viernes, 8 de enero de 2010

Sri Bhakti-rasamrta-sesa 3º Parte

Agradecimiento: http://b4tea.com/fun/days/janmashtami-photos-sri-krishna-jayanti-wallpapers

Jagadananda Das

Sri Bhakti-rasamrta-sesa: 1ª Parte | 2ª Parte | 3ª Parte

60. pratépam^¹

prasiddhasyopamänasyopameyatva-prakalpanam |

niñphalatväbhidhänaà vä pratépam iti kathyate ||123||

krameëodäharaëam—

(1) murahara kavilokaù suñöhu vaidagdha-mugdhaù

çiva çiva bhuvi bhadräbhadra-bhäve'nabhijïaù |

tava vigata-kalaìkenänanenaiva yo'yaà

çaçinam upamiméte naiva lajjäà karoti ||

(2) nirmäya rädhä-vadanaà vidhäträ

dåñövämbujendü bahu-doña-pürëau |

açuddhatäà vyaïjayatä tayos

tau kåtau dvirephäìka-masé-viliptau || (go.lé. 11.144)

atra rädhä-vadanasyetva tat-tac-chobhätiçayäçrayanät tayor niñkalaìkatvam^² |

uktvä cätyantam utkarñam atyutkåñöasya vastunaù |

kalpite'py upamänatve pratépaà kecid ücire ||124||

yathä,

mama vadanam eva nayanä-

nandakam iti mä kåthäù sutam anu garvam |

aparo'pi kaçcid evaà

räkäyäà çaradi çétäàçuù || (a.kau. 654)

atra nayanänandam utkarña uktas tad-anuktair näyam alaìkäraù | yathä "brahmeva brähmaëo vadati" ity ädi |

tad-vaktraà yadi ko vidhuù smita-kalä sä cet prabhä niñprabhäs

te dantä yad imäni dhig yadi ca te netre cakorair alam |

itthaà sarva-janäd asau saha-gaëaà svaà pratyavajïä vacas

tvat-präçastya-mayaà niçamya hådaye rädhe muhur mläyati || (go.ca. 1.31.46)

—o)0(o—

61. mélitam^³

mélitaà vastuno guptiù kenacit tulya-lakñmaëä ||125||

atra samäna-lakñmaëaà vastu kvacit sahajaà, kvacid ägantukam | krameëodäharaëam—

vakñasy uroja-mada-lakñaëam ambudäbhe

läkñäìka-pälir alike giri-dhätu-citre |

rädhälayäd upagatasya hareù prabhäte

kaiçcin na néti-nipuëair api paryacäyi || (go.lé. 17.32)

atra prathama-päde vakñasa ambudäbhä sahajä | dvitéya-päde giri-dhätu-citram ägantukam |

Om gives prose go.ca. 2.33.47: yadä varaù sa suveçaù praviveça, tadä tat-käntäv antarhite lakñmé-hite kevalä lakñmér eva vyalakñata. tad evaà kanyayä kåta-praveçe sadeçe kevalo lakñmé-hitaù. ubhayor nija-nija-krameëa bahir apakrame punar avahite tatra tatra yathävad eva devatä-dvayam iti. lokäs tu tasya tasyäç cävaraëaà jyotsnändhakära-gatäbhisära-veçasyeva matavantaù |

—o)0(o—

62. sämänyam^⁴

sämänyaà prakåtasyänya-tädätmyaà sadåçair guëaiù ||126||

yathä—

dvirada-radana-kÿpte cäru paryaìka-räje

racita-mådula-talpe mallikä-patrikäbhiù |

çaçi-kiraëa-vidhaute präìgaëe nirvitäne

jayati niravalamba-sväpaçäléva kåñëaù || (a.kau. 656)

yathä vä—

madhu-lobhagatän bhåìgän rädhä karëäsitotpale |

ajïäsyat kas tadä teñäà nästhäsyad yadi guïjitam ||

mélite utkåñöa-guëena nikåñöa-guëasya tirodhänam iti | iha tübhayos tulya-guëatayä bhedägrahaù ||

—o)0(o—

63. tadguëaù^⁵

tadguëaà sva-guëa-tyägäd atyutkåñöa-guëa-grahaù ||127||

yathä—

rädhäyäù kara-paìkaje vinihitä kaundé mudä våndayä

yä mälä laghu-lohitotpala-kulasrak déptim eñä dadhe |

sükñmendévararocir anayä kåñëa-kaëöhe'rpitä

tenäsyä hådi yojitä sa pulake cämpeya-mälya-dyutim ||

mélite prakåte tasya vastuno vastv-antareëäcchädanam | iha tu vastv-antara-guëenäkräntatä pratéyate iti bhedaù |

léläà gäyaàs tat-tad-äveça-vaçyas

tat-tad-bhävaà präpa gopéni-käyaù |

citraà kåñëäveçitäm äpa yä yä

gauräìgé sä kåñëa-varëä pratétä || (go.ca. 1.24.20)

mågamadakåñëä colé kuìkuma-citrä vicitratäm ühe |

pétämbara-para-bhägät pétämbaratäà gatä tatra || (go.ca. 2.34.38)

—o)0(o—

64. atadguëaù^⁶

tadguëänanukäras^⁷ tu hetau saty apy atadguëaù ||128||

yathä—

nänåtaà tava govinda sasneho'sméti yad vacaù |

yan me rägavati svänte nihito'pi na rajyasi ||

yathä vä—

gäìgam ambu sitam ambu yämunaà

kajjaläbham ubhayatra majjataù |

räjahaàsa tava saiva çubhratä

céyate na ca na cäpacéyate ||^⁸

pürvatra räga-yukta-hådaya-nihitatvät präptavad api govindasya raktatvaà na niñpannam | uttaraträprastuta-praçaàsäyäà vidyamänäyäm api gaìgä-yamunäpekñayä prakåtasya haàsasya gaìgä-yamunayoù samparke'pi na tad-rüpatä | atra ca guëägrahaëa-rüpa-vicchitti-viçeñäçrayäd viçeñokter bhedaù | varëäntarotpatty-abhäväc ca viñamät |

—o)0(o—

65. sükñmam^⁹

saàlakñitas tu sükñmo'rtha äkäreëeìgitena vä |

kayäpi sücyate bhaìgyä yatra sükñmaà tad ucyate ||129||

sükñmaù sthüla-matibhir asaàlakñyaù |

(1) aträkäreëa, yathä—

rädhäyäù kara-kamale çikhaëòa-dala-pakñma-lagnam älokya |

prätaù sakhé vidagdhä lilekha tatraiva kärmukaà sa-çaram ||

atra kara-lagnäc candrakät sakhyäù puruñäyitaà jïätvä tatra puruña-dhäryayoù dhanur-bäëayor likhanena täà prati tat prakäçitam |

(2) iìgitena, yathä—

bhavana-präìgaëa-saìgatam

anaìga-rasa-maìgalaà kåñëam |

sakåd avalokya salélaà rädhä

pidadhe'vaguëöhanena mukham ||

atra kåñëena påñöaà saìketa-samayam iìgitäd eva vijïäya candräs tam anaçaàsinä mukha-pidhänena taà prati prakäçayämäsa |

—o)0(o—

66. vyäjoktiù^¹⁰

vyäjoktir gopanaà vyäjäd udbhinnasya tu vastunaù ||130||

yathä—

kätyäyané kusuma-kämanayä kathaà vä

käntära-kukñi-kuharaà kutukäd gatäsi |

sadyastanaà stana-yuge tava kaëöakäìkaà

patyuù svasä sakhi sa-çaìkam udékñate'sau ||

yathä vä,

alam alam abhiläñeëämunä te viçäkhe

kutukini kamalänäm ähåteù kautukasya |

kalaya kalitam aìgaà kaëöakair näla-lagnaiù

çiva çiva paridañöaà ñaöpadenädharoñöham || (a.kau. 8.149)

neyaà prathamäpahnutiù | apahnava-käriëo viñayasyänabhidhänät | dvitéyäpahnava-bhedas tu tat-prastäve darçitaù |

yuñmäbhir érita-sumatta-bhujaìga-varyän

mäà caïcalät sapadi kaëöaka-valli-sakhyaù |

sparçotsukäd apasåtäà cakitäà rurukñuù

kuïjäç ca rakta-sita-sac-chata-patrikäç ca || (go.lé. 11.13)

iyaà kä stré strétvaà bhavati katham éñat-padam idaà

kim asthäne siddhaà tava vacanam asthänakam idam |

na käkor udbhütaà bhavati tad aho käkur iha kä

tad evaà détéväg jayati hariëäkñyä harim anu || (go.ca. 1.31.35)*

tvat-kértyä çvetitaù kaàso'py etat kåñëa måñoditam |

tat-sparças tasya nästy eva kintu tad-bhéti-vaikåtam || (go.ca. 1.33.21)

änétäù pitå-caraëä väruëa-lokät prananditä lokäù |

hä rädhä mama çokäd bädhä-gérëä na jérëästi || (go.ca. 1.20.19)

—o)0(o—

66. svabhävoktiù^¹¹

svabhävoktir durühärthaù svakriyä-rüpa-varëanam ||131||

durühayoù kavi-mätra-vedyayor arthasya òimbhädeù svayos tad-ekäçrayoç ceñöä-rüpayoù |

yathä—

äräj jänu-karopasarpaëa-paro jäta-smitaà saïcarann

aìkäroham anäpluvan rurudirñä-vimläna-dénänanam |

abhyäsärtham upekñayäpasaraëa-prakräntayä satvaraà

kaëöhe nyasya yaçodayä na na na nety äçleñi bälo hariù || (a.kau. 5.10)

yathä vä—

jåmbhasva täta mukham äkalayämi dantäù

katy udgatäs tava ta ity udite jananyä |

smitvä vikäçita-mukhasya harer jayanti

droëa-prasüna-kalikä iva ke'pi dantäù ||

çré-kåñëasyäkhiläìgän måga-mada-rasa-saàlipta-nélotpalänäà

kakña-bhrü-çroëi-keçäd aguru-rasa-lasat-pärijätotpalänäm |

çré-näsänäbhivakträt kara-pada-nayanäc cendu-liptämbujänäà

sat-saurabhyämåtormiù prasarati jagad äplävayanté samantät || (go.lé. 17.9)

çaìkhärdhendu-yaväìkuçair ari-gadäc chatra-dhvaja-svastikair

yüpäbjäsi-halair dhanuù-parighakaiù çré-våkña-méneñubhiù |

nandyävarta-cayais tathäìguli-gatair etair nijair lakñaëair

bhätaù çré-puruñottamatva-gamakaiù päëé harer aìkitau || (go.lé. 16.67)

a pä pä pärçvataù çrüyatäà, ya ya ya yadä ca ca caraëa mu mutthäpitavän ayam, ta ta ta tadä te te tena spåñöamätro òi òi òi òi òéna ivodvåttaù so'yaà çakaöaù || (go.ca. 1.8)

ägaccha kheläà gacchäva mätä kopaà kariñyati |

na kuryäd iti tau bälau kåñëa-rämau samücatuù || (go.ca. 1.6.70)

dérgha-çväsaà gätra-moöa-prayuktaà

netre märjan jägrad ambeti jalpan |

krandan mantha-dhvänam äkarëya bälaù

çré-gopälaù praskhalaàs täà jagäma || (go.ca. 1.8.3)

snigdhaà paçyati señmayéti bhujayor yugmaà muhuç cälayan

atyalpaà madhuraà ca küjati pariñvaìgäya cäkaìkñati |

läbhäläbha-vaçäd amuñya lasati krandaty api kväpy asau

péta-stanyatayä svapity api punar jägran mudaà yacchati || (go.ca. 1.6.4)

balena samam anyonyaà präbalyaà darçayann iva |

ürdhvädho-bhävam äsädya sarvä häsayati sma saù |

mätèëäm agrato bähü vikñipan dhävati sma saù |

darçayann iva tejaù svaà hasan päte ruroda ca ||

svasya svalpäpahäre'pi cakranda maëi-hänivat |

kåtvänya-maëi-häniç ca prähaséd bäla-kåñëakaù || (go.ca. 1.7.29 31)

—o)0(o—

67. bhävikam^¹²

prastutasya^¹³ padärthasya bhütasyärthe bhaviñyataù |

yat pratyakñäyamänatvaà tad bhävikam udähåtam ||132||

krameëa, yathä—

(1) tyaktälaìkäraëäà kälaìkåtam aìgaà vilokya rädhäyäù |

ciram iva bhejuù stambhaà täà nänälaàcikérñavaù sakhyaù ||

(2) idäném eva rädhäyä bhrür yathä guëavaty abhüt |

tathä manye smarasyeyaà svaà dhanus tyäjayiñyati || (a.kau. 608)

na cäyaà prasädäkhyo guëaù | bhüta-bhävinoù pratyakñäyamäëatve tasyähetutvät | na cädbhutuo rasaù, vismayaà praty asya hetutvät | na cätiçayoktir alaìkäraù, adhyavasäyäbhävät | na ca bhräntimän, bhüta-bhävinor bhüta-bhävitayaiva prakäçanät | na ca svabhävoktiù, tasya laukika-vastu-gata-sükñma-dharma-bhävasyaiva yathävad varëanaà svarüpam | asya tu vastunaù pratyakñäyamäëa-svarüpo vicchitti-viçeño'stéti | yadi punar vastunaù kvacit svabhävoktäv apy asyä vicchitteù sambhavas tadobhayoù saìkaraù |

(3) anätapatro'yam atra lakñyate

sitätapatrair iva sarvato våtaù |

acämaro'py eva sadaiva véjyate

viläsa-bäla-vyajanena ko'py ayam || (sä.da. 691)

atra pratyakñäyamäëasyaiva varëanän näyam alaìkäraù | varëanävaçena pratyakñäyamäëatvasyaiva svarüpatvät | yatra punar apratyakñäyamäëasyäpi varëane pratyakñäyamäëatvaà taträyam alaìkäro bhavituà yuktaù | yathä "tyaktälaìkäräëäm" ity ädau |

tal-lélämåta-rasa-jharair bhävitätmä mågäkñé

bälä käcit sva-sadana-gatäpy agrato vékñya våddhäm |

bhétä pärçve sva-bhuja-çirasi nyasta-hastaà sphurantaà

kåñëaà prähäpasara dayitäloka-yäträ-gateyam || (go.lé. 17.29)

—o)0(o—

69. udättam^¹⁴

lokätiçaya-sampattir vastunodättam ucyate |

yad väpi prastutasyäìgaà mahatäà caritaà bhavet ||133||

krameëa, yathä—

(1) mänaà käma-gavéñu naiva nitaräà kalpa-drumeñv ädaro

loñöräëéva luöhanti hanta paritaç cintämaëénäà gaëäù |

çambükä iva väpikä-parisare muktä-kiraù çuktayo

vékñyante na janais tvam eva nagari çré-dvärake nispåhä || (a.kau. 614)

(2) seyaà mathurä-nagaré sura-gurubhir yäcito bhagavän |

yaträvatérya çataçaù sura-dviño helayä hatavän || (a.kau. 615)

atra prastuta-nagaränagara-varëana-bhagavac-caritraà bhaìgatäà präptam |

kim ca, toyam apy amåtäyate, kim utämåtam? kim ca, kathäpi yathä gänam, tathä karëayoù pänakäyate, kim uta svayam eva gänam? kim ca, gamanam api nåtyacäturédhuréëatäm urékaroti, nåtyam punar atévädåtyam.(go.ca. 1.1.32)

yad brahma-çarma hådaye sanakädayaù sve

sarvordhvam apy anubhavanti sadeti siddham |

tasyäravinda-nayanasya padäravinda

kiïjalka-väyur api tadvijitékaroti || (go.ca. 2.12.12)

mastaka-ghäöä-påñöha-çroëé-jaìghäìghri-çobhäyäm |

paçcäd-deça-gatäyäà patitä dåñöir nivartate na puraù || (go.ca. 2.34.90)

With svabhävokti: go.lé. 17.5 7;

yad uktaà gargeëa vraja-pati-puras te'sya hi çiçor

guëais tais taiù sämyaà labhata iha näräyaëa iti |

guëänäm änantyaà parama-çubhatä gokula-vidhor

mahattvaà gämbhéryädikam api ca tenaiva kathitam || , etc.

—o)0(o—

rasa-bhävau tad-äbhäsau bhävasya praçamas tathä |

guëé-bhütatvam äyänti yadälaìkåtayas tadä |

rasavat preya ürjasvi samähitam iti kramät ||134||

70. rasavat^¹⁵

tad-äbhäsau rasäbhäso bhäväbhäsaç ca | tatra rasa-yogäd rasavad-alaìkäro, yathä—

sakhyaà vicitraà subalädikänäà

kåñëasya vijïäya nigüòha-tåñëäm |

çayyäà nikuïje viracayya yatnäd

änéya käntäà ramayanty amüm ye || (go.lé. 17.42)

atra sakhya-rasasyäìgaà çåìgäraù | yathä vä—

dhanyaà våndäraëyaà yasmin vilasati sa vara-ramaëébhiù |

prati-kuïjaà prati-pulinaà prati-giri-kandaram asau kåñëaù || (go.lé. 17.43)

atra vana-varëana-bhävasyäìgaà çåìgäraù |

—o)0(o—

71. preyaù^¹⁶

prakåñöa-priyatvät preyaù, yathä—

käntäìga-saìgam avilagna-vilepanäni

çampeñu bhänti patitäni hareù padäbjät |

älipya yäni hådaye vijahuù pulindyas

tad-veëu-géta-mukha-darçana-kämajädhim || (go.lé. 17.44)

yathä vä—

våndävanam atipuëyaà

yasmin kusuma-smitaiù phalorojaiù |

pallava-külädhair api

sukhayati kåñëaà latä-päliù || (go.lé. 17.45)

atra vana-varëane bhävasyäìgaà latänäà bhävaù |

—o)0(o—

72. ürjasvi^¹⁷

ürjo balam anaucitya-pravåttau tad aträstéty ürjasvi | yathä—

çuçubhur acala-daryo yäsu lénä ramaëyo

hari-hata-danujänäà caëòa-raëòäù pulindaiù |

açana-surata-satraiù poñitäs toñam äptäs

tad amala-guëa-gaëaiù çré-harià täù stuvanti || (go.lé. 17.46)

atra giri-varëana-bhävasyäìgaà para-stré-rati-rasäbhäsas tasyäìgaà çatru-stuti-rüpa-bhäväbhäsaù |

—o)0(o—

73. samähitam^¹⁸

samähitaà parihäraù | yathä—

devendra-jitsu påthukät påthukopamadbhér

asmäsu satsu na taveti girä suräëäm |

kaàsasya yo hådi madaù sa tu teñu sarveñv

äpteñu tat-påthukagäà kva gato na jäne || (go.lé. 17.47)

atra véra-rase mad-äkhya-vyabhicäri-bhävasya praçamo'ìgam |

—o)0(o—

bhävasya codaye sandhau miçratve ca tad-äkhyakäù ||135||

tad-äkhyakä bhävodaya-bhäva-sandhi-bhäva-çavala-nämäno'laìkäräù | krameëa yathä—

74. bhävodayaù^¹⁹

dharmaräja tava bhrätur gändhärétanayä çatam |

bhémeti näma çravaëäl lebhire viñamäà daçäm || (sä.da. 695)

atra träsodayo räja-viñaya-rati-bhävasyäìgaà |

—o)0(o—

75. bhäva-sandhiù^²⁰

janmäntaréëa-ramaëasyäìga-saìga-samutsukä |

sa-lajjä cäntike sakhyäù pätu naù pärvaté sadä ||

atrautsukya-lajjayoù sandhiù devatä-viñaya-raty-aìgam ||

—o)0(o—

76. bhäva-çavalatä^²¹

paçyet kaçcic cala capala re kä tvarähaà kumäré

hastälambaà vitara hahahä vyutkramaù kväsi yäsi |

itthaà dharmätmaja nåpa-bhavad-vidviño vanya-våtteù

kanyä kaïcit phala-kisalayänyädadänäbhidhatte ||

atra çaìkäsüyä-dhåti-småti-çrama-dainya-virodhautsukyänäà çavalatä-räja-viñaya-rati-bhävasyäìgam |

iha kecid ähuù—"väcya-väcakälaìkaraëa-mukhena rasädy-upakärakä evälaìkäräù | rasädayas tu väcya-väcakäbhyäm upakäryä eveti na teñäm alaìkäratä bhavituà yuktä" iti |

anye tu—"rasädy-upakäratva-mätreëälaìkåti-vyapadeço bhäktaç cirantana-prasiddhyäìgékärya eva" iti |

apare ca—"rasädy-upakära-mätreëälaìkäratvaà mukhyato rüpakädau väcyädy-upadhänam ajä-gala-stana-nyäyena" iti |

abhiyuktäs tu—"sva-vyaïjaka-väcya-väcakädy-upakåtair aìga-bhütai rasädibhir aìgino rasäder väcya-väcakopaskära-dväreëopakurvadbhir alaìkåti-vyapadeço labhyate | samäsoktau tu näyikädi-vyavahära-mätrasyaivälaìkåtitä, na tv äsvädasya tasyokta-réti-virahät" iti manyante |

ata eva dhvani-käreëoktam—

pradhäne'nyatra väkyärthe yaträìgäni rasädayaù |

kävye tasminn alaìkärä rasädir iti me matiù || (2.5)

yadi ca rasädy-upakära-mätreëälaìkåtitvaà, tadä väcakädiñv api tathä prasajyeta | evaà ca yac ca kaiçcid uktaà—"rasädénäm aìgitve rasavad-ädy-alaìkäraù | aìgatve tu dvitéyodättälaìkäraù" iti tad api parästam |

yady eta evälaìkäräù paraspara-vimiçritäù |

tadä påthag-alaìkärau saàsåñöiù saìkaras tathä ||136||

yathä laukikälaìkäräëäà parasparaà vimiçrataù påthak cärutvena påthag-alaìkäratvaà, tathokta-rüpäëäà kävyälaìkäräëam api paraspara-miçratve saàsåñöi-saìkaräkhyau påthag-alaìkärau |

77. saàsåñöiù^²²

tatra—mitho'napekñayä çabdärthälaàkäräëäà sthitiù | eteñäà çabdärthälaìkäräëäà, yathä—

(1) devaù päyäd apäyäd vaù smerendévara-locanaù |

saàsära-dhvänta-vidhvaàsa-haàsaù kaàsa-niñüdanaù || (sä.da. 698)

atra päyäd apäyäd iti yamakam | saàsäre sädau cänupräsaù | iti çabdälaìkärayoù saàsåñöiù | dvitéya-päde upamä, dvitéyärdhe ca rüpakam ity arthälaìkära-saàsåñöiù | evaà çabdälaìkära-saàsåñöer arthälaìkära-saàsåñöeç ca sthitatvät saàsåñöiù |

yathä vä—

(2) sura-tarur eña natänäà surata-rucir gopa-ramaëénäm |

tribhuvana-jana-kamanéyo jayati vraja-räja-yuvaräjaù || (a.kau. 7.15)

atra çabdälaìkärayor yamakänupräsayoù saàsåñöiù |

(3) samäsagotprekñä and other upamäs:

älumpatéva parito manasaù prasädam

äluïcatéva padavéà nayana-dvayasya |

udvela-kajjala-mahodadhivad gabhéro

mohändhakära iva moha ivändhakäraù || (a.kau. 8.191)

aträlaìkärayoù samäsagotprekñänyonyopamayoù saàsåñöiù |

(4) meghe mäghavane maëäv api ghåëä-nirvähako nélimä |

sämänädhikaraëyam atra kim aho citraà tamas tejasoù || (a.kau. 5.3)

atra çabdälaìkärayoù anupräsa-virodhayoù saàsåñöiù |

yadä täsäà netra-pratiphalana-miçrä jhaña-gaëä

muhur naivägacchan pariciti-vidhänaà katham api |

tadä spardhäbaddhä iva mådulam aìgaà bhåçam amé

spåçanto bhérüëäà murahara-dåçoù kautukam adhuù || (go.ca. 1.27.7)

yogyena yogyasya tu nitya-saìgamaù

kasmai na roceta bhåçaà sa-cetase |

ratnena hemnaù çaradä saro'mbhasaù

sitäkhya-pakñeëa yathä sudhä-rucaù || (go.ca. 1.15.12)

om. also gives vms i.18.148.

—o)0(o—

78. saìkaraù^²³

aìgäìgitve'laàkåténäà tadvad ekäçrayasthitau |

sandigdhatve ca bhavati saìkaras trividhaù punaù ||137||

tatra—

(1) aìgäìgi-bhävo, yathä—

kapolayoù kuëòala-padma-räga

mayükha-bimbaà vraja-räja-sünoù |

sva-cumba-lagnädhara-räga-buddhyä

sva-väsasä lumpati käpi mugdhä || (a.kau. 8.192)

atra tadguëo'ìgé, bhräntimän aìgam | ubhayor anugrähyänugrähaka-bhävena saìkaraù |

yathä vä (2)—

nirasya kara-lélayä timira-néla-celäïcaléà

rathyaìga-mithuna-stanäv api nipéòya paçyäcyutaù |

hriyeva nimiñat-kuçeçaya-dåçaà sarägäà priyaù

priyäm iva sudhäkaro hari harid-vadhüà cumbati || (a.kau. 8.193)

sandeha-saìkaro, yathä—

idam äbhäti gagane bhindänaà santataà tamaù |

rädhike nayanänanda-karaà maëòalam aindavam || (sä.da.)

atra kià mukhasya candratayädhyavasänyad atiçayoktiù | uta idam iti mukhaà nirdiçya candrätväropäd rüpakam | athavä—idam iti mukhasya candra-maëòalasya ca dvayoù prakåtayor eka-dharmäbhisambandhät tulya-yogitä | äho svit candrasya prakåtatväd dépakam | kià vä, viçeñaëasya sämyäd prastutasya mukhasya gamyatvät samäsoktiù | yad vä, aprastuta-candra-varëanayä prastuta-mukhasyävagama ity aprastuta-praçaàsä | yad vä, manmathoddépanaù kälaù kärya-bhüta-candra-varëanä-mukhena varëita iti paryäyoktam iti bahünäm alaìkäräëäà sandehät saìkaraù |

yathä vä, "mukha-candraà paçyämi" ity atra kià mukha-candram iva ity upamä | uta candra eveti rüpakam iti sandehaù | sädhaka-bädhakayor ekatarasya sad-bhäve punar na sandehaù |

yathä, "mukha-candraà cumbati" ity atra cumbanaà mukhasyänukülam ity upamäyäù sädhakam | candrasya pratikülam iti rüpakasya bädhakam | mukha-candraù prakäçate ity atra prakäçäkhyo dharmo rüpakasya sädhakaù | mukhe upacaritatvena sambhavatéty upamä-bädhakaù^²⁴ |

"çästrajïa-bhäskaraà saàjïä tväm äliìgati sarvadä" ity atra pativratä-yoñitaù pati-sadåço äliìganam ayuktam iti upamäyä bädhakam | ato rüpasyaiva sädhakatä |

evaà—"vadanämbujam eëäkñyä bhäti caïcala-locanam" | atra locanasya vadane sambhaväd upamäyäù sädhakatä | ambuje cäsambhaväd rüpaka-bädhakatä | evaà sundaraà vadanämbujam ity ädau sädhäraëa-dharma-prayogaù | upamitaà vyäghrädibhiù sämänyäprayoga iti vacanäd upamä-samäse na sambhavatéti upamäyä bädhakaù | evaà cätra mayüra-vyaàsakäditväd rüpaka-samäsa eva |

ekäçrayänupraveço yathä—

kaöäkñaiù çré-rädhä kñaëam api nirékñeta yadi mäà

tadänandaù sändraù sphurati pihitäçeña-viñayaù |

saromäïcodaïcaà kuca-kalasa-nirbhinna-vasanaù

parérambhärambhaù ka iva bhavitämbhoruha-dåçaù ||

atra kaöäkñaiù çré-rädhä kñaëam apéty atra chekänupräsasya nirékñetety atra kña-käram ädäya våtty-anupräsasya caikäçrayänupraveçaù | evaà cätraivärthäpatty-anupräsayoù |

yathä vä—"saàsära-dhvänta-vidhvaàsa-haàsa" iti rüpakänupräsayoù |

yathä vä—"kuravakärava-käraëatäà yayuù" ity atra rabakä ravakä ity ekaà, va-kära-ba-kära ity ekam iti yamakayoù |

yathä vä—

çaiväla-lakñaëa-vilakñaëa-lakñma-lakñmér

uddaëòa-raçmi-viça-maëòala-maëòyamänaù |

magnaç ciraà hari-harit-sarasé-rasebhyaù

pratyunmamajja çanakair amåtäàçu-haàsaù || (a.kau. 8.199)

atra rüpakänupräsäv eka-pada-viñayau, na tu saàsåñöivat påthag-viñayau | yathä vä—

väsarämbhoruhaà bhäti bhänu-vistérëa-karëikam ||

aträpi rüpakänupräsau eka-pada-praviñöau ||

iti rasämåta-çeñe alaìkära-prakäçaù

||4||

(5)

païcamaù prakäçaù

(doña-nirëayaù)

iha hi prathamataù kävye doña-guëälaìkäräëäm avasthiti-kramo darçitaù | samprati ke te ity apekñayäm uddeça-krama-präptänäà doñäëäà lakñaëam äha—

rasäpakarñakä doñäù. . . . . . . . ||1||

asyärthaù—präg eva spañöékåtaù | tad-viçeñän äha—

. . . . . . . . te punaù païcadhä matäù |

pade tad-aàçe väkye’rthe sambhavanti rase’pi yat ||2||

tatra—

duùçrava trividhäçlélänucitärthäprayuktatäù |

grämyo’pratéta-sandigdha-neyärtha-nihatärthatäù ||3||

aväcakatvaà kliñöatvaà viruddham atikäritä |

avimåñöa-vidheyäàça-bhävaç ca pada-väkyayoù ||4||

kecid doñä bhavanty eñu padäàçe’pi pade’paraà

nirarthakäsamarthatve cyuta-saàskäratä tathä ||5||

(1) paruña-varëatayä çruti-duùkhävahatvaà duùçravatvaà, yathä—"kärtärthyaà präpa kaàsäriù kaàse maraëam äpite |"

(2) açlélaà, vréòä-jugupsämaìgala-vyaïjakatvät tridhä—krameëa, yathä—

daitya-stré-garbha-näçäya tad idaà sädhanaà mahat |

prasasära çanair väyuù sabhäyäà kaàsa-bhüpateù ||

rätrau rätrau vinañöe tvayi kaàse suhådi nañöa-dåñöi syät |

eñu sädhana-väyu-vinañöa-çabdä açléläù |

(3) "kuru-vérä divyaà yätäù paçu-bhütä raëädhvare ||" atra paçu-padaà kätaryam abhivyanaktéti anucitärthatvam |

(4) aprayuktatvaà prasiddhäv api kavibhir anädåtatvaà, tad yathä—"bhäti padmaù sürya-putryäm" | atra puà-liìgaù padma-çabdo’prayuktaù | evaà duçcyavana-çabdaù svata eväprayukto jïeyaù |

(5) grämyatvaà, yathä—"kaàse måte kaöis tasya stréëäà stabdhä gatià prati |" atra kaöi-çabdo grämyaù |

(6) apratétatvam eka-darçana^²⁵-mätra-prasiddhatvaà, yathä—"hari-bhaktyä dhütäçayaù |" atra yoga-çästre eva väsanärtha äçaya-çabdaù |

(7) "äçiñaà he hare vandyäà karëe kåtvä kåpäà kuru |" atra vandyäm iti kià vandébhütäyäm uta vandanéyäm iti sandehaù |

(8) neyärthatvaà rüòhi-prayojanäbhäväd açakti-kåtaà lakñya-prakäçanam, yathä—"kamale caraëäghätaà cakratuç caraëau hareù |" atra caraëäghätena nirjitatvaà lakñyam |

(9) nihatärthatvam ubhayärthasyäprasiddhe’rthe prayogaù | yathä—"kaàsaà måtaà jaghnur amuñya bhäryäù |" "hastir" atra ghäte prasiddha iti gatau nihatärthaù | "yamunä çambaram ambaraà vyatänéd" ity atra yamunä-padänvitatväc chambara-çabdä dänava-viçeñärthatvam apy atikrämet |

(10) "govinde mana ädatte" | äì-pürvo däï-dhätur dänärthe’väcakaù | "dhvänta-cchannäpi rätréyaà kåñëa-dhyätur dinaà matam" ity atra tu prakäçätiçayamayatä-vyaïjanä prayojanavatyä lakñaëayä sambhavaty api gorvähékavat |

(11) kliñöatvam artha-pratéter vyavahitatvam | yathä—"kñérodajä-vasati-janma-bhuvaù prasannäù |" atra kñérodajä lakñméù, tasyä vasatiù padmam, tasya janma-bhuvo jalänéti vyavahitiù |

(12) "vande sétä-pati-priyäm" | atra sétä-pati-çabdo’yam eka-pati-vratadharasya çré-rämasya priyäntara-vyaïjakatayä viruddha-mati-kåt |

(13) avimåñöaù prädhänyenänirdiñöo vidheyäàço yatra tad avimåñöa-vidheyäàçam äha—"svarga-grämaöikä-viluëöhana-våthocchünaiù kim ebhir bhujaiù |" atra svarga-grämaöikä-viluëöhanenäpi våthevocchünair iti väcyam | våthätvaà hi vidheyam | tac ca samäse guëébhütatväd anuväda-pratéti-kåt |

yathä vä—"rakñäàsy api puraù sthätum alaà rämänujasya me |" ity atra cästu tävat rämasya värtä, tam anujätasyäpi mameti väcyam |

kaöäkñaù patati çréça yasyäà yasyäà tavätra sä |

taà mene païca-bäëasya ñañöha-bäëam iväcyuta ||

atra bäëaà ñañöham ivety utprekñyam | yathä vä—

änanda-sindhur aticäpala-çäli cittaà

sandänanaika-sadanaà kñaëam apy amuktä |

yä yädavendra bhavatä tad-udanta-cintä

täntià tanoti samprati dhig dhig asmän ||

aträmuktety atra "naïaù prasahya-pratiñedhatvam" iti vidheyatvam evocitam | yad uktam—

aprädhänyaà vidher yatra pratiñedhe pradhänatä |

prasahya-pratiñedho’sau kriyayä saha yatra naï ||

yathä—vidyuttvänayam äbhäti na tu pétämbaraù svayam |

uktodäharaëe tu tat-puruña-samäse guëébhävän naïaù paryudäsatayä niñedhasya vidheyatayänavagamaù | yad ähuù—

pradhänatvaà vidher yatra pratiñedhe’pradhänatä |

paryudäsaù sa vijïeyo yatrottara-padena naï ||

tena tu—"jugopätmänam atrasto bheje kåñëam anäturaù |" aträtrastatväd yam anüdyam ätma-gopanädyam eva vidheyam iti naïaù paryudäsatayä guëé-bhävo yuktaù |

nanu, "açräddha-bhojé" "asüryampaçyä räja-därä" ity ädäv ivämuktety aträpi prasahya-pratiñedho bhaviñyatéti cet, na | taträpi yadi bhojanädi-kriyäàçena naïaù sambandhaù syät, tadaiva tatra prasahya-pratiñedhatvaà vaktuà çakyam | na ca tathä | viçeñatayä pradhänena tato’tyarthena kartr-aàçenaiva sambandhät | yad ähuù—

çräddha-bhojana-çélo hy atra kartä pratéyate |

na tad-bhojana-mätraà tu kartari ëiner vidhänät || iti |

"amuktä" ity atra tu kriyayaiva sambandha iti doña eva |

ete ca kliñöädayaù samäsa-gatä eva pada-doñäù |

väkye duùçravatvam ädyaà, yathä—

smarärty-andhaù kadä lapsye kärtärthyaà hari-saìgamät | spañöam |

açlélatvam, yathä—

kåta-pravåttayo’nyärthe kavayaù kaàsa-bhüpateù |

sabhäyäà bhuïjate väntaà nirlajjasya gata-trapäù ||

atra pravåttivänta-çabdau jugupsä-vyaïjakau |

neyärthatvam, yathä—

sandhyäyäù dadhur äbhéryaù padma-lauhitya-bhüñaëam |

abhisartuà kintu täsäà vakträç cakrus tuläà krudhä ||

atra padma-lauhitya-vakrä-çabdau na padma-räga-vämä-väcakau |

kliñöatvam, yathä—

keçava keçaga-veçe prekñya na kasyäù kuraìga-çäväkñyäù |

rajyaty apürva-bandha-vyutpatter mänasaà çobhäm ||

atra keçava-keçaga-çobhäà prekñyety ädikaù sambandhaù kliñöaù |

avimåñöa-vidheyäàçatvam, yathä—"nyakkäro hy ayam eva yad arayaù” iti | aträyam eva nyakkära iti nyakkärasya vidheyatvaà vivakñitam | tac ca çabda-racanä-vaiparétyena guëébhütam | racanä ca pada-dvayasyäpi viparétateti väkya-doña eva |

“änandayati te netre yo’sau subhru samägataù |” ity ädiñu, “yat-tador nitya-sambandhaù” iti nyäyäd upakräntasya yac-chabdasya niräkäìkñatva-pratipattaye tac-chabda-samänärthatayä pratipadyamänä idam-etad-adaù-çabdä vidheyä eva bhavituà yuktäù | atra tu yac-chabda-nikaöatasthatayä anuvädyatva-pratéti-kåt | tac-chabdasyäpi yac-chabda-nikaöa-sthitasya prasiddha-parämarçitva-mätram | yathä—“yaù sa te nayanänanda-karaù subhru sa ägataù |”

yac-chabda-vyavadhänena sthitäs tu niräkaìkñatvam avagamayanti | yathä—“änandayati te netre yo’dhunäsau samägataù |”

evam idam-ädi-çabdopädäne’pi | yatra ca yat-tador ekasyärthatvaà sambhavati | tatraikasyäpädäne’pi niräkäìkñatva-pratétir iti na kñatiù | tathä hi, yac-chabdasyottara-väkya-gatatvenopädäne sämarthyät pürva-väkye tac-chabdasyärthatvam | yathä—“ätmä jänäti yat päpam |”

evaà—

yaà sarva-çailäù parikalpya vatsaà merau sthite dogdhari doha-dakñe |

bhäsvanti ratnäni mahauñadhéàç ca. . . . . . . . .

ity ädäv api | tac-chabdasya prakänta-prasiddhänubhütärthatve yac-chabdasyärthatvam | krameëa, yathä—

sa hatvä bälinaà véras tat-pade cira-käìkñite |

dhätoù sthäna ivädeçaà sugrévaà saànyaveçayat ||

sa vaù çaçikalä-maulis tädätmyäyopakalpatäm |

täm indu-sundara-mukhéà hådi cintayämi |

yatra ca yac-chabda-nikaöa-sthitänäm apédam ädi-çabdänäà bhinna-liìga-vibhaktitvam | taträpi niräkäìkñatvam eva | krameëa yathä—

vibhäti rädhikä yedaà paramaà kåñëa-bhüñaëam |

hariù kréòati yas tena nanditaà nanda-gokulam ||

kvacid anupädänät tayor dvayor apy arthatvaà, yathä—

na me çamayitä ko’pi bhärasyety ürvi mä çucaù |

nandasya bhavane ko’pi bälo’sty adbhuta-pauruñaù ||

atra yo’sti sa bhärasya çamayiteti budhyate | kià ca—

yäà yäà priyaù praikñata kätaräkñéà

sä sä kriyä namra-mukhé babhüva | iti mägha-kävye |

yat yat päpaà pratijahi janän nätha namrasya tan me iti tu mälaté-mädhave | tad idaà dvayaà vivicyate—yäà yäm ity ädau yac-chabda-dvaye säkäìkñe | çäbdé hy äkäìkñä çabdenaiva prapüryate iti nyäyena sä seti yad uktaà tad yuktam eva | yad yat päpam ity ädau yad yad ity anena viçeñän nirdiçya tad ity anena sämänyaà pratinirdiñöam | tac ca jätiù | sä ca viçeña-rüpäsu vyaktiñu punaù paryavasäyitavyeti neyatayä kañöaà syät | tac ca tac ca tad ity eka-çeñe’pi pratipatti-gauravaà syät | tataù sädhv eva bhägavata-gétaà—

yad yad vibhütimat sattvaà çrémad ürjitam eva vä |

tat tad evävagaccha tvaà mama-tejoàça-sambhavam || [gétä 10.42]

evam anyeñäm api väkya-gatatvenodäharaëaà mantavyam |

padäàçe çruti-kaöutvam, yathä—“tad gaccha siddhyai kuru deva-käryam |” evaà “alaà santi capalatvät svapna-mäyopamatväd” ity atra “tväd” iti |

kià ca, “dhätu-mattäà girir dhatte paçya gopäla-näyaka |” atra mattä-çabdaù kñéba-väcakatä-prasiddhyä nihatärthaù |

“kåñëaù kià varëanéyaù syäd vijeyo yasya çaìkaraù |” atra vijeya iti kåtya-pratyayärtho’yam aväcakaù |^²⁶ yena vijita ity eva vaktavyam |

“kåñëena nihatäù çürä vaco-bäëatvam ägatäù |” atra gérväëa-pratipädanéya-vacaù çabdasya géù çabda-väcakatve neyärthatvam | tathätraiva “géù-çaratvam” iti päöhe tadvat | tasmäd atra pada-dvayam api na parivåtti-saham | jaladhy-ädau tüttara-padaà baòavänalädau pürva-padam |

evam anye’pi yathä-sambhavaà padäàça-doñä jïeyäù | nirarthakatvädénäà trayäëäà ca pada-mätra-gatatvenaiva lakñye sambhavaù |

krameëa, yathä—

(1) nirarthakatva-doñaù | “muïca mänaà hi mänini |” atra hi-çabdo våtta-püraëa-mätra-prayojanaù |

(2) asamarthatva-doñaù | “kuïjaà hanti kåçodaré |” atra hantéti gamanärthe paöhitam api na tatra samartham |

(3) cyuta-saàskåtitvat-doñaù | “gäëòévé kanaka-çilä-nibhaà bhujäbhyäm äjaghne viñama-vilocanasya vakñaù |” “äìo yama-hanaù” [pä. 1.3.28], “sväìga-karmakäc ca” ity anuçäsana-baläd äì-pürvasya han sväìga-karmakasyaivätmanepadaà niyamitam | iha tu tad-ullaìghitam iti saàskåta-vyäkaraëa-lakñaëa-hénatväc cyuta-saàskäratvam |

nanv atra “äjaghne” iti padasya na svato duñöatä, api tu padäntaräpekñayaivety asya väkya-doñatä | maivam | tathä hi guëa-doñälaìkäräëäà çabdärtha-gatatvena vyavasthitiù | tad-anvaya-vyatirekänuvidhäyitvaà hetuù | iha tu doñasyäjaghne iti pada-mätränvaya-vyatirekänuvidhäyitvam | padäntara-parivartane'pi tasya tädavasthyäd iti pada-doña eva | yathätmanepada-parivåttäv api na pada-doñas tathä hana-prakåter apéti na padäàça-doñaù | evaà padma ity aträprayuktasya pada-gatatvaà boddhavyam | evaà präkåta-vyäkaraëa-lakñaëa-hänäv api cyuta-saàskäratvam ühyam |

iha çabdänäà sarvathä prayogäbhäve tv asamarthatvaà, virala-prayoge nihatärthatvam anekärtha-çabda-viñayam | apratétatvaà tu ekärthasyäpi çabdasya särvatrika-prayoga-virahaù | aprayuktatvam ekärtha-çabda-viñayam | asamarthatvam anekärtha-çabda-viñayam | asamarthatve hanty-ädayo gamanärthe paöhitäù | aväcakatve tu dinädayaù çabdäù prakäçamayädy-arthe tu na tatheti paraspara-bhedaù |

evaà pada-doña-sajätéya-väkya-doñä uktäù | samprati tad-vijätéyä ucyante |

varëänäà pratikülatvaà luptähata-visargate |

adhika-nyüna-kathita-padatä-hata-våttatäù ||6||

patat-prakarñatä sandhau viçleñäçléla-kañöatäù |

ardhäntaraika-padatä samäpta-punar-ättatä ||7||

abhavan mata-sambandhäkramämata-parärthatäù |

väcyasyänabhidhänaà ca bhagna-prakramatä tathä ||8||

tyägaù prasiddher asthäne nyäsaù pada-samäsayoù |

saìkérëatä garbhitatä doñäù syur väkya-mätragäù ||9||

(1) varëänäà rasänuguëya-viparétatvaà pratikülatvaà, yathä—

kañöaà spañöaà sadäpy oñöhaà svaà dañöaà kurute’balä |

viñöara-çravasäviñöä na yä tvat-preñöhatäà gatä ||

(2) “gatä niçä imä rädhe |” atra luptä visargä |

(3) ähatä o-tvaà präptä visargä yatra | yathä—"dhéro véro naro jiñëuù |"

(4) adhika-padatvam

“tathä vidyute rädhikä tatra bimba-tulyäruëädharä |” atra tulya-padam adhikam |

(5) "yadi mayy arpitä dåñöiù kià na rädhe tad äraci |" atra tvayeti nyünam |

(6) "rati-lélä-çrama-jetré marul-léleyam acyuta |" atra lélä-çabdaù punar-uktaù |

(7) hata-våttaà lakaëänusaraëe'py açravyam | rasän anuguëam apräpta-guru-laghu-bhävänta-laghu ca | krameëa, yathä—

"kåñëa satatam etasyä hådayaà bhinte manobhavaù kupitaù |" atra kåñëam ety atra yati-doñaù |

"harim anuparihara mänini mänam |" idaà våttaà häsya-rasasyaivänukülam |

"vikasita-sahakära-sära-häri-parimala eña hare madhur vibhäti |" yat-padänte laghor api guru-bhäva uktas, tat sarvatra dvitéya-caturtha-pädaà viñayam | prathama-tåtéya-pada-viñayaà tu vasanta-tilakädäv eveti | "pramudita-saurabha eña hare vasanta” iti tu päöho yuktaù |

anyäs tä guëa-ratna-rohaëa-bhuvo dhanyä måd-anyaiva sä

jäto yatra mahä-harinmaëi-tanuù so'yaà mahä-puruñaù |

yat-tejaù patitäù suräri nikarä bäòhaà sura-stré-gaëä

dhartuà na prabhavanty anukrama-gatäny asträëi vasträëi ca ||^²⁷

atra “vasträëi ca” iti çlathatva-çrutiù | vasträëy apéti päöhe tu bandha-däròhyaà syät | idam apy apräpta-guru-laghu-bhävo'nta-laghv iti kävya-prakäça-käraù |

(8) projjvalaj-jvalana-jvälä-vikaöoru-saöä-cchaöaù |

çväsa-kñipta-kula-kñmä-bhåt pätu vo nara-keçaré ||

atra krameëänupräsa-prakarñaù patitaù |

(9) "dalite ambuje ete akñibhyäà sura-vairiëaù |" evaà-vidhaù sandhi-viçleñasyäsakåt prayoga eva doñaù | anuçäsanam ullaìghya våtta-bhaìga-bhaya-mätreëa sandhi-viçleñasya tu sakåd api | yathä—"harir våndävane bhäti indirä-vånda-saìgataù |"

(10) "cukrodha sa tadä kaàsaç calaëòämara-ceñöitaù |" atra sandhau jugupsä-vyaïjitam açlélatvam |

(11) "daitya-jity udayaty uccais tvayäty ärtiù kim ity abhüt |" atra sandhau kañöatvam |

(12) ardhäntaraika-padatäm äha—

indur vibhäti karpüra-gaurair dhavalayan karaiù |

jagan mä kuru tanvaìgi mänaà käkü-kare harau ||

atra jagad iti padaà prathamärdhe paöhitum ucitam |

(13) näçayanto ghana-dhväntaà täpayanto viyoginéù |

vilasanti karäç cändräù pürayantaù smaraà harau ||

atra tåtéya-caraëe väkye samäpte'pi caturtha-caraëe tad-viçeñaëaà punar ättam |

(14) abhavan-mata-sambandho, yathä—

yä jaya-çrér manojasya yayä jagad-alaìkåtam |

yämeëäkñéà vinä präëä viphalä me hareù kva sä ||

atra yac-chabda-nirdiñöänäà väkyänäà paraspara-nirapekñätväd ekäntaù-pätinä tv eëäkñé-çabdenänyeñäà sambandhaù kaver abhimato'pi nopapadyata eva | “yäà vinähaà våthä kåñëaù syäm eëäkñé kva sa mama” iti tac-chabda-nirdiñöa-väkyäntaù-päte tu sarvair api yac-chabda-nirdiñöa-väkyaiù sambandho ghaöate |

yathä vä—

ékñate yat kaöäkñeëa kåñëas tarhi kula-striyaù |

sarva-tåñëäà parityajya tat-tåñëäm eva bibhrati ||

atra “yad” ity anena “tad” ity asya sambandho na ghaöate | ékñate ced iti tu päöho yuktaù |

tathä—

jyotsnä-cayaù payaù-püras tärakäù kairaväëi ca |

vidhus tu vyoma-käsära-haàsaù kåñëa samékñyatäm ||

atra käsära-çabdasya samäse guëé-bhävän na tad-arthasya sarvaiù saàyogaù tasmäd vyoma-käsära iti saptamy-antam eva padaà vaktavyam | vidheyävimarçe yad evävimåñöaà tad eva duñöam | iha tu pradhänasya käsära-padärthasya prädhänye'pratéteù sarvo'pi payaù-pürädi-padärthas tad-aìgatayä na pratéyate iti sarva-väkyärtha-tirobhäva ity ubhayor bhedaù |

(15) akramatä, yathä—

hari-bhaktiù paraà çreyaù pravadantéti sädhavaù |

atra parämåçyamäna-väkyänantaram eva iti-çabda-prayogo yuktaù | na tu pravadantéty anantaram | evaà—

dvayaà gataà samprati çocanéyatäà

samägama-prärthanayä kapälinaù |

kalä ca sä käntimaté kalävatas

tvam asya lokasya ca netra-kaumudé ||^²⁸

atra tvam ity anantaram eva ca-käro yuktaù |

(16) amata-parärthatä, yathä—

räma-manmatha-çareëa täòitä

duùsahena hådaye niçäcaré |

gandhavad-rudhira-candanokñitä

jéviteça-vasatià jagäma sä ||^²⁹

atra çåìgära-rasa-vyaïjako dvitéyo'rthaù gandhavad rudhirety ädi sücita-bébhatsa-rasa-viruddhatväd aniñöam |

(17) väcyänabhidhänaà, yathä—

"vyatikrama-lavaà kaà me vékñya gopi prakupyasi |"

atra vyatikramasya lavam apéty apir avaçyaà vaktavyo noktaù | nyüna-padatve väcaka-padasyaiva nyünatä vivakñitä | apes tu dyotakatvän na tathätvam iti bhedaù |

apräkåtasya caritätiçayaiç ca dåñöair

atyadbhutair apahåtasya tathäpi nästhä |

taträpahåto'sméti vidhir väcyaù | sa ca ñañöhyä guëébhütaù | tasmäd atraiva nyüna-padatä väcyänabhidhänayor bhedaù spañöaù | avimåñöa-vidheyäàçatä-väcyänabhidhänayor vidheyasyästhäna-patitatvena väcyäbhävena bhedo jïeyaù | tat tu vidheyam anüdyäpekñam | väcyaà tu svatantram iti vidheya-väcyayor bhedaù |

(18) bhagna-prakramatä, yathä—

evam ukto mitra-vargai rävaëaù pratyabhäñata |

utthan hari-diçi rägé gacchann astaà ca rocate rägé |

täà ruci-madaà tam antar-vibhavaà vighnaà bibharti märtaëòaù ||

atra hi rägéty atra padäntareëa yadi sa evärthaù pratipädyate | tadänyo'rtha iva bhäsamänaù pratétià sthagayati |

yathä vä—

te himälayam ämantrya

punaù prekñya ca çülinam |

siddhaà cäsmai nivedyärthaà

tad visåñöäù kham udyayuù || (ku.saà. 6)^³⁰

atra “asmai” itédamä prakräntasya tenaiva tat-samänäbhyäm etad adaù-çabdäbhyäà vä parämarço yukto, na tac-chabdena |

yathä vä—“udanvacchinnä bhür vyavahiti-karéty änana-çata-patir väräm äste janaka-duhitä tat-para-diçi |” atra “tvayi premaiva väïchitam” iti yuktam | atra ädyayoù prakåti-viñayaù prakrama-bhedaù | tåtéye paryäya-viñayaù | caturthe pratyaya-viñayaù |

(19) prasiddhi-tyägo, yathä—“meghänäà ravavat proce jaräsandhaà muräntakaù |” atra meghänäà garjitam eva prasiddham | yad ähuù—

maïjérädiñu raëita-präyaà pakñiñu küjita-prabhåti |

svanita-maëitädi surate meghädiñu garjita-mukham || ity ädi |

(20) asthäna-padatä, yathä—

govardhana-samaù kväpi girir asti sakhe nahi |

yaù svayaà chatratäà nétaç chatratä sarva-mürdhani ||

atra nahir asthäna-patitaù | atra pada-mätrasyästhäna-niveçe'pi sarvam eva väkyaà vivakñitärtha-pratyäyane mantharam iti väkya-doñatä | evam anyaträpi |

iha kecid ähuù—“pada-çabdena väcakam eva präyo nigadyate | nahi naï-paryäyasya naher väcakatä nirvivädät svätantryeëärtha-bodha-virahät iti | yathä “dvayaà gatam” ity ädau tvam ity anantaraà ca-käränupädänäd akramatä tathehäpéti |

(21) asthänastha-samäsatä, yathä—

adyäpi stana-çaila-durga-viñame kåñëa-priyäëäà hådi

sthätuà väïchati mäna eña dhig iti krodhäd ivälohitaù |

udyan duratara-prasärita-karaù karñaty asau tat-kñaëät

phullat kairava-koña-niùsarad-ali-çreëé kåpäëéà çaçé ||

atra kopina uktau samäso na kåtaù | kaver uktau tu kåtaù |

(22) väkyäntara-padänäà väkyäntare'nupraveçaù saìkérëatvam | yathä—“muïca candraà kåñëa-känte paçya nabho’ìgane |” atra candraà paçya mänaà muïceti yuktam | kliñöaà tv eka-väkya-viñayam ity asambhinnam |^³¹

(23) väkyäntara-madhye väkyänataränupraveço garbhitvam | yathä—

kåñëe tvac-caraëa-pränte dåñövä çaçvat stuvaty api |

vadämi sakhi te tattvaà kadäcin nocitäù krudhaù ||

—o)0(o—

artha-doñän äha—

apuñöa-duñkrama-grämya-vyähatäçléla-kañöatäù |

anavékåta-nirhetu-prakäçita-viruddhatäù ||10||

sandigdha-punaruktatve khyäti-vidyä-viruddhate |

säkäìkñatä-sahacara-bhinnatästhäna-yuktatä ||11||

aviçeñe viçeñaç cäniyame niyamas tathä |

tayor viparyayo vidhy-anuvädäyuktate tathä |

nirmukta-punaruktatvaà mahä^³²-doñäù prakértitäù ||12||

tad-viparyayo viçeñe’viçeño niyame’niyamaç ca |

(1) atra apuñöatvaà mukhyänupakäritvam | yathä—“vilokya vitate vyomni vidhuà rädhe ruñaà tyaja |” atra vitata-çabdo mäna-tyägaà prati na kiïcid upakurute | adhika-padatve padärthänvaya-pratéteù sama-kälam eva bädha-pratibhäsaù | iha tu paçcäd iti viçeñaù |

(2) duñkramatä, yathä—“dehi me väjinaà kåñëa gajendraà vä madälasam |” atra gajendrasya prathama-yäcanam ucitam |

(3) grämyatä, yathä—

ehi véra gåhaà yämo na tväà tyaktum ihotsahe |

tvayonmathita-cittäyäù praséda puruñarñabha || [bhä.pu. 10.42.10]

aträrtho grämyaù |

(4) kasyacit präg utkärñam apakarñaà väbhidhäya paçcät tad anyathä pratipädanaà vyähatatvam, yathä—

haren na hådayaà stréëäà pürëa-çétäàçur apy asau |

vékñyate yäbhir etasya çyämasya smita-candrikä ||

atra yäsäà pürëa-çétäàçur nänanda-hetus täsäm evänandäya candrikätväropäù |

(5) açlélatä, yathä—

hantum eva pravåttänäà stabdhänäà vivaraiñiëäm |

asädhünäà drutaà pätaù punar utthänam äçu na ||

atra çleñeëa dåñöäntärtho’çlélaù |

(6) kañöatä, yathä—arthasya durühatvaà kañöatvam |

varñaty etad aharpatir na tu ghano dhämastham acchaà jalaà

satyaà sä savituù sutä sura-sarit puro yayä plävitaù |

vyäsasyoktiñu viçvasity api kathaà çrutvä na kasya çrutau

na pratyeti tathäpi mugdha-hariëé bhäsvan-maréciñv apaù ||

atra yasmät süryäd våñöer yamunäyäç ca prabhavas tasmät tayor jalam api sürya-prabhavam | tataç ca sürya-raçménäà jala-pratyayanam ucitam | tathäpi mågé-bhräntatvät tatra jala-pratyayaà na karoti | ity ayam aprastuto’py artho durbodhaù | düre cäsmät prastutärtha-bodha iti kañöärthatvam |

(7) anavékåtatä, yathä—

sadä carati khe bhänuù sadä vahati märutaù |

sadä dhatte bhuvaà çeñaù kåñëaù päti sadä sataù ||

atra sadety anavékåtam | aträsya padasya praparyäyäntareëopädäne’pi yadi nänyad vicchity-anantaram, tadäsya doñasya sad-bhäva iti kathita-padäd bhedaù |

navékåtatvaà^³³, yathä—“hariù sadä päti samasta-lokaà rätrindivaà taà vibudhäù stuvanti |”

(8) nirhetutä, yathä—

yadyapy anakadundubhi-sutatä-khyätià gataù kåñëaù |

tad api ca nandas taà sutam eväjänéta nänyakaà kväpi ||

atra “äjänéta” ity atra hetur nokta iti nirhetutvam | “garga-gér-visrabdha” iti tu paöhite sa-hetutä syät |

(9) prakäçita-viruddhatä, yathä—“kumäras te jaräsandha-räjyaà samadhir gacchatu |” atra “tvaà tu mriyasva” iti viruddhärtha-prakäçane na prakäçita-viruddhatvam |

(10) sandigdhatä, yathä—“haro harir vä sevyaù syäd iti nirëayam äcara |” atra prakaraëäbhäväd vaktur asya çiva-viñëor ekatra kutra väsaneti sandigdhatvam |

(11) punaruktatvam, yathä—

harim eva bhajeta buddhimäàs tad abhaktiù paramäpadäà padam |

tad-anuvratam äçu våëvate sukha-lubdhä svayam eva sampadaù ||

atra dvitéyärdha-vyatirekeëa dvitéya-caraëasyärtha iti punar-uktatä |

(12) prasiddhi-viruddhatä, yathä—“tataç cacäla samare çita-çüla-dharo hariù |” atra hareù çüla-dharatvam aprasiddham |

yathä vä—“pädäghätäd açokas te rädhe jätäìkuraù sphuöam |” atra pädäghätäd açokasya puñpam eva jäyate iti prasiddham | na cäìkuro’péti kavi-samaya-khyäti-viruddhatä |

(13) vidyä-viruddhatä, yathä—“adhare karajäghätaà muräreù |” atra çåìgära-çästra-viruddhatä | evam anya-çästra-viruddhatvam api |

(14) säkäìkñatä, yathä—

aiçvarasya dhanuño bhaìgaà kñatrasya ca samunnatim |

stré-ratnaà ca kathaà näma sahatäà räma-bhärgävaù ||

atra stré-ratnam ity atra tava stré-ratna-präptim ity apekñäm |

(15) sahacara-bhinnatä, yathä—

gopyaù kåñëa-viyoginyaù päëòavä vipinaà gatäù |

jéväù saàsära-duùkhärtäs täpäya mama cetasaù ||

atra krameëa kåñëa-preyasénäà tad-eka-çaraëänäm abhakta-jévänäà ca sähacaryeëoktir na yukteti sahacara-bhinnatä |

(16) asthäna-yuktatä | sthänam atra prañaìga-samäpana-yogyaà vacanaà, tad atikramya padya-püraëa-mäträrtham apraçakta-vacanam asthänam | tatra yuktatä ca kävyasya pariccheda-samäpanam iti yävat | yathä—

ramäyäù spåhaëéyaç ceti kåñëas te käntatäìgataù |

asti puëyavaté mauli-maëiù sarva-guëänvitä ||

atra mauli-maëir ity antenaiva samäpyam |

(17) aviçeño, yathä—“kadambänäà nidhir våndävanaà katy anuvarëyatäm |” atra våkñäëäà nidhir ity aviçeña eva väcyaù |

(18) aniyame niyamo, yathä—

ävarta eva näbhis te netre néla-saroruhe |

bùaìgäç ca valayas tena rädhä sä sarasékåtä ||

aträvarta eveti niyamo na käryaù |

(19) viçeñe’viçeño, yathä—“rätrau néla-nicolinyaù kåñëaà sasrur vrajäìganäù |” atra tamisräyäm iti rätri-viçeño väcyaù |

(20) niyame’niyamo, yathä—“äpäta-surase bhoge magnäù kåñëa-paräìmukhäù |” atra äpäta eveti niyamo väcyaù |

nanu, väcyänabhidhäne vyatikrama-lavam ity ädau aper abhävaù | iha caiva-kärasyeti ko’nayor bhedaù | aträha—^³⁴vyatikramety ädau çabdoccäraëänantaram eva doña iti pratibhäsate | iha tv artha-pratyayänantaram eveti bhedaù | evaà ca çabda-parivåtti-sahatväsahatväbhyäà pürvair ädåto’pi çabdärtha-doña-vibhäga eva paryavasyatéti yo doñaù çabda-parivåtty-asahaù sa çabda-doña eva | yaù padärthänvaya-pratéty-anantara-bodhyaù so’rthäçraya iti | evaà cäniyama-parivåttyäder apy adhika-padatväder bhedo boddhavyaù | amata-parärthatve tu “räma-manmatha” ity ädau niyamena väkya-vyäpitväbhipräyäd väkya-doñatä | açlélatvädau tu na niyamena väkya-vyäpitvam iti |

(21) vidhy-ayuktatä, yathä—“niçäà çete haris tatra stutibhiù pratibodhitaù |” atra çayitaù pratibodhyata iti vidheyam |

(22) anuvädäyuktatä, yathä—

caëòéça-cüòäbharaëa candra loka-tamopaha !

virahi-dhrug na mäà kåñëa-tyaktäà tvam api täpaya ||

atra virahiëyä uktau virahi-dhrug iti nänuvädyam |

(23) nirmukta-punaruktatä, yathä—

yan mama dviñöam iñöaà vä tad vedmi puruñottama |

tasmän nivedanéyaà me kià vety apy avadhäraya ||

atra kià vety anena nirmuktam api ity apy avadhärayet anena punar upättam ||

iti doñä darçitäù ||

rasa-doñäs tu çré-rasämåta-sindhor ante vivåtä eveti tad-avaçiñöäù kecid evoddiçyante |

rasasyoktiù sva-çabdena sthäyi-saïcäriëor api |

vyaktatä kalpitä kåcchräd anubhäva-vibhävayoù ||13||^³⁵

akäëòe prathana-cchedau tathä déptiù punaù punaù |

aìgino’nanusandhänam anaìgasya ca kértanam ||14||

ativiståtir aìgasya prakåténäà viparyayaù |

arthänaucityam anye ca doñä rasa-gatä matäù ||15||

(1) rasasya sva-çabdo rasa-çabdaù çåìgärädi-çabdaç ca | krameëa, yathä—“tam udékñya sarojäkñaà raso na ko'py ajäyata |” “çyämasundaram älokya çåìgäre'majjad-aìganä |”

(2) sthäyi-bhävasya sva-çabda-väcyatvaà, yathä—“asmin kamala-paträkñe ratis tasyä vyajäyata |”

(3) vyabhicäriëo, yathä—“jätä lajjävaté gopé kåñëena paricumbane |” atra prathama-päde “äsén mukulitäkñé sä” iti lajjäyä evänubhäva-mukhena kathanena doñaù |

(4) “mänaà mä kuru tanvaìgi jïätvä yauvanam asthiram” | atra yauvanästhairya-nivedanaà çåìgärasya paripanthinaù çänta-rasasyäìgaà çäntasyaiva ca vibhäva iti çåìgäre tat-parigraho na yuktaù |^³⁶

(5) dhavalayati çiçira-rociñi bhuvana-talaà loka-locanänande |

éñat kñipta-kaöäkñä smera-mukhé sä nirékñitä gopé ||

atra çåìgära-rasasya uddépanälambana-vibhäväv anubhäva-paryavasäyinau sthitäv ity eñä kañöa-kalpanä | svairatayä ceñöite'pi tat-sambhavät |

(6) pariharati ratià matià lunéte

skhalatitaräà parivartate ca bhüyaù |

iti bata viñamä daçäsya dehaà

vibhavati hanta kim atra kåñëa kurmaù ||^³⁷

iha rati-parihärädénäà bhayänakädäv api sambhavati | viyoginé gopikä-rüpo vibhävaù kåcchräd vedyaù |

(7) akäëòe prathanaà, yathä veëé-saàhäre dvitéyäìke pravartamänäneka-véra-saìkñaye'käle duryodhanasya bhänumatyä saha çåìgära-prathanam |

(8) chedo, yathä véra-carite räghava-bhärgavayor dhärädhirüòhe'nyonya-saìgräme “kaìkaëa-mocanäya gacchämi” iti räghavasyoktiù |

(9) punaù punar déptir, yathä kumära-sambhave rati-viläpe karuëasya muhur déptiù |

(10) aìgino'nanusandhänaà, yathä ratnävalyäà caturthäìke bäbhravyägamane sägarikäyä vismåtiù |

(11) anaìgasya kértanaà, yathä karpüra-maïjaryäà räja-näyikayoù svayaà kåtaà vasanta-varëanam anädåtya vandi-varëita-praçaàsä |

(12) aìgasyätiviståtir,^³⁸ yathä kiräte suräìganä-viläsädi |

(13) prakåtayo divyä adivyä divyädivyäç ca | teñäà ca dhérodättäditä | teñäm apy uttama-madhyamädhamatvam | teñäà ca yo yathä-bhütas tasyäyathä-varëane prakåti-viparyäyo^³⁹ vastutas tu nigüòha-bhakti-saàskärasya sugréväder hiàsake uttara-käëòa-prasiddhyä kåta-rävaëa-sakhye ca tasmiàs tathä-vidhänaà guëa eva | chadmanä duñöa-vadhaù kartavya iti sadäcärät | doñaù | yathä dhérodättasya çré-rämacandrasya bäli-vadhe dhéroddhatavat chadma-kriyä-doña iti vadanti |

yathä vä kumära-sambhave pärvaté-maheçvarayoù sambhoga-çåìgära-varëanam | idaà hi pitroù çåìgära-varëanam ivätyantam anucitam ity ähuù | anye tv ähuù—ye tatra sakhya-käntätva-bhäva-sampåktä nirdoñäntaù-karaëäù svajätéye guptatayä vaktäraç ca syus teñäà tad-bhävitänäà tad-varëanaà guëa eveti | pare tv ähuù—tair api atirahasyaà na varëanéyam iti |

(14) anyad apy anaucityaà deça-kälädénäm ayathätva-varëanam | tathä sati kävyasyäsatyatä-pratibhäsena vineyänäm unmukhékaraëäsambhavaù |

ebhyaù påthag-alaìkära-doñäëäà naiva sambhavaù ||16||

tathä hi—upamäyäm asädåçyäsambhavayoù | upamänasya jäti-pramäëa-gata-nyünatvädhikatvayoù | arthäntara-nyäse tütprekñitärthatänucitatvam | krameëa, yathä—

kåñëasya varëanä candraù prakäçayati man-manaù |

prajvalaj-jaladhärävan nipatanti hareù çaräù |

caëòäla iva räjäsau sähasé kåñëa-saìgare |

karpüra-khaëòa iva kåñëaà vibhäti candraù |

çaçé rädhä-mukha-spardhé sphuöam ürdhvaà bhramaty asau |

kalaìké spardhate särdhaà çaçvad abjäntaräntanä |

yamakasya päda-traya-gatasyäprayuktatvaà, yathä—

sahasäli-janaiù snigdhaiù sahasä kåñëa-sannidhim |

udite rajané-näthe sahasä yäti sundaré ||

utprekñäyäà yathä-çabdasyotprekñä-dyotakatväväcakatvam, yathä—

eña mürto yathä dharmaù parékñid rakñati kñitim |

upamäyäà ca sädhäraëäàçasyädhikatva-nyünatvayor adhika-padatvaà nyüna-padatvaà ca | krameëa, yathä—

nayana-jyotiñä bhäti çambhur bhüti-sita-dyutiù |

vidyuteva çaran-megho néla-värida-khaëòa-bhåt ||

atra maheçasya nélakaëöhatväpratipädanäc caturtha-caraëo'dhikaù |

kamaläliìgitas tära-hära-häré muräntakaù |

vidyud vibhüñito néla-jémüta iva räjate ||

atropamänasya savaläkatvaà väcyam |

asyäm evopamänopameyayor liìga-vacana-bhedasya käla-puruña-vidhy-ädi-bhedasya ca bhagna-prakramatvaà, krameëa udähriyate—

sudheva vimalaù kåñëa-smitaà räjati dåçyatäm |

jyotsnä iva sitä kértiù çré-kåñëa tava räjate |

käpy abhikhyä tayor äséc chré-rädhä-kåñëayor mithaù |

hima-nirmukta-vapuñoç citrä-candramasor iva |

atra tathäbhüta-citrä-candramasoù çobhä na khalv äséd api tu sarvadaiva bhavati |

lateva räjase rädhä |

atra latä räjate, tvaà tu räjase |

ciraà jévatu te sünur märkaëòeya-munir yathä |

atra märkaëòeya-munir jévaty eva | sa eva tadvac ciraà jévatv iti vidheyaù |^⁴⁰

iha tu yatra liìga-vacana-bhede'pi na sädhäraëa-dharmasyänyathä-bhävas tatra na doñaù | krameëa, yathä—

mukhaà candra iväbhäti kåñëasya sakhi dåçyatäm |

gopénäà rocamänänäà veço madhuratä-bhåtaù |

dadhate väcam utkarñaà tadéyä vibhramä iva ||

pürvodäharaëeñu tu upamänopameyayor ekasyaiva sädhäraëa-dharmänvayäsiddheù^⁴¹ prakräntasyärthasya sphuöam anirvähaù |

evam anupräse vaikalyäsyäpuñöärthatvaà, yathä—

ananü raëan maëi-çåìkhalam

avirala-çiïjäna-maïju-maïjéram |

hari-caraëa-dvayam araëaà

raëaraëakam akäraëaà kurute ||^⁴²

atra väcya-vivicyamänaà na kiïcid api cärutvaà pratéyate iti aparipuñöatärthataivänupräsasya vaiphalyam | evaà samäsoktau sädhäraëa-viçeñaëa-vaçät parärthasya pratétäv api punas tasya çabdopädanasya | aprastuta-praçaàsäyäà vyaïjanayaiva prastuärthävagateù çabdena tad-abhidhänasya ca punar-uktatvam | krameëa, yathä—

çåëu kåñëa rägiëam apékñaëayor

dadhataà vapuù sukham atäpa-karam |

nirakäçayad ravim apeta-vasuà

viyad-älayäd apara-dig-gaëikä ||[mägha 9.10]^⁴³

atra vidüñaka-vacane tädåg viçeñaëair aiväpara-diço gaëikätvaà pratéyate |

ähüteñu vihaìgameñu maçako'py äyäti he çrémate

madhye vä dhuri vä vasaàs tåëamaëir dhatte maëénäà dhuram |

khadyoto'pi na kampate pracalituà madhye'pi tejasvitäà

dhik sämänyam abuddha-viñëu-mahasäà buddhaà yathä tad-vidham ||

aträbuddha-viñëu-mahasäm abhidhänam anucitam |

yathä vä—

viñëu-dhiñëe påthag devo gaìgänta-bhuvi pallalaù |

vaiñëaveñu ca sac-chadmä bhäti kià satsu vetaraù ||

atra satsu vetara ity anucitam | evam anupräse prasiddhy-abhävasya khyäti-viruddhatvaà, yathä—

candrädhiñöhitatäà cakré gotraà gotrabhid ucchritam |

våñaà våñabha-ketuç ca präyacchannasya bhübhujaù ||

ukta-doñäëäà ca kvacid doñatvaà kvacid guëatvam apéty äha—

vaktari krodha-saàyukte tathä väcye samuddhate |

raudrädau ca rase'tyantaà duùçravatvaà guëo bhavet ||17||

eñu cäsväda-svarüpa-viçeñätmaka-mukhya-guëa-prakarñopayogitväd guëa iti vyapadeço yuktaù | krameëa, yathä—

dhig bho re dattayo'py ärtyä kärtärthyaà nänvavartata |

yat tan märgaëa-bhäg bhargaù präg durgäm anvamärgayat ||

atra çåìgäre sa-kopä kåñëa-käminé vaktré |

udyad-dundubhi-baòòu-òiëòima-òamarv-ädye mådaìgaà gate

vädye'dyopada-vedya-vighna-nadane sädyätha vidyotite |

te tarhy udbhaöa-näöya-néta-ghaöanä-saìghaööa-niñkuëöhatä-

sütkaëöhäù pada-päëi-kaëöha-kaöa-san-moööäni koöià dadhuù || [go.ca. 1.26.9]

atra çåìgära-maye'pi räse täëòava-nåtya-varëanämayatvät väcyam uddhatam | raudrädau rase tu svata eva tädåçatvaà guëaù | yathä [varuëa-janena pitari håte krudhä tatra gataà çré-kåñëam uddiçya varëanam]—

snigdha-çyämala-rucy api krud-aruëa-dyotäd adåçyaà vapur

dhvänta-dhvaàsy api tévratä-çavalanäd dåg-rodhanaà dåg-dvayam |

kaumalyädi-guëäpi roña-rabhasäd ugrä tathä tasya géù

kalpäntäbhra-taòid dhvani-bhrama-dharän vismäpayante sma tän ||

[go.ca. 1.20.3]

atra raudro bhayänakaç ca raso duùçravatvädhikye'dhikam eva puñöaù syät |

suratärambha-goñöhyädäv açlélatvaà tathä punaù ||18||

tathä punar iti pürvavad guëa eva syäd iti yojayati | dvy-arthaiù^⁴⁴ padaiù piçunayec ca rahasyaà vastv iti hi käma-çästra-sthitiù |

tasmät tan-matenaiva tad idam uktaà sva-mateneti bhävaù | ädi-çabdäc chama-kathädiñv api boddhavyam | yathä çänti-çatake—“samäçliñyaty uccair ghana-piçita-piëòaà stana-dhiyä” ity ädi |

syätäm adoñau çleñädau nihatärthäprayuktate ||19||

yathä—

parvata-bhedi pavitraà jaitraà

narakasya bahu-mataà gahanam |

harim iva harim iva harim iva

sura-sarid-ambhaù patan namata ||

atrendra-pakñe pavitra-çabdo nihatärthaù | siàha-pakñe mataìga-çabdo mätaìgärthe'prayuktaù |

guëaù syäd apratétatvaà jïatvaà ced vaktå-väcyayoù ||20||

yathä—

tväm ämänanti prakåtià puruñärtha-pravartiném |

tvad-darçanam udäsénaà tväm eva puruñaà viduù || [ku.saà. 2.13]

svayaà väpi parämåçe . . . . . . . . . . . . . .||21||

apratétatvaà guëa ity anuñajyate | yathä—

yuktaù kaläbhis tamasäà vivåddhyai

kñéëaç ca bhäti kñataye ya eñäm |

çuddhaà nirälamba-padävalambaà

tam ätma-candraà harisät karomi ||

. . . . . . . . . . . . . . kathitaà ca padaà punaù |

vihitasyänuvädyatve viñäde vismaye krudhi ||22||

dainye'tha läöänupräse'nukampäyäà prasädane |

arthäntara-saìkramita-väcye harñe'vadhäraëe ||23||

guëa ity eva, yathä—

"udyan hari-diçi rägé" ity ädi atra hi vihitänuvädaù |

"hanta hanta kathaà kåñëaù sa-tåñëo'py äli nägataù |" atra viñädaù |

"citraà citraà vidhuù so'yaà çyämalaù sakhi bhäsate |" atra vismayaù |

"mäna-dhanä mama sa-vayaso hara mä hara hare dhanaà tasyäù |" atra krodhaù |

"sunayane nayane haraye'rpaya |" läöänupräsaù |

"nayane tasya nayane yä harim älokate gauri |" aträrthäntara-saìkramita-väcyatä | evam anyatra |

sandigdhatvaà tathä vyäja-stuti-paryavasäyi cet ||24||

guëa ity eva, yathä—

påthukärta-svara-pätraà bhüñita-niùçeña-parijanaà kåñëa |

vilasat-kareëu-gahanaà samprati samam ävayoù sadanam ||

vaiyäkaraëa-mukhye tu pratipädye'tha vaktari |

kañöatvaà duùçravatvaà vä . . . . . . . . . . . ||25||

dé-dhé-vevéö-samaù kaçcid guëa-våddhyor abhäjanam |

kvip-pratyayaù samaù kaçcid yo yaù kåñëät paräìmukhaù ||

aträrtha-kañöo vaiyäkaraëaç ca vaktä | evam asya pratipädyatve—“asmärñaà yat prasädena mäheçaà çabda-çäsanam |” atra duùçravatvam | vaiyäkaraëo väcyaù | ^⁴⁵

nirhetutä tu khyäte'rthe doñatäà naiva gacchati ||26||

yathä—“vraja-väsi-janäù kåñëe premavanto vibhänti te |”

kavénäà samaye khyäte guëaù khyäta-viruddhatä ||27||

kavi-samaya-khyätäni ca—

mälinyaà vyomni päpe yaçasi dhavalatä varëyate häsa-kértyoù

raktau ca krodha-rägau sarid udadhi-gataà paìkajendévarädi |

toyädhäre'khile'pi prasarati ca marälädikaù pakñi-saìgho

jyotsnä preyä cakorair jaladhara-samaye mänasaà yänti haàsäù ||28||

pädäghätäd açokä vikasati bakulo yoñitäm äsyam adyair

yünäm aìgeñu häräù sphuöati ca hådayaà viprayogasya täpaiù |

maurvé-rolamba-mälä dhanur atha viçikhäù kausumäù puñpa-ketor

bhinnaà syäd asya väëair yuvajana-hådayaà stré-kaöäkñeëa tadvat ||29||

ahny-ambhojaà niçäyäà vikasati kumudaà candrikä çukla-pakñe

megha-dhväneñu nåtyaà bhavati ca çikhinäà näpy açoke phalaà syät |

na syäj jäté vasante na ca kusuma-phale gandha-sära-drumäëäm

ity ädy unneyam anyat kavi-samaya-gataà sat-kavénäà prabandhe ||30||

eñäm udäharaëäny äkareñu spañöani |

dhanur jyädiñu çabdeñu çabdäs tu dhanur-ädayaù |

ärüòhatvädi-bodhäya . . . . . . . . . . . . . .||31||

yathä—“pürite rodasé dhvänair dhanur-jyäsphälanodbhavaiù |” atra jyä-çabdenäpi gatärthatve dhanuù-çabdena jyäyä dhanuñyäyatté-karaëaà bodhyate |

ädi-çabdät—“bhäti karëävataàsas te rädhe maìgala-çaàsakaù |” atra karëa-sthitatva-bodhanäya karëa-çabdaù | evaà çravaëa-kuëòala-çiraù-çekhara-prabhåtiù | tathä nirupapado mälä-çabdaù puñpa-srajam eväbhidhatta iti sthitäv api “puñpa-mälä harer bhäti” | atra puñpa-çabdaù utkarña-buddhyai |

evaà “muktähära” ity atra muktä-çabdenänya-ratnämiçritatvam |

. . . . . . . . . . . . . .prayoktavyäù sthitä ime ||32||

ime dhanur-jyädayaù sat-kävya-sthitä eva nibaddhavyäù | na tv asthitä jaghana-käïcé-kara-kaìkaëädayaù |

uktäv änanda-magnädeù syän nyüna-padatä guëaù ||33||

yathä—

gäòhäliìgana-vämané-kåta-kuca-prodbhinna-romodgamä

sändra-sneha-rasätireka-vigalac-chréman-nitambämbarä |

mä mä mänada meti meti vikala-kñämäkñarolläpiné

sairindhré mana-rekhayä jaladhijänämlyäna-bhedaà yayau ||

kvacin na doño na guëaù. . . . . . . . . . . . . .||34||

nyüna-padatvam ity eva, yathä—

tiñöhet kopa-vaçät kvacäpi pihitä dérghaà na sä kupyati

svargaà lokam itä mamäçiva-dhiyä tasyäù pramäëaà manaù |

täà hartuà mama vallabhäà janakajäà sädhvéà ca çaknoti kaù

sä cätyantam agocaraà nayanayor jäteti ko'yaà vidhiù ||

atra ca pihitety ädy-anantaraà “naitad yataù” iti padäni nyünäni | eñäà ca padänäà nyünatäyaà apy etad-väkya-vyaìgyasya vitarkäkhya-vyabhicäri-bhävasyotkarñäcaraëäd guëaù | “dérghaà” ity ädi-väkya-janyayä ca pratipattyä tiñöhed ity ädi-väkya-pratipatter bodhaù | sphuöam eväbhäsata iti na doñaù |

. . . . . . . . . . . . . . guëaù kväpy adhikaà padam ||35||

yathä—

käliya yad äcaras tvaà yamunä-vartiñu duùsahän arthän |

tan na na jäne jäne spåçati manaù kintu naiva niñöhuratäm ||

atra na na jäne ity anenäyoga-vyavacchedaù | dvitéye “jäne” ity anena näham eva jäne ity anya-yogäd vicchitti-viçeñaù |

samäpta-punar-ättatvaà na doño na guëaù kvacit ||36||

yathä—

kåñëaù samam acaitanyaà nänyad ity evaà niçcitam |

na manyadhve na manyadhvaà yüyaà dustarka-karkaçäù ||

atra prathamärdhe väkya-samäptäv api dvitéyärdhe väkyaà punar upättam | evaà viçeñaëa-mätrasya punar upädäne samäpta-punar-ättatvaà na väkyäntarasyeti jïeyam |

garbhitatvaà guëaù kväpi. . . . . . . . . . . . . .||37||

yathä—

diì-mätaìga-ghaöä-vibhakta-caturä ghäöä mahé sädhyate

siddhä sä ca vadanta eva hi vayaà romäïcitäù paçyata |

vipräya pratipädyate kim aparaà rämäya tasmai namo

yasmäd ävirabhüt kathädbhutam idaà yatraiva cäntaà gatam ||^⁴⁶

atra vadanta evety ädi väkyaà väkyäntara-praveçäc camatkärätiçayaà puñëäti |

. . . . . . . . . . . . . . patat-prakarñatä tathä ||38||

tatheti kvacid guëaà, yathä—

utsarpat-karparäàça-vraëa-janaka-javaù çrotra-dåk-tarja-garja-

dhvänas truöy-utkuöheñu prakaöa-kaöa-kaöeñv ardhayan väyur äyuù |

goñöhaà koñöhaà ca bhindann naöati bata hahä hanta kià tatra våttaà

yaträste néla-paìkeruha-dala-tulanä lälitäìgaù sa bälaù || [go.ca. 1.7.6]

atra bhayänakänanta-matte sukumäratayä çabdäòambara-tyägaù karuëa-vyaïjanäyäà guëaù |

kvacid uktau sva-çabdena na doño vyabhicäriëaù |

anubhäva-vibhäväbhyäà racanaà yatra nocitam ||39||

yatra vibhävänubhäva-mukhena pratipädane viçadä pratétir nästi | yatra ca vibhävänubhäva-kåta-puñöi-rähityam evänuguëaà, tatra vyabhicäriëaù sva-çabdenoktau na doñaù | yathä—

autsukyena kåtatvarä vyävartamänä hriyä

tais tair narma-sakhé-janasya vacanair nétäbhimukhyaà punaù |

dåñövägre harimätta-sädhvasa-rasä gauré nave saìgame

saàrohat-pulakä sahäsam amunä çliñöä çiväyästu vaù || [ratnävalé 1.2]^⁴⁷

atrautsukyasya tvarä-rüpänubhäva-mukhena pratipädanena jhaöiti pratétiù | tvaräyä bhayädinäpi sambhavät hriyo'nubhävasya vyavartamänasya kopädinäpi sambhavaù | sädhvasa-häsayos tu vibhävädi-paripoñakasya prakåta-rasasya pratiküla-präyatväd ity eñäà sva-çabdäbhidhänam eva nyäyyam |

saïcäryäder viruddhasya bädhyatvena vaco guëaù ||40||

asyodäharaëädi rasämåta-sindhüjjvala-nélamaëyor bhäva-çävalya-varëane drañöavyam |

virodhino'pi smaraëe sämyena vacane tathä |

na ced virodho nänyonyam aìginy-aìgatvam äptayoù ||41||

krameëodäharaëäni rasämåta-sindhau rasädénäà vairädi-nirüpaëa eva jïeyäni |

iti rasämåta-çeñe doña-prakäçaù |

||5||

—o)0(o—

(6)

ñañöhaù prakäçaù

réti-nirëayaù

atha guëa-präyayä rétim apy äha—

pada-saìghaöanä rétir aìga-saàsthä-viçeñavat |

upakartré rasädénäà . . . . . . . . ||1||

rasädénäm arthäc chabdärtha-çarérasya kävyasyätma-bhütänäm |

. . . . . . . . sä punaù syäc caturvidhä |

vaidarbhé cätha gauòé ca päïcälé läöikä tathä ||2||

sä rétiù | tatra—

mädhurya-vyaïjakair varëai racanä lalitätmikä |

avåttir alpa-våttir vä vaidarbhé rétir iñyate ||3||

yathä—« anaìga-maìgala-bhuvaù » ity ädi | rudraöas tv äha—

asamastaika-samastä yuktä daçabhir guëaiç ca vaidarbhé |

varga-dvitéya-bahulä svalpa-präëäkñarä ca suvidheyä ||

atra daça-guëäs tan-matoktäù |

ojaù prakäçakair varëair bandha äòambaraù punaù |

samäsa-bahulä gauòé . . . . . . . . ||4||

yathä—« caïcad-bhuja » ity ädi | puruñottamas tv äha—

bahutara-samäsa-yuktä sumahä-präëäkñarä ca gauòéyä |

ratir anupräsa mahima paratanträ stoka-väkyä ca ||

. . . . . . . . varëaiù çeñaiù punar dvayoù |

samasta-païcaña-pado bandhaù päïcälikä matä ||5||

dvayor vaidarbhé-gauòyoù | yathä—

madhurayä madhu-bodhita-mädhavé

madhu-samåddhi-samedhita-medhayä |

madhukaräìganayä saha rädhikä-

madhupateù savidhe vividhaà jagau ||

bhojas tv äha—

samasta-païcaña-padäm ojaù-känti-guëänvitäm |

madhuräà sukumäräà ca päïcäléà kavayo viduù ||

läöé tu rétir vaidarbhé-päïcälyor antare sthitä ||6||

yathä—ayam udayati mudrä-bhaïjanaù padminénäm udaya-giri-vanäléty ädi |

kaçcid äha—

mådu-pada-samäsa-subhagä yuktair varëair na cätibhüyiñöhä |

ucita-viçeñaëa-paripürita-varëa-nyäsä bhavel läöé ||

anye tv ähuù—

gauòé òambara-baddhä syäd vaidarbhé lalita-kramä |

päïcälé miçra-bhävena läöé tu mådubhiù padaiù ||

kvacit tu vakträdyaucityäd anyathä racanädayaù ||7||

vakträdéty ädi çabdäd väcya-prabandhau, racanädéty ädi çabdät våtti-varëau | tatra vaktraucityäd yathä—

sarva-garvada-parva-çré-tarv-anta-pramada-pradaù |

bhrätä nas trijagat-trätä brahmabhiù stutaù ||

atra väcyasya krodhädy-avyaïjakatve’pi çré-saìkarñaëa-vaktåtvenoddhatä racanädayaù | väcyaucityäd, yathä—

dadbhiù khaëòita-gaëòas tvaà kayäcit tu

yuktaà syät tad ayuktaà vä tad uktaà sarvathä våthä ||

väcyaucityäd yathä—mürdha-vyädhüyamänety ädau |

prabandhaucityäd, yathä—näöikädau raudre’py abhinaya-pratikulatvänta-dérgha-samäsädayaù | evam äkhyäyikäyäà çåìgäre’pi na masåëa-varëädayaù | naväntaù raudre’pi nätyantärdratäù | evam anyad api jïeyam |

iti rasämåta-çeñe ñañöhaù prakäçaù

||6||

—o)0(o—

(7)

saptamaù prakäçaù

guëa-nirëayaù

guëam äha—

rasasyäìgitvam äptasya dharmäù çauryädayo yathä |

guëäù . . . . . . . . . . . . . ||1||

yathä khalv aìgitvam äptasyätmana utkara-hetutväc chauryädayo guëa-çabda-väcyäs, tathä kävye’ìgitvam äptasya rasasya dharmäù svarüpa-viçeñä mädhuryädayo’pi sva-samarpaka-pada-sandarbhasya kävya-vyapadeçaupayikänuguëya-bhäja ity arthaù | yathä caiñäà rasa-mätra-dharmatvaà tathä pürvaà darçitam |

. . . mädhuryam ojo’tha prasäda iti te tridhä ||2||

tatra—

citta-dravébhäva-mayo hlädo mädhuryam ucyate ||3||

yat tu kenacid uktaà—mädhuryaà druti-käraëam iti, tan na | dravébhävasyäsväda-rüpählädäbhinnatvena tat-käryatväbhävät | dravébhävaç ca sväbhävikän äviñöatvätmaka-käöhinya-manyu-krodhädi-kåta-déptatva-vismaya-häsädy-upahita-vikñepa-parihäreëa raty-ädy-äkäränubiddhänandodbodhe sahådaya-cittasyärdra-präyatvam | tac ca—

sambhoge karuëe vipralambhe çänte’dhikaà kramät ||4||

sambhogädi-çabdä upalakñaëäni | tena tad-äbhäsädiñv apy etasya sthitir jïeyä |

mürdhni vargästy avarëena yuktäñ öa-öha-da-òhän vinä |

raëau laghü ca tad-vyaktau varëäù käraëatäà gatäù |

avåttir alpa-våttir vä madhurä racanä tathä ||5||

yathä—

anaìgam aìgena nijena säìgaà

kåtvädhi-raìga-kñiti saìgamayya |

aìgécakäräìgatamaìga-härair

navyäìganä saìgamam aìgayä ||

ojaç cittasya vistära-rüpaà déptatvam ucyate |

véra-bébhatsa-raudreñu krameëädhikyam asya tu ||6||

asya ojasaù | aträpi vérädi-çabdä upalakñaëäni | tena véräbhäsädiñv apy asya sthitiù |

vargasyädya-tåtéyäbhyäà yuktau varëau tad-antimau |

upary adho dvayor vä sarephau öa-öha-òa-òhaiù saha ||7||

ça-käraç ca ña-käraç ca tasya vyaïjakatäà gatäù |

tathä samäsa-bahulä ghaöanauddhatya-çäliné ||8||

yathä—

våñas tv asau raja iva puccha-märjané-

paribhramair ghana-gaëa-lakñam utkñipan |

kñiti-kñatäm atha khura-vajra-vijvalat

khanitrakair vidadhad agändharià prati ||

cittaà vyäpnoti yaù kñipraà çuñkendhanam ivänalaù |

sa prasädaù samasteñu raseñu racanäsu ca ||9||

vyäpnoti äviñkaroti | yathä—

çabdäs tad-vyaïjakä artha-bodhakäù çruti-mätrataù ||10||

yathä—

sücé-mukhena sakåd eva kåta-vraëä tvaà

muktätate hådi viräjasi nandasünoù |

bäëaiù smarasya çataço vinikåtta-dharmä

svapne’pi taà katham ahaà na vilokayämi ||

eñäà çabda-guëatvaà ca guëa-våttyocyate budhaiù ||11||

çarérasya çauryädi-guëa-yoga iveti çeñaù |

çleñaù samädhir audäryaà prasäda iti ye punaù |

guëäç cirantanair uktä ojasy antarbhavanti te ||12||

ojasi ojaù-pada-väcye çabdärtha-dharma-viçeñe | çleño bahünäm api padänäm eka-padavad bhäsamänatä | yathä—

udyäto jaladhair jaladviñanibhasyäghadviñaù päëigaù

çaìkhaù präg uditaù sa païcajanajas tad-danta-vibhräntidaù |

tasyäsphäla-vaçät taraìga-rabhasäd anye paraù koöayaù

çaìkhäs tu kñiti kérëatäm upagatäù kåñöäìgitäù spañöataù ||

samädhir ärohävaroha-kramaù | äroha utkarñaù, avaroho’pakarñaù, tayoù kramo vairasyänävaho vinyäsaù | yathä—

ravy-ädi-dyuti-jiñëu divya-dharaëi kñauëéruhäntargata-

präsäda-sthita-siàha-péöha-mahasi cchannäny adåñöi-tviñi |

spañöätméya-diçi prakérëa-kavi-kérëälé-hitälé-våtä

rädhä-mädhava-mädhuré-vara-sudhä tåñëäà mudhä yacchati ||

atra pürvärdhe äroho bandha-gäòhatayä pratéyate | uttarärdhe tu-tad açithilatayävarohaù | udäratä vikaöatva-lakñaëä | vikaöatvaà ca padänäà nåtyat-präyatvaà, yathä—

avikala-kaladhauta-dhvaàsa-dakñäìga-lakñmér

vadana-madana-saàyat-sampuöa-prasphuöa-çréù |

mada-cakura-cakoré cärutä cori-dåñöir

madhuripu-madhu-pätré rädhikä sä dhinoti ||

atra tan-matänusäreëa véräbhä-samaye pürvärdhe tad-anugata-çåìgära-vyaïjake ‘py uttarärdhe rasänusandhänam antareëäpi çabda-prauòhi-mätreëaujaù | prasäda ojo-miçrita-çaithilyätmä |

yathä—« präyaù çastraà bibharti svabhuja-guru-madaù päëòavänäà camünäm » ity ädi |

grämya-duùçravatä-tyägät käntiç ca sukumäratä ||13||

kvacid doñas tu samatä märgäbheda-svarüpiëé |

anyathokta-guëeñv asyä antaùpäto yathäyatham ||14||

masåëena vikaöena vä märgeëopakräntasya sandarbhasya tenaiva pariniñöhänaà märgäbhedaù | sa ca kvacid doñaù | tathä hi—

avyüòhäìgam arüòha-päëi-jaöharäbhogaà ca bibhrad-vapuù

çré-gopendra-çiçuù sapäëi-yugale sammätu kià tävatä |

adri-spardhi-vivåddhim uddhatatayä labdhä tad ürdhvaà dhüta-

svardhämävadhi-loka-buddhi-ninadädhütämunä baky api ||

atroddhate’rthe sukumäratä-tyägo guëa eva | anevaàvidha-sthäne mädhuryädäv eväntaù-pätaù |

ojaù prasädo mädhuryaà saukumäryam udäratä |

tad-abhävasya doñatvät svékåtä anugä guëäù ||15||

artha-vyaktiù svabhävokty-alaìkäreëa tathä punaù |

rasa-dhvani-guëébhüta-vyaìgyänäà känti-nämakaù ||16||

aìgékåta iti sambandhaù | artha-vyaktir vastu-svabhäva-sphuöatvam | käntir dépta-rasatvam | spañöe udäharaëe |

çleño vicitratä-mätram adoñaù samatä-param ||17||

dåñövaikäsana-saìgate priyatame paçcäd upetyädaräd

ekasyä nayane nirudhya vihita-kréòänubandha-cchalaù |

tiryag-vakrita-kandharaù sa-pulakaù premollasan-mänasäm

antarhäsa-lasat-kapola-phalakäà kåñëaù paräà cumbati ||

atra darçanädayaù kriyäù | ubhaya-samarthänurüpaà kauöilyam | loka-saàvyavahära-rüpam anulbaëatvam | ekäsana-saìgate paçcäd upetya nayane nimélyeñad-vakrima-kandhara iti copapädakäni | eñäà yogaù | anena ca väcyopapatti-grahaëa-vyagratayä rasäsvädo vyavahita-präya ity asyäguëatä | samatä ca prakränta-prakåti-pratyayäviparyäsenärthasya visaàväditävicchedaù | sa ca prakrama-bhaìga-rüpa-doña-viraha eva | spañöam udäharaëam |

na guëatvaà samädheç ca . . . . . . . . ||18||

samädhiç cäyony-anya-cchäyä-yoni-rüpa-dvividhärtha-dåñöi-rüpaù | taträyonir artho, yathä—« sadyo muëòita-matta-hüëa-cibuka-praspardhi-näraìgakam »

anya-cchäyä-yonir yathä—

nija-nayana-pratibimbair ambuni bahuçaù pratäritä ko’pi |

nélotpale’pi vimåçati karam arpayituà kusumalävé ||

atra nélotpala-nayanayor atiprasiddhaà sädåçyaà vicchitti-viçeñeëa nibaddham | asya cäsädhäraëa-çobhänädhäyakatvän na guëatvam, kintu kävya-çaréra-mätra-nirvartakatvam |

kvacit candram ity ekasminn padärthe vaktavye « atrer nayana-sammukhaà jyotiù » iti väkya-racanam | kvacit « nidägha-çétala-hima-käloñëa-sukumära-çarérävayavä yoñit » iti väkyärthe vaktavye « vara-varëiné » iti padäbhidhänam | kvacid ekasya väkyärthasya kiïcid viçeña-niveçäd anekair väkyair abhidhänam ity evaà-rüpo vyäsaù | kvacid bahu-väkya-pratipädyasyaika-väkyenäbhidhänam ity evaà-rüpaù samäsaç ca | ity evam ädénäà anyair uktänäà na guëatvam ucitam | api tu vaicitrya-mätra-bahutvam |

. . . . . . . . tena närtha-guëäù påthak ||19||

tenokta-prakäreëa | artha-guëä ojaù-prabhåtayaù proktäù |

iti rasämåta-çeñe guëa-prakäçaù

||7||

—o)0(o—

samäptaç cäyaà granthaù

1 loka-nyäya-müla

2 niñphalatvam |

3 loka-nyäya-mülam

4 loka-nyäya-mülam

5 loka-nyäya-mülaù

6 loka-nyäya-mülaù

7 tad-rüpänanuhäras (sä.da.)

8 kä.pra. 565.

9 güòhärtha-pratéti-mülam

10 güòhärtha-pratéti-mülä. Sometimes: vakroktir ukti-vyapadeça-sämyät |

11 güòhärtha-pratéti-mülä

12 güòhärtha-pratéti-mülam

13 adbhutasya (sä.da.)

14 güòhärtha-pratéti-müla

15 güòhärtha-pratéti-mülam

16 güòhärtha-pratéti-mülam

17 güòhärtha-pratéti-mülam

18 güòhärtha-pratéti-mülam

19 güòhärtha-pratéti-mülaù

20 güòhärtha-pratéti-mülaù

21 güòhärtha-pratéti-mülä

22 saàçleña-mülä

23 saàçleña-mülaù

24 nopamä-bädhakaù (sä.da.)

25 deça

26 atra vijeya iti kåt-pratyayaù kta-pratyayärtho’väcakaù | (sä.da.)

27 From the second line, Kävya-prakäça 7.218 and Säh.D. have "sä sambhäräù khalu te’nya eva vidhinä yair eña såñöo yuvä | çrémat-känti-juñäà dviñäà kara-talät stréëäà nitamba-sthaläd dåñöe yatra patanti müòha-manasäm asträëi vasträëi ca ||

28 kä.pra. 186, 252.

29 kä.pra. 254.

30 kä.pra. 246

31 “kliñöatvam eka-väkya-viñayam” ity asmäd bhinnam (sä.da.)

32 artha- (sä.da.)

33 Haridas Das counts this as a separate doña, but the editor of Sähitya-darpaëa does not.

34 From this point, Sähitya-darpaëa has the following in the place of vyatikramety ädau: niyamasya vacanam eva påthag-bhütaà niyama-parivåtter viñayaù iti | tan na tathä saty api dvayoù çabdärtha-doñatäyäà niyämakäbhävät | tat kä gatir iti cet ? vyatikrama-lavaà ity ädau

35 The following line from SähD is missing here : paripanthir asäìgasya vibhävädeù parigrahaù |

36 This paragraph is not found in the Haridas Das’ edition, but this must be an oversight, as the term is found in the kärikä. On the other hand, it might be an implicit reject ion of this figure as a doña, as it is used to great effect in Jagannätha-vallabha-näöakam 3.4 and Caitanya-caritämåta 2.2.18ff.

37 kä.pra. 326.

38 Haridas Das reads aìgasyäståtiù, which is at odds with the kärikä.

39 The defense mounted here and in the alternate example are not found in Sähitya-darpaëa.

40 na khalv etad asya jévatv ity anena vidheyam | (sä.da.)

41 dharmaëänvaya-siddheù

42 kä.pra. 582

43 Also Dhvanyäloka 1.13. Some changes here.

44 kari-hastena sambädhe praviçyänta viloòite | upasarpan dhvajaù puàsaù sädhanäntar viräjate || ity atra kari-hasta-dhvaja-sädhana-çabdäù dvy-arthäù |

45 The following Säh.D. passage is missing here: evam asya vaktåtve'pi | grämyatvam adhamoktiñu ||21|| guëa ity eva | yathä mama—eso sasahara-bimbo ity ädi | iyaà vidüñakoktiù | (See.Säh.D.)

46 sa.u.ka. 221.

47 With some changes. ra.su.ä. 1.157, 484, da.rü. 3.4, kä.pra. 330.

Página PRINCIPAL
OBRAS y AUTORES CLÁSICOS
Agradecimientos
Cuadro General

Disculpen las Molestias

Conceptos Hinduistas (1428)SC

Category:Hindu (mythology) (3256)SC | Category:Hindu mythology (3270)SC | Categoría:Mitología hindú (3288)SC (indice) | Categoría:Mitología hindú (videos) (3289)SC | Conceptos Hinduista (A - G) SK y SC (videos) (3294)SC