç ca vaktavyo’mätya äryeti cädhamaiù |

viprair ayam amätyeti saciveti ca bhaëyate ||151||

sädho iti tapasvé ca praçäntaç cocyate budhaiù |

sva-gåhétäbhidhaù püjyaù çiñyädyair vinigadyate ||152||

upädhyäyeti cäcäryo mahäräjeti bhüpatiù |

sväméti yuvaräjas tu kumäro bhartå-därakaù ||153||

bhadra-saumya-mukhety evam adhamais tu kumärakaù |

väcyä prakåtibhé räjïaù kumäré bhartå-därikä ||154||

patir yathä tathä väcyä jyeñöha-madhyädhamaiù striyaù |

haleti sadåçé preñyä hajje veçyäjjukä tathä ||155||

kuööiny ambety anugatiù püjyä ca jaraté janaiù |

ämantraëaiç ca päñäëòä väcyäù svasamayägataiù ||156||

çakyädayaç ca sambhäñyä bhadra-dattädi-nämabhiù |

yasya yat karma çilpaà vä vidyä vä jätir eva vä ||157||

tenaiva nämnä väcyo’sau jïeyäç cänye yathocitam |

puruñäëäm anécänäà saàskåtaà syät kåtätmanäm ||158||

saurasené prayoktavyä tädåçénäà ca yoñitäm |

äsäm eva tu gäthäsu mahäräñöréà prayojayet ||159||

atroktä mägadhé bhäñä räjäntaùpura-cäriëäm |

ceöänäà räja-puträëäà çreñöhänäà cärdha-mägadhé ||160||

präcyäà vidüñakädénäà dhürtänäà syäd avantijä |

yodhanägarikädénäà däkñiëätyä hi dévyatäm ||161||

çabaräëäà çakädénäà çäbaréà samprayojayet |

vählékamäñodécyänäà dräviòé dräviòädiñu ||162||

äbhéreñu tathäbhéré cäëòälé pukkasädiñu |

äbhéré çäbaré cäpi käñöha-pätropajéviñu ||163||

tathaiväìgära-kärädau paiçäcé syät piçäca-väk |

ceöänäm apy anécänäm api syät saurasenikä ||164||

bälänäà ñaëòakänäà ca néca-graha-vicäriëäm |

unmattänäm äturäëäà saiva syät saàskåtaà kvacit ||165||

aiçvaryeëa pramattasya däridryopadrutasya ca |

bhikñu-valka-dharädénäà präkåtaà samprayojayet ||166||

saàskåtaà samprayoktavyaà liìginéñüttamäsu ca |

devé-mantri-sutä-veçyäsv api kaiçcit tathoditam ||167||

käryataç cottamädénäà käryo bhäñä-viparyayaù ||168||

yoñit-sakhé-bäla-veçyä-kitaväpsarasäà tathä |

vaidagdhyärthaà pradätavyaà saàskåtaà cäntaräntarä ||169||

ñaötriàçal-lakñaëäny atra näöyälaìkåtayas tathä |

trayastriàçat-prayojyäni véthy-aìgäni trayodaça ||170||

läsyäìgäni daça yathä-läbhaà rasa-vyapekñayä |

bhüñaëäkñara-saìghätau çobhodäharaëaà tathä ||171||

hetu-saàçaya-dåñöäntäs tulya-tarkaù padoccayaù |

nidarçanäbhipräyo ca präptir vicära eva ca ||172||

diñöopadiñöe ca guëätipätätiçayau tathä |

viçeñaëa-nirukté ca siddhi-bhraàça-viparyayau ||173||

däkñiëyänunayau mälärthäpattir garhaëaà tathä |

påcchä prasiddhiù särüpyaà saàkñepo guëa-kértanam ||174||

leço manoratho’nukta-siddhiù priya-vacas tathä |

lakñaëäni guëaiù sälaìkärair yogas tu bhüñaëam ||175||

varëanäkñara-saìghätaç citrärthair akñarair mitaiù |

siddhair arthaiù samaà yaträprasiddho’rthaù prakäçate ||176||

çliñöa-lakñaëa-citrärthä sä çobhety abhidhéyate |

yatra tulyärtha-yuktena väkyenäbhipradarçanät ||177||

sädhyate’bhimataç cärthas tad-udäharaëaà matam |

hetur väkyaà samäsoktam iñöakåd dhetu-darçanät ||178||

saàçayo’jïäta-tattvasya väkye syäd yad aniçcayaù |

dåñöänto yas tu pakñe’rtha-sädhanäya nidarçanam ||179||

tulya-tarko yad-arthena tarkaù prakåti-gäminä |

saïcayo’rthänurüpo yaù padänäà sa padoccayaù ||180||

yaträrthänäà prasiddhänäà kriyate parikértanam |

para-pakña-vyudäsärthaà tan nidarçanam ucyate ||181||

abhipräyas tu sädåçyäd abhütärthasya kalpanä |

präptiù kenacid aàçena kiïcid yatränuméyate ||182||

vicäro yukti-väkyair yad apratyakñärtha-darçanam |

deça-käla-svarüpeëa varëanä diñöam ucyate ||183||

upadiñöaà manohäri väkyaà çästränusärataù |

guëätipätaù käryaà vad viparétaà guëän prati ||184||

yaù sämän guëodrekaù sa guëätiçayo mataù |

siddhän arthän bahün uktvä viçeñoktir viçeñaëam ||185||

pürva-siddhärtha-kathanaà niruktir iti kértyate |

bahünäà kértanaà siddhir abhipretärtha-siddhaye ||186||

dåptädénäà bhavad bhraàço väcyäd anyatarad vacaù |

vicärasyänyathäbhävaù sandehät tu viparyayaù ||187||

däkñiëyaà ceñöayä väcä para-cittänuvartanam |

väkyaiù snigdhair anunayo bhaved arthasya sädhanam ||188||

mälä syäd yad abhéñöärthaà naikärtha-pratipädanam |

arthäpattir yad anyärtho’rthäntarokteù pratéyate ||189||

düñaëodghoñaëäyäà tu bhartsanä garhaëaà tu tat |

abhyarthanäparair väkyaiù påcchärthänveñaëaà matä ||190||

prasiddhir loka-siddhärthair utkåñöair artha-sädhanam |

särüpyam anurüpasya särüpyät kñobha-vardhanam ||191||

saìkñepo yat tu saìkñepäd ätmäny arthe prayujyate |

guëänäà kértanaà yat tu tad eva guëa-kértanam ||192||

sa leço bhaëyate väkyaà yat sädåçya-puraùsaram |

manorathas tv abhipräyasyoktir bhaìgyantareëa yat ||193||

viçeñärthoha-vistäro’nukta-siddhir udéryate |

syät prayäëayituà püjyaà priyoktir harña-bhäñaëam ||194||

äçér äkranda-kapaöäkñamä-garvodyamäçrayäù |

utpräsana-spåhä-kñobha-paçcät-täpopapattayaù ||195||

äçaàsädhyavasäyau ca visarpollekha-saàjïitau |

uttejanaà parévädo nétir artha-viçeñaëam ||196||

protsähanaà ca sähäyyam abhimäno’nuvartanam |

utkértanaà yathä yäcïä parihäro nivedanam ||197||

pravartanäkhyäna-yukti-praharñäç copadeçanam |

iti näöyälaìkåtayo näöya-bhüñaëa-hetavaù ||198||

äçér iñöa-janäçaàsä äkrandaù pralapitaà çucau |

kapaöaà mäyayä yatra rüpam anyad vibhävyate ||199||

akñamä sä paribhavaù svalpo’pi na viñahyate |

garvävalepajaà väkyaà käryasyärambha udyamaù ||200||

grahaëaà guëavat kärya-hetor äçraya ucyate |

utpräsanaà tüpahäso yo’sädhau sädhu-mänini ||201||

äkäìkñä ramaëéyatväò vastuno yä spåhä tu sä |

adhikñepa-vacaù-käré kñobhaù proktaù sa eva tu ||202||

mohävadhéritärthasya paçcättäpaù sa eva tu |

upapattir matä hetor upanyäso’rtha-siddhaye ||203||

äçaàsanaà syäd äçaàsä pratijïädhyavasäyakaù |

visarpo yat samärabdhaà karmäniñöa-phala-pradam ||204||

kärya-grahaëam ullekha uttejanam itéñyate |

sva-kärya-siddhaye’nyasya preraëäya kaöhora-väk ||205||

bhartsanä tu parévädo nétiù çästreëa vartanam |

uktasyärthasya yat tu syäd utkértanam anekadhä ||206||

upälambha-viçeñeëa tat syäd artha-viçeñaëam |

protsähnaà syäd utsäha-girä kasyäpi yojanam ||207||

sähäyyaà saìkaöe yat syät sänukülyaà parasya ca |

abhimänaù sa eva syät praçrayäd anuvartanam ||208||

anuvåttir bhüta-käryäkhyänam utkértanaà matam |

yäcïä tu kväpi yäcïä yä svayaà düta-mukhena vä ||209||

parihära iti proktaù kåtänucita-märjanam |

avadhérita-kartavya-kathanaà tu nivedanam ||210||

pravartanaà tu käryasya yat syät sädhu-pravartanam |

äkhyänaà pürva-våttoktiù yuktir arthävadhäraëam ||211||

praharñaù pramadädhikyaà çikñä syäd upadeçanam |

geya-padaà sthita-päöhyam äsénaà puñpa-gaëòikä ||212||

pracchedakas trigüòhaà ca saindhaväkhyaà dvigüòham |

uttamottamakaà cänyad-ukta-pratyuktam eva ca ||213||

läsye daçavidhaà hy etad-aìgam uktaà manéñibhiù |

tantré-bhäëòaà puraskåtyopaviñöasyäsane puraù ||214||

çuddhaà gänaà geya-padaà sthita-päöhyaà tad ucyate |

madanottäpitä yatra paöhati präkåtaà sthitä ||215||

nikhilätodya-rahitaà çoka-cintänvitäbalä |

aprasädhita-gätraà yad äsénäsénam eva tat ||216||

ätodya-miçritaà geyaà chandäàsi vividhäni ca |

stré-puàsayor viparyäsa-ceñöitaà puñpa-gaëòikä ||217||

anyäsaktaà patià matvä prema-viccheda-manyunä |

véëä-puraù-saraà gänaà striyäù pracchedako mataù ||218||

stré-veña-dhäriëäà puàsäà näöyaà çlakñëaà trigüòhakam |

kaçcana bhrañöa-saìketaù suvyakta-karaëänvitaù ||219||

präkåtaà vacanaà vakti yatra tat saindhavaà matam |

caturasra-padaà gétaà mukha-pratimukhänvitam ||220||

dvigüòhaà rasa-bhäväòhyam uttamottamakaà punaù |

kopa-prasädajan adhikñepa-yuktaà rasottaram ||221||

häva-helänvitaà citra-çloka-bandha-manoharam |

ukti-pratyukti-saàyuktaà sopälambham alékavat ||222||

viläsänvita-gétärtham ukta-pratyuktam ucyate |

etad eva yadä sarvaiù patäkä-sthänakair yutam ||223||

aìkaiç ca daçabhir dhérä mahänäöakam ücire |

bhavet prakaraëe våttaà laukikaà kavi-kalpitam ||224||

çåìgäro’ìgé näyakas tu vipro’mätyo’thavä vaëik |

säpäya-dharma-kämärtha-paro dhéra-praçäntakaù ||225||

näyikä kulajä kväpi veçyä kväpi dvayaà kvacit |

tena bhedäs trayas tasya tatra bhedas tåtéyakaù ||226||

kitava-dyüta-kärädi-viöa-ceöaka-saìkulaù |

bhäëaù syäd dhürta-carito nänävasthäntarätmakaù ||227||

ekäìka eka evätra nipuëaù paëòito viöaù |

raìge prakäçayet svenänubhütam itareëa vä ||228||

sambodhanokti-pratyukté kuryäd äkäça-bhäñitaiù |

sücayed véra-çåìgärau çaurya-saubhägya-varëanaiù ||229||

tatretivåttam utpädyaà våttiù präyeëa bhäraté |

mukha-nirvahaëe sandhé läsyäìgäni daçäpi ca ||230||

khyätetivåtto vyäyogaù svalpa-stré-jana-saàyutaù |

héno garbha-vimarçäbhyäà narair bahubhir äçritaù ||231||

ekäìkaç ca bhaved astré-nimittam amarodayaù |

kaiçiké-våtti-rahitaù prakhyätas tatra näyakaù ||232||

räjarñir atha divyo vä bhaved dhéroddhataç ca saù |

häsya-çåìgära-çäntebhya itare’träìgino rasäù ||233||

våttaà samavakäre tu khyätaà deväsuräçrayam |

sandhayo nirvimarçäs tu trayo’ìkäs tatra cädime ||234||

sandhé dväv antyayos tadvad eka eko bhavet punaù |

näyakä dvädaçodättäù prakhyätä deva-mänaväù ||235||

phalaà påthak påthak teñäà véra-mukhyo’khilo rasaù |

våttayo manda-kaiçikyo nätra bindu-praveçakau ||236||

véthy-aìgäni ca tatra syur yathäläbhaà trayodaça |

gäyatry-uñëiì-mukhäny atra cchandäàsi vividhäni ca ||237||

tri-çåìgäras tri-kapaöaù käryaç cäyaà trivid-ravaù |

vastu dvädaça-nälébhir niñpädyaà prathamäìkagam ||238||

dvitéye’ìke catasåbhir dväbhyäm aìke tåtéyake |

dharmärtha-kämais trividhaù çåìgäraù kapaöaù punaù ||239||

sväbhävikaù kåtrimaç ca daivajo vidravaù punaù |

acetanaiç cetanaiç ca cetanäcetanaiù kåtaù ||240||

mäyendra-jäla-saìgräma-krodhodbhräntädi-ceñöitaiù |

aparägaiç ca bhüyiñöho òimaù khyätetivåttakaù ||241||

aìgé raudra-rasas tatra sarve’ìgäni rasäù punaù |

catväro’ìkä matä neha viñkambhaka-praveçakau ||242||

näyakä deva-gandharva-yakña-rakño-mahoragäù |

bhüta-preta-piçäcädyäù ñoòaçätyantam uddhatäù ||243||

våttayaù kaiçiké-hénä nirvimarçäç ca sandhayaù |

déptäù syuù ñaò-rasäù çänta-häsya-çåìgära-varjitäù ||244||

éhämågo miçra-våttaç caturaìgaù prakértitaù |

mukha-pratimukhe sandhé tatra nirvahaëaà tathä ||245||

nara-divyävani-yamau näyaka-pratinäyakau |

khyätau dhéroddhatäv anyo güòha-bhäväd ayukta-kåt ||246||

divyas triyama-nicchantém apahärädinecchataù |

çåìgäräbhäsam apy asya kiïcit kiïcit pradarçayet ||247||

patäkä-näyakä divyä martyä väpi daçoddhatäù |

yuddham änéya saàrambhaà paraà vyäjän nivartate ||248||

mahätmäno vadha-präptä api vadhyäù syur atra no |

ekäìko deva evätra netety ähuù pare punaù ||249||

divya-stré-hetukaà yuddhaà näyakäù ñaò itétare |

utsåñöikäìka ekäìko netäraù präkåtä naräù ||250||

raso’tra karuëaù sthäyé bahu-stré-paridevitam |

prakhyätam itivåttaà ca kavir buddhyä prapaïcayet ||251||
bhäëavat sandhi-våtty-aìgäny asmin jaya-paräjayau |

yuddhaà ca väcä kartavyaà nirveda-vacanaà bahu ||252||

véthyäm eko bhaved aìkaù kaçcid eko’tra kalpyate |

äkäça-bhäñitair uktaiç citräà pratyuktim äçritaù ||253||

sücayed bhüri çåìgäraà kiïcid anyän rasän prati |

mukha-nirvahaëe sandhé artha-prakåtayo’khiläù ||254||

asyäs trayodaçäìgäni nirdiçanti manéñiëaù |

uddhätyakävalagite prapaïccas trigataà chalam ||255||

väk-kely-adhibale gaëòam avasyandita-nälike |

asat-praläpa-vyähära-märdaväni ca täni tu ||256||

mitho väkyam asadbhütaà prapaïco häsya-kån mataù |

trigataà syäd anekärtha-yojanaà çruti-säbhyataù ||257||

priyäbhair apriyair väkyair vilobhya-cchalanäcchalam |

anye tvähuç chalaà kiïcit käryam uddiçya kasyacit ||258||

udéryate yad vacanaà vaïcanä-häsya-roña-kåt |

väk-kelir häsya-sambandho dvi-tri-pratyuktito bhavet ||259||

anyonya-väkyädhikyoktiù spardhayädhibalaà matam |

gaëòaà prastuta-sambandhi bhinnärthaà satvaraà vacaù ||260||

vyäkhyänaà svarasoktasyänyathävasyanditaà bhavet |

prahelikaiva häsyena yuktä bhavati nälikä ||261||

asat-praläpo yad-väkyam asambaddhaà tathottaram |

agåhëato’pi mürkhasya puro yac ca hitaà vacaù ||262||

vyähäro yat parasyärthe häsya-kñobha-karaà vacaù |

doñä guëä guëä doñä yatra syur mådavaà hi tat ||263||

bhäëavat sandhi-sandhy-aìga-läsyäìkäìkair vinirmitam |

bhavet prahasanaà våttaà nindyänäà kavi-kalpitam ||264||

atra närabhaöé näpi viñkambhaka-praveçakau |

aìgé häsya-rasas tatra véthy-aìgänäà sthitir na vä ||265||

tapasvi-bhagavad-vipra-prabhåtiñv atra näyakaù |

eko yatra bhaved dhåñöo häsyaà tac chuddham ucyate |

äçritya kaïcana janaà saìkérëam iti tad viduù ||266||

våttaà bahünäà dhåñöänäà saìkérëaà kecid ücire |

tat punar bhavati dvy-aìgkam athavaikäìka-nirmitam ||267||

vikåtaà tu vidur yatra ñaëòha-kaïcuki-täpasäù |

bhujaìga-cäraëa-bhaöa-prabhåter veña-väg-yutäù ||268||

näöikä kÿpta-våttä syät stré-präyä caturaìkikä |

prakhyäto dhéra-lalitas tatra syän näyako nåpaù ||269||

syäd antaùpura-sambaddhä saìgéta-vyäpåtäthavä |

navänurägä kanyätra näyikä nåpa-vaàçajä ||270||

sampravarteta netäsyäà devyäs trasena çaìkitaù |

devé bhavet punar jyeñöhä pragalbhä nåpa-vaàçajä ||271||

pade pade mänavaté tad-vaçaù saìgamo dvayoù |

våttiù syät kaiçiké svalpa-vimarçäù sandhayaù punaù ||272||

saptäñöa-nava-païcäìkaà divyayänuña-saàçrayam |

troöakaà näma tat prähuù pratyaìkaà saàvidüñaëam ||273||

präkåtair navabhiù pumbhir daçabhir väpy alaìkåtä |

nodätta-vacanä goñöhé kaiçiké-våtti-çäliné ||274||

hénä garbha-vimarçäbhyäà païca-ñaò-yoñid-anvitä |

käma-çåìgära-saàyuktä syäd ekäìka-vinirmitä ||275||

saööakaà präkåtäçeña-päöhyaà syäd apraveçakam |

na ca viñkambhako’py atra pracuraç cädbhuto rasaù ||276||

aìkä javanikäkhyäù syuù syäd anyan näöikäsamam |

näöya-räsakam ekäìkaà bahu-täla-laya-sthiti ||277||

udätta-näyakaà tadvat péöhamardopanäyakam |

häsyo’ìgy atra sa-çåìgäro näré väsaka-sajjikä ||278||

mukha-nirvahaëe sandhé läsyäìgäni daçäpi ca |

kecit pratimukhaà sandhim iha necchanti kevalam ||279||

prasthäne näyako däso hénaù syäd upanäyakaù |

däsé ca näyikä våttiù kaiçiké bhäraté tathä ||280||

suräpäna-samäyogäd uddiñöärthasya saàhåtiù |

aìkau dvau laya-tälädir viläso bahulas tathä ||281||

udätta-näyakaà divya-våttam ekäìka-bhüñitam |

çilpakäìgair yutaà häsya-çåìgära-karuëai rasaiù ||282||

ulläpyaà bahu-saìgrämam astra-géta-manoharam |

catasro näyikäs tatra trayo’ìkä iti kecana ||283||

kävyam ärabhaöé-hénam ekäìkaà häsya-saìkulam |

khaëòa-mäträd vipadikäbhagnatälair alaìkåtam ||284||

varëa-mäträchaòòaëikä-yutaà çåìgära-bhäñitam |

netä stré cäpy udättätra sandhé ädyau tathäntimaù ||285||

garbhävamarça-rahitaà preìkhaëaà héna-näyakam |

asütradhäram ekäìkam aviñkambha-praveçakam ||286||

niyuddha-sampheöa-yutaà sarva-våtti-samäçritam |

nepathye géyate nändé tathä tatra prarocanä ||287||

räsakaà païca-pätraà syän mukha-nirvahaëänvitam |

bhäñä-vibhäñä-bhüyiñöhaà bhäraté-kaiçiké-yutam ||288||

asütradhäram ekäìkaà sa-véthy-aìgaà kalänvitam |

çliñöa-nändé-yutaà khyäta-näyikaà mürkha-näyikam ||289||

udätta-bhäva-vinyäsa-saàçritaà cottarottaram |

iha pratimukhaà sandhim api kecit pracakñate ||290||

saàläpike’ìkäç catväras trayo vä näyakaù punaù |

päñaëòaù syäd rasas tatra çåìgära-karuëottaraù ||291||

bhaveyuù pura-saàrodha-cchala-saìgräma-vidraväù |

na tatra våttir bhavati bhäraté na ca kaiçiké ||292||

prakhyäta-våttam ekäìkaà prakhyätodätta-näyakam |

prasiddha-näyikaà garbha-vimarçäbhyäà vivarjitam ||293||

bhäraté-våtti-bahulaà çréti-çabdena saìkulam |

mataà çré-gaditaà näma vidvadbhir uparüpakam ||294||

çrér äsénä çré-gadite gäyet kiàcit paöhed api |

ekäìko bhäraté-präya iti kecit pracakñate ||295||

catväraù çilpake’ìkäù syuç catasro våttayas tathä |

açänta-häsyäç ca rasä näyako brähmaëo mataù ||296||
varëanätra çmaçänäder hénaù syäd upanäyakaù |

saptaviàçatir aìgäni bhavanty etasya täni tu ||297||

äçaàsä-tarka-sandeha-täpodvega-prasaktayaù |

prayatna-grathanotkaëöhävahitthä-pratipattayaù ||298||

viläsälasya-bäñpäëi praharñäçväsa-müòhatäù |

sädhanänugamocchväsa-vismaya-präptayas tathä ||299||

läbha-vismåti-sampheöä vaiçäradyaà prabodhanam |

camatkåtiç cety améñäà spañöatväl lakñma nocyate ||300||

çåìgära-bahulaikäìkä daça-läsyäìga-saàyutä |

vidüñaka-viöäbhyäà ca péöhamardena bhüñitä ||301||

hénä garbha-vimarçäbhyäà sandhibhyäà héna-näyakä |

svalpavattä sunepathyä vikhyätä sä viläsikä ||302||

durmallé caturaìkä syät kaiçiké-bhäraté-yutä |

agarbhä nägaranarä nyüna-näyaka-bhüñitä ||303||

trinäliù prathamo’ìkäsyäà viöa-kréòä-mayo bhavet |

païcanälir dvitéyo’ìko vidüñaka-viläsavän ||304||

ñaëëälikas tåtéyas tu péöhamarda-viläsavän |

caturtho daçanäliù syäd aìkaù kréòita-nägaraù ||305||

näöikaiva prakaraëé särthavähädi-näyakä |

samäna-vaàçajä netur bhaved yatra ca näyikä ||306||

halléça eka eväìkaù saptäñöau daça vä striyaù |

väg-udättaika-puruñaù kaiçiké-våttir ujjvalä |

mukhäntimau tathä sandhé bahutälalaya-sthitiù ||307||

bhäëikä çlakñëa-nepathyä mukha-nirvahaëänvitä |

kaiçiké-bhäraté-våtti-yuktaikäìka-vinirmitä ||308||

udätta-näyikä manda-näyakäträìga-saptakam |

upanyäso’tha vinyäso virodhaù sädhvasaà tathä ||309||

samarpaëaà nivåttiç ca saàhära iti saptamaù |

upanyäsaù prasaìgena bhavet käryasya kértanam ||310||

nirveda-väkya-vyutpattir vinyäsa iti sa småtaù |

bhränti-näço vibodhaù syän mithyäkhyänaà tu sädhvasam ||311||

sopalambha-vacaù kopa-péòayeha samarpaëam |

nidarçanasyopanyäso nivåttir iti kathyate ||312||

saàhära iti ca prähur yat-käryasya samäpanam |

çravyaà çrotavya-mätraà tat-padya-gadya-mayaà dvidhä ||313||

chando-baddha-padaà padyaà tena muktena muktakam |

dväbhyäà tu yugmakaà sändänitakaà tribhir iñyate ||314||

kaläpakaà caturbhiç ca païcabhiù kulakaà matam |

sarga-bandho mahä-kävyaà tatraiko näyakaù suraù ||315||

sad-vaàçaù kñatriyä väpi dhérodätta-guëänvitaù |

eka-vaàça-bhavä bhüpäù kulajä bahavo’pi vä ||316||

çåìgära-véra-çäntänäm eko’ìgé rasa iñyate |

aìgäni sarve’pi rasäù sarve näöaka-sandhayaù ||317||

itihäsodbhavaà våttam anyad vä sajjanäçrayam |

catväras tasya vargäù syus teñv ekaà ca phalaà bhavet ||318||

ädau namaskriyäçér vä vastu-nirdeça eva vä |

kvacin nindä khalädénäà satäà ca guëa-kértanam ||319||

eka-våtta-mayaiù padyair avasäne’nya-våttakaiù |

nätisvalpä nätidérghäù sargä añöädhikä iha ||320||

nänä-våtta-mayaù kväpi sargaù kaçcana dåçyate |

sargänte bhävi-sargasya kathäyäù sücanaà bhavet ||321||

sandhyä-süryendu-rajané-pradoña-dhvänta-väsaräù |

prätar madhyähna-mågayä-çaila-rtu-vana-sägaräù ||322||

sambhoga-vipralambhau ca muni-svarga-purädhvaräù |

raëa-prayäëopayama-mantra-putrodayädayaù ||323||

varëanéyä yathä-yogaà säìgopäìgä amé iha |

kaver våttasya vä nämnä näyakasyetarasya vä ||324||

nämäsya sargopädeya-kathayä sarga-näma tu |

asminn ärñe punaù sargä bhavanty äkhyäna-saàjïakäù ||325||

präkåtair nirmite tasmin sargä äçväsa-saàjïakäù |

chandasä skandhakenaitat kvacid galitakair api ||326||

apabhraàça-nibaddhe’smin sargäù kuòavakäbhidhäù |

tathäpabhraàça-yogyäni cchandäàsi vividhäny api ||327||

bhäñävibhäñäniyamät kävyaà sarga-samujjhitam |

ekärtha-pravaëaiù padyaiù sandhi-sämagrya-varjitam ||328||

khaëòa-kävyaà bhavet kävyasyaika-deçänusäri ca |

koñaù çloka-samühas tu syäd anyonyänapekñakaù ||329||

vrajyä-krameëa racitaù sa evätimanoramaù |

våtta-gandhojjhitaà gadyaà muktakaà våtta-gandhi ca ||330||

bhaved utkalikä-präyaà cürëakaà ca caturvidham |

ädyaà samäsa-rahitaà våtta-bhäg ayutaà param ||331||

anyad-dérgha-samäsäòhyaà turyaà cälpa-samäsakam |

kathäyäà sarasaà vastu gadyair eva vinirmitam ||332||

kvacid atra bhaved äryä kvacid vakträpavaktrake |

ädau padyair namaskäraù khaläder våtta-kértanam ||333||

äkhyäyikä kathävat syät kaver vaàçänukértanam |

asyäm anya-kavénäà ca våttaà padyaà kvacit kvacit ||334||

kathäàçänäà vyavaccheda äçväsa iti badhyate |

äryä-vakträpavakträëäà chandasä yena kenacit ||335||

anyäpadeçenäçväsa-mukhe bhävy-artha-sücanam |

gadya-padya-mayaà kävyaà campür ity abhidhéyate ||336||

gadya-padya-mayé räja-stutir virudam ucyate |

karambhakaà tu bhäñäbhir vividhäbhir vinirmitam ||337||

iti sähitya-darpaëe

dåçya-çravya-kävya-nirüpaëo näma

ñañöhaù paricchedaù

||6||

—o)0(o—

(7)

saptamaù paricchedaù

(doña-nirëayaù)

rasäpakarñakä doñäs te punaù païcadhä matäù |

pade tad-aàçe väkye’rthe sambhavanti rase’pi yat ||1||

duùçrava trividhäçlélänucitärthäprayuktatäù |

grämyo’pratéta-sandigdha-neyärtha-nihatärthatäù ||2||

aväcakatvaà kliñöatvaà viruddham atikäritä |

avimåñöa-vidheyäàça-bhävaç ca pada-väkyayoù ||3||

kecid doñä bhavanty eñu padäàçe’pi pade’paraà

nirarthakäsamarthatve cyuta-saàskäratä tathä ||4||

varëänäà pratikülatvaà luptähata-visargate |

adhika-nyüna-kathita-padatä-hata-våttatäù ||5||

patat-prakarñatä sandhau viçleñäçléla-kañöatäù |

ardhäntaraika-padatä samäpta-punar-ättatä ||6||

abhavan mata-sambandhäkramämata-parärthatäù |

väcyasyänabhidhänaà ca bhagna-prakramatä tathä ||7||

tyägaù prasiddher asthäne nyäsaù pada-samäsayoù |

saìkérëatä garbhitatä doñäù syur väkya-mätragäù ||8||

apuñöa-duñkrama-grämya-vyähatäçléla-kañöatäù |

anavékåta-nirhetu-prakäçita-viruddhatäù ||9||

sandigdha-punaruktatve khyäti-vidyä-viruddhate |

säkäìkñatä-sahacara-bhinnatästhäna-yuktatä ||10||

aviçeñe viçeñaç cäniyame niyamas tathä |

tayor viparyayo vidhy-anuvädäyuktate tathä ||11||

nirmukta-punaruktatvaà artha-doñäù prakértitäù |

rasasyoktiù sva-çabdena sthäyi-saïcäriëor api ||12||

paripanthir asäìgasya vibhävädeù parigrahaù |

äkñepaù kalpitaù kåcchräd anubhäva-vibhävayoù ||13||

akäëòe prathana-cchedau tathä déptiù punaù punaù |

aìgino’nanusandhänam anaìgasya ca kértanam ||14||

ativiståtir aìgasya prakåténäà viparyayaù |

arthänaucityam anye ca doñä rasa-gatä matäù |

ebhyaù påthag-alaìkära-doñäëäà naiva sambhavaù ||15||

vaktari krodha-saàyukte tathä väcye samuddhate |

raudrädau ca rase'tyantaà duùçravatvaà guëo bhavet ||16||

suratärambha-goñöhyädäv açlélatvaà tathä punaù |

syätäm adoñau çleñädau nihatärthäprayuktate ||17||

guëaù syäd apratétatvaà jïatvaà ced vaktå-väcyayoù |

svayaà väpi parämåçe kathitaà ca padaà punaù ||18||

vihitasyänuvädyatve viñäde vismaye krudhi |

dainye'tha läöänupräse'nukampäyäà prasädane ||19||

arthäntara-saìkramita-väcye harñe'vadhäraëe |

sandigdhatvaà tathä vyäja-stuti-paryavasäyi cet ||20||

vaiyäkaraëa-mukhye tu pratipädye'tha vaktari |

kañöatvaà duùçravatvaà vä grämyatvam adhamoktiñu ||21||

nirhetutä tu khyäte'rthe doñatäà naiva gacchati |

kavénäà samaye khyäte guëaù khyäta-viruddhatä ||22||

mälinyaà vyomni päpe yaçasi dhavalatä varëyate häsa-kértyoù

raktau ca krodha-rägau sarid udadhi-gataà paìkajendévarädi |

toyädhäre'khile'pi prasarati ca marälädikaù pakñi-saìgho

jyotsnä preyä cakorair jaladhara-samaye mänasaà yänti haàsäù ||23||

pädäghätäd açokä vikasati bakulo yoñitäm äsyam adyair

yünäm aìgeñu häräù sphuöati ca hådayaà viprayogasya täpaiù |

maurvé-rolamba-mälä dhanur atha viçikhäù kausumäù puñpa-ketor

bhinnaà syäd asya väëair yuvajana-hådayaà stré-kaöäkñeëa tadvat ||24||

ahny-ambhojaà niçäyäà vikasati kumudaà candrikä çukla-pakñe

megha-dhväneñu nåtyaà bhavati ca çikhinäà näpy açoke phalaà syät |

na syäj jäté vasante na ca kusuma-phale gandha-sära-drumäëäm

ity ädy unneyam anyat kavi-samaya-gataà sat-kavénäà prabandhe ||25||

dhanur jyädiñu çabdeñu çabdäs tu dhanur-ädayaù |

ärüòhatvädi-bodhäya prayoktavyäù sthitä ime ||26||

uktäv änanda-magnädeù syän nyüna-padatä guëaù |

kvacin na doño na guëo guëaù kväpy adhikaà padam ||27||

samäpta-punar-ättatvaà na doño na guëaù kvacit |

garbhitatvaà guëaù kväpi patat-prakarñatä tathä ||28||

kvacid uktau sva-çabdena na doño vyabhicäriëaù |

anubhäva-vibhäväbhyäà racanaà yatra nocitam ||29||

saïcäryäder viruddhasya bädhyatvena vaco guëaù |

virodhino'pi smaraëe sämyena vacane tathä ||30||

bhaved virodho nänyonyam aìginy aìgatvam äptayoù |

anukäre ca sarveñäà doñäëäà naiva doñatä ||31||

anyeñäm api doñäëäm ity aucityän manéñibhiù |

adoñatä ca guëatä jïeyä cänubhayätmatä ||32||

iti sähitya-darpaëe doña-prakäçaù |

saptamaù paricchedaù

||7||

—o)0(o—

(8)

añöamaù paricchedaù

guëa-nirëayaù

rasasyäìgitvam äptasya dharmäù çauryädayo yathä |

guëäù mädhuryam ojo’tha prasäda iti te tridhä ||1||

citta-dravébhäva-mayo hlädo mädhuryam ucyate |

sambhoge karuëe vipralambhe çänte’dhikaà kramät ||2||

mürdhni vargästy avarëena yuktäñ öa-öha-da-òhän vinä |

raëau laghü ca tad-vyaktau varëäù käraëatäà gatäù ||3||

avåttir alpa-våttir vä madhurä racanä tathä |

ojaç cittasya vistära-rüpaà déptatvam ucyate ||4||

véra-bébhatsa-raudreñu krameëädhikyam asya tu |

vargasyädya-tåtéyäbhyäà yuktau varëau tad-antimau ||5||

upary adho dvayor vä sarephau öa-öha-òa-òhaiù saha |

ça-käraç ca ña-käraç ca tasya vyaïjakatäà gatäù ||6||

tathä samäsa-bahulä ghaöanauddhatya-çäliné |

çleñaù samädhir audäryaà prasäda iti ye punaù ||7||

guëäç cirantanair uktä ojasy antarbhavanti te |

grämya-duùçravatä-tyägät käntiç ca sukumäratä ||8||

kvacid doñas tu samatä märgäbheda-svarüpiëé |

anyathokta-guëeñv asyä antaùpäto yathäyatham ||9||

ojaù prasädo mädhuryaà saukumäryam udäratä |

tad-abhävasya doñatvät svékåtä anugä guëäù ||10||

artha-vyaktiù svabhävokty-alaìkäreëa tathä punaù |

rasa-dhvani-guëébhüta-vyaìgyänäà känti-nämakaù ||11||

çleño vicitratä-mätram adoñaù samatä-param |

na guëatvaà samädheç ca tena närtha-guëäù påthak ||12||

iti sähitya-darpaëe guëa-vivecano näma

añöamaù paricchedaù

||8||

—o)0(o—

(9)

navamaù paricchedaù

réti-nirëayaù

pada-saìghaöanä rétir aìga-saàsthä-viçeñavat |

upakartré rasädénäà sä punaù syäc caturvidhä ||1||

vaidarbhé cätha gauòé ca päïcälé läöikä tathä |

mädhurya-vyaïjakair varëai racanä lalitätmikä ||2||

avåttir alpa-våttir vä vaidarbhé rétir iñyate |

ojaù prakäçakair varëair bandha äòambaraù punaù ||3||

samäsa-bahulä gauòé varëaiù çeñaiù punar dvayoù |

samasta-païcaña-pado bandhaù päïcälikä matä ||4||

läöé tu rétir vaidarbhé-päïcälyor antare sthitä |

kvacit tu vakträdyaucityäd anyathä racanädayaù ||5||

iti sähitya-darpaëe réti-vivecano näma

navamaù paricchedaù

||9||

(10)

daçama-paricchedaù

alaìkära-tattvam

çabdärthayor asthirä ye dharmäù çobhätiçäyinaù |

rasädén upakurvanto’laìkäräs te’ìgadädivat ||1||

[çabdälaìkäräù]

äpätato yad arthasya paunaruktyena bhäñaëam |

punar uktavad äbhäsaù sa bhinnäkära-çabdagaù ||2||

anupräsaù çabda-sämyaà vaiñamye’pi svarasya yat |

cheko vyaïjana-saìghasya sakåt sämyam anekadhä ||3||

anekasyaikadhä sämyam asakåd väpy anekadhä |

ekasya sakåd apy eña våtty-anupräsa iñyate ||4||

uccäryatväd yad ekatra sthäne tälüradädike |

sädåçyaà vyaïjanasyaitac chruty-anupräsa iñyate ||5||

vyaïjanaà ced yathävasthaà sahäyena svareëa tu |

ävartyate’ntya-yojyatväd antyänupräsa eva tat ||6||

çabdärthayoù paunaruktyaà bhavet tätparya-mätrataù |

läöänupräsa ity ukto’nupräsaù païcadhä mataù ||7||

saty arthe påthag-arthäyäù svara-vyaïjana-santateù |

krameëa tenaivävåttir yamakaà vinigadyate ||8||

anyasyänyärthakaà väkyam anyathä yojayed yadi |

anyaù çleñeëa käkvä vä sä vakroktis tato dvidhä ||9||

çabdair eka-vidhair eva bhäñäsu vividhäsv api |

väkyaà yatra bhavet so’yaà bhäñä-sama itéñyate ||10||

çliñöaiù padair anekärthäbhidhäne çleña ucyate |

varëa-pratyaya-liìgänäà prakåtyoù padayor api ||11||

çleñäd vibhakti-vacana-bhäñäëäm añöadhä ca saù |

punas tridhä sabhaìgo’bhaìgas tad ubhayätmakaù ||12||

padyädyäkära-hetutve varëanäà citram ucyate |

rasasya paripanthitvän nälaìkäraü prahelikä ||13||

ukti-vaicitrya-mätraà sä cyuta-dattäkñarädikä |

[arthälaìkäräù]

sämyaà väcyam avaidharmye väkyaikye upamä dvayoù ||14||

sä pürëä yadi sämänya-dharma aupamya-väci ca |

upamänaà copameyaà bhaved väcyam iyaà punaù ||15||

çrauté yathevävä-çabdä ivärtho vä vatir yadi |

ärthé tulya-samänädyäs tulyärtho yatra vä vatiù ||16||

dve tad-dhite samäse’pi väkye pürëä ñaò eva tat |

luptä sämänya-dharmäder ekasya yadi vä dvayoù ||17||

trayäëäà vänupädäne çrauty ärthé säpi pürvavat |

pürëävad dharma-lope sä vinä çrautéà tu tad-dhite ||18||

ädhära-karma-vihite dvividhe ca kyaci kyaìi |

karma-kartror ëamuli casyäd evaà païcadhä punaù ||19||

upamänänupädäne dvidhä väkya-samäsayoù |

aupamya-väcino lope samäse kvipi ca dvidhä ||20||

dvidhä samäse väkye ca lope dharmopamänayoù |

kvip-samäsa-gatä dvedhä dharmevädivi-lopane ||21||

upameyasya lope tu syäd ekä pratyaye kyaci |

dharmopameya-lope’nyä trilope ca samäsa-gä ||22||

tenopamäyä bhedäù syuù saptaviàçati-saìkhyakäù |

eka-rüpaù kvacit kväpi bhinnaù sädhäraëo guëaù ||23||

bhinne bimbänubimbatvaà çabda-mätreëa vä bhidä |

eka-deça-vivartiny upamä väcyatva-gamyate ||24||

bhavetäà yatra sämyasya kathitä rasanopamä |

yathordhvam upameyasya yadi syäd upamänatä ||25||

mälopamä yad ekasyopamänaà bahu dåçyate |

upamänopameyatvam ekasyaiva tv ananvayaù ||26||

paryäyeëa dvayor etad upameyopamä matä |

sadåçänubhaväd vastu-småtiù smaraëam ucyate ||27||

rüpakaà rüpitäropäd viñaye nirapahnave |

tat paramparitaà säìgaà niraìgam iti ca tridhä ||28||

yatra kasyacid äropaù paräropaëa-käraëam |

tat paramparitaà prähuù çliñöäçliñöa-nibandhanam ||29||

pratyekaà kevalaà mälä-rüpakaà ceti caturvidham |

aìgino yadi säìgasya rüpaëaà säìgam eva tat ||30||

samasta-vastu-viñayam eka-deça-vivarti ca |

äropyäëäm açeñäëäà çäbdatve prathamaà matam ||31||

yatra kasyacid ärthatvam eka-deça-vivarti tat |

niraìgaà kevalasyaiva rüpaëaà tad api dvidhä ||32||

mälä-kevala-rüpatvät tenäñöau rüpaka-bhedäù |

dåçyante kvacid äropyäù çliñöäù saìge'pi rüpake ||33||

adhikärüòha-vaiçiñöyaà rüpakaà yat tad eva tat |

viñayärthatayäropye prakåtärthopayogini ||34||

pariëämo bhavet tulyä tulyädhikaraëo dvidhä |

sandehaù prakåte'nyasya saàçayaù pratibhotthitaù ||35||

çuddho niçcaya-garbhäsau niçcayänta iti tridhä |

sämyäd atasmiàs tad-buddhir bhräntimän pratibhotthitä ||36||

kvacid bhedäd gåhétåëäà viñayäëäà tathä kvacit |

ekasyänekadhollekho yaù sa ullekha ucyate ||37||

prakåtaà pratiñidhyänyasthäpanaà syäd apahnutiù |

gopanéyaà kam apy arthaà dyotayitvä kathaïcana ||38||

yadi çleñeëänyathä vänyathayet säpy apahnutiù |

anyan niñidhya prakåta-sthäpanaà niçcayaù punaù ||39||

bhavet sambhävanotprekñä prakåtasya parätmanä |

väcyä pratéyamänä sä prathamaà dvividhä matä ||40||

väcye vädeù prayoge syäd aprayoge parä punaù |

jätir guëaù kriyä dravyaà yad utprekñyaà dvayor api ||41||

tad añöadhäpi pratyekaà bhäväbhäväbhimänataù |

guëa-kriyä-svarüpatvän nimittasya punaç ca täù ||42||

dvätriàçad-vidhatäà yänti tatra väcyäbhidhäù punaù |

vinä dravyaà tridhä sarväù svarüpa-phala-hetugäù ||43||

ukty-anuktyor nimittasya dvidhä tatra svarüpagäù |

pratéyamänä bhedäç ca pratyekaà phala-hetugäù ||44||

ukty-anuktyoù prastutasya pratyekaà tä api dvidhä |

alaìkäräntarotthä sä vaicitryam adhikaà bhajet ||45||

siddhatve'dhyavasäyasyätiçayoktir nigadyate |

bhede’py abhedaù sambandhe’sambandhas tad-viparyayau ||46||

paurväparyätmakaà kärya-hetvoù sä païcadhä mataù |

padärthänäà prastutänäm anyeñäà vä yadä bhavet ||47||

eka-dharmäbhisambandhaù syät tadä tulyayogitä |

aprastuta-prastutayor dépakaà tu nigadyate ||48||

atha kärakam ekaà syäd anekäsu kriyäsu cet |

prativastüpamä sä syäd väkyayor gamya-sämyayoù ||49||

eko’pi dharmaù sämänyo yatra nirdiçyate påthak |

dåñöäntas tu sadharmasyäpi vastunaù pratibimbanaù ||50||

sambhavan vastusambandho'sambhavan väpi kutracit |

yatra bimbänubimbatvaà bodhayets sä nidarçanä ||51||

ädhikyam upameyasyopamänän nyünatäthavä |

vyatireka eka ukte'nukte hetau punas tridhä ||52||

caturvidho'pi sämyasya bodhanäc chabdato'rthataù |

äkñepäc ca dvädaçadhä çleñe'péti trirañöadhä ||53||

pratyekaà syän militäñöa-catväriàçad-vidhaù punaù |

sahärthasya baläd ekaà yatra syäd väcakaà dvayoù ||54||

sä sahoktir müla-bhütätiçayoktir yadä bhavet |

vinoktir yad vinänyena näsädhv anyad asädhu vä ||55||

samäsoktiù samair yatra kärya-liìga-viçeñaëaiù |

vyavahära-samäropaù prakåtenäsya vastunaù ||56||

uktair viçeñaëaiù säbhipräyaiù parikaro mataù |

çabdaiù svabhäväd ekärthe çleño’nekärtha-väcanam ||57||

kvacid viçeñaù sämänyät sämänyaà vä viçeñataù |

käryän nimittaà käryaà ca hetor atha samät samam ||58||

aprastutät prastutaà ced gamyate païcadhä tataù |

aprastuta-praçaàsä syäd uktä vyäja-stutiù punaù ||59||

nindä-stutibhyäà väcyäbhyäà gamyatve stuti-nindayoù |

paryäyoktaà yadä bhaìgyä gamyam eväbhidhéyate ||60||

sämänyaà vä viçeñeëa viçeñas tena vä yadi |

käryaà ca käraëenedaà käryeëa ca samarthyate ||61||

sädharmyenetareëärthäntara-nyäso’ñöadhä tataù |

hetor väkya-padärthatve kävya-liìgo nigadyate ||62||

anumänaà tu vicchityä jïänaà sädhyasya sädhanät |

abhedenäbhidhä-hetur hetor hetumatä saha ||63||

anukülaà prätikülyam anuküla-vidhäyi cet |

vastuno vaktum iñöasya viçeña-pratipattaye ||64||

niñedhäbhäsa äkñepo vakñyamäëoktago dvidhä |

aniñöasya tathärthasya vidhyäbhäsaù paro mataù ||65||

vibhävanä vinä hetuà käryotpattir yad ucyate |

uktänukta-nimittatväd dvidhä sä parikértitä ||66||

sati hetau phaläbhäve viçeñoktis tathä dvidhä |

jätiç caturbhir jätädyair guëo guëädibhis tribhiù ||67||

kriyä ca kriyädravyäbhyäà dravyaà dravyeëa vä mithaù |

viruddham iva bhäseta virodho'sau daçäkåtiù ||68||

kärya-käraëayor bhinna-deçatäyâm asaìgatiù |

guëau kriye vä yat syätäà viruddhe hetu-käryayoù ||69||

yad värabdhasya vaiphalyam anarthasya ca sambhavaù |

virüpayoù saàghaöanä yä ca tad viñamaà matam ||70||

samaà syäd änurüpyeëa çläghä yogyasya vastunaù |

vicitraà yad viruddhasya kåtir iñöa-phaläptaye ||71||

äçrayäçrayinor ekasyädhikye'dhikam ucyate |

anyonyam ubhayor eka-kriyäyäù käraëaà mithaù ||72||

yad ädheyam anädhäram ekaà cäneka-gocaram |

kiïcit prakurvataù käryam açakyasyetarasya vä ||73||

käryasya karaëaà daiväd viçeñas trividhas tataù |

vyäghätaù sa tu kenäpi vastu yena yathäkåtam ||74||

tenaiva ced upäyena kurute'nyas tad anyathä |

saukäryeëa ca käryasya viruddhaà kriyate yadi ||75||

paraà paraà prati yadi pürva-pürvasya hetutä |

tadä käraëa-mäla syät tan mälä-dépakaà punaù ||76||

dharmiëäm ekadharmeëa saàbaddho yady athottaram |

pürvaà pürvaà prati viçeñaëatvena paraà param ||77||

sthäpyate'pohate vä cet syät tadaikävalé dvidhä |

uttarottaram utkarño vastunaù sära ucyate ||78||

yathäsäìkhyam anuddeça uddiñöänäà krameëa yat |

kvacid ekam anekasmin ekaà caikaçaù kramät ||79||

bhavati kriyate vä cet tadä paryäya iñyate |

parivåttir vinimayaù sama-nyünädhikair bhavet ||80||

praçnäd apraçnato väpi kathitäd vastuno bhavet |

tädåg anya-vyäpohaç cec chäbda ärtho'thavä tadä ||81||

parisaìkhyottaraà praçnasyottaräd unnayo yadi |

yac cäsakåd asambhävyaà saty api praçna uttaram ||82||

daëòäpüpikayänyärthägamo'rthäpattir iñyate |

vikalpas tulya-balayor virodhaç cäntaräyataù ||83||

samuccayo'yam ekasmin sati käryasya sädhake |

khalekapotikä-nyäyät tat-karas tat-paro'pi cet ||84||

guëau kriye vä yugapat syätäà yad vä guëa-kriye ||

samädhiù sukare kärye daiväd vastv antarägamät ||85||

pratyanékam açaktena pratékäre ripor yadi |

tadéyasya tiraskäras tasyotkarñasya sädhakaù ||86||

prasiddhasyopamänasyopameyatva-prakalpanam |

niñphalatväbhidhänaà vä pratépam iti kathyate ||87||

uktvä cätyantam utkarñam atyutkåñöasya vastunaù |

kalpite'py upamänatve pratépaà kecid ücire ||88||

mélitaà vastuno guptiù kenacit tulya-lakñmaëä |

sämänyaà prakåtasyänya-tädätmyaà sadåçair guëaiù ||89||

tadguëaù sva-guëa-tyägäd atyutkåñöa-guëa-grahaù |

tad-rüpänahäras tu hetau saty apy atadguëaù ||90||

saàlakñitas tu sükñmo'rtha äkäreëeìgitena vä |

kayäpi sücyate bhaìgyä yatra sükñmaà tad ucyate ||91||

vyäjoktir gopanaà vyäjäd udbhinnasya tu vastunaù |

svabhävoktir durühärthaù svakriyä-rüpa-varëanam ||92||

adbhutasya padärthasya bhütasyärthe bhaviñyataù |

yat pratyakñäyamänatvaà tad bhävikam udähåtam ||93||

lokätiçayasampattir vastunodättam ucyate |

yad väpi prastutasyäìgaà mahatäà caritaà bhavet ||94||

rasa-bhävau tad-äbhäsau bhävasya praçamas tathä |

guëé-bhütatvam äyänti yadälaìkåtayas tadä ||95||

rasavat preya ürjasvi samähitam iti kramät |

bhävasya codaye sandhau miçratve ca tad-äkhyakäù ||96||

yady eta evälaìkäräù paraspara-vimiçritäù |

tadä påthag-alaìkärau saàsåñöiù saìkaras tathä ||97||

aìgäìgitve'laàkåténäà tadvad ekäçrayasthitau |

sandigdhatve ca bhavati saìkaras trividhaù punaù ||98||

çré-candra-çekhara-mahä-kavi-candra-sünu-

çré-viçvanätha-kaviräja-kåtaà prabandham |

sähitya-darpaëam amuà sudhiyo vilokya

sähitya-tattvam akhilaà sukham eva vitta ||99||

yävat prasannendu-nibhänanä

çré-näräyaëasyäìkam alaìkaroti |

tävan manaù saàmadayan kavénäm

eña prabandhaù prathito’stu loke ||100||

ity älaìkärika-cakravarti-sändhi-vigrahika-mah äpätra-çré-viçvanätha-kaviräja-kåte

sähitya-darpaëe daçamaù paricchedaù

||10||

—o)0(o—

samäptaç cäyaà granthaù |

1 abhidhä-müla-rüpaù |

Página PRINCIPAL OBRAS y AUTORES CLÁSICOS Agradecimientos Cuadro General Disculpen las Molestias Conceptos Hinduistas (1428)SC Category:Hindu (mythology) (3256)SC | Category:Hindu mythology (3270)SC | Categoría:Mitología hindú (3288)SC (indice) | Categoría:Mitología hindú (videos) (3289)SC | Conceptos Hinduista (A - G) SK y SC (videos) (3294)SC Aa-Anc · Aga - Ahy · Ai - Akshay · Akshe - Amshum · Ana - Ancie · Ang - Asvayu · Ata - Az · Baa-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bu · C · Daa-Daz · De · Dha-Dry · Du-Dy · E · F · Gaa-Gayu · Ge-Gy · Ha-He · Hi-Hy · I · J · K · Ka - Kam · Kan - Khatu · Ki - Ko · Kr - Ku · L · M · N · O · P · R · S · Saa-San · Sap-Shy · Si-Sy · Ta - Te · U · V · Ve-Vy · Y · Z Conceptos Hinduistas (2919)SK | (2592)SK Aa-Ag · Ah-Am · Ana-Anc · And-Anu · Ap-Ar · As-Ax · Ay-Az · Baa-Baq · Bar-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bhy · Bo-Bu · Bra · Brh-Bry · Bu-Bz · Caa-Caq · Car-Cay · Ce-Cha · Che-Chi · Cho-Chu · Ci-Cn · Co-Cy · Daa-Dan · Dar-Day · De · Dha-Dny · Do-Dy · Ea-Eo · Ep-Ez · Faa-Fy · Gaa-Gaq · Gar-Gaz · Ge-Gn · Go · Gra-Gy · Haa-Haq · Har-Haz · He-Hindk · Hindu-Histo · Ho-Hy · Ia-Iq · Ir-Is · It-Iy · Jaa-Jaq · Jar-Jay · Je-Jn · Jo-Jy · Kaa-Kaq · Kar-Kaz · Ke-Kh · Ko · Kr · Ku - Kz · Laa-Laq · Lar-Lay · Le-Ln · Lo-Ly · Maa-Mag · Mah · Mai-Maj · Mak-Maq · Mar-Maz · Mb-Mn · Mo-Mz · Naa-Naq · Nar-Naz · Nb-Nn · No-Nz · Oa-Oz · Paa-Paq · Par-Paz · Pe-Ph · Po-Py · Raa-Raq · Rar-Raz · Re-Rn · Ro-Ry · Saa-Sam · San-Sar · Sas-Sg · Sha-Shy · Sia-Sil · Sim-Sn · So - Sq · Sr - St · Su-Sz · Taa-Taq · Tar-Tay · Te-Tn · To-Ty · Ua-Uq · Ur-Us · Vaa-Vaq · Var-Vaz · Ve · Vi-Vn · Vo-Vy · Waa-Wi · Wo-Wy · Yaa-Yav · Ye-Yiy · Yo-Yu · Zaa-Zy HINDUISMO (3270)SC | 1º Sri Garga-Samhita

Sri Garga-Samhita | Oraciones Selectas al Señor Supremo | Devotees Vaishnavas | Dandavat pranams - All glories to Srila Prabhupada | Dandavat pranams | Santos Católicos | El Mundo del ANTIGUO EGIPTO II | El Antiguo Egipto I |Archivo Cervantes | Neale Donald Walsch | Sivananda Yoga | SWAMIS | Hari Katha | Hinduismo | Biografías