viernes, 8 de enero de 2010

Sri Bhakti-rasamrta-sesa 2º Parte

Agradecimiento: http://b4tea.com/fun/days/janmashtami-photos-sri-krishna-jayanti-wallpapers

Jagadananda Das

Sri Bhakti-rasamrta-sesa: 1ª Parte | 2ª Parte | 3ª Parte

çré-bhakti-rasämåta-çeñaù - 2º

8. bhräntimän

sämyäd atasmiàs tad-buddhir bhräntimän pratibhotthitä ||58||

yathä—

mal-lakñmyäs tava janma-sindhu-mananäd daivä namasyanti yäà

tvat-kérti-prathimeti sädaratayä devyaù samarcanti ca |

tvat-präpti-prathaka-smita-dyuti-dhiyä paryemi cähaà hariù

seyaà candramasaà prabhä na kurute kasya bhramaà rädhike ||

svarasotthäpitä bhräntir näyam alaìkäraù | yathä—çuktikäyäà rajatam iti | na cäsädåçyamülä, yathä—

saìgama-viraha-vikalpe varam iha viraho na saìgamaù çaureù |

saìge sa eka eva tribhuvanam api tan-mayaà virahe ||^¹

lävaëya-vanyotsalile'gha-vidviño

rädhätma-mürtià pratibimbitäà hådi |

dåñöväìganäà svaà pratikurvatéà paräà

niçcitya roñäd vimukhé sma vepyate || (go.lé. 17.14)

—o)0(o—

9. ullekha

kvacid bhedäd gåhétåëäà viñayäëäà tathä kvacit |

ekasyänekadhollekho yaù sa ullekha ucyate ||59||

krameëa, yathä—

priya iti gopa-vadhübhiù

çiçur iti våddhair adhéça iti devaiù |

puruñottama iti bhaktair

brahmety upaniñadbhir ucyate kåñëaù || (sä.da.)

atraikasyäpi kåñëasya tat-tad-guëa-prakäçäd anekadhollekhe gopa-vadhv-ädénäà rucy-ädayo yathä-yogaà prayojakäù | yad ähuù—

yathä-ruci yathärthitvaà yathä-vyutpatti bhidyate |

abhedo'py artha ekasmin na tu sandhäna-sädhitaù ||

atra kåñëasya priyatvädénäà västavatvena grahétå-bhedena ca na mälä-rüpakaà, na ca bhräntimän | na cäyaà abhede bheda ity evaà-rüpätiçayoktiù | tathä hi—anya-deväìga-lävaëyam ity ädau lävaëyäder viñayasya påthaktvenäpy adhyavasänät | na ceha kåñëe gopa-vadhü-prabhåtibhiù priyatvädy adhyavaséyate | priyatvädeù kåñëe tättvikatvät |

kecid ähuù—"ayam alaìkäro niyamenälaìkäräntara-vicchitti-mülaù |" uktodäharaëe ca çiçutvädénäà niyamäbhipräyät priyatvädénäà bhinnatvädy-adhyavasäya ity atiçayoktir asti | tat-sad-bhäve ca pratyetå^²-bhedena nänätva-pratéta-rüpo vicchitti-viçeña ullekha-bhinnälaìkära-prayojakaù | çré-kaëöha-jana-pada-varëane—"vajra-païjaram iti çaraëägataiù, ambara-vivaram iti vätikaiù" ity ädiç cätiçayokter vivikto viñayaù | iha ca rüpakälaìkära-yogaù |

vastutas tv ambara-vivaram ity ädau bhräntimantam evecchanti, na rüpakam | bheda-pratéti puraù-sarasyaiväropasya gauëé-müla-rüpakädi-prayojakatvät | yad ähuù çäréraka-mémäàsä-bhäñya-vyäkhyane väcaspati-miçräù—"api ca para-çabdaù paratra lakñyamäëa-guëa-yogena vartate iti yatra prayoktå-pratipatroù sampratipattiù sa gauëaù, sa ca bheda-pratyaya- puraùsaraù" iti | iha tu vätikänäà çré-kaëöha-janapade bhränti-kåtämbaratvädy-äropa iti |

atraiva ca "tapo-vanam iti munibhiù kämäyatanam iti veçyäbhiù" ity ädau pariëämälaìkära-yogaù |

"gämbhéryeëa samudro'pi gauraveëäsi parvata" [kävyädarça 2.85] ity ädau cänekatvollekhe gämbhéryädi-viñaya-bhedaù prayojakaù | atra ca rüpaka-yogaù |

"gurur vacasi påthur urasi arjuno yaçasi" ity ädikasya rüpakäd viviktau viñaya iti | atra hi çleña-mülätiçayokti-yogaù ||

vadänyeças tåñëä-nicaya-cita-cittaiù karuëa-räö

vipannaiù kandarpo yuvati-nikarair måtyur aribhiù |

adhéçaù sad-bhaktaiù sahaja-nija-bandhur vraja-janaiù

pratétaù kåñëo'säv iti vividha-lokair bahu-vidhaù || (go.lé. 17.20)

tau çubhra-dyuti-néra-dyuti-haräv indräçma-hema-prabhä

håd-vastrau sita-kaïja-néla-kamala-çré-cauri-cärv-änanau |

caïcat-khaïjanäkñi-yugalau danténdra-jid-vikramau

tän astambhayatäà janän yad akhiläàs tan miträ citraà nahi || (go.ca. 1.2.15)

—o)0(o—

10. apahnuti

prakåtaà pratiñidhyänyasthäpanaà syäd apahnutiù ||60||

iyaà ca dvidhä—kvacid apahnava-pürvakäropaù, kvacid äropa-pürvakäpahnava iti | krameëa yathä—

nedaà nabho-maëòalam ambu-räçir

naitäç ca täräù nava-phena-bhaìgäù |

näyaà çaçé kuëòalitaù phaëéndro

näsau kalaìkaù çayito muräriù || (sä.da.)

rädhe paçya caramäcala-cüòa-cumbi

hiëòéra-piëòa-ruci bhäti sudhäàçu-bimbam |

uddépitasya rajanéà madanänalasya

dhümaà dadhat prakaöa-läïchana-kaitavena || (sä.da.)

evaà "viräjati vyoma-vapuù payodhis tärä-mayäs tatra ca phena-bhaìgäù" ity ädy-äkäreëa ca prakåta-niñedho väcyaù |

gopanéyaà kam apy arthaà dyotayitvä kathaïcana |

yadi çleñeëänyathä vänyathayet säpy apahnutiù ||61||

çleñeëa, yathä—

meghägama-samaye’sminn adhigata-haritä dåçäà sampat |

haraye spåhayasi rädhe nahi nahi çädvala-vibhütaye dviñati || (go.ca. 1.17.29)

aträdhigata-haritvam eva dåçäà sampad ity anyathä kåtam | yataù çädvala-vibhütaya ity uktam |

açleñeëa, yathä—

iha puro'nila-kampita-vigrahä

milati kä na vanaspatinä latä |

smarasi kià sakhi känta-ratotsavaà

nahi ghanägama-rétir udähåtä || (sä.da.)

vakroktau paroktasyänyathäkaraëam | iha tu svokter iti bhedaù | gopana-kåtä gopanéyärthasya prathamam abhihitatvän na vyäjoktiù ||

ahaha paçyata kåñëaghanäghanaà

prasajaté capalä khalu khelati |

smarasi kià nu hareù smarakautukaà

nahi nahédam åtor guëavarëanam || (go.ca. 1.17.28)

näbhir lomävalir urasijadvandvam äsyaà vibhäti

çrérädhäyäyäm iti vidhikåtä paçyatäà bhräntir eñä |

satyaà sändrämåtamayasarasyekanälottham abja

dvandvaà çaçvat karaparicayair mélayanadévyaténduù || (go.lé. 11.43)

—o)0(o—

11. niçcayaù

anyan niñidhya prakåta-sthäpanaà niçcayaù punaù ||62||

niçcayayäkhyo'laìkäraù | anyad äropyamäëam, yathä—

hådi bisa-latä-häro näyaà bhujaìgama-näyakaù

kuvalaya-dala-çreëé kaëöhe na sä garala-dyutiù |

malaya-jarajo nedaà bhasma priyä-rahite mayi

prahara na hara-bhräntyänaìga krudhä kià mudhä dhävasi || (sä.da.)

na hy ayaà niçcayäntaù sandehaù | tatra saàçaya-niçcayayor ekäçrayatvenävasthänät | atra tu anaìgasya saàçayaù kåñëasya niçcayaù | kià ca nänaìgasya ca saàçayaù, eka koöy-anadhike jïäne tathä-ceñöatväsambhavät | tarhi bhräntimän astu | astu nänänaìgasya bhräntiù | na ceha tasyäç camatkära-vidhäyitvam | api tu tathävidha-näyakädy-uktir eveti sahådaya-saàvedyam | kià cävivakñite'pi anaìgasya dhävanädau bhräntau vä näyaka-cäöv-ädi-rüpeëaiva sambhavati tathä-vidhoktiù |

na tu rüpaka-dhvanir iyaà, bisalatäder nirdhäraëät | na cäpahnutiù, prastutäniñedhäd iti påthag evälaìkäraç cirantanälaìkärebhyaù | çuktikäyäà rajata-dhiyä patati puruñe çuktikeyaà na rajatam iti kasyacid uktir näyam alaìkäraù, vaicitryäbhävät |

näsau meghaù paçya govardhanädrir

näyaà navyas tasya bhägaù sa kåñëaù |

neyaà vidyul-lola-pétäàçuka-çrér

naitan mandaà garjitaà narma-värtä || (go.ca. 1.19.7)

airävato'yaà na tu çubhra-meghaù

çarmäçru-dhärä na tu våñöi-väri |

çadaù stuténäà na tu manda-garjaù

çakras tad aträïcati cakra-päëim || (go.ca. 1.18.4)

—o)0(o—

12. utprekñä

bhavet sambhävanotprekñä prakåtasya parätmanä |

väcyä pratéyamänä sä prathamaà dvividhä matä ||63||

väcye vädeù prayoge syäd aprayoge parä punaù |

jätir guëaù kriyä dravyaà yad utprekñyaà dvayor api ||64||

tad añöadhäpi pratyekaà bhäväbhäväbhimänataù |

guëa-kriyä-svarüpatvän nimittasya punaç ca täù ||

dvätriàçad-vidhatäà yänti...................................||65||

atra väcyotprekñäyä udäharaëa-dik—

abhisäre cala-celä vraja-tanvénäà taté ruruce |
api kià vijaya-patäkä dadhire’naìgasya saìgatiù || (go.ca. 1.34.45)

atra vijaya-patäkänäà bahutväj jäty-utprekñä | jäty-äkhyäyäm ekasmin bahu-vacanam anyatarasyäm iti nyäyät |

jïäne'nalpa-bhäñitä vérye kñäntir däne'py amänitä |

evaà çrématy uddhave kià guëä guëa-vibhüñitäù ||

atra vibhüñitatvaà guëaù |

päïcajanya-svanaù kåñëa-dviò-vadhü-garbha-pätanaù |

präyaçcittaà påcchatéva çuddhyai vidha-sabhäà gataù ||

atra påcchatéti kriyäù |

cakora-jayinoù kåñëa-netrayor api poñakaù |

mukha-bimbaù sa rädhäyäù pürëaç candra iväparaù ||

atra candra ity eka-vyaktatväd dravyam | ete bhäväbhimäne | abhäväbhimäne, yathä—

rädhäyäs tad-vidhau bhütvä kañöaà tau gaëòa-maëòalau |

apaçyantäv ivänyonyaà täruëye päëòutäà gatau ||

aträpaçyantäv iti kriyäyä abhävaù | evam anyat |

nimittasya guëa-rüpatve, yathä—païcajanyety ädau påcchatéveti kriyäyäà nimittaà garbha-pätanatvaà guëaù | apaçyantäv ivety ädau päëòutä-gamana-rüpa-kriyä-nimittam | evam anyat |

pratéyamänotprekñä, yathä—

rädhäyä netra-yugalaà tiryag aïcati sarvadä |

épsität tvad iyaà rundhe svam itthaà soòhum akñamam ||

atra soòhum akñamam iveti pratéyate | evam anyat |

nanu dhvani-nirüpaëa-prastäve'laìkäräëäà sarveñäm api vyaìgyatvaà bhavatéty uktam | atra punar viçiñya katham utprekñäyäù pratéyamänatvam ? ucyate—vyaìgyotprekñäyäà "mahilä sahassa" ity ädäv utprekñäà vinäpi väkya-viçräntiù | iha tu netra-yugalasya vicära-kartåtväbhävät soòhum akñamam iti nopapadyate | tasmäd utprekñäträvaçyaà pratipattavyä |

atra väcyotprekñäyäù ñoòaçasu bhedeñu viçeñam äha—

..........................................tatra väcyäbhidäù punaù |

vinä dravyaà tridhä sarväù svarüpa-phala-hetugäù ||66||

atrokteñu väcya-pratéyamänotprekñä-bhedeñu madhye ye väcyotprekñäyäù ñoòaça-bhedäs teñu jäty-ädénäà trayäëäà ye dvädaça-bhedäs teñäà pratyekaà svarüpa-phala-hetu-gatatvena dvädaça-bhedatayä ñaö-triàçad-bhedäù | dravyasya svarüpotprekñaëam eva na^³ sambhavatéti catvära iti militvä catväriàçad-bhedäù |

atra svarüpotprekñä, yathä pürvodäharaëe "anaìgasya vijaya-patäkä iva guëä guëa-vibhüñitä" ity ädau jäti-guëa-svarüpagä |

phalotprekñä, yathä—

rävaëasyäpi rämästo bhittvä hådayam äçugaù |

viveça bhuvam äkhyätum uragebhya iva priyam ||

aträkhyätum iveti [bhü-]praveça-phalaà kriyä-rüpam utprekñitam |

hetütprekñä, yathä—

saiñä sthalé yatra vicinvatä tväà

bhrañöaà mayä nüpuram ekam ürvyäm |

adåçyata tvac-caraëäravinda-

viçleña-duùkhäd iva baddha-maunam ||

atra duùka-rüpa-guëo hetutvenotprekñitaù | evam anyat |

ukty-anuktyor nimittasya dvidhä tatra svarüpagäù ||67||

teñu catväriàçat-saìkhyakeñu bhedeñu madhye ye svarüpagäyäù ñoòaça-bhedäs te utprekñä-nimittasya upädänänupädänäbhyäà dvätriàçad-bhedä iti militvä ñaöpaïcäçad-bhedäù väcyotprekñäyäs tatra nimittasyopädänaà, yathä pürvodähåte "päïcajanya"^⁴ ity ädau präyaçcitta praçnädau nimittaà garbha-pätana-pätakitvam upättam | anupädäne, yathä—"kåñëaù käma iväparaù" ity atra tathä-vidha-saundaryätiçayo nopättaù |

hetu-phalayos tu niyamena nimittasyopädänam eva | tathä hi—"viçleña-duùkhäd iva" ity atra yan nimittaà baddha-maunatvam | "äkhyätum iva" ity atra ca bhü-praveças tayor anupädäne'saìgatam eva väkyaà syät |

pratéyamänäyäù ñoòaçasu bhedeñu viçeñaëam äha—

pratéyamänäbhedäç ca pratyekaà phala-hetugäù ||68||

yathodähåte "rädhäyä netra-yugalam" ity ädau soòhum akñamam iti hetur utprekñitaù | asyäm api nimittänupädänaà na sambhavati | ivädy-anupädäne [nimittasya cäkértane] utprekñaëasya pramätur niçcetum açakyatvät | svarüpotprekñäpy atra na sambhavati | dharmäntara-tädätmya-nibandhanäyäm asyäm ivädy-aprayoge viçeñaëa-yoge sat-yoge saty atiçayokter abhyupagamät | yathä "ayaà räjäparaù päkaçäsanaù" iti | viçeñaëäbhäve ca rüpakasya, yathä—"räjä päka-çäsanaù" iti | tad evaà dvätriàçat-prakäräù pratéyamänotprekñä |

ukty-anuktyoù prastutasya pratyekaà tä api dvidhä ||69||

tä utprekñäù | uktau yathä—"abhisäre" ity ädi | anuktau, yathä—"limpatéva tamo'ìgäni varñatéväïjanaà nabhaù |" atra tamaso lepanasya vyäpana-rüpo viñayo nopättaù | aïjana-varñaëasya tamaù-sampätaù | anayor utprekñä-nimittaà ca tamaso bahulatvaà dhärä-rüpodhaù-saàyogaç ca yathäsaìkhyam |

kecit tu "[a]lepana-kartå-bhütam api tamo-lepana-kartåtvenotprekñitaà vyäpanaà ca nimittam | evaà ca nabho'pi varñä-kriyä-kartåtvena" ity ähuù |

alaìkäräntarotthä sä vaicitryam adhikaà bhajet ||70||

atra säpahnavotprekñä, yathä—

açru-cchalena rukmiëyä huta-pävaka-dhüma-kalaçäkñyäù |

apräpya mänam aìge vigalati lävaëya-väri-pura iva ||

çleña-hetukaà, yathä—

muktotkaraù saìkaöa-çukti-madhyäd vinirgataù çré-våñabhänujäyäù |

jänémahe'syäù kamanéya-kambu-grévädhiväsäd guëavattvam äpa ||

atra guëavattvaà çleñaù | kambu-grévädhiväsäd iti utprekñä-hetuù | jänémahe ity utprekñä-väcakam | evam—“manye çaìke dhruvaà präyo nünam ity evam ädayaù |”

kvacid upamotprekñä, yathä—

päre-jalaà néra-nidher apaçyan

murärir änéla-paläça-räçéù |

vanävalér utkalikä-sahasra-

pratikñaëotkülita-çaivaläbhäù ||

aträbhä-çabdasya upamä-väcakatväd upakrame upamä | paryavasäne tu jaladhi-tére çaivala-sambhävanänupapatteù sambhävanotthänam ity utprekñä |

evaà viraha-varëane “keyüräyitam äìgadaiù” ity atra “vikäçi-nélotpalati sma karëe çré-rädhikäyäù kuöilaù kaöäkñaù” ity ädau ca jïeyam |

bhräntimad-alaìkäre “mal-lakñmyäs tava janma” ity ädau bhräntänäà devädénäà viñayasya candraprabhäyä jïänam eva nästi | tad-upanibandhanasya kavinaiva kåtatvät | iha tu sambhävanä-kartur viñayasyäpi jïänam iti dvayor bhedaù |

sandehe tu sama-kakñatayä koöi-dvayasya pratétiù | iha tu sambhävya-bhütaika-koöer utkaöeti | atiçayoktau viñayiëaù pratétasya paryavasäne’satyatä pratéyate | iha tu pratéti-käla eveti bhedaù |

raïjitä na vividhäs taru-çailä

nämitaà nu gagaëaà sthagitaà nu |

püritä nu viñayeñu dharitré

saàhåtä na kakubhas timireëa || [ki.a. 9]

ity atra yat tarv-ädau timiräkräntatä-raïjanädi-rüpeëa sandihyate iti sandehälaìkära iti kecit, tan na | eka-viñaye samäna-valatayäneka-koöi-sphuraëasyaiva sandehatvät | iha tu tarv-ädi-vyäpteù prati sambandhi-bhedaù | vyäpanäder nigaraëena raïjanädeù sphuraëaà ca |

anye tu—anirdhäraëa-rüpa-vicchitty-äçrayatvenaika-koöy-adhike’py ayaà sandeha-prakära iti | tad apy ayuktam | nirgérëa-svarüpasyänya-tädätmya-pratétir hi sambhävanä, tasyäç cätra sphuöatayä sambhavät | nu-çabdena caiva-çabdavat tasyä dyotanäd utprekñaiveyaà bhavituà yuktä, alam adåñöa-sandeha-prakära-kalpanayä |

hare yac candräntar-jalada-lava-léläà vitanute

tad äcañöe lokaù çaçaka iti no mäà prati tathä |

ahaà tv induà manye tvad-ari-virahäkränta-taruëé-

kaöäkñolkäpäta-vraëa-kiraëa-kalaìkäìkita-tanum ||

atra manye-çabda-prayoge'py ukta-rüpäyäù sambhävanäyä apratétir iti vitarka-mätraà, na säpahnavotprekñä |

nañöo nañöaù pratikuhu muhuù pürëatäm eti candro

räkäà räkäà prati na tu bhaved anya-rüpaù kadäpi |

nänyo hetus tad iha lalite véksya vékñya tvad-äsyaà

nünaà dhätä tam aticaturo nirmiméte’numäsam || (a.kau. 8.33)

utkérëair iva citritair iva navobhinnair ivodya-dvayaù

kunde vibhramitair iva smerakaläçäëe niçätair iva |

magnonmagnatayälasair iva bhåçaà lävaëya-väpé-jale

keyaà keli-kalä-nidhiù subala me ceto haraty aìgakaiù || (a.kau. 2.1)

jåmbhä’nubandha-vikasad-vadanodaräëäà

candraù kareëa kåpayeva kumudvaténäm |

nirväpya gäòha-virahänalam ujjvalantam

aìgära-puïjam iva karñati bhåìga-saìgam || (a.kau. 8.34)

çrévatsasya ca kaustubhasya ca ramädevyäç ca garhäkaro

rädhä-päda-saroja-yävaka-raso vakñaù-sthala-stho hareù |

bälärkadyuti-maëòaléva timireç chandena bandékåtä

kälindyäù payaséva péba-vikalaà raktotpalaà pätu vaù || (a.kau. 8.35)

—o)0(o—

13. atiçayokti^⁵

siddhatve'dhyavasäyasyätiçayoktir nigadyate ||71||

viñaya-nigaraëenäbheda-pratipattir viñayiëo’dhyavasäyaù | tasya cotprekñäyäà viñayiëo’niçcitatvena nirdeçät sädhyatvam | iha tu niçcitatvenaiva pratétir iti siddhatvam | viñaya-nigaraëaà cotprekñäyäà viñayasyädhaù karaëa-mätreëa | iha ca mukhaà dvitéyaç candra ity ädau yad ähuù |

viñayasyänupädäne’py upädäne’pi sürayaù |

adhaù-karaëa-mätreëa nigérëatvaà pracakñate || iti |

bhede’py abhedaù sambandhe’sambandhas tad-viparyayau |

paurväparyätmakaà kärya-hetvoù sä païcadhä mataù ||72||

tad-viparyayau abhede bhedaù | asambandhe sambandhaù | sä’tiçayoktiù |

(1) atra bhede'py abhedaù, yathä—

indur nélämbuja-yugam api tila-puñpaà sa-bandhükam |

yasyäà kanaka-latäyäà seyaà kåñëäìganä citram || (go.ca. 1.2.4)

atra çré-rädhikä-mukha-neträder indu-nélämbujädibhir abhedenädhyavasäyaù |

yathä vä—

mädhava tava rädhäyäà vidhur udayé pürëatäà labhatäm |

nélämbhoruha-yugalaà tasmin phullaà tad etad äçcaryam ||

yathä vä, viçleña-duùkhäd iva baddha-maunam | atra cetana-gata-maunatvam anyad acetana-gataà cänyad iti dvayor bhede’py abhedaù | evaà sahädhara-dalenäsyä yauvane räga-bhäk priyaù | aträdharasya rägo lauhityaà, priyasya prema, dvayor abhedaù |

(2) abhede bhedaù, yathä—

anyaiva saundarya samåddhir asyä

bhaìgé tathänyä vapuño dåçoç ca |

sväntasya colläsabharas tathänyo

rädhaiva sänyä priyasaìgamena || (go.lé. 11.140)

(3) sambandhe'py asambandhaù, yathä—

amåtaà cakora-vilasitam api çaçini kväpi nänvabhävéti |

rädhä-mukham anubhavatä hariëä tasmin tat tad eva manyeta ||

atra çaçini tat-tat-sambandhe’py asambandhaù |

(4) asambandhe sambandhaù, yathä—

yadi syän maëòale saktam indor indévara-dvayam |

tadopaméyate rädhä-vadane cäru-locanam ||

atra yady-artha-baläd ähåtena sambhavena sambhävanayä sambandhaù |

(5-6) käryakäraëayoù paurväparyaà ca dvidhä bhavati | käraëät prathamaà käryasya bhäve, dvayoù samäna-kälatve ca | krameëa, yathä—

kåñëäìga-saìgäya varäìganänäà

vitanvaté bhüri vikära-våndam |

pürvaà manasy utsukatäviräséd

viveça paçcän muralé-ninädaù ||

dvayam etat samaà jätaà räsa-lélärthino hareù |

muralé-vädanaà gopé-våndasyäkarñaëaà puraù ||

iha kecid ähuù—mukha-neträdi-gato laukikätiçayo’laukikatvenädhyavaséyate | mukha-neträder indv-ädibhir adhyavasäye “anyaiva saundarye” ity ädi prakäreñv avyäptir lakñaëasyeti | tan na, taträpi anya-saundaryädikam anyatvenädhyavaséyate | tathä hy anye vety atra anye veti iva yoge’dhyavasäyasyäsädhyatvam evety utprekñäìgékriyate | kåñëäìga-saìgäya ity atra muralé-ninädasya prathama-bhävitäpi paçcäd bhävitvenädhyavasitä | ata eväträpi iva-prayoge utprekñä | evam anyat |

adhividhu nélämbuja-yugam api tila-puñpaà sa-bandhükam |

yasyäà kanaka-latäyäà seyaà kåñëäìganä citram || (go.ca. 1.2.4)

upaplava-marut-plave'bhajati tatra puträstitäm

avékñya paçupeçvaré bata jagäma yäà vyagratäm |

hahä vigata-tarëakäbudhita-loka-bhäñädikä

yadi sphurati naiciké kvacana käcid üheta täm || (go.ca. 1.7.8)

yadä te tätena prahitam api jämätur ucitaà

dukülälaàkärädikam avahad ätmäìgam ajitam |

tadä bhindaàs tasmiàs tanuruha-gaëaù kaïcuka-varaà

tathä kampaù käïcém api mukharayaàç citram ajani || (go.ca. 2.33.22)

påthutara-héraka-candre kaustubha-sürye lasat-täre |

urasi hareù çubha-çobhä yä syät kià vyomni säpi vékñyeta || (go.ca. 2.34.70)

graiveyaka-häräëäm upamä kåñëasya tarhi syät |

vidyud-baka-paìkténäm äçrayatäà ced bhajeta navyäbdaù || (go.ca. 2.34.69)

tasyä veça-vidhäne netra-nidhäne samägatäù sakhyaù |

citranti sma pratyuta tac citra-dyuti-vibhüñitäù paritaù || (go.ca. 2.34.8)

—o)0(o—

14. tulyayogitä^⁶

padärthänäà prastutänäm anyeñäà vä yadä bhavet |

eka-dharmäbhisambandhaù syät tadä tulyayogitä ||73||

anyeñäm aprastutänäà dharmo guëa-kriyä-rüpaù | krameëa yathä—

prajägara-svapna-suñuptiñu

çré-gändharvikäyäà satataà hi nänyä |

mano-vapur-väg-akhilendriyäëäà

kåñëaikatänatvam åte'sti våttiù || (go.lé. 11.126)

atra mana-ädénäà tad ekatänavatvena vartanaika-kriyäbhisambandhaù |

rädhäìga-märdavaà drañöuù kasya citte na bhäsate |

mälaté-çaçabhål-lekhä-kadalénäà kaöhoratä ||

atra mälaty-ädénäm aprastutänäà kaöhoratä-rüpaika-guëa-sambandhaù |

dänaà vittädåtaà väcaù kérti-dharmo tathäyudhaù |

paropakaraëaà käyäd asärät säram uddharet || (sä.da. 596)

atra dänädénäà karma-bhütänäà säratä-rüpaika-guëa-sambandhaù | ekäharaëa-kriyä sambandhaç ca |

ménaà båhat-sena-kåtaà bakéripuç

ciccheda yat tan miñam eva kevalam |

kintu dviñäà mänam iti pratéyatäm

äkära-bhedän na ca tatra bhinnatä || (go.ca. 2.17.43)

çaphara-måga-cakoré-khaïjanämbhoja-bhåìgé

nikara-madana-bäëa-çreëé nélotpaläni |

hari-dhåti-dhana-caurai rädhikäyäù pravéëaiù

sahaja-nayana-lélä-nartanair nirjitäni || (go.lé. 11.127)

—o)0(o—

15. dépaka^⁷

aprastuta-prastutayor dépakaà tu nigadyate |

atha kärakam ekaà syäd anekäsu kriyäsu cet ||74||

eka-dharmäbhisambandha ity anuvartate |

yathä—

svaà svaà patiàmanya-janaà vrajäìganä

vihäya kåñëaà patim äçu bhejire |

saté ca yoñit-prakåtiç ca niçcalä

pumäàsam abhyeti bhaväntareñv api || (sä.da.)

atrottarärdhe aprastutäyäù prakåteù prastutäyäù satyä yoñita ekärtha-gamana-kriyä-sambandhaù |

yathä vä—

navaà vayo me'tra vasanta-kälaù

premävicäré madano'tiruñöaù |

harer alabdhir guru-gaïjanaà ca

ñaò eva marmäëy avasädayanti ||

atra prastutäyäù harer alabdher aprastutänäà nava-vaya-ädénäà ca avasäda-kriyäbhisambandhaù |

lajjate cintayaty antar muhur nandati tämyati |

muhyati prathamaà präpya rädhä-mädhava-darçanam ||

däva-trastä måga-duhitaraç candra-hénäç cakoryaù

srastä våkñän nava-kalatikä néra-riktäù çapharyaù |

ürja-präntäd bahir apagatä hanta navyäbja-nälyo

yadvad dåñöä hari-virahitä rädhikädyäç ca tadvat || (go.ca. 1.33.110)

tulyayogitä-sahakäreëa—

tat kaiçoraà sa ca guëacayaù sä ca gopäìganäliù

sä veça-çréù sa ca madhurimä sä ca kandarpa-lélä |

sä vaidagdhé sa ca çuci-rasaù sä ca cäpalya-lakñmér

aìgékäräd ajani saphalä çréla-gopendra-sünoù || (go.lé. 17.8)

—o)0(o—

16. prativastüpamä^⁸

prativastüpamä sä syäd väkyayor gamya-sämyayoù |

eko’pi dharmaù sämänyo yatra nirdiçyate påthak ||69||

yathä—

çré-rädhayänanya-samordhvayä håtaà

mano harer dhävati näparäìganäm |

sarojiné san-madhu-lampaöaù sadä

valléà paraù präïcati kià madhuvrataù ||

atra dhävana-präïcana-kriyayor ekärthataiva paunaruktya-niräsäya bhinna-väcakatayä nirdiñöä | iyaà mälayäpi dåçyate, yathä—

vimala eva ravir viçadaù çaçé

prakåti-çobhana eva hi darpaëaù |

çiva-giriù çiva-häsa-sahodaraù

sahaja-sundara eva hi nandajaù ||

atra vimala-viçadäder artha eka eva | vaidharmyeëa, yathä—

gopya eva hi govindaà nåtyädyais toñayanty alam |

tä vinänya-jagan-näryo na yogyä räsa-karmaëi ||

—o)0(o—

17. dåñöäntaù^⁹

dåñöäntas tu sadharmasyäpi vastunaù pratibimbanaù ||76||

sadharmasyeti prativastüpamä-vyavacchedaù | ayam api sädharmya-vaidharmyäbhyäà dvidhä | krameëa yathä—

çobhate guëa-hénäpi géù kåñëa-guëa-yogataù |

çälagrämädi-saàsparçäd vanyaà syät pälalaà jalam ||

tvayi dåñöe viçäkhäyäù sraàsate viraha-vyathä |

dåñöä nodaya-bhäjéndau gläniù kumuda-saàhateù ||

çré-rädhayety atra mano-dhävanasya präïcanasya caika-rüpatayaiva paryavasänät prativastüpamaiva | iha tu çobhä-vandyatä-präpti-kriyäyoù sämyam eva, na tv aikarüpyam | atra samarthya-samarthaka-väkyayoù sämänya-viçeña-bhävo'rthäntara-nyäsaù | prativastüpamä-dåñöäntayos tu na tatheti bhedaù |

snehataù kvacana ruö prajäyate

tasya vardhana-karé ca dåçyate |

medure'pi mudire tathä

vidyud-agnir asakåd vivartate || (go.ca. 1.8.5)

yä yä jätä hari-guëa-lava-sparça-pütä rasajïä

sä sä jätu spåçati nitaräà kväpi värtäà tad anyäm |

mäkandéya-prathama-mukuläsväda-puñöäny apuñöa

çreëé yä sä rasayati kathaà kuömalaà paicumardam || (go.lé. 17.4)

jïätvä taà kratha-kaiçikälaya-gataà çrémantam antaà nijaà

manvänäù saha bhéñmakeëa yamavad bhéñmaà nåpä menire |

caëòa-jyotir upetya nityam udaya-kñmäbhåt-parastät taöaà

tejaù-saìghaöanäà vinäpi ghaöate rätriïcara-trastaye || (go.ca. 2.14.5)

yadä gadä-ghätam ahan haris taà

vidürathas tarhi samäjagäma |

ekatra kéöe jvalite'pi cänyaù

kathaà jvalantaà jvalanaà viçen na || (go.ca. 2.30.8)

äséd äsu hareù sphürtir darçana-çravaëe vinä |

yathäntaùpura-ruddhäsu kanyäsu madanodgamaù || (go.ca. 1.15.18)

atha dravantaà sutam anvagät prasüù

prasüna-våñöi-pratha-keça-bandhanä |

kva yäsi re coravareti jalpitä

nätisphuöa-krandana-häsa-sundaram ||

tokaà dhartuà sä samépe'pi çéghraà

dhävanté tat präpa dhävan na mätä |

präg aïcantaà väyu-vegät pratécé

stokämbhodaà yadvad ambhoda-véthé || (go.ca. 1.8.18 9)

guëaiù svair hénä me yadapi kavitä nätimadhurä

satäà svädyäthäpy acyuta-guëa-yutatvena bhavitä |

ayaù-çastré spåñöä mågayu-gåhagä sparça-maëinä

suvarëatvaà präptä bhavati mahatäà bhüñaëa-kåte || (go.lé. 16.5)

—o)0(o—

18. nidarçanä^¹⁰

sambhavan vastu-sambandho'sambhavan väpi kutracit |

yatra bimbänubimbatvaà bodhayets sä nidarçanä ||77||

(1) sambhavad-vastu-sambandhä, yathä—

ko'tra kåñëam akhilärthadaà prabhuà

vidviñan suciram eti sampadam |

jïäpayann iti janän sa bändhavaù

kaàsa eña jhaöiti kñayaà gataù ||

atra kaàsasya édåçärtha-jïäpana-kriyäyäà kartåtvenänvayaù sambhavati | édåçärtha-jïäpana-samartha-kñaya-präpti-dharmavattvät | sa ca kaàsasya kñaya-gamanasya vidviò-vipat-präpteç ca bimbaà bodhayati |

(2) asambhavad-vastu-sambandha-nibandhanä^¹¹ tv eka-väkyäneka-väkya-gatatvena dvividhä | tatra eka-väkye, yathä—

kalayati kila lalitäyäù kuvalaya-lalitaà kaöäkña-vikñepaù |

adharaù kisalaya-léläm änanam asyäù kalä-nidhi-viläsam ||

atränya-dharmaà katham anyo vahatv iti kaöäkña-vikñepädénäà kuvayala-gata-lalitädénäà kalanam asambhavät | tadval lalitädikam avagamayat kaöäkña-vikñepädeç ca bimba-pratibimbatvaà bodhayati |

yathä vä,

mathuräm ägate kåñëe muktä kaàsa-mågédåçäm |

räjahaàsa-gatiù padbhyäm änanena çaçi-dyutiù ||

atra padäbhyäm asambaddha-räjahaàsa-gates tyägo'nupapanna iti tayos tat-sambandhaù kalpyate | sa cäsambhavan räjahaàsa-gatim iva gatià bodhayati |

aneka-väkya-gä, yathä—

umä nijaà yäti sukomalaà vapus

tapaù-kñamaà sädhayituà saméhate |

sä nünam indévara-patra-dhärayä

çamé-latäà chettum aho vyavasyati ||

atra yat-tac-chabda-nirdiñöa-väkyärthayor anvayo'nupapadyamänas tädåça-vapuñas tapaù-kñamatva-sädhanecchä indévara-patra-dhärayä çamé-taru-cchedanecchä iveti bimba-pratibimbatäyai paryavasyati |

yathä vä—

kåñëaà hitvä janma nétaà vyarthatäà viñayecchayä |

käca-mülyena vikréto hanta cintämaëir mayä ||

atra kåñëaà hitvä viñayecchayä janma-vaiphalya-nayanaà käca-mülyena cintämaëi-vikraya iveti paryavasänam |

evaà—

kväyaà våndävanädhéçaù kva ca me carmalocanam |

päëià prätaù pulindasya mahä-märakato maëiù ||

atra man-netreëa våndävanädhéça-darçanaà pulindasya sad-ratnäsädanam iveti paryavasänam |

iyaà ca kvacid upameya-våttasyopamäne'sambhave'pi sambhavati., yathä—

yo'nubhüto'tra padmäyäs tasyä madhurimädhare |

samäsvädi sa mådvékä-rase çré-hariëä sphuöam ||

atra prakåtasyädharasya madhurima-dharmasya dräkñä-rase'sambhavät sämya eva paryavasänam |

(4) mälä-rüpäpi, yathä—

ihäninéñämi kareëa bhäskaraà

mürdhnä bibhitsämi sumeru-parvatam |

dorbhyäà titérñämi mahärëavo yato

guëän vivakñyämi harer apatrapaù || (go.lé. 17.3)

iha bimba-pratibimbatäkñepaà vinä väkyärthe paryavasänam | dåñöänte tu paryavasitena väkyärthena sämarthyäd bimba-pratibimbatä-pratyayanam | näpéyam arthäpattiù | tatra "goñöhädhéça sutasya" ity ädau sädåçya-paryavasänäbhävät |

kavibhir anavagähyaà taà mahadbhir varäko'

py aham ajitaguëäbdhià jihvayä leòum éhe |

yadapi phalam abhedyaà läìgaléyaà supakvaà

spåçati tadapi caïcvä tan muhur lubdhakéraù || (go.lé. 17.2)

kva kåñëaù sva-prakäçätmä malla-saìghaù kva tämasaù |

yuddhaà paçyänayoç citraà tejas-timirayor iva ||

saìgharñe'pi mithaù spåñöir nekñyate kåñëa-mallayoù |

ädyasya çakti-vaiçiñöyät tejas-timirayor iva || (go.ca. 2.5.32-33)

—o)0(o—

19. vyatireka^¹²

ädhikyam upameyasyopamänän nyünatäthavä |

vyatirekaù . . . . . . . . . . . . ||78||

sa ca—

. . . . . eka ukte'nukte hetau punas tridhä |

caturvidho'pi sämyasya bodhanäc chabdato'rthataù ||79||

äkñepäc ca dvädaçadhä çleñe'péti trirañöadhä |

pratyekaà syän militäñöa-catväriàçad-vidhaù punaù ||80||

upameyasya upamänäd ädhikye hetur upameya-gatam utkarña-käraëam upamäna-gata-nikarña-käraëaà ca | tayor dvayor apy uktäv ekaù, pratyekaà samudäyena vänuktau trividha iti caturvidhe'py asminn upamänopameyatva-nivedanaà çabdenärthenäkñepeëa ceti dvädaça-prakäro'pi çleñe, api-çabdäd açleñe'pi bhavatéti caturviàçati-prakäraù | upamänän nyünatäyäm apy anayaiva bhaìgyä caturviàçati-prakärateti militväñöa-catväriàçat-prakäro vyatirekaù |

yathä—

rädhikeyaà hare çläghya-sad-guëävali-maëòitä |

na sämänya-guëänya-stré yathainäà tat prasädaya ||

atra çläghya-sad-guëa-sämänya-guëayor uktiù | tayor dvayoù krama-yugapad-anuktau krameëa cänuktau trayo bhedäù iti catväro bhedäù | yathä-çabdena çäbdam aupamyam atra | atraiva çloke anya-stré-tulyainäm iti päöhe ärtham aupamyam | anukta-tritayaà ca pürvavat | ity añöau bhedäù |

nirmalaà te mukhaà rädhe jagadinduà kalaìkinam | (sä.da. 606)

sämarthyäkñiptam aupamyam atränukti-trayaà ca pürvavat | iti dvädaça-bhedäù |

candro na hata-kalaìkaù kvacid api na kalaìki vaktraà vaù |

candro muhur api naçyati, naçyati nahi varñma yuñmadéyaà tu || (go.ca. 1.15.51)

çleñe, yathä—na candravat kaläù kñéëä hare'nanta-kalasya te | atrevärthe vatir iti çäbdam aupamyam | kalä-çabdaù çliñöaù | kñéëatänanta-kalatälolpe pürvavad anuktayaù |

nadéna-deço'pi hare tvaà cäbdhiç ca samaà kutaù |

doñäkara-priyo'si tvam asau doñäkara-priyaù ||

atra samaçabdeëärtham aupamyam | nadénadeça-çabdaù çliñöaù | antya-päda-dvayasya kramäd yugapad vänukti-trayam |

vibhaìgura-guëaà padmaà vidhüdaya-nimélitam |

jigäyäbhaìgura-guëaà rädhä-vaktraà vidhu-priyam ||

atra jigäyety upamäkñiptä | guëa-vidhu-çabdau çliñöau | guëa-vidhu-yogäbhäve'nukti-trayam |

na candravat kñéëa-kalo nendra-baddho'tra pakña-bhit |

närkavat täpada-karaù so'yaà kåñëo viräjate ||

evaà-prakäreëa mälä-rüpo'py ayaà bhavet | ity ädény upameyasyädhikye udäharaëäni | nyünatve diì-mätraà, yathä—

kñéëaù kñéëo'pi çaçé bhüyo bhüyo vardhate satyam |

virama praséda sundari yauvanam anivarti yätaà tu || (sä.da. 607)

atropameya-bhüta-yauvanästhairyädhikyam | tenätra “upamänäd upameyasyädhikye viparyaye vä vyatirekaù” iti keñäïcil lakñaëe viparyaye “veti-padam anarthakam” iti yat kecid ähuù, tan na vicära-saham | tathä hi—aträdhika-nyünatve sattväsattve eva vivakñite | atra ca candräpekñayä yauvanasyäsattvaà sphuöam eva | astu vätrodäharaëe yathä kathaïcid gatiù | “hanümad-ädyair yaçasä mayä punar dviñäà hasair düta-pathaù sitékåtaù” ity ädiñu kä gatir iti suñöhüktaà “nyünatäthavä” iti |

doñäkaraù sa doñäkara eva na cätra sandehaù |

kamalaà khalu kamalaà rädhä-vadanaà tu çarmaëäà sadanam || (go.ca. 1.15.56)

upari yathojjvalam indor valayaà pulinaà tathä bhuvi ca |

kintu kalaìkas tasmin nirmala-ramaëé-kuläny atra || (go.ca. 1.26.5)

çré-gopädhipa-dugdha-sindhu-janitaà sat-kérti-çubhraà sphurat

kåñëäbhä-valitaà sudérgha-nayana-jyotir vidhütämbujam |

gopé-netra-cakora-jévana-rucià käma-pracäräkaraà

kaiçorämåta-pürëam avyaya-kalaà govinda-candraà bhaje || (go.ca. 2.1.39)

tathä, gopäla-pürva-campväà i.3.91, 15.96, 18.48, 21.29, 31.16; govinda-lélämåte 11.52, 58, 77, 93, 16.12.

—o)0(o—

20. sahoktiù

sahärthasya baläd ekaà yatra syäd väcakaà dvayoù |

sä sahoktir müla-bhütätiçayoktir yadä bhavet ||81||

atiçayoktir apy aträbhedädhyavasäya-mülä kärya-käraëa-paurväparya-viparyaya-mülä ceti | abhedädhyavasäya-müläpi çleña-bhittakänyathä ca | kramenodäharaëaà, yathä—“sahädhareëa rädhäyä yauvane rägabhäk priyaù |” atra räga-pade çleñaù |

kåñëasya rädhä-praëayocca-sampadä

mädhurya-sampat saha vardhate'niçam |

tayoç ca kuïjeñu viläsa-santatiù

särdhaà sakhénäà sukha-saïcayäptibhiù || (go.lé. 17.33)

atra mädhurya-vardhanädeù sambandhi-bhedäd eva bhedo, na çleñaù | kåñëasya kuïje vijihérñayä samaà samägatä sä våñabhälibhiù | idaà ca mälayäpi bhavati, yathä—“tvad-vämyena samaà samagramam adhunä tigmäàçur astaà gataù” ity ädi | “lakñmaëena samaà rämaù känanaà gahanaà yayau” ity ädau atiçaya-mülatväbhävän näyam alaìkäraù |

matiraghürëata särdham ali-vrajaiù

dhåtir abhün madhubhiù saha vicyutä |

vyakasad utkalikä kalikälibhiù

samam iha priyayä viyutasya me || (la.mä. 4.21)

amé ca tväà dhåtaräñörasya puträù

sarve sahaivävani-päla-saàghaiù |

bhéñmo droëaù süta-putras tathäsau

sahäsmadéyair api yodha-mukhyaiù || (gétä 11.26— baladevaù)

—o)0(o—

21. vinoktiù

vinoktir yad vinänyena näsädhv anyad asädhu vä ||82||

na asädhu açobhanaà na bhavati | evaà ca yadyapi çobhana eva paryavasänaà tathäpy açobhanatväbhäva-mukhena çobhanatva-vacanasyäyam abhipräyaù | yat kasyacid varëanéyasya açobhanatvaà tat-para-sannidher eva doñaù | tasya punaù svabhävataù çobhanatvam eveti | yathä—

çobhate nitaräà rädhä kåñëasyäsaìgamaà vinä |

vinä sürya-prakäçe na dyotate candra-dédhitiù ||

asädhv-açobhanam, yathä—

vinä rädhäà kåñëa na sakhi sukhadaù sä na sukhadä

vinä kåñëaà rädhä täbhyäm api sakhi vinänyä na rasadäù |

vinä rätrià nendus tam api na vinä sä ca ruci-bhäk

vinä täbhyäà jåmbhäà dadhati kumudinyo’pi nitaräm || [a.kau. 8.121]

nirarthakaà janma gataà nalinyä

yayä na dåñöaà tuhinäàçu-bimbam |

utpattir indor api niñphalaiva

dåñöä vinidrä naliné na yena ||

atra paraspara-vinokti-bhaìgyä camatkärätiçayaù | vinä-çabdäbhäve’pi vinä-bhäva-vivakñayä vinoktir eveyam | evaà sahoktir api saha-çabda-prayogäbhäve sahärtha-vivakñayä bhavatéti boddhavyam |

vinä kåñëaà rädhä vyathayati samantän mama mano

vinä rädhäà kåñëo ‘py ahaha sakhi mäà viklavayati |

janiù sä me mä bhüt kñaëam api na yatra kñaëaduhau

yugenäkñëor lihyäà yugapad anayor vaktra-çaçinau || [u.né. 8.136] (açobhana-prakäçanena)

—o)0(o—

22. samäsoktiù

samäsoktiù samair yatra kärya-liìga-viçeñaëaiù |

vyavahära-samäropaù prakåtenäsya vastunaù ||83||

atra käryeëa prastute’prastuta-vyavahära-samäropaù, yathä—

gopé-gaëäd uttama-vaàça-jätäd

vaàçy eva dhanyä laghu-vaàçajäpi |

kåñëädharaà durlabha-gandham äsäà

pibanty alaà yästy aniväritänyaiù ||

atra vaàçyäm adhara-päna-käryeëa näyikä-vyavahära-samäropaù |

liìga-sämänyena, yathä—

vilasya rädhayä kämaà bhajate'nyäà hariù striyam |

padminéà ramayitvädau sandhyäà milati bhäskaraù ||

atra puà-stré-liìga-sämyena sürya-padminy-ädénäà näyaka-näyikä-vyavahäraù |

viçeñaëa-sämyaà tu çliñöatayä sädhäraëyenaupamya-garbhatvena ca tridhä | ädyä, yathä—

spåñöäà kareëa raviëä prakaöätirägäà

rädhe vilokaya galat-timirävåtià täm |

aindréà vilokya haritaà kaluñäntaro'yaà

präcetaséà çrayati hanta diçaà himäàçuù ||

atra rägävåti-çabdayoù çliñöatä | atraiva timirävåtim ity atra timaräàçukäm iti päöhe eka-deçasya rüpaëe'pi samäsoktir eva, na tv eka-deça-vivarti-rüpakam | atra hi timiräàçu-karo rüpya-rüpaka-bhävo dvayor ävarakatve sphuöa-sädåçyatayä para-säcivyam anapekñyäpi sva-mätra-viçränta iti na samäsoktià vyähantum éçaù | yatra tu rüpya-rüpakayoù sädåçyam asphuöaà, tatraika-deçäntara-rüpaëaà vinä tad asaìgataà syäd ity açäbdam apy eka-deça-rüpaëärtham apekñata eveti tatraika-deça-vivarti-rüpakam eva | yathä—

saìgrämäntaù-pure cakraà sva-pädau kurvato hareù |

saàmukhy api haöhäj jätä ripu-senä paräìmukhé ||

atra saìgrämäntaùpurayoù sädåçyam asphuöam eva | kvacic ca yatra sphuöa-sädåçyänäm api bahünäà rüpaëaà çäbdam eka-deçasya cärtham | tatraika-deça-vivarti-rüpakam eva | rüpaka-pratéter vyäptitayä samäsokti-pratéti-tirodhäpakatvät | nanv asti saìgrämäntaùpurayor api sukha-saïcäratayä sphuöaà sädåçyam iti cet, satyam uktam | asty eva | kintu, väkyärtha-paryälocana-säpekñaà | na khalu nirapekñaà, mukha-candräder mano-haratvädivad raëäntaùpurayoù svataù sukha-saïcäratväbhävät |

sädhäraëyena, yathä—

nisarga-saurabhodbhränta-bhåìga-saìgéta-çäliné |

rädhe paçyodite sürye smeräjani sarojiné ||

atra nisargädi-viçeña-sämyät sarojinyäà näyikä-vyavahära-pratétau stré-mätra-gäminaù smeratva-dharmasya samäropaù käraëam | tena vinä viçeñaëa-sämya-mätreëa näyikä-vyavahära-pratéter asambhavät |

aupamya-garbhatvaà punas tridhä sambhavati | upamä-rüpaka-saìkara-garbhatvät | tatra upamä-garbhatve, yathä—

danta-prabhä-puñpa-citä päëi-pallava-çobhiné |

keça-päçäli-våndena suveñä bhäti rädhikä ||

atra suveñatva-vaçät prathamaà danta-prabhäù puñpäëévety upamä-garbhatvena samäsaù | anantaraà ca danta-prabhä-sadåçaiù puñpaiç citety ädi-samäsäntaräçrayeëa samäna-viçeñaëa- mähätmyaà rädhikäyäà latä-vyavahära-pratétiù |

rüpaka-garbhatve, yathä—“danta-prabhety ädau suveçety asya sthäne paréteti päöhe | atra upamä-rüpaka-sädhakäbhävät saìkara-samäçrayeëa samäsäntaraà pürvavat | samäsäntara-mahimnä latä-pratétiù | evam anyatra rüpake aprakåtam ätma-rüpa-saàniveçena prakåtam äcchädayati | iha tu svävasthä-samäropaëävacchädita-svarüpam eva pürvävasthäto viçeñayati | ata evätra vyavahära-samäropo, na tu svarüpa-samäropa ity ähuù | upamä-dhvanau çleñe ca viçeñyasyäpi sämyam iha tu viçeñaëa-mätrasya | aprastuta-praçaàsäyäm aprastutasya sämyatvam iha tu prastutasyeti bhedaù |

—o)0(o—

23. parikaraù

uktair viçeñaëaiù säbhipräyaiù parikaro mataù ||84||

yathä—

gambhéro'tisthira-matir ativréòito nirvikäré

yaù kåñëas te subala savayäù sämprataà paçya so'yam |

çré-rädhäyäù sama-savayasaù çré-mukhäloka-jätair

bhävair lolaù smara-vivaça-dhéù sambhramäd bambhraméti || (go.lé. 17.17)

yathä vä, "aìgaräja senäpate droëopahäsin karëa rakñainam bhémäd duùçäsanam |" (ve.saà 3.47ad)

—o)0(o—

24. çleñaù

çabdaiù svabhäväd ekärthe çleño’nekärtha-väcanam ||85||

svabhäväd ekärthair iti çabda-çleñasya vyavacchedaù | väcanam iti dhvaneù | yathä—

vilola-samphulla-kadamba-mälaù

samullasan-maïjula-barhi-varhaù |

açeña-santäpa-haro janänäà

kåñëaç ca meghaç ca sahojjihéte || (a.kau. 5.57)

atra kadambädi-çabdänäà parivåttyäpi na çleñatva-hänir iti artha-çleña eva ||

—o)0(o—

25. aprastuta-praçaàsä

kvacid viçeñaù sämänyät sämänyaà vä viçeñataù |

käryän nimittaà käryaà ca hetor atha samät samam ||86||

aprastutät prastutaà ced gamyate païcadhä tataù |

aprastuta-praçaàsä syät . . . . . . . . . . . . . ||87||

krameëa, yathä—

ramaëé kamanéyäìgé rägiëé ca viçeñataù |

na tyajyate vidagdhena tathyaà kåñëa vadämi te ||

atha rädhikä tvayä na tyäjyä iti viçeña-prastute sämänyam abhihitam |

antar-latä-gåham analpatamaà tamisram

äliìgya sä tava tanu-bhramato vasanté |

daivoditendu-karaëair virate'tha tasmin

mä gäù priya tvam iti sédati kåñëa rädhä || (a.kau. 5.60)

atra tvad-äkära-sadåçe sä yatra kuträpi rajyatéti sämänye prastute tamisreti viçeñam abhihitam |

astäcalaà cumbati bhänu-bimbe

gåhe gåhe gokula-sundaréëäm |

divyänulepäbharaëämbaräëi

samähriyante paritaù sakhébhiù || (a.kau. 8.58)

atra kåñëägamane käraëe prastute käryam uktam |

muñitvä man-mano-ratnam uñitvä mad-gåhe niçäm |

nirdayo'sau nanda-sünur na jäne sa kva nihnutaù ||

atra duùkhitäsi kim itéti kärye prastute käraëam uktam |

yathä vä,

änétaà ghåta-päyasännam anayä kåñëäya kiïcit tvayä

'lasyaà tasya mayä ca çéghram anayor nämnä çuka svanyatäm |

itthaà prätar anüdya nityam api täà rädhäà muhuù çärikäà

våndäraëya-niväsiné madhu-pura-kñmä-nätha totudyate || (go.ca. 2.5.76)

atra rädhikä tvad-viraheëa duùkhiny api samprati atiduùkhiteti kärye prastute çärikokti-rüpaà käraëam uktam |

madhye tamälam adhiropya samaà samantäj

jämbünada-dyuti-latäù samayojayas tvam |

tarhy oña-ghoça-kalaçena sudhäbhiñekaà

pürëena cätra kuru yat khalu pürëimäsi || (go.ca. 2.36.63)

tulye prastute tulyäbhidhäne dvidhä | çleña-mülä sädåçya-mülä ca | çleña-müläpi samäsoktivad viçeñaëa-mäträ çleñavad viçeñyäpéti dvidhä | krameëa yathä—

sva-saurabhämodita-dig-vitänäà

kaumalya-saundarya-maranda-pürëäm |

paìkejanéà tväà sakhi caïcaréko

hitvä kathaà dhävati ketakéà täm || (go. la. 11.141)

atra viçeñaëa-mätra-çleña-vaçäd aprastutät caïcarékät kåñëasya rädhäà hitvänyatra kadäcid gamana-doñodgära-pratétiù |

maheçvareëa çirasä dhåtvä saàmänito'pi san |

doñäkaraù kià kauöilyaà rädhike kva muïcati ||

atra sammänanena kåñëaù kauöilyaà na tyajatéti mäninéà rädhikäà prati sakhy-uktir doñäkara-çabda-çleñeëa bodhyati |

sädåçya-mätra-mülä, yathä—

tåñyat-päntha-janätithya-

vaimukhyaà dadhato'mbudheù |

rädhike jala-sampattir

vaiphalyäyaiva kalpate ||

atra svasya sad-guëa-rüpa-vaidagdhyädikaà kåñëäyäsamarpayato janasya tat sarvaà viphalam iti rädhikäà prati kasyäçcid dütyä ukti-sädåçyä pratéyate |

iyaà kvacid vaiñamyenäpi bhavati, yathä—

dhanyäs täù känane mågyaù patibhiù sahitäù sadä |

kåñëam indévara-çyämaà yäù paçyanty aniväritäù || (sä.da.)

atra tä dhanyäù vayam adhanyä iti gopénäà väkyaà vaidharmyeëa pratéyate | väcyasya sambhaväsambhavobhaya-rüpatayä triprakäreyam | tatra sambhave uktodäharaëäny eva |

asambhave, yathä—

çälmäli tvaà båhat-puñpä kñudra-puñpäsmi päöalä |

saubhägya-bhäga te bhåìge suvyaktaà bhavitävayoù ||

atra kåñëasya sa-garva-vacanaà prastutädhyäropaëaà vinäsambhavati |

ubhaya-rüpatve, yathä—

ratnäkare sa-gämbhérye padmotpatti-bhuvi sthite |

asmin nadéçe re haàsa vyartho te mänase gatiù ||

atra haàsasya nadéça-sevane ratnäkaratvaà prastutasyädhyäropaëaà vinä na hetuù | padmotpatti-sthänatä tu hetuù |

asyäù samäsoktivad vyavahära-samäropaëa-präpaëatvät çabda-çakti-mülatväd vastu-dhvaneù bhedaù | upamä-dhvanau aprastutasya vyaìgyatvam | evaà samäsoktau çleñe'pi dvayor api väcyatvam |

—o)0(o—

26. vyäja-stutiù^¹³

. . . . . . . . . . . . .uktä vyäja-stutiù punaù |

nindä-stutibhyäà väcyäbhyäà gamyatve stuti-nindayoù ||88||

nindayä stuter gamyatve vyäjena stutir iti vyutpattyä vyäja-stutiù | stutyä nindäyä gamyatve tu vyäja-rüpä stutiù | krameëa, yathä—

na doña-leço’pi guëair lasantyäà

çré-rädhikäyäm iti gér na satyä |

keçeñu kauöilyam uroja-kumbhe

käöhinyam akñëoç ca yad asti laulyam || (go.lé. 11.132)

padme yüyaà puëyavatyaù

çaraj-jyotsnäsu yäù sphuöam |

niñpratyühaà harmya-påñöhe

labhadhve sväpajaà sukham ||

çveta-patraga-saàsakta-gadäbhåd-bhéma-tejasä |

sarveñu bandhu-vargeñu tvaà sukhäyasva mägadha || (go.ca. 2.26.29)

—o)0(o—

27. paryäyoktiù^¹⁴

paryäyoktaà yadä bhaìgyä gamyam eväbhidhéyate ||80||

yathä—

rädhe cakorävalicätakälé

sarojinénäà hådi yo’tigarvaù |

sadaikatänatva-bhavaù sa luptaù

kåñëaikatänatvam avekñya te’bhüt || (go.lé. 11.129)

atra rädhayä täs tad-guëätiçayena jitä iti käraëaà vyaìgyam api bhaìgyä garveëopakärya-dväreëäbhihitam |

yathä vä—

spåñöäs tä nandane çacyäù keça-sambhoga-lälitäù |

sävajïaà pärijätasya maïjaryo yasya sainikaiù || (sä.da. 639)

atra hayagréveëa svargo jitaù iti prastutam eva gamyaà käraëa-rüpaà vaicitrya-viçeña-pratipattaye sainyasya pärijäta-maïjaré-sävajïa-sparça-rüpa-kärya-dväreëäbhihitam | na cedaà käryät käraëa-pratéti-rüpä aprastuta-praçaàsä | tatra käryasyäprastutatvät, iha tu varëanéyasya guëätiçaya-bodhakatvena käryam api käraëavat prastutam ||

cakora-väpéha sarojinénäà

pälir nabho’raëya-jaläni dénä |

hriyeva bheje katham atra hetuà

kåñëaika-täne vada rädhike naù || (go.lé. 11.128)

ye vä kratu-bhujo’py atra janäs te syur janäv iha |

suparväëaù sumanaso nirjaräç ca surä iva || (gc 2.18.21)

—o)0(o—

28. arthäntaranyäsaù^¹⁵

sämänyaà vä viçeñeëa viçeñas tena vä yadi |

käryaà ca käraëenedaà käryeëa ca samarthyate |

sädharmyeëetareëärthäntara-nyäso’ñöadhä tataù ||90||

(1) tatra sädharmyät sämänyaà viçeñeëa, yathä—

tväà vacmi satyaà lalite’ìganänäà

duùkhaà hi nänyat priya-viprayogät |

sä pämaré hanta suhåd-viyogät

präg eva yasyä na samäptam äyuù || (a.kau. 593)^¹⁶

atra dvitéyärdha-gatena viçeñärthena prathamärdha-gataù sämänyo’rthaù sopapattikaù kriyate |

saivottamä hanta suhåd-viyogät

präg eva yasyä hi samäptam äyuù ||

iti päöhe vaidharymye’py ayam |

(3) sädharmyäd viçeñaù sämänyena, yathä—

çré-kåñëa-netra-kutukocita-veça-saìgaà

rädhävalokya mukure pratibimbitaà svam |

kåñëopasatti-taraläsa varäìganänäà

käntävalokana-phalo hi viçeña-veçaù || (go.lé. 2.105)

(4) vaidharmyäd viçeñaù sämänyena, yathä—

jagatäà pävanaà tåñëä-haraà täpädinutyayaù |

néca-märgaà sadä yäti mahatäà tan na sämpratam ||

(5) sädharmyät käryaà käraëena, yathä—

prabala-çiçira-bhétyä bhänur auñëäà sva-vittaà

stana-yuga-giri-durge vallavénäà nyadhatta |

tvaritam idam amübhiù kåñëa-bhogäya kÿptaà

prabhavati nahi gäòha-premëi dharmädy-apekñä ||

atra premëo dharmädy-anapekñaëa-käraëena vallavénäà para-dhana-rüpauñëya-samarpaëa-rüpaà käryaà, sopapattikaà kriyate |

(6) vaidharmyät käryaà käraëena, yathä—

çré-kåñëa-rati-hénasya viphalaà mama jévanam |

saphalaà jévanaà teñäà yeñäà kåñëe dåòhä ratiù ||

(7) sädharmyät käraëaà käryeëa, yathä—

sahasä vidadhéta na kriyäm

avivekaù paramäpadäà padam |

våëute hi vimåsya käriëaà

guëa-lubdhäù svayam eva sampadaù || (sä.da. 643)

atra sampad-varaëaà käryaà sahasä vidhänäbhävasya vimåçya-käritva-rüpa-käraëasya samarthakam |

(8) vaidharmyäd, yathä—sahasety atraiva sahasä vidhänäbhävasyäpat-padatvaà viruddhaà käryaà samarthakam |

çrémad-gopa-nåpeëa nütana-tanüjätasya vékñäkåte

prägryä eva nimantritä vraja-janäù sarve tu taträyayuù |

yarhy ambhoja-vanäkaraù sva-kusuma-vräta-prakäça-prathä

vyäptaù syät kim u tarhi ñaöpada-gaëän äkärayaty ätmanä || (go.ca. 1.5.5)

svabhrätåvéryaà januñä vidann api

pralambakärir bakaceñöite’rditaù |

bhaiñmékåte tasya gatau yathaiva sa

premä hi sarvaìgilabhävam åcchati || (go.ca. 1.10.15)

garviëaù suñöhu me yuktäpy eñäbhibhavabhävanä |

ättagarvo’bhibhütaù syäd iti paryäyatä yataù || (go.ca. 1.18.95)

yasmäd abhajasi viñëuà jiñëo tasmäd anedhitäse tvam |

na vinä candraà vindati jévanavåttià vanaspatiù ko’pi || (go.ca. 1.19.4)

pürëaç candro’yam aindréà haritam anugataù preyaséà düradeçäd

asyä vaktraà vilimpan ghusåëaçabaliteneva çaçvat kareëa |

tad vyäjän mäm amüdåk kåtim upadiçatévädya sadyaù kiçoraà

çubhrätmä yas tadéyaà bhavati viracanaà sarvato bhadram eva || (go.ca. 1.23.15)

yadä ca péöhaà çvaçureëa dattaà

tadepsitaà präptam amaàsata kåñëaù |

sammänamäträd atithiù svabhojya

präptià viniçcitya mudaà prayäti || (go.ca. 2.35.28)

—o)0(o—

29. kävyaliìgaù^¹⁷

hetor väkya-padärthatve kävya-liìgo nigadyate ||91||

(1) tatra väkyärthatä, yathä—

mukha-nayana-nibhe ye paìkajendévare te

salilam anuniviñöe yas tu madhyopamas te |

måga-patir iha rädhe känane’sau praviñöas

tava tanu-sadåçekñä-bhägyam apy asti no me ||

tatra prathama-pada-traya-väkya-dvayaà caturtha-päde hetuù |

vanasya cchäyäbhir jaòita-jala-vånde vikasataù

çucäv apy abjädeù pavana-vitatir mädhava iva |

tad evärdraà kåtvä kusumitam akärñéd avirataà

mitho yogyänäà yad vyativahati maitré-sukha-çatam || (go.ca. 1.16.3)

(2) padärthatä, yathä—

ananta-guëa-saundarya-kalä-vaidagdhya-räjite |

rädhikäyä mano magnaà gopeça-tanaye sakhi ||

atra dvitéyärdhe prathamärdham eka-pada-hetuù |

sä puñpitayä veëyä ruruce puñpeñu-tüë eva |

ajitaà vijitaà racayat tasyä dåñöaà hi käëòa-påñöatvam || (go.ca. 2.34.17)

yasyopäsanayäpta-çakti-lavataç cintämaëitvaà çiläù

käçcit kämagavétvam etya dhavaläù käçcic ca kalpägatäm |

kecid bhümiruhä babhüvur akhiläbhéñöa-pradäù präëinäà

tac chré-kåñëa-padäravinda-yugalaà ko näçrayet sva-pradam || (go.lé. 16.9)

(3) aneka-padam, yathä—

nikhila-guëa-gabhére kñmädharoddhära-dhére

sakala-sukhada-çéle kñälitäçeña péle |

subhaga-nava-kiçore viçva-cittäkñi-core

murabhidi yuvaténäà hån-nimagnaà saténäm || (go.lé. 17.30)

hastau svabhäva-måduläv api karkaçau tau

çaurer mahä-puruña-lakñmatayocur eke |

tan nämåtaà yadi tadä kamaöhé-kaöhora

gopé-stanäniça-vimardanam atra hetuù || (go.lé. 16.68)

asmin vane tu vihagä munayaù pradiñöäù

kåñëas tu tad-gurur iti pratataà pratémaù |

naivänyathä tad amunä kim api pragétaà

mauna-vratena çåëuyuù parito niviñöäù || (go.ca. 1.17.53)

käàçcid vikäsi-kusumair upahäsa-bhävän

käàçcin natägra-valanair vimukhékåtäsyän |

käàçcin madäli-virutair uñitokti-yuktän

matvä tarüs tad-anuyoga-rasäd viremuù || (go.ca. 1.24.22)

—o)0(o—

30. anumänam^¹⁸

anumänaà tu vicchityä jïänaà sädhyasya sädhanät ||92||

yathä—

dåçau cakoryau sakhi rädhikäyäù

kåñëänanendoù smita-kaumudénäm |

pänän mukhämburuhaà yadäsmin

kåñëäkñi-bhåìgau patataù sa-tåñëau || (go.lé. 11.133)

atra rüpaka-vaçäd vicchittiù | yathä vä—

yatra patati gopénäà dåñöir niçitäù patanti tatra çaräù |

tac cäparopita-çaro dhävaty asyäà puraù smaro manye || (sä.da. 648)

atra kavi-prauòhokti-vaçäd vicchittiù | utprekñäyäm aniçcitatayä pratétir iha tu niçcitatayety anayor bhedaù |

yasmäd eti paraiti paçyati puraù paçcät tathä pärçvataù

svätmänaà paritaù ståëoty anupadaà saàbhrämyati bhrämyati |

lopträ loptra-savatsa-vatsapa-gaëaà sandigdham älokate

tasmän me pratibhäty asäv anudiçaà vaktraà dadhat stenakaù || (go.ca. 1.11.28)

manye gokula-sambhavaà pitå-mukhaà premävalambaà janaà

bimbaà tat-pratibimbam eva purajaà yatränubhütiù pramä |

pürvasminn anubhütatäm anugate näntyaù kva ca smaryate

paçcäd-bhävini yätavaty anubhavaà pürvaù sarésmaryate || (go.ca. 2.10.13)

—o)0(o—

31. hetuù

abhedenäbhidhä-hetur hetor hetumatä saha ||93||

yathä—

täruëyasya viläsaù samadhika-lävaëya-sampado häsaù |

dharaëi-talasyäbharaëaà giridhara-manaso vaçékaraëam ||

atra vaçékaraëa-hetuù çré-rädhikä vaçékaraëatvenoktä | viläsa-häsayos tv adhyavasäya-mülo’yam alaìkäraù |

—o)0(o—

32. anukülam

anukülaà prätikülyam anuküla-vidhäyi cet ||94||

yathä—

präëäpahäraà hari-priya-dviñäà

makhäpahäraà ca baläc chacé-pateù |

sthänäpahäraà phaëinaç ca käraya

stenaiva teñäà vihitaà sumaìgalam ||

asya ca vicchitti-viçeñasya sarvälaìkära-vilakñaëatvena sphuraëät påthag alaìkäratvam eva nyäyyam |

—o)0(o—

33. äkñepaù^¹⁹

vastuno vaktum iñöasya viçeña-pratipattaye |

niñedhäbhäsa äkñepo vakñyamäëoktago dvidhä ||95||

atra vakñyamänasya kvacit sarvasyäpi sämänyataù sücitasya niñedhaù, kvacid aàçäntare niñedha iti dvau bhedau | ukta-viñäye ca kvacid vastu-svarüpasya niñedhaù, kvacid vastu-kathanasyeti dvau bhedau | evam äkñepasya catväro bhedäù | krameëa, yathä (1)—

kåñëa tiñöha kñaëaà vacmi rädhäyä virahädhijäm |

tad-daçäm athavä gaccha näkhyämi nirdaye tvayi ||

atra rädhäyä virahasya sämänyataù sücitasya vakñyamäëa-viçeñe niñedhaù |

(2)—

sä mädhava tvad-viraheëa

dünä rasäla-çäkhäà mukuläkulägräm |

dåñöväli-mälä-militäm idäném

äù kià tvad-agre hata-jalpitais taiù ||

aträntima-daçäà präsyatéty aàço noktaù |

(3)—

mädhava nähaà düté

priyo’si tasyä tvam ity api na vedmi |

sä mriyate tava kuyaças

tad idaà dharmäkñaraà vacmi ||

atra dütétvasyoktasya vastuno niñedhaù |

(4)—

rädhä-guëänäà gaëanätigänäà

väëé-vacaù-sampad-agocaräëäm |

na varëanéyo mahimeti yüyaà

jänétha tat-tat-kathanair alaà naù || (go.lé. 11.145)

evaà hi kåñëasya guëä anantä

léläpy anantä mahimäpy anantaù |

tat-tat-kaëa-sparçanam ätma-väcäà

viçuddhaye tad-gaëanäçayälam || (go.lé. 17.48)

—o)0(o—

34. vidhyäbhäsaù

aniñöasya tathärthasya vidhyäbhäsaù paro mataù ||96||

tatheti pürvavad viçeña-pratipattaye | yathä—

gaccha gacchasi cet kåñëa panthänaù santu te çubhäù |

mamäpi janma tatraiva bhüyäd yatra gato bhavän ||

aträniñöatväd gamanasya vidhiù prasthäna-rüpo niñedhe paryavasyati | viçeñaç ca gamanasyätyanta-parihäryatva-rüpaù pratéyate ||

—o)0(o—

35. vibhävanä^²⁰

vibhävanä vinä hetuà käryotpattir yad ucyate |

uktänukta-nimittatväd dvidhä sä parikértitä ||97||

vinä käraëam upanibadhyamäno’pi käryodayaù kiïcid anyat käraëam apekñyaiva bhavituà yuktaù | tac ca käraëam anantaraà kvacid uktam, kvacid anuktaà ceti dvidhä | yathä [(1) ukta-nimittä]—

anäyäsa-kåçaà madhyama-çaìka-tarale dåçau |

çré-rädhäyä vayasy aìgam abhüñaëa-manoharam ||

atra vayo-rüpa-nimittam uktam |

na dékñäsyäù çikñä-çravaëa-paöhane vä guru-mukhät

tathäpéyaà rädhä trijagad abalä-vismaya-bhuväm |

kalämbhodheù çaurer api parama-santoñaëa-kåtäà

kalänäm äcäryä vraja-mågadåçäm apy ajani sä || (go.lé. 11.125)

[(2) anukta-nimittä]

atraiva "abhüñaëa-manohäri rädhikäyä vapur babhau" iti päöhe’nuktam |

vibabhüva vinä satyaà dhyänaà tretäà vinä makhaù |

vinä dväparam abhyarcä harer näma kalià vinä ||

vinä madhuà saptalädi vinoñëaà päkimämratä |

vinä çaradam ambuçréù çälis tasyäù paraà vinä ||

çiçireëa vinä mäghyaà vinähnämbujaviståtiù |

vinä jyotiñaçästreëa grahäëäà çubhadä sthitiù ||

vinä guruprabhävena sarvatra sphuraëaà hareù |

vinä sütipratétyä ca prasüto’sau yaçodayä || (go.ca. 1.3.29)

kåñëa-bhrü-yugalaà tad dhanur-anukåd api sphurac citram |

yat khalu vinäpi bäëaà täm api rädhäà svayaà jayati || (go.ca. 2.34.54)

—o)0(o—

36. viçeñoktiù

sati hetau phaläbhäve viçeñoktis tathä dvidhä ||98||

tathety uktänukta-nimittatvät | tatrokta-nimittä, yathä—

dhanino'pi nirunmädä yuväno'pi na caïcaläù |

prabhavo'py apramattäs te ye kåñëa-caraëäçritäù ||

atra kåñëa-caraëäçritatvaà nimittam uktam |

anuktanimittä, yathä—

udeténduù pürëo vahati pavanaç candana-vanät

kuhükaëöhaù kaëöhät kalama-vikalaà nirgamayati |

priyälénäà mürdhnaù çapatha-racanä danta-tåëatä

padopänte kåñëas tad api tava mäno na virataù || (a.kau. 5.88)

atra grahilatvaà nimittaà noktam | acintya-nimittatvaà cänuktam ity asyaiva bheda iti påthaì noktam | atra yathä—

tåëékåta-tyakta-kuléna-näré

dharmäpi dürojjhita-bhartåkäpi |

saté ca yäbhépsita-sac-cariträ

rädhä vidhäträraci citra-çélä || (go.lé. 11.125)

atra citra-çélatvam acintyatvam | iha ca käryäbhävaù kärya-viruddha-sad-bhäva-mukhenäpi nibaddhyate | vibhävanäyäm api käraëäbhävaù^²¹ käraëa-viruddha-sad-bhäva-mukhena | evaà ca "yaù kaumära-haraù" ity äder utkaëöhä-käraëa-viruddhasya nibandhanäd vibhävanä | "yaù kaumära-haraù" ity ädeù käraëasya ca kärya-viruddhäyä utkaëöhäyä nibandhäd viçeñoktiù | evaà cätra vibhävanä-viçeñoktyoù saìkaraù | çuddhodäharaëaà tu mågyam |

—o)0(o—

37. virodhaù^²²

jätiç caturbhir jätädyair guëo guëädibhis tribhiù |

kriyä ca kriyädravyäbhyäà dravyaà dravyeëa vä mithaù |

viruddham iva bhäseta virodho'sau daçäkåtiù ||99||

krameëa, yathä (1) —

himakara-kiraëäsäro ghana-säro gandha-säro'pi |

tvayi manaso'ntar-vartini mädhava dävänalas tasyäù || (a.kau. 8.105)

himakara-kiraëädénäà bahutväj jätitvam | atra jätir jätyä | virahe virodhaù vasuto'virodhaù |

(2) rädhe tvad-aìga-saàsparçe naliny api na komalä |

atra jätir guëena |

guëa-ratna-rohana-bhuvaù kåñëa tavägre smaro'pi bébhatsaù |

ratnäkaro'pi gäòho na ratna-sänus tathonnatimän || (a.kau. 8.106)

(3) yad aìgam äsädya vidhüsaräç ca

godhülayo bhüñaëatäm upeyuù |

vibhüñaëänäà maëayaç ca jagmur

vidhüratvaà sa upaiti kåñëaù || (a.kau. 8.107)

atra jätiù kriyayä |

(4) yo viñëur api käryärthaà siàhas tasmai namo namaù ||

atra viñëu-rüpa-dravyeëa siàhatva-jäter virodhaù |

gatvä kalävän guru-goñöhy-alakñitaù

kåñëo’pi vipro’jani bhäskarädhvare |

yan-mätra-päöho madhuro’py abhüt kaöus

tasyäù samudyat-smara-saàjvarasthaù || (a.kau. 8.108)

(5-6)

veëor ninädo madhura-svabhävät

marma-vyathäyäà kaöur aìganänäm |

yaù çétalopéndu-mayükha-våndäd

dahaty amüñäà hådayaà viyoge ||

atra pürvärdhe guëo guëena, uttarärdhe guëaù kriyayä |

çétalam api muralé-rutam antar mama santataà dahati |

tékñëo'pi tava kaöäkñaù çétalayati mänasaà kåñëaù || (a.kau. 8.109) guëaù kriyayä |

(7) kaöhinaù çilämayatväd

govardhana eva bhübhåtäà näthaù |

kåñëa-kare kusuma-mayaù

kandüka iva komalo bhäti || (a.kau. 8.110)

atra guëo dravyeëa govardhana-rüpeëa |

(8) jévayati ca mürcchayati ca

pévayati ca sükñmayaty api ca |

hari-muralé-rava-khuralé

no jäne kià vijänäti || (a.kau. 8.111)

atra kriyä kriyayä |

(9) anaìgo yat kaöäkñeëa säìgébhavati tat-kñaëät |

ékñaëa-kñaëadaù kåñëo vékñitaù kñaëadä-mukhe ||

atra kriyä anaìga-rüpeëa dravyeëa |

(10) tvat-kértyä sitimädvaite jäte jagati mädhava |

airävato vilupto'bhüd yamunäpi ca jähnavé ||

atra gaìgä-yamunayor dravyayor virodhaù |

vibhävanäyäà käraëäbhävenopanibaddhamänatvät käryam eva bädhyatvena pratéyate | viçeñoktau käryäbhävena käraëam eva | iha tv anyonyaà dvayor api bädhyatvam iti bhedaù |

tvayi nayana-vartma-vartini

sarasayati ratià ya eva ramaëénäm |

sati manao’ntarvartini

kåñëa sa eva smaraù kuliçaù || (a.kau. 8.113)

(11) äyätä yamunä-kuïjaà häriëy api vihäriëé |

nityaà valaya-yuktäpi rädhä navalayänvitä ||

evam ädy ukti-vaicitryäd virodhaù çleñato mataù |

guëair aguëatäm yätas tvam asau nandanandana |

bibharti vasudhäà citraà sthitväpi vasudhopari || (go.ca. 1.33.19)

—o)0(o—

38. asaìgatiù^²³

kärya-käraëayor bhinna-deçatäyâm asaìgatiù ||100||

yathä—

spåçati yadi mukundo rädhikäà tat-sakhénäà

bhavati vapuñi kampa-sveda-romäïca-bäñpam |

adhara-madhu mudäsyäç cet pibaty eña yatnäd

bhavati bata tadäsäà mattatä citram etat || (go.lé. 11.137)

asyäç cäpavädatväd eka-deçasthayor virodhe virodhaù ||^²⁴

—o)0(o—

39. viñamam^²⁵

guëau kriye vä yat syätäà viruddhe hetu-käryayoù |

yad värabdhasya vaiphalyam anarthasya ca sambhavaù |

virüpayoù saàghaöanä yä ca tad viñamaà matam ||101||

krameëa, yathä (1)—

kåñëädhara-péyüñaà pibasi sadä vaàçiketi madhuraà tvam |

vamasi rutaà garalät kaöu yuvaté-gaëa-vimohanaà kim idam ||

atra käraëa-rüpa-madhurädhara-péyüña-pänasya käraëa-guëäù kärya-guëam ärabhante iti viruddhaà garala-kaöu-ruta-vamanam |

(2) tvad-ékñaëena he rädhe tat tad-änanda-däyinä |

janito'yaà smaro mahyaà datte dähaà kathaà priye ||

atra ékñaëa-rüpa-käraëasyänanda-däna-kriyayä tat-kärya-rüpa-smarasya däha-däna-kriyäyä virodhaù |

(3) dåñövä rädhäà nipuëa-vidhinä suñöhu kenäpi såñöäà

dhätä hrélaù sadåçam anayä yauvataà nirmimatsuù |

säraà cinvann asåjad iha tat svasya såñöeù samäsyä

naikäpy äséd api tu samabhüt pürva-såñöir nirarthä || (go.lé. 11.143)

atra rädhä samä yauvateñu käpi na jätä, pratyuta pürva-såñöir niùsäräbhüt |

(4) kvemau nayana-péyüña-niñekau måduläìgakau |

malläù kveme madotphullä saàrabdhä vajra-vigrahäù ||

atra komala-räma-kåñëayoù kaöhina-mallaiù saìghaöanä viruddhä |

näyam ekäçrayäbhäväd virodhäbhäsa iñyate |

kva mallä vajrädi-pratima-vapuñaù kvätimåduläv

imau bälau tasmäd iha yad anumantèn dhig adhipän |

kathaà vä te nindä na khalu vayam asmin sadasi ye

satäà dviñöe dåñöià sa-kutukam ivämé vitanumaù || (go.ca. 2.5.23)

vikñeptuà vrajam aicchad eña pavanair vikñepam äpa svayaà

varñair dharñayituà ca dharñam agamad bäòhaà viòaujä hådi |

vajrais täòayituà tathäpa çirasi sve vajra-täòyätmatäà

sädhütpäta-karatvam arjati viparyastä gatir yujyate || (go.ca. 1.18.97)

viñaà syäd viñamam anyasminn amåtaà tu viñe viñam |

pütanä-kåñëa-saàgharñe dåçyatäm etad eva hi || (go.ca. 1.5.21)

—o)0(o—

40. samam^²⁶

samaà syäd änurüpyeëa çläghä yogyasya vastunaù ||102||

yathä—

kåñëo varéyän puruñeñu sad-guëaiù

çré-rädhikä stréñu guëaiù varéyasé |

saìgaà vidhätus tv anayoù parasparaà

dhätur narénarti guëajïatä-yaçaù || (go.lé. 11.138)

—o)0(o—

41. vicitram^²⁷

vicitraà yad viruddhasya kåtir iñöa-phaläptaye ||103||

yathä—

bhogepsavaù sakala-kämadam artha-lubdhäù

sarvärthadaà sukha-tåñaç ca sukha-svarüpam |

lokädhipatya-lasitä jagad-éçvaraà tat

kåñëaà dviñanti danujäù kudhiyo bataite || (go.lé. 17.28)

—o)0(o—

42. adhikam^²⁸

äçrayäçrayinor ekasyädhikye'dhikam ucyate ||104||

(1) äçrayädhikye, yathä—

kim adhikam asya brümo mahimänaà väridher harir yatra |

ajïäta eva çete kukñau nikñipya bhuvanäni || (sä.da. 664)

babhau vrajeçorasi yä murärer

nélotpalälé-dala-mälikeva |

tanau mamus tatra kathaà guëäs te

sahasra-vaktreëa sadäpy agaëyäù || (go.lé. 17.12)

(2) äçritädhikye, yathä—

yugänta-käla-pratisaàhåtätmano

jaganti yasyäà sa-vikäçam äsata |

tanau mamus tatra na kaiöabha-dviñas

tapo-dhanäbhyägama-sambhavä mudaù ||^²⁹

yathä tanor antar aloki mäträ

viçvaà kare'driù kamalatva äpa |

çré-rädhikäsyämbuja-darçanotthä

mudo mamus tä na harer batäsyäm || (go.lé. 17.13)

—o)0(o—

43. anyonyam^³⁰

anyonyam ubhayor eka-kriyäyäù käraëaà mithaù ||105||

yathä—

mädhavyäù çrér mädhavenaiva ramyä

mädhavyaivotphullä yä mädhava-çréù |

ity anyonya-çré-samulläsa-hetü

etau yadvad yäminé-yäminéçau || (go.lé. 11.142)

—o)0(o—

44. viçeñaù^³¹

yad ädheyam anädhäram ekaà cäneka-gocaram |

kiïcit prakurvataù käryam açakyasyetarasya vä |

käryasya karaëaà daiväd viçeñas trividhas tataù ||106||

krameëa, yathä (1)—

baké-mukhänäà hi harer aréëäà

daurjanya-saàghä amunä hatänäm |

sahäsya-käruëya-mukhair guëaughais

tiñöhanti vijïair iha géyamänäù || (go.lé. 17.22)

(2) rädhägrataç ca purato'pi ca pärçvataç ca |

çrotre ca cakñuñi ca väci ca mänase ca |

kenädhvanaiña madano hådi me praviçya

mäà hanti hanta kim iyaà na niräcakära || (a.kau. 8.185)

(3) nayana-yuga-vidhäne rädhikäyä vidhäträ

jagati madhurasäräù saïcitäù sadguëä ye |

bhuvi patitatadaàçais tena såñöänyasärair

bhramaramågacakorämbhojaménotpaläni || (go.lé. 17.100)

—o)0(o—

45. vyäghätaù^³²

vyäghätaù sa tu kenäpi vastu yena yathäkåtam |

tenaiva ced upäyena kurute'nyas tad anyathä ||107||

yathä—

candrävalé praëaya-rüpa-guëaiù prayatna

vyaktékåtair vyaracayat sva-vaçaà bakärim |

çré-rädhikä tu sahaja-prakaöair nijais tair

vyasmärayat tam iha täm api hä kuto'nyäù || (go.lé. 11.131)

saukaryeëa ca käryasya viruddhaà kriyate yadi ||108||

so'pi vyäghätaù | yathä—

ihaiva tvaà tiñöha drutam aham ahobhiù katipayaiù

samägantä rädhe mådur asi na cäyäsa-sahanä |

mådutvaà me hetuù subhaga bhavatä gantum adhikaà

na mådvé soòhä yad viraha-kåtam äyäsam asamam ||^³³

atra näyakena näyikäyä mådutvaà saha-gamanäbhäva-hetutvenoktam | näyikayä ca pratyuta saha-gamane tato'pi saukaryeëa hetutayopanyastam |

—o)0(o—

46. käraëa-mälä^³⁴

paraà paraà prati yadi pürva-pürvasya hetutä |

tadä käraëa-mäla syät. . . . . . . . . . . . ||109||

yathä—

vaàçé-svanair gopa-vadhü-gaëähåtiù

gopé-håte räsa-mahä-mahotsavaù |

räsotsaväd vyaïjita-pürtir éçitus

tat-pürtito'bhüt sukha-sambhåtaà jagat || (go.lé. 17.11)

yata etäsu çuddhatvaà dhruvaà tasmät kåpä hareù |

sä cet kaù kñamate dharma-lopäyäsäà manäg api || (go.ca. 2.32.19)

vraje jäter jätä vraja-jana-samäna-prakåtitä

tataù kåñëe premä tam anu sahasä taà prati gatiù |

tatas taträsaìgas tam anu viparétaà kim api tat

tato vyaktaà tac ca prathaya sakhi dhik kià nu karavai?|| (go.ca. 1.33.7)

yadäbhijit-khyätir abhün muhürtakas

tadä bakäreù sumayo'py ajäyata |

yadä sa jajïe sa jhasaà tadäcchinad

yadäcchinad dyauù kusumaà tadäpatat || (go.ca. 2.17.46)

—o)0(o—

47. mälä-dépakam^³⁵

. . . . . . . . . . . . tan mälä-dépakaà punaù |

dharmiëäm ekadharmeëa saàbaddho yady athottaram ||110||

yathä—

tvayi kåñëa-raëa-präpte dhanuñäsäditäù çaräù |

çarair ari-çiras tena bhüs tayä tvaà tvayä yaçaù || (sä.da. 667)

aträsädana-kriyä dharmaù |

—o)0(o—

48. ekävalé^³⁶

pürvaà pürvaà prati viçeñaëatvena paraà param |

sthäpyate'pohate vä cet syät tadaikävalé dvidhä ||111||

krameëa, yathä—

(1) guëä hi gopé-tati-häriëyo hareù

gopé-tatiù prema-pariplutäçayä |

premä harer indriya-citta-härako

hariç ca tasyä vaçatäm upägataù || (go.lé. 17.10)

yathä vä,

saro vikasitämbhojam ambhojaà bhåìga-saìgatam |

bhåìgä yatra sa-saàgétäù saàgétaà sa-smarodayam || (sä.da. 668)

(2) na tad vanaà yan na vihära-maìgalaà

näsau vihäraù çubha-géta-bhån na yaù |

gétaà na tad yan nahi vaàçikä-kåtaà

vaàçé na sä kåñëa-mukhänugä na yä || (go.ca. 1.12.11)

(3) kvacid viçeñyam api yathottaram viçeñaëatve sthäpitam apohitaà ca, yathä—

kuïjaà bhäti na santaptaà kuïje'smin rädhikä'viçat |

rädhäyäà militaù kåñëaù kåñëe'jani rati-spåhä ||

evam apohane'pi |

—o)0(o—

49. säraù^³⁷

uttarottaram utkarño vastunaù sära ucyate ||112||

yathä—

gér bhür lélä yuvatiñu varaiù sad-guëaiù sära-bhütäs

täbhyaù sä çrés tata iha mahä-prema-gopäìganäs täù |

täbhyaç candrävali-mukha-lasad-yütha-näthä amübhyaù

çré-rädhäsyäà bata hi nitaräà so'pi kåñëaù sa-tåñëaù || (go.lé. 11.130)

—o)0(o—

50. yathäsaìkhyam^³⁸

yathäsäìkhyam anuddeça uddiñöänäà krameëa yat ||113||

yathä—

stréëäm aréëäà miträëäà kåñëas tais tair guëair bhavan |

smaro daëòadharaç candras tridhaiko'pi bhaväà sthitaù ||

vikräntir luëöhatäà yogyä yad vaù çäkhägra-gämitä |

dénatä luëöhitänäà syäd yan naù salila-gähitä || (go.ca. 1.21.18)

Also, from VMS go.ca. 1.21.6, 36; 2.9.24, 16.37.

—o)0(o—

51. paryäya^³⁹

kvacid ekam anekasmin ekaà caikaçaù kramät |

bhavati kriyate vä cet tadä paryäya iñyate ||114||

yathä—

(1) pakñmäëi hitvä patitädhare'smät

payodhare'topi vali-traye'smät |

näbhià prapede hari-saìga-jätä

çré-rädhikäyäù praëayäçrudhärä ||

kåñëaù puraù sphurati pärçva-yuge ca paçcäc

cittasya våttiñu dåçor viñaye ca çaçvat |

çré-gaëòayoç ca kucayos tarale yato'syäù

çré-rädhikä tad iha kåñëa-mayéti satyam || (go.lé. 11.135)

(2) kauöilyam äsét sahajaà kuceñu yat

tat sämprataà väci vilokane'rpitam |

kaöhoratä yä kucayoù svabhävajä

rädhe'rpitä säpi kutas tvayä hådi ||

(3) anekam ekatra bhavati, yathä—

ekasmiàs tava hådaye vrajendra-süno

bhüyasyo nalinadåçaù kåta-praveçäù |

nästy asminn avasara eva gäòha-pürëe

sakhyo me guëa-bahuläù kathaà viçantu || (a.kau. 624)

(4) kriyate, yathä—

yayor nyastaù purä häré häraù çré-rädhayä hare |

tvad-viyoge'dhunärpyante hä tayor açru-bindavaù || (sä.da. 10.106)

eñu ca kvacid ädhäraù saàhata-rüpo'saàhata-rüpaç ca | ädheyam api , yathä pakñmäëéty ädau pakñmädäv asaàhata-rüpa ädhäre açru-bindavaù krameëäbhavan | ekasmiàn ity ädau ädheya-rüpä nalina-dåçaù saàhata-rüpä hådaye krameëäbhavat | evam anyat | atra caikasyänekatra krameëaiva våtter viçeñälaìkäräd bhedaù | vinimayäbhävät parivåtteç ca ||

—o)0(o—

52. parivåttiù^⁴⁰

parivåttir vinimayaù sama-nyünädhikair bhavet ||115||

yathä—

iyaà kåñëäd aìka-srajam urum upädäya ruciräà

vadänyäsmai rädhä sapadi maëi-mäläm iha dadau |

nipéyäsyäù kåñëas tv adhara-madhu danta-kñatam adäd

gåhétväbhyämänyo dara tad avalokaà tanum aduù || (go.lé. 11.139)

atra prathamärdhe samena, tåtéya-caraëe nyünena, caturtha-caraëe adhikena parivåttiù |

—o)0(o—

53. parisaìkhyä^⁴¹

praçnäd apraçnato väpi kathitäd vastuno bhavet |

tädåg anya-vyäpohaç cec chäbda ärtho'thavä tadä ||116||

krameëodäharaëäni, yathä (1)—

kä kåñëasya praëaya-jani-bhü rädhikaikä na cänyä

käsya preyasy anupama-guëä rädhikaikä parä na |

kä cakre taà svavaçam aniçaà rädhikä netarä tad

väïchä-pürtau prabhavati hi kä rädhikä näpareha || (go.lé. 11.122)^⁴²

atra vyavacchedyaà nänyädi çäbdam |

(2) kià geyaà kåñëa-caritaà kva stheyaà kåñëa-känane |

kià dhyeyaà kåñëa-pädäbjaà kià mågyaà kåñëa-sevanam ||

atra vyavacchedyaà nänyadädi ärtham | anayoù praçna-pürvakatvam |

(3) apraçna-pürvakatve, yathä—

bhaktiù kåñëe nänya-deve väïchäsmin viñaye nahi |

dåçyate kåta-puëyänäà saìgaù satsu na rägiñu ||

(4) keçeñu kauöilyam uroja-yugme

käöhinyam akñëos taralatvam uccaiù |

päëi-dvaye päda-yuge' dharoñöhe

rägaù sadä dévyati rädhike te ||

(5) çleña-mülatve väcya-vaicitryäviçeñaù, yathä—

cäpeñu guëa-vicchedaç citreñu varëa-saìkaraù |

mathuräyäà harau räjaty apäà néco'pasarpaëam ||

—o)0(o—

54. uttaram^⁴³

uttaraà praçnasyottaräd unnayo yadi |

yac cäsakåd asambhävyaà saty api praçna uttaram ||117||

yathä—

(1) vékñituà na kñamä çvaçrüù svämé goñöhäntaraà gataù |

ekaivähaà niçä yätä pälyate'tra sthitiù kutaù? ||

anena pathika-rüpeëa kåñëasya vasati-yäcanaà pratéyate |

(2) praçne saty apy asakåt, yathä—

kià durlabhaà yan manaso na gocaraà

kià prärthanéyaà kva ca yan na labhyate |

kià hlädakaà yat smaraëe'pi na syät

yat tac ca tat kià vrajaräja-nandanaù || (a.kau. 636)

atra väcya eva viçräntir ato'nya-vyapohe tätparyäbhävät parisaìkhyäto bhedaù | na ced anumänaà, sädhya-sädhanayor dvayor nirdeça eva tad-aìgékärät | na ca kävyaliìgaà, uttarasya praçnaà pratyajanakatvät ||

—o)0(o—

55. arthäpattiù^⁴⁴

daëòäpüpikayänyärthägamo'rthäpattir iñyate ||118||

"müñikeëa daëòo bhakñita" ity anena tat-sahacaritaà püpa-bhakñaëam äyätaà bhavatéti niyata-samäna-nyäyäd arthäntaram äpatatéty eña nyäyo daëòäpüpikä | atra kvacit präkaraëikäd apräkaraëikärthasya patanam | kvacid apräkaraëikät präkaraëikasyeti dvau bhedau | krameëodäharaëam—

(1) goñöhädhéça-sutasya sä nava-nava-preñöhasya yävad dåçoù

panthänaà våñabhänujä sakhi vaçékärauñadhijïä yayau |

tävat tvayy api ruksam asya balavad däkñiëyam evekñyate

kä candrävali devi durbhagatayä dünätanäà naù kathä ||

(2) rasädikänäà dhåti-dharma-baddhaà

mano håtaà kåñëa-guëaiù sudürät |

daçeyam äsäm api cet tadaitä

vrajäìganäù käù praëayärdra-cittäù? || (go.lé. 17.18)

(3) çleña-mülatve vaicitré-viçeñaù, yathä—

muktä api prajäyante yatra kåñëa-prabhävataù |

dehinäà tatra janmeti na citraà kåñëa-känane ||

atra muktä çabdaù çliñöaù | na ceyam anumänaà samäna-nyäyasya sambandhäbhävät |

anumänagatä täsäm arthäpattiù pratéyate |

yataù kåñëasya dayitäs tä eva nyäya-paëòitäù || (go.ca. 1.17.39)

—o)0(o—

56. vikalpaù^⁴⁵

vikalpas tulya-balayor virodhaç cäntaräyataù ||119||

yathä—

näda-vyäjät kñipasi kaöhine gäralém ämåtéà vä

dhäräà vaàçi praëaya-sakhi no jévanaà vä måtià vä |

täbhyäà nänyäà vitara viñamäà hä daçäm atyasahyäà

gopyaù kåñëa-praëaya-vikalä vaàçikäm ittham ähuù || (go.lé. 17.27)

atha çliñöatä jévana-maraëayoç caikadä kartum açakyatväd virodhaù | svatantratvät tulya-balatvaà ca | evaà—"yuñmäkaà kurutäà bhavärti-çamanaà netre tanur vä hareù" (sä.da. 10.83) atra çleñävañöambhena cärutvam | "déyatäm arjitaà vittaà deväya brähmaëäya vä" ity ädau cärutväbhävän näyam alaìkäraù |

—o)0(o—

57. samuccayaù^⁴⁶

samuccayo'yam ekasmin sati käryasya sädhake |

khalekapotikä-nyäyät tat-karas tat-paro'pi cet |

guëau kriye vä yugapat syätäà yad vä guëa-kriye ||120||

yathä (1)—

premä pramäëa-rahito'nupamä guëa-çréù

saundarya-sampad asamä ruciraà ca çélam |

täruëam adbhutatamaà sakhi rädhikäyäù

kåñëaù kathaà na bhavitä vaçago guëajïaù || (go.lé. 11.120)

so'yaà sad-yoge'sad-yoge sad-asad-yoge ca | tatra sad-yoge uktodäharaëaà premety ädi |

(2) asad-yoge, yathä—

saàsära-märgo hy adhamaù svabhävät

karmäëi tasmin kaöu-kaëöakäni |

gatägatäbhyäm iha kheda eva

tathäpi näsmin kujano virajyet || (a.kau. 618)

(3) sad-asad-yoge, yathä—

nåpo na hari-sevitä vyayakåté na hary-arpakaù

kavir na hari-varëakaù çruta-gurur na hary-ätmakaù |

guëé na hari-tatparaù sarasa-dhér na hary-äçrayaù

sa na vraja-rasänugo manasi sapta çalyäni me || (go.ca. 1.33.61)

aruëe rädhe nayane tava malinaà ca priyasya mukham |

mukham änataà ca sakhi te jvalitaç cäsyäntare smara-jvalanaù ||

aträdyärdhe guëayor yaugapadyaà, dvitéyärdhe kriyayoù | ubhaya-yaugapadye, yathä—

çoëaà ca rädhe cakñus te mayi mithyäparädhini |

patanti ca prasüneñor ete kharataräù çaräù ||

"dhunoti cäsià tanute ca kértim" ity ädäv ekädhikaraëe'py eña dåçyate | na cätra dépakam | ete hi guëa-kriyä-yaugapadye samuccaya-prakäçäù niyamena kärya-käraëa-käla-niyama-viparyaya-rüpätiçayokti-müläù | dépakasya cätiçayokti-müläbhävaù |

pätivratyaà kva nu para-vadhütväpavädaù kva cäsyäù

premodrekaù kva ca para-vaçatvädi-vighnaù kva cäyam |

kvaiñotkaëöhä kva nu bakaripor nitya-saìgädy-alabdhiù

mülaà kåñövä kañati hådayaà käpi çalya-trayé naù || (go.lé. 11.121)

—o)0(o—

58. samädhiù^⁴⁷

samädhiù sukare kärye daiväd vastv antarägamät ||121|| 85

yathä—

rädhikäyä mäna-çäntyai pädayor me patiñyataù |

upakäräya diñöyedam udérëaà ghana-garjitam || (a.kau. 641)

çäradena çaçinä harià prati prasthitiù samam ayoji subhruväm |

pratyayoji kila tena sä tadä maìkñu tasya muralé-kalena tu || (go.ca. 1.23.24)

—o)0(o—

59. pratyanékam^⁴⁸

pratyanékam açaktena pratékäre ripor yadi |

tadéyasya tiraskäras tasyotkarñasya sädhakaù ||122||

tasya ripor eva, yathä—

kåñëasya saundarya-bharair vinirjitaù

kämo'sya kiïcit pratikartum akñamaù |

rädhäm iha prétimatéà vinirëayaàs

täà bädhate'ddhä tad-agocare'balät || (go.lé. 11.136)

—o)0(o—

1 sa.u.ka. 929 (dharmakérteù); padyä. 239.

2 grahétå (sä.da.)

3 na not in Säh.D.

4 Above 10.65.

5 sädåçya-garbha, abheda-pradhäna, adhyavasäyamüla

6 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, padärthagata

7 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, padärthagata

8 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, väkyärtha-gata

9 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, väkyärtha-gata

10 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, väkyärtha-gata

11 asambhavad-vastu-nidarçanä (sä.da.)

12 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, bheda-pradhäna

13 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, gamya-vicchitti-prastävät

14 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya, gamyamäna-prastäva-gatä

15 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçrayaù

16 In Alaìkära-kaustubha, the verse reads : saàkñepatas tväà lalite bhaëämo duùkhaà na cänyat priya-viprayogät | te pämarä hanta suhåd-viyogät präg eva yeñäà na samastam äyuù ||

17 tarka-nyäya-müla

18 tarka-nyäya-müla

19 sädåçya-garbha, gamyaupamyäçraya

20 virodha-garbha

21 käraëa-bhävaù (sä.da.)

22 virodha-garbha

23 virodha-garbhaù |

24 I haven’t been able to trace this definition or comment: atyanta-bhinnädhäratve yugapad-bhäñaëaà yadi | dharmayor hetu-phalayos tadä sä syäd asaìgatiù || rädhäìga-sparça-tad-adhara-madhu-päna-rüpa-hetuù tat-sakhénäm aìga-rüpa-bhinnädhäre hetu-janyaà phalaà yayos tayor dharmayo rädhä-sparçädhara-päna-kampädi-mattatä-rüpayor yugapad-bhäñaëam aträsaìgatiù |

25 virodha-garbha

26 virodha-garbha

27 virodha-garbha

28 virodha-garbha

29 kä.pra. 543, sä.da. 10.104

30 virodha-garbha

31 virodha-garbha

32 virodha-garbha

33 sä.da. 10.75.

34 çåìkhalä-baddha-mülä

35 çåìkhalä-bandha-mülam

36 çåìkhalä-bandha-mülä