Nataka Candrika - Srila Rupa Goswami

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8HeZrFPqSFbGvKPeruqGQjGA_7butZ29AHYOVsyfOZEBUKqhY5_zywfnz2kzQ6cn8T9rqb9FvLKk1BgxtLjqwj7k46zKfp7UV_wdU149s2Onkbxyc24A0T0B2J0fcdoUndNNUapo43A/s1600-h/Janmashtami1527.jpg

Jagadananda Das

çré-çré-rädhänäthaù çaraëam

näöaka-candrikä

çré-çré-kåñëa-caitanya-candräya namaù |

vékñya bharata-muni-çästraà rasapürvasudhäkaraà ca ramaëéyam |

lakñaëam ati-saàkñepäd vilikhyate näöakasyedam ||1||

nätéva-saìgatatväd bharata-muner mata-virodhäc ca |

sähitya-darpaëéyä na gåhétä prakriyä präyaù ||2||

divyena divyädivyena tathä’divyena vä yutam |

dhéreëäòhyam udättena kåñëaç ca lalitena ca ||3||

çåìgära-véränyatara-mukhyaà ramye’nivåttayuk |

prastävanänta-sambandhaà sandhi-sandhy-aìga-saìgatam ||4||

sandhyantaraikaviàçatyä ñaö-triàçad-bhüñaëair yutam |

patäkä-sthänakair yuktam athopekñepakais tathä ||5||

bhäñävidhäna-saàyuktaà satkävya-guëa-garbhitam |

näöakaà doña-rahitaà sarvämanda-pradäyakam ||6||

tatra näyakaù --

svayaà prakaöitaiçvaryo divyaù kåñëädir éritaù |

divyo’pi nara-ceñöatväd divyädivyo raghüdvahaù ||7||

adivyo dharma-puträdir eñu kåñëo guëädhikaù |

näyakänäà guëäù sarve yatra sarva-vidhäù småtäù ||8||

lälityaudattyayor atra vyaktä çobhäbharo’dhikaù |

tenaiña näyako yuktaù çåìgärottara-näöake ||9||

yat-paroòhopapatyos tu gauëatvaà kathitaà budhaiù |

tat tu kåñëaà ca gopéç ca vineti pratipäditam ||10||

tathä coktam rasa-viläse (sudeva-kåte) --

neñöä yad aìgini rase kavibhiù paroòhä

tad gokulämbuja-dåçäà kulam antareëa |

äçaàsayä rasa-vidher avatärikäëäà

kaàsäriëä rasika-maëòala-çekhareëa ||11||

atha rasäù --

rasäù çåìgära-vérädyä jïeyä rasa-sudhärëave |

anye häsyädayaù käryä asminn aìgatayä budhaiù ||12||

athetivåttam --

itivåttaà bhavet khyätaà kÿptaà miçram iti tridhä |

çästra-prasiddhaà khyätaà syät kÿptaà kavi-vinirmitam |

tayoù saìkulatä miçraà kÿptaà ramyaà tu näöake ||13||

näöakaà khyäta-våttaà syät kÿpta-våttä tu näöikä |

éhämågo miçra-våtta iti näöyäìga-bhäñitam ||14||

atha prastävanä --

athäsya pratipädyasya térthaà prastävanocyate |

prastävanäyäà tu mukhe nändé käryä çubhävahä ||

äçérnamaskriyä-vastunirdeçänyatamänvitä ||15||

añöäbhir daçabhir yuktä kià vä dvädaçabhiù padaiù ||

candranämäìkitä präyo maìgalärtha-padojjvalä |

maìgalaà cakra-kamala-cakrora-kumudädikam ||16||

taträçér-anvitä, yathä lalita-mädhave (1.1) --

suraripu-sudåçäàm uroja-kokän

mukha-kamaläni ca khedayan nakhaëòaù |

ciram akhila-suhåt cakoranandé

diçatu mukunda-yaçaù-çaçé mudaà vaù ||

namaskriyänvitä, yathä tatraiva (1.2)

añöau prokñya dig-aìganä ghana-rasaiù paträìkuräëäà çriyä

kurvan-maïjulatä-bharasya ca sadä rämävalé-maëòanam |

yaù péne hådi bhänujäm atulabhäà candräkåtià cojjvaläà

rundhänaù kramate tam atra mudiraà kåñëaà namaskurmahe ||

vastu-nirdeçänvitä cätraiva añöau prokñya digaìganä ityädir eva |

añöapada-yuktä yathä véra-carite prathamäìke (prastävanäyäù prathamaù çlokaù)—

antaù-svacchäya nityäya deväya håta-päpmane |

tyakta-krama-vibhägäya caitanya-jyotiñe namaù ||

kaçcid añöa-padäà pädair añöabhiù padyayor jagau ||17||

daçapadänvitä yathä abhiräma-räghave --

kriyäsu kalyäëaà bhujaga-çayanäd utthitavataù |

kaöäkñäù käruëya-prasara-rasa-veëé-laharayaù |

harer lakñmé-lélä-kamala-dala-saubhägya-suhådaù

sudhäsära-smeräù sucarita-viçeñaika-sulabhäù ||

dvädaça-padänvitä yathä sura-ripu-sudåçäm uroja-kokän ityädi (LalM 1.1) |

atraiva candra-nämäìkitä maìgalärthatä cästi |

bhäraty atrocitä våttir eñä tu caturaìgikä |

prarocanä mukhe caiva véthé-prahasane tathä ||18||

tatra prarocanä --

deça-käla-kathä-nätha-sabhyädénäà praçaàsayä |

çrotèëäm unmukhékäraù kathiteyaà prarocanä ||19||

yathä lalita-mädhave (1.7) --

sütradhäraù | kim ity evam ucyate | paçya paçya --

cakästi çarad-utsavaù sphurati vaiñëavänäà sabhä

cirasya girir utdgiraty amala-kértidhäräà hareù |

kim anyad iha mädhavo madhura-mürtir udbhäsate

tad eña paraodayas tava viçuddha-puëya-çriyaù ||

atha ämukham --

sütradhäro naöéà brüte svakäryaà prati yuktitaù |

prastutäkñepi citroktyä yat tad ämukham éritam ||20||

yad ämukham iti proktaà saiva pratsävanocyate |

païcämukhäìgäny ucyante kathodghätaù pravartakam ||21||

prayogätiçayaç ceti tathä véthy-aìga-yugmakam |

udghätyakävalagita-saìgakaà muninoditam ||22||

tatra kathodghätaù --

sütri-väkyaà tad-arthaà vä svetivåtta-samaà yadä |

svékåtya praviçet pätraà kathodghätaù sa kértitaù ||23||

yathä hariviläse --

nirupama-mahima-dhuräëäà jagaté-durbodha-bhävänäm |

lokottara-caritänäà hådayaà ko jïätum éçati ||

(nepathye) hanta bhoù satyam ättha lokottara-caritänäà hådayaà ko jïätum éçatéti ||

atha pravartakam --

äkñiptaà käla-sämyena pravåttiù syät pravartakam ||24||

yathä keçava-carite --

ulläsayan sumanasäà paritaù kaläpaà

saàvardhayan sapadi vaibhavam uddhavasya |

dhéraà numer api mano madayan samantäd

änandano milati sundari mädhavo’yam ||

iti niñkräntau tataù praviçati mädhavaù |

yathä vä vidagdha-mädhave (1.10) --

so’yaà vasanta-samayaù samiyäya yasmin

pürëaà tam éçvaram upoòha-navänugägam |

güòha-grahä rucirayä saha rädhayäsau

raìgäya saìgamayitä niçi paurëamäsé ||

atha prayogätiçayaù --

eño’yam ity upakñepät sütradhära-prayogataù |

praveça-sücanaà yatra prayogätiçayo hi saù ||25||

yathä lalita-mädhave (4.16) garbhäìke --

våddhayä çaçvad-ärabdha-nirodhäm api rädhikäm |

niräbädhaà sadä sädhu ramayaty eña mädhavaù ||

athodghätyakam --

padäni tv agatärthäni tad-artha-gataye naräù |

yojayanti padair anyais tad udghätyakam ucyate ||26||

yathä lalita-mädhave (1.11) --

naöatä kiräta-räjaà nihatya raìga-sthale kalänidhinä |

samaye tena vidheyaà guëavati tärä-kara-grahaëam ||

(nepathye) hanta rädhä-mädhavayoù päëibandhaà kaàsa-bhüpater bhayäd abhivyaktam udähartum asamartho naöatä kiräta-räjam ity upadeçena bodhayan dhanyaù ko’yaà cintä-viklaväà mäm äçväsayatéti tatra paurëamäsé-praveçaù ||

atha avalagitam—

yatraikasmin samäveçya käryam anyat prasädhyate |

puränurodhät taj jïeyaà nämnävagalitaà budhaiù ||27||

yathä kaàsa-vadhe --

naöaräja-puruñottama kathaà vilambase |

(nepathye) bhoù kas tvam asi yad atra mäà tvarayasi |

sütradhäraù -- katham ayaà gopäla-veço bhagavän upasthita eva paçya paçya ityädi ||

çåìgära-pracure näöye yuktam ämukham eva hi |

véthé prahasanaà ceti dvividhe nätra lakñite ||28||

ata evämukhaà tatra bhavel lalita-mädhave |

prastävanä-sthäpane dve ämukhasyäpare bhide |

ity äkhyäya sphuöaà kecit tayoù kurvanti lakñaëam ||29||

yathä –

naöé-vidüñaka-naöa-sütra-saàläpa-saìgatam |

stoka-véthyädi-sahitaà bhavet prastävanämukham ||

sarva-véthyädi-sahitaà tad eva sthäpanocyate |

vérädbhutädi präyeñu bhavet prastävanocitä ||

häsya-bébhatsa-raudrädau präyeëa sthäpanä mateti |

véthé-prahasane dve tu rüpakäëäà bhide småte ||

atha sandhiù --

ekaikasyäs tv avasthäyäù prakåtyä caikayaikayä |

yogaù sandhir iti jïeyo näöya-vidyä-viçäradaiù ||30||

tatra prakåtiù --

päïcavidhyät kathäyäs tu prakåtiù païcadhä småtä |

béjaà binduù patäkä ca prakaré käryam eva ca ||31||

tatra béjam --

yat tu svalpam upakñiptaà bahudhä viståtià gatam |

käryasya käraëaà dhérais tad béjam iti kathyate ||32||

yathä lalita-mädhave prathama-dvitéyayor aìkayoù kalpite mukha-sandhau nirüòho rädhä-mädhavayor anurägo béjam ucyate |

atha binduù --

phale pradhäne béjasya prasaìgoktaiù phaläntaraiù |

vicchinne yad aviccheda-käraëaà bindur ucyate ||33||

yathä tatraive tåtéya-caturthayoù kalpita pratimukha-sandhau kåñëa-pura-gamanädinä mukhya-phale vicchinne tenaiva samäçäsanaà etäs türëaà nayata kiyatéù ity ädi sürya-väkya-çravaëa-janita-kåñëa-pratyäçäà nére maìkñu-mimaìkñum (4.10) ityädyuktyä garbhäìkaç ca binduù |

atha patäkä --

yat pradhänopakaraëaà prasaìgät svärtham åcchati |

sä patäkä budhaiù proktä yädavämätya-våttavat ||34||

yathä tatraiva païcama-ñañöhyoù kalpite garbha-sandhau paurëamäsy-uddhava-våttaà patäkä |

atha prakaré --

yat kevalaà parärthasya sädhakaà ca pradeça-bhäk |

prakaré sä samuddiñöä nava-våndädi-våttavat ||35||

yathä tatraiva saptamäñöayoù kalpite vimarña-sandhau yathä nava-våndädi-kulädi-våttaà prakaré ||

atha käryaà --

vastunas tu samastasya sädhyaà käryam iti småtam |

rädhä-mädhavayoù saìgo yathä lalita-mädhave ||36||

yathätra navama-daçamayoù kalpite nirvahaùaëa-sandhau rädhä-mädhavayoù punaù saìgama-puraùsara-kréòädi ||

pradhänam aìgam iti ca tat tu syäd dvividhaà punaù |

pradhänaà netå-caritaà vyäpi kåñëasya ceñöitam ||37||

näyakärthaà kådaìgaà syät näyaketara-ceñöitam |

nityaà patäkä prakaré cäìgaà béjädayaù kvacit ||38||

béjatväd béjam ädau syät phalatvät käryam antataù |

tayoù sandhäna-hetutvän madhye binduà muhuù kñipet ||39||

yathäyogaà patäkäyäù prakaryäç ca niveçanam ||40||

ata eva bindur, yathä païcame (LalM 5.23) --

sphuran-maëi-sarädhikaà navatamäla-nélaà harer

udüòha-nava-kuìkumaà jayati häri bakñaù-sthalam |

uòu-stavakitaà sadä taòid-udérëa-lakñmé-bharaà

yad abhram iva lélayä sphuëam adabhram udbhräjate ||

evaà ñañöha-saptamädiñv api bindur drañöavyaù ||

athävasthä --

käryasya païcadhävasthä näyakädi-kriyä-vaçät |

ärambha-yatna-präpty-äçä-niyatäpti-phalägamäù ||41||

taträrambhaù --

budhair mukhya-phalodyoga ärambha iti kathyate |

yathä lalita-mädhave mukha-sandhau rädhä-mädhavayor anyonya-saìgamäya vyavasäya ärambhaù |

atha yatnaù --

yatnas tu tat-phala-präptäv autsukyena tu vartanam ||42||

yathä tatraiva pratimukha-sandhau rädhayä kåñëasyänveñaëe kåñëena ca gandharva-kåta-nåtyädau rädhävalokäyodyamo yatnaù |

atha präpty-äçä

präpty-äçä tu nijärthasya siddhi-sambhävanä matä¹ ||

tathä ca muninäpy (19.11) uktam --

éñat präptir yadä käcit phalasya parikalpyate |

bhäva-mätreëa taà prähur vidhijïäù präpti-sambhavam ||

yathä, tatraiva garbha-sandhau rädhäyäù saträjiti samarpaë kåñëasya ca lalitä-çaìkhacüòa-ratnädi-läbhädinä sambhävanäyogyatvät präptyäçä |

atha niyatäptiù --

niyatäptir avighnena kärya-saàsiddhi-niçcayaù |

yathä, tatraiva vimarça-sandhau rädhä-darçanäd avighnena phala-saàsiddhi-niçayän niyatäptiù |

atha phalägamaù --

nijäbhéñöa-phaläväptir bhaved eva phalägamaù ||43||

yathä tatraiva nirvahaëa-sandhau vraja-bandhu-samägama-rädhä-läbha-ratnäbhiñekädiù phalägamaù |

patäkäyäs tv avasthänaà kvacid asti na vä kvacit |

patäkayä vihéne tu béja-bindü niveçayet ||44||

atha sandhy-aìgäni --

mukhya-prayojana-vaçät kathäìgänäà samanvaye |

aväntarärtha-sambandhaù sandhiù sandhäna-rüpakaù ||45||

mukha-pratimukhe garbha-vimarçäv upasaàhåtiù |

païcaite sandhayas teñu mukha-lakñaëam ucyate ||46||

atha mukham --

mukhaà béja-samutpattir nänärtha-rasa-sambhavä |

atra tu dvädaçäìgäni béjärambhänurodhataù ||47||

rädhä-mädhavayor atra prema-béja-samudbhavaù |

sücitaù sauñöavät tatra yathä lalita-mädhave ||48||

upakñepaù parikaraù parinyäso vilobhanam |

yuktiù präptiù samädhänaà vidhänaà paribhävanä ||49||

udbheda-bheda-karaëäny eñäà lakñaëam ucyate |

tatropakñepaù --

upakñepas tu béjasya sücanaà kathyate budhaiù ||50||

yathä lalita-mädhave prathame’ìke (1.14)

paurëamäsé -- (hanta rädhä-mädhavayor iti paöhitvä) vatse gärgi çrüyatäm |

kåñëäpäìga-taraìgita-dyumaëijäsambheda-veëékåte

rädhäyäù smita-candrikä-suradhuné-pure nipéyämåtam |

antas toña-tuñära-sampravalava-vyäléòhatäpoccayäù

kräntvä sapta jaganti samprati vayaà sarvordhvam adhyäsmahe ||

atra rädhä-mädhavayor anuräga-béjasya sücanam upakñepaù |

atha parikaraù --

béjasya bahulékäro jïeyaù parikaro budhaiù |

yathä tatraiva (1.24) --

gärgé (saàskåtena)

hriyam avagåhya gåhebhyaù karñati rädhäà vanäya yä nipuëä |

sä jayati nisåñöärthé vara-vaàçaja-käkalé düté ||

atra vanäkarñaëädinä anuräga-béjasya bahulékaraëät parikaraù ||

atha parinyäsaù --

béja-niñpatti-kathanaà parinyäsa itéryate ||52||

yathä tatraiva prathame’ìke --

rädhä (saromäïcam): lalide kä kkhu kahnatti sunéadi jeëa kealaà kaëëassa jjea adidhéhonteëa ummatékijjahmi || [lalite, kaù khalu kåñëa iti çrüyate? Yena kevalaà karëasyaiva atithébhavatä unmattékriye’ham |]

atra unmattékaraëena béja-niñpattikathanät parinyäsaù |

atha vilobhanam --

näyakädi-guëänäà yad varëanaà tad vilobhanam |

yathä tatraiva prathame’ìke --

tatra kåñëaù (sannidhäya)

samékñya tava rädhike vadana-bimbam udbhäsvaraà

trapä-bhara-paréta-dhéù çrayitum asya tulya-çriyam |

çaçé kila kåsébhavan suradhuné-taraìgokñitäà

tapasyati kapardinaù sphuöa-jaöäöavém ästhitaù ||

tatra rädhä-saundarya-guëa-varëanäd vilobhanam |

atha yuktiù --

samyak prayojanänäà hi nirëayo yuktir iñyate ||54||

yathä tatraiva (para 1.111-2)--

yaçodä -- bhaadi candäalé ëomäliä rähä mäharia sabbäo maha äsäo guëäsohara-püreëa purei | tatthabi baccho bia baccä laié ëetta-bhiìgaà sondara-marandeëa äëandei || [bhagavati candrävalé nava-mälikä rädhä mädhavé ca sarvathä mama äçä guëa-saurabha-püreëa pürayati | taträpi vatsa iva vatsä laghvé netra-bhåìgaà saundarya-makarandena änandayati | ]

bhagavaté: gokuleçvari | sarveñäà gokula-väsinäà édåg eva samudäcära iti |

atra rädhäyäà sarvato’dhikänäà guëotkarñäëäà nirëayo yuktiù |

atha präptiù --

präjïaiù sukhasya sampräptiù präptir ity abhidhéyate ||55||

yathä tatraiva (1.51) --

tatra kåñëaù (punar utkarëo bhavan sapulakam)

madhurima-laharébhiù stambhayaty ambare yä

smara-mada-sarasänäà särasänäà rutäni |

iyam udayati rädhä-kiìkiné-jhaìkåtir me

hådi pariëamayanté vikriyäòambaräëi ||

atra rädhä-jhaìkåti-çravaëät kåñëasya sukha-sampräptiù präptiù |

atha samädhänaà --

béjasya punar ädhänaà samädhänam ihocyate ||56||

yathä tatraiva --

rädhä (säsraà): kundalaie, abi ëäma imassa ekassa bi hadaëttassa maggaà kkhaëaà bi ärohissadi so maha dhaëëassa kaëëassa adidhé | [kundalate! api näma tasyaikasyäpi hata-netrasya märgaà kñaëam api ärohiñyati sa me dhanyasya karëasyätithiù |]

atra svayaà rädhayä punar anuräga-béjasyädhänät samädhänam |

atha vidhänaà --

sukha-duùkha-karaà yat tu tad vidhänaà budhä viduù ||57||

yathä tatraiva dvitéyäìke --

rädhikä – (dürataù kåñëam éñad avalokya, janäntikaà saàskåtena)

sahacari nirätaìkaù ko’yaà yuvä mudira-dyutir

vraja-bhuvi kutaù präpto mädyan-mataìgaja-vibhramaù |

ahaha caöulair utsarpadbhir dåga-aìcala-taskarair

mama dhåtir-dhanaà cetaù-koñäd viluëöhayatéha yaù || (2.11)

(punar avekñya) haddhé haddhé ppamädo, lalide pekkha pekkha eëaà bamhaäriëaà daööhüëa vikkhuhidaà maha hadahiaam | tä imassa mahäpäbassa aggippaveso jebba paräacittam | [ha dhik hä dhik pramädaù | lalite prekñya prekñya | etaà brahmacäriëaà dåñövä vikñbdhaà me hata-hådayam | tad etasya mahä-päpasya agni-praveça eva präyaçcittam |]

lalitä : halä, saccaà kadhesi | tä ëüëaà sabaëëataëaà bhämedi | [halä, satyaà kathayasi, tan nünaà savarëatvaà bhramayati |]

rädhikä : (punar nibhälya, saàskåtena) –

sahacari harir eña brahma-veçaà prapannaù

kim ayam itarathä me vidravaty antarätmä |

çaçadhara-maëi-vedé sveda-dhäräà prasüte

na kila kumuda-bandhoù kaumudém antareëa || (2.12)

atra rädhäyäù kåñëa-buddhyä viprabuddhyä ca sukha-duùkha-kathanäd vidhänam |

atha paribhävanä –

çläghyaiç citta-camatkäro guëaughaiù paribhävanä ||58||

yathä tatraiva prathame’ìke --

rädhä (sacamatkäraà saàskåtena) –

kula-varatanu-dharma-gräva-våndäni bhindan

sumukhi niçita-dérghäpäìga-öaìka-cchaöäbhiù

yugapad ayam apürvaù kaù puro viçva-karmä

marakata-maëi-lakñair goñöha-kakñäà cinoti || 52 ||

lalitä: halä, so eso de paräëa-nädho | [halä, sa eña te präëanäthaù |]

rädhä: (sonmädaà punaù saàskåtena)

sa eña kim u gopikä-kumudiné-sudhä-dédhitiù

sa eña kim u gokula-sphurita-yauvaräjyotsavaù |

sa eña kim u man-manaù-pika-vinoda-puñpäkaraù

kåçodari dåçor dvaém amåta-vécibhiù siïcati || (1.53)

atra kåñëasya vaidagdha-saundaryädi-guëa-nidarçanena ca rädhä-camatkära-kathanät paribhävanä |

athodbhedaù –

béjasya tu ya udghätaù sa udbheda iti småtaù ||59||

yathä tatraiva dvitéyäìke –

rädhikä (apavärya, saàskåtena)

caläkñi-guru-lokataù sphurati tävad antarbhayaà

kula-sthitir alaà tu me manasi tävad unmélati |

calan-makara-kuëòala-sphurita-phulla-gaëòa-sthalaà

na yävad aparokñatäm idam apaiti vakträmbujam || (2.26)

aträdau saàvåttasyänuräga-béjasya svamukhenaivodhghätanäd udbhedaù |

atha bhedaù—

béjasyottejanaà bhedo yad vä saìghäta-bhedanam ||60||

yathä tatraiva –

kundalatä – rähe, akkhalidaà tumha sadébbadaà, tä alaà saaà vikkhäbideëa | [rädhe, jäne saskhalitaà tava saté-vrataà, tad alaà svayaà vikhyäpitena | ]

viçäkhä – (sa-praëayäbhyasüyam) kundalade! kä kkhu abarä tumaà bia vaàsée tiëëi-saïjhaà äaòòhéadi ? [rädhe, kä khalv aparä tväm iva vaàçyä trisandhyam äkåñyate |]

kundalatä (sanarma-smitaà, saàskåtena) –

dadämi sadayaà sadä viçada-buddhi-räçéù-çataà

bhavädåçi pativratä-vratam akhaëòitaà tiñöhatu |

çrutair nikhila-mädhuré-pariëate’pi veëu-dhvanau

manaù sakhi manäg api tyajati vo na dhairyaà yathä || (2.20)

atra kundalatayä rädhädi-premasyottejanäd bhedanäc cätmanas täbhyo bhedaù |

atha karaëam –

prastutärtha-samärambhaà karaëaà paricakñate ||61||

yathä, tatraiva –

kundalatä –(saàskåtena)

trapäà tyaja kuòaìgakaà praviça santu te maìgalä-

ny anaìga-samaräìgaëe parama-säàyugénä bhava |

vivasvad-udaye bhavad-vijaya-kérti-gäthävalé

puraù skahi muradviñaù sahacarébhir udgéyatäm || 2.24 ||

atra prastutasya kréòärüpasyärthasya samärambha-kathanät karaëam |

atha pratimukha-sandhiù –

bhavet pratimukhaà dåçyaà béja-prakäçanam |

bindu-prayatnopagamäd aìgäny asya trayodaça ||62||

viñamätyanta-viçleñäd rädhämädhavayor iha |

dåçyädåçyaà prema-béjaà yathä lalita-mädhave ||63||

viläsaù parisarpaç ca vidhutaà çama-narmaëé |

narma-dyutiù pragamanaà virodhaù paryupäsanam |

puñpaà vajram upanyäso varëa-saàhära ity api ||64||

tatra viläsaù –

viläsaù saìgamärthas tu vyäpäraù parikértitaù ||65||

yathä tatraiva caturthäìke –

mädhavaù – (adhare veëuà vinyasya) –

akñëor bandhuà hari-haya-harin-nägari-präg-ariktäà

rogeëäviñkuru guru-rucaà bhänavéyäà navénäm |

cakräbhikhyaù kim api virahäd äkulaù käkü-lakñaà

kurvan mukhyas tvayi sa vayasäm arthibhävaà tanoti ||4.22||

atra mädhavasya saìgamärtha-vyäpära-kathanäd viläsaù |

atha parisarpaù –

småtir nañöasya béjasya parisarpa iti småtaù ||66||

yathä tatraiva –

kåñëaù – sakhe satyam äçayaiva kadarthyamäno’smi | yataù –

nére maìkñu-mimaìkñum ärta-mukharäm uddiçya caëòa-dyuter

dürän maëòalataù kåpäturatayä yat präduräsét tadä |

hä dhig väg-amåtena tena janitas tasyäù punaù saìgama-

pratyäçäìkura uccakair mama sakhe sväntaà haöhäd vidhyati ||10||

atra rädhä-tirodhänän nañöasyänuräga-béjasya punaù sürya-vacanenänusmaraëät parisarpaù |

atha vidhutam –

vidhutaà kathitaà duùkham abhéñöärthän aväptitaù |

athavänunayädénäà vidhutaà syän niräkåtiù ||67||

yathä tatraiva tåtéyäìke –

rädhä (säkrandam) –

nipétä na svairaà çruti-puöikayä narma-bhaëitir

na dåñöä niùçaìkaà sumukhi mukha-paìkeruha-rucaù |

harer vakñaù-péöhaà na kila ghanam äliìgitam abhüd

iti dhyäyaà dhyäyaà sphuöati luöhad antar mama manaù || (3.26)

atra prakaöam eva duùkhaà vidhutam | yathä vä tatraiva –

paurëamäsé: samäkarëaya vara-varëiné-varëitam (nepathye) –

näçväsanaà viracaya tvam idaà hatäço

çuñyan-mukhé mama guëaà parikértayanté |
düräd amärdava-bhåto’pi muhuù kñamäyäù

kukñià vidärayati paçya rathäìga-nemiù || (3.17)

atra viçäkhä-kåtänunayasya rädhayä grahaëäd vidhutam |

atha çamaù –

arateù çamanaà dhéraiù çama ity abhidhéyate ||68||

yathä tatraiva caturthe’ìke –

våndä – nägarendra! muïca vaimanasyam | sämprataà bhavad-abhéñöa-siddhaye çärikämukhena lalitäà sandiçya viçäkhayä bhavantaà nivedayiñyämi |

atra jaöilayä rädhäyäà nétäyäà våndayä mädhavasyärati-çamanäc chamaù |

apaöhitvä çamaà kaçcit sa paöhaty atra täpanam |

tathä hi (Sähitya-darpaëam 6.91),

upäyädarçanaà yat tu täpanaà näma tad bhavet || iti |

yathä tåtéye’ìke –

våndä – hä dhik, hä hä dhik | paçya –

na vaktuà nävaktuà pura-gamana-värtäà murabhidaù

kñamante rädhäyai katham api viçäkhä-prabhåtayaù |

samantäd äkräntä niviòa-jaòima-çreëibhir imäù

paraà karëäkarëi-vyavasitim adhéro vidadhati || (3.12)

atropäya-darçanaà prakaöam eva |

atha narma –

parihäsa-pradhänaà yad vacanaà narma tad viduù ||69||

yathä tatraiva caturthe’ìke –

jaöilä (näsikägre tarjanéà vinyasya sthitä dhunvanté säçcaryam) are bäliä-bhujaìga! kaà òaàsiduà ettha bhammasi | [are bälikä-bhujaìga! käà òaàçitum atra bhrämyasi |]

mädhavaù – lamboñöhi! bhavatém eva goñöha-piçäcém |

atra prakaöam eva narma |

atha narma-dyutiù –

narma-jätä ruciù präjïaiù narma-dyutir udähåtä ||70||

yathä tatraiva –

lalitä (smitvä) api sarale, tujjha hiae katthüriäpattabhaàgaà lihantée mae paccakkhékidä siviëa-saàgiëäara-kuàjara bibbhamäsi | tä phuòaà kadhehi, taiajaëasaàgajogge tasmià osare déhasuttä névé-sahaaré jhatti ëikkantä ëa vetti | [ayi sarale! tava hådaye kastürikäpatra-bhaìgaà likhantyä mayä pratyakñékåtä svapna-saìginägara-kuïjara-vibhramäsi | tat sphuöaà kathaya | tåtéya-jana-saàyogye tasminn avasare dérgha-süträ névé-sahacaré jhaöiti niñkräntä na veti ]

rädhikä (svagatam) kadhaà takkidaà akkhidhuttäe | (prakäçam, sa-bhrü-bhaìgam) väme, kitti aliaà äsaàkasi? [kathaà tarkitam atidhürtayä? väme, kim ity alékam äçaìkase?] (Act 4, paras. 92-93)

atra lalitä-narma-jätayä rädhäyä rucyä dhåtyä vä narma-dyutiù |

atha pragamaëam –

uttarottara-väkyaà tu bhavet pragamanaà punaù ||71||

yathä tatraiva –

rädhä –

baa-ëaravaé-ëandaëaà sabandhuà,

raha-pabarobari pekkhia phphurantam |

[vraja-nåpati-nandanaà sabandhuà

ratha-pravaropari prekñya sphurantam]

skhalati mama vapuù kathaà dharitré

bhramati kutaù kim amé naöanti népäù || (3.14)

lalitä – sahi rähe, mä viséda | pabbada-parikkamobakkamo eso | [sakhi rädhe, mä viñéda, parvata-parikramopakrama eñaù |]

rädhikä –

sahacari, parijïätaà sadya samastam idaà mayä

paöima-païalais tvaà nihnotuà kiyat prabhaviñyasi |

virama kåpaëe bhävé näyaà harer viraha-klamo

mama kim abhavan kaëöhe präëä muhur nirapatrapäù || (3.15)

ity atra rädhä-lalitayor uttarottaraà pragamanam |

atha virodhaù² –

yatra vyasanam äyäti virodhaù sa nigadyate ||72||

yathä tatraiva –

rädhikä –

cetaù khinna-jane hareù pariëataà käruëya-vécé-bharair

ity äbhéra-nata-bhruväà tvai bhavad äloka-sambhävanä |

marma-grantha-vikåntana-vyasaniné taà tädåçaà vairiëé

krüreyaà viraha-vyathä na sahate mad-bhäga-dheyotsavam || (3.27)

atra spañöa eva rädhägamanena virodhaù |

atha paryupäsanam—

ruñöasyänunayo dhéraiù paryupäsanam éritam ||73||

yathä tatraiva caturthe –

jaöilä – ai ahisärasaggävejjhäiëi lalide, eëhià puttau me ahimaëëu bidüre gadotthi, tä suëëaà gharaà mukkia késa tue äëédä bahuòé | [ayi abhisära-märgopädhyäyini lalite! idänéà putrako me’bhimanyur vidüre gato’sti | tat çünyaà gåhaà muktvä kasmät tvayä nétätra vadhüöé ?]

lalitä (saçaìkam ätma-gatam) haddhé, òäinée aòähiëa-paidée òdahiöhammi buöhöhiäe | (prakäçam) ayye gaggée bhaëidaà ajja mähabépupphehià püido süro surahikoòppado hodutti mähabé-maëòabaà laàhikhadä mae rähiä, tä ppaséda ppaséda | [hä dhik! òäkinyä dakñiëa-pravåttyä dagdhäsmi våddhayä | ärye, gärgyä bhaëitam, adya mädhavé-puñpaiù püjitaù süryaù surabhi-koöi-prado bhavati | iti mädhavé-maëòapaà lambhitä mayä rädhikä | tat praséda praséda |

atra ruñöäyä jaöiläyä lalitayäpy anunayät paryupäsanam |

atha puñpam –

pariçeño vidhänaà yat puñpaà tad iti saàjïitam ||74||

yathä tatraiva tåtéye –

vidüre kaàsärir mukuöita-çikhaëòävalir asau

pure gauräìgébhiù kalita-parirambho vilasati |

(iti säbhyasüyaà punar nirüpya, sakhedam)

na känto’yaà çaìke surapatidhanur dhäma-madhuras

taòil-lekhähäré girim avalalambe jaladharaù || (3.40)

atra punar jaladharatayä viçeña-jïänät puñpam |

atha vajram --

vajraà tad iti vijïeyaà säkñän niñöhura-bhäñaëam ||75||

yathä tatraiva caturthe –

jaöilä (påñöhataù parikramya putrasya hastam äkarñanté säkñepam) re goula-kisoré-laàpaòao, are paraghara-laëöhanao | kahaà tumaà bi appaëo puttaà maëëissadi jaòilä ? [re gokula-kiçoré-lampaöa, are paragåha-luëöhaka | kathaà tväm apy ätmanaù putraà maàsyati jaöilä |]

atra jaöiläyäù putraà prati niñöhura-bhäñaëaà vajram |

athopanyäsaù –

yuktibhiù sahito yo’rthaù upanyäsaù sa ucyate ||76||

yathä tatraiva tåtéye –

(nepathye)

adya präëa-parärdhato’pi dayite düraà prayäte harau

hä dhig duùsaha-çoka-çaìkubhir abhüd viddhäntarä rädhikä |

tenäsyäù pratiñedham artha-carite tvaà mä kåthä mä kåthäù

kñéëeyaà kñaëam atra suñöhu viluöhaty ärta-svaraà roditum || (3.29)

atra yukti-sahitärthatä prakaöaiva | kecit upanyäsaù prasädanam iti (SähD 6.93) vadanti | tatrodäharaëaà caturthe –

jaöilä – kulaputti, sireëa me säbidäsi | [kulaputri, çirasä me çäpitäsi |]

atra jaöiläyäù rädhä-prasädanam |

atha varëa-saàhäraù –

savarëopagamanaà varëa-saàhära iñyate ||77||

yathä tatraiva, caturthe –

daityäcäryas tad-äsye vikåtim aruëatäà malla-varyäù sakhäyo

gaëòaunnatyaà khaleçäù pralayam åñi-gaëä dhyäna-muïcäsram ambä |

romäïcaà säàyugénäù kam api nava-camatkäram antaù surendräù

läsyaà däsäù kaöäkñaà yayur asita-dåçäà prekñya raìge mukundam || (4.4)

atra daityäcärya-näradädayaù brähmaëäù kñitéça-säàyugénädayaù kñatriyäù, mallä däsädayo vaiçyäù çüdrädayaç ca iti varëa-saàhäraù |

atha garbha-sandhiù –

dåñöädåñöasya béjasya garbho hräsa-gaveñaëät |

dvädaçäìgo bhaved eña patäkäàçänusärataù ||78||

räjendratä prasaìgena häso vandi-janoktitaù |

punar anveñaëaà jätaà prasenänveñaëät ||79||

hräsodbhüù punar anveñöir lalitä-darçanäd abhüt |

hareù praëaya-béjasya yathä lalita-mädhave ||80||

abhütäharaëaà märgo rüpodäharaëe kramaù |

saìgrahaç cänumänaà ca toöakädhibale tathä ||81||

udvegaù sambhramäksepäv eñäà lakñaëam ucyate |

taträbhütäharaëam –

abhütäharaëam tat syäd väkyaà yat kapaöäçrayam ||82||

yathä tatraiva païcame’ìke –

viracayan janaém ativismitäà

bhuja-catusöayavän ajaniñöa yaù |

sa bhaginéà tava çürasutätmajo

yadu-varaù pariëeñyati rukmiëém || (5.9)

atha kapaöa-väkyam idam abhütäharaëam |

atha märgaù –

märgas tattvärtha-kathanam...

yathä tatraiva –

kåñëaù³ (patrikäà väcayitvä)

nikhilä çikhini nayann api sukhäni jätyäsitäpäìgé |

ramayati kåñëaù sughano våndävana-gandhinér eva || (5.10)

atra hariëä hådayatva-prakaöanän märgaù |

atha rüpam –

... rüpaà väkyaà vitarkavat ||83||

yathä tatraiva –

kåñëaù (sänandam)⁴ – sakhe, katham anubhüta-pürveva käpi çiïjita-saraëé prasahya mäm ädrékaroti |

atra candrävalé-nüpurädi-çiìjita-çravaëät kåñëasya vitarko rüpam |

atha udäharaëam –

sotkarñaà vacanaà yat tu tad udäharaëaà matam ||84||

yathä tatraiva –

suparëäù (nirvarëya savismayam) –

saundaryämbu-nidher vidhäya mathanaà dambhena dugdhämbudher

gérväëair udahäri häri parito yä sära-sampan-mayé |

sä lakñmér api cakñuñäà cira-camatkära-kriyä-cäturéà

dhatte hanta tathä na käntibhir iyaà räjïaù kumäré yathä || (5.30)

atra candrävalé-rüpotkarña-kathanam udäharaëam |

atha kramaù –

bhäva-jïänaà kramo yad vä cintyamänärtha-saìgatiù ||85||

yathä ñañöhe –

navavåndä (svagatam) –

janita-kamala-lakñmé-vibhrame netravéthéà

gatavati cira-käläd aàçuke kaàsa-hantuù |

alaghubhir api yatnair dustaräà saàvarétuà

vikåtim atula-bädhäà hanta rädhä dadhäti || (6.25)

atra nava-våndäyä rädhäyä bhäva-jïänät citnyamäna-hari-cihnasya rädhayä darçanäd vä kramaù |

atha saìgrahaù –

saìgrahaù sämadänärtha-saàyogaù parikértitaù ||86||

yathä tatraiva païcame –

bhéñmaù (sänandam)⁵ –

aviditas tanayäm anayän nayann

upakåtià kåtavän mama jämbavän |

muni-manaù-praëidheya-padämbujas

tvam asi yena varo duhitur varaù || (5.37)

atra sämanimittakanyäsam arpaëädinä saìgrahaù |

atha anumänam –

liìgäd üho’numänatä...

yathä tatraiva ñañöhe –

candrävalé (saàskåtena) –

sädharmyaà madhuripu-viprayoga-bhäjäà

tanvaìgé muhur iyam aìgakais tanoti |

äkåtyä çriyam api mädhavéà kim enäà

dainye’pi prathayitum ärtayaù kñamante || (6.23)

atra dainye’pi mädhuré-darçanena liìgena kåñëa-viprayoga-bhäktvasyäbhyüho’numänam |

atha toöakam –

... vacaù saàrambhi toöakam ||87||

yathä tatraiva ñañöhe –

näradaù --

maëéndraà päréndra-pravaram aharan nighna-tanayaà

vinighnante taà ca prabalam atha bhallüka-nåpatiù |

paräbhüya svairé tam api mura-vairé tava dhanaà

tad-ähartä päpa tvam asi patitas täpa-jaladhau || (6.15)

atra saàrambhena toöakaà prakaöam eva |

athädhibalam –

budhair adhibalaà proktaà kapaöenädhivaïcanam ||88||

yathä tatraiva païcame –

çré-kåñëaù –

paryaçéli paçubäla-ghaöäyäà

keli-raìga-ghaöanäya mayä yaù |

suñöhu so’yam akaort para-durge

vaiçayan sacivatäà naöa-veñaù || (5.27)

atra naöa-veña-kapaöena para-vaïcanam adhibalam |

athodvegaù –

çatru-vairädi-sambhütaà bhayam udvega ucyate ||89||

yathä tatraiva ñañöhe –

candrävalé (janäntikam) sahi mähavi ! pekkha | eso ajja-uttassa sacca-saàkappidä seibimaddaëo saccabhämäe sondera-püro dhéraà bi maà ändoledi | [sakhi mädhavi, paçya | eña äryaputrasya satya-saìkalpitä setu-vimardanaù satyabhämäyäù saundarya-püro dhéräm api mäm ändolayati |]

aträvirbhüta-sapatné-darçanäc candrävalyä udvegaù |

atha sambhramaù –

çatru-vyäghrädi-sambhütä çaìkä syäd iha sambhramaù ||90||

yathä tatraiva païcame –

(nepathye)

saptiù sapté ratha iha rathaù kuïjaro me

tüëas tüëo dhanur uta dhanur bhoù kåpäëé kåpäëé |

kä bhÉù kä bhér ayam ayam ahaà hä tvaradhvaà tvaradhvaà

räjïaù putré bata håta-håtä käminä vallavena ||(5.30)

atra spañöa eva sambhramaù |

athäkñepaù –

garbha-béja-samutkñepam äkñepaà paricakñate ||91||

yathä tatraiva ñañöhe –

kåñëaù (savaiklavyam) –

nikhila-suhådäm arthärambhe vilambita-cetasä

masåëita-çikho yaù präptodbhüd manäg iva märdavam |

sa khalu lalitäsändrasrehaprasaìga-ghanébhavan

punar api baläd indhe rädhä-viyoga-mayaù çikhé || (6.43)

asya suhådartha-sampädane garbhitasya punaù lalitä-darçanenotkñepäd äkñepaù |

atha vimarça-sandhiù –

yatra pralobhana-krodha-vyasanädyair vimåçyate |

béjavän garbha-nirbhinnaù sa vimarça itéryate ||92||

prakaré-niyatäptänuguëyäd aträìga-kalpanam |

bakulä-nava-våndädi-pralobhana-vaçäd yathä ||93||

devé çaìkäditaç cätra prema-béja-vimarçanam |

rädhä-mädhavayoù proktaà sphuöaà lalita-mädhave ||94||

avavädo’yaà sampheöo vidrava-drava-çaktayaù |

dyuti-prasaìgaç chalanaà vyavasäyo virodhanam |

prarocanä vicalanam⁶ ädänaà syus trayodaça ||95||

athävavädaù –

doña-prakhyävavädaù syät...

yathä tatraiva saptame –

rädhikä – (savyatham)

ciräd adya svapne mama vividha-yatnäd upagate

prapede govindaù sakhi nayanayor akñaëabhuvam |

gåhétvä hä hanta tvaritam atha tasminn api rathaà

kathaà pratyäsannaù sa khalu puruño räja-puruñaù || (7.22)

aträturasya kraurya-kértanäd avavädaù |

atha sampheöaù –

sampheöo roña-bhäñaëam |

yathä tatraiva –

rädhikä (saàskåtena)

çästu dväravaté-patiàs trijagatéà saundarya-paryäcitaù

kià nas tena viramyatäà katham asau çokägnir ujjvälyate |

yuñmäbhiù sphuöayukti-koöi-garima-vyähäriëébhir baläd

äkarñöuà vraja-räja-nandana-padämbhojän na çakyä vayam || 7.2 ||

atra bakuläà prati güòha-doñoktyä sampheöaù |

atha vidravaù –

vidravo vadha-bandhädiù...

yathä tatraiväñöame –

kåñëaù – priye, yuñmäkam adbhutam äkarëyatäà sämpratam ahaà süra-saugandhikam ähariñyan päëòavena saha khäëòaväòavéà präviçam | tatra mågän ähaëòino gäëòévinaù çyenäbhyäà nigåhétayoù pakñiëor ekaù prähety ädi |

atra pakñi-nigrahädinä vidravaù |

atha dravaù –

...dravo guru-tiriskriyä ||96||

yathä tatraiva –

mädhavé – bhaööo-därie käsäre pasäridaëi abbadaà vagéà samaria hasämi | [bhartå-därike käsäre prasärita-nija-vratäà bakéà småtvä hasämi |]

atra sväminyä rädhäyä upahäsena dravaù |

atha çaktiù –

virodha-çamanaà çaktiù...

yathä tatraiva

nava-våndä (latäntare sthitvä) hanta katham aìgékåta-rädhä-prasädhanä devéyam upalabdhä | tad eña mädhavo yävad enäà rädhikäà pratétya na pramädam ädadhäti tävad ahaà padyam ekaà härétena härayäméti |

atra rädhätvena candrävalé-jïänäd utpannasya virodhasya çamanät çaktiù |

atha dyutiù –

...tarjanodvejane dyutiù ||97||

yathä tatraiva –

rädhä (sabhayam) hanta, caàcala caàcaréa ciööha ciööha | esä lélä-kamaleëa täòemi tumaà dhiöhöhaà | [caïcala caïcaréka tiñöha tiñöha | eñä lélä-kamalena täòayämi tväà dhåñöam |]

ity atra bhramarädy-udvegena bhramaraà prati tarjanena ca dyutiù |

atha prasaìgaù –

prastutärthasya çamanaà prasaìgaù parikértitaù |

prasaìgaà kathayanty anye gurüëäà parikértanam ||98||

taträdyaà, yathä tatraiväñöame –

carcäà siïcati çoñayaty api mitho vispardhate väsakåt

netra-dvandvam uraç ca yad-virahato bäñpäyamäëaà mama |

hanta svapna-çate’pi durlabhatara-prekñyotsavä preyasé

präpyotsaìgam atarkitaà mama kathaà sä rädhikä vartate || 8.3 ||

atra prastutasya viraha-duùkhasya çamät prasaìgaù |

dvitéyaà yathä saptame –

rädhä (saàskåtena) –

khelan-maïjula-veëu-maëòita-mukhé säci-bhramaàl locanä

mugdhe mürdhni çikhaëòiné dhåta-vapur bhaìgé-trayäìgé-kåtiù |

kaiçore kåta-saìgatiù suramuner ärädhyate çäsanäd

asmäbhiù pitur älaye jaladhara-çyäma-cchavir devatä || 7.24 ||

atreñöa-deva-näradayoù pituç ca kértanäd guru-kértanam |

atha chalanam –

apamänädi-karaëaà chalanaà parikértitam ||99||

yathäñöame –

kåñëaù – hanta kali-kaëòüla-tuëòa-mätra-sarvasve tamomayi mädhavike! viramyatäm | dvayoù paraà jetum açakyeyaà candrävalé |

atra mädhavé-bhartsanäpamänäc chalanam |

atha vyavasäyaù –

vyavasäyas tu sämarthyasyäkhyäpanam udéryate ||100||

yathä saptame –

rädhikä (sannivåtya salajjaà saàskåtena) –

kaàsärer avaloka-maìgala-vinäbhäväd adhanyedhunä

bibhräëä hata-jévite praëayitäà nähaà sakhi präëimi |

krüreyaà na virodhiné yadi bhaved äçämayé çåìkhalä

präëänäà dhruvam arbudäny api tasya tyaktuà sukhenotsahe || 7.13 ||

atra präëärbuda-tyägärtha-sämänya-kathanäd vyavasäyaù |

kaçcit tu, vyavasäyas tu vijïeyaù pratijïä-hetu-sambhavaù || ity äha (SähD 6.103) |

yathä tatraiva saptame –

yasyottaàsaù sphurati cikure keki-patra-praëéto

häraù kaëöhe viluöhati kåtaù sthüla-guïjävalébhiù |

veëur vaktre racayati rucià hanta cetas tato me

rüpaà viçvottaram api harer nänyad aìgékaroti || (7.6)

atha virodhanam –

virodhanaà virodhoktiù saàrabdhänäà parasparam || 101 ||

yathäñöame –

candrävalé (solluëöha-smitam) ai loluhe äli, késa maà anäpekkhia taà ëiamahäbbadaà tue suööhu paòiööhidam | [ayi lolupe äli, kasmän mäm anäpåcchya tan nija-mahä-vrataà tvayä suñöhu pratiñöhitam |]

rädhikä – dei, saraëëassa jaëassa saàrakkhaëe akkhamäsi tahabi parihasesi | ëüëaà ésaréëäà kkhu juttaà edaà | [devi, çaraëyasya janasya saàrakñaëe akñamäsi tathäpi parihasasi | nünaà éçvaréëäà khalu yuktam etat |]

atra nigüòha-saàrambhayoç candrävalérädhayoù virodhoktyä virodhanam |

atha prarocanä –

siddhavad bhävino’rthasya sücanä syät prarocanä || 102 ||

yathä tatraiva saptame –

nava-våndä –

alaà viläpaiù samaya-kramasya

durüha-rüpä gatayo bhavanit |

çaran-mukhe paçya saras-taöéñu

khelanty akasmät khalu khaïjaréöäù || 7.5 ||

ity atra kaïjaréöa-dåñöäntena bhävi-kåñëa-saìgamasya sücanät prarocanä |

yad vä tatraiva –

rädhä (saàskåtena) –

ajani saphalaù saukhyaà bhüyän kalevara-dhäraëe

sahacari parikleço yo’bhün mayä kila sevitaù |

ahaha yad imäù çyäma-çyämä puro mama vallavé-

kula-kumudiné-bandhos täs täù sphuranti marécayaù || 7.27 ||

atra pratimä-sandarçanänandena bhävi-kåñëa-saìgamanasya siddhavat sücanät prarocanä |

atha vivalanam –

ätma-çläghä vivalanam |

yathä tatraiväñöame –

kåñëaù (savismayam) ko’yaà mädhuryeëa mamäpi mano haran maëi-kuòyam avañöambya puro viräjate | (punar nibhälya) hanta katham aträham eva pratibimbito’smi | (iti sautsukyam)

aparikalita-pürvaù kaç camatkära-käré

sphurati mama garéyän eña mädhurya-püraù |

ayam aham api hanta prekñya yaà lubdha-cetäù

sarabhasam upabhoktuà kämaye rädhikeva ||8.34|

atra vismayena nija-rüpa-çläghanaà vivalanam |

athädänaà –

ädänaà kärya-saìgrahaù || 103 ||

yathä tatraiväñöame –

navavåndä (rädhäm avekñya) hanta hanta!

äloke kamaleñaëasya sajaläsäre dåçau na kñame

näçleñe kila çaktibhäg atipåthu-stambhä bhujä-vallaré |

väëé gadgada-kuëöhitottara-vidhau nälaà ciropasthite

våttiù käpi babhüva saìgamanaye vighnaù kuraìgé-dåçaù || 8.11 ||

atra kåñëa-darçanädi-rüpa-kärya-saìgrahäd ädänam |

kaçcit tu vidrava-vivalana-chalanädy atra na paöhitvä kheda-pratiñedha-chädanäni paöhanti lakñayanti ca |

tatra khedaù –

manaç-ceñöä-samutpannaù çramaù kheda itéryate ||104||

yathä tatraiva saptame –

rädhikä (saàskåtena) –

mamäyäséd düre dig api hari-saìga-praëayiné

prapede khedena truöir api mahä-kalpa-padavém |

dahaty äçä-sarpir viracita-pada-präëa-dahano

balän mäà durlélaù kam iva karavai hanta çaraëam || 7.1 ||

atha pratiñedhaù –

épsitärtha-pratéghätaù pratiñedha itéryate ||105||

yathä tatraiva –

rädhä (samékñya sakhedam ätmagatam) – kahaà iàdéareëa rahaàgée saàgamiööhaà ahiëaàdide maccharä kalahaàsé milidä | [kathaà indévareëa rahaìgyä saìgamituà abhinandite matsarä kalahaàsé militä |

atra devyägamanät kåñëa-saìga-pratéghätaù |

atha chädanam –

käryärtham apamänädeù sahanaà chädanaà matam |

yathä saptame nava-våndä (praviçya) sakhi, mä viñädaà kåthäù paçya –

päde nipatya badarém avalambamänä

käntaà rasälam anuvindati mädhavéyam |

präëeça-saìgama-vidhau viniviñöa-cittä

no päravaçyakadanaà manute hi sädhvé || (7.3)

spañöam eva chädanam |

atha nirvahaëa-sandhiù –

mukha-sandhyädayo yatra vikérëä béja-saàyutäù |

mahat-prayojanaà yänti tan-nirvahaëam ucyate ||107||

aträìga-kalpanäkärya-phalägama-samägamät |

rädhädénäà tu sarväsäà kumäréëäm aväptitaù ||108||

udvähädy-utsavaù prokto yathä lalita-mädhave |

sandhir virodho grathanaà nirëayaù paribhäñaëam ||109||

prasädänanda-samayäù kåtir bhäñopagühane |

pürva-bhävopasaàhärau praçastiç ca manéñibhiù ||110||

iti nirvahaëasyäìgäny uktäny asya caturdaça |

tatra sandhiù –

béjopagamanaà sandhiù...

yathä tatraiva navame’ìke –

nihnütämåta-mädhuré-parimalaù kalyäëi bimbädharau

vaktraà paìkaja-saurabhaà kuharita-çläghäbhidas te giraù |

aìkaç candana-çétalas tanur iyaà saundarya-sarvasva-bhäk

tväm äsädya mamedam indriya-kulaà rädhe muhur modate || (9.9)

atränuräga-béjopagamanät sandhiù |

atha virodhaù –

... virodhaù kärya-märgaëam ||111||

yathä tatraiva navamäìke nava-våndä --

mädhavé-virahitäà madhuvéraù

kuëòineçvara-sutäà niçamayya |

nandayan sphurad-amanda-viläsair

häsakandala-lasan-mukham äha || (9.7)

satyäkhyasya vilokäya lokasyätma-bhuvärthitaù |

pratiñöhäsurahaà devi tatränujïä vidhéyatäm || (9.8)

atra rädhä-saìgama-käryasya märaëäd virodhaù |

atha grathanam –

grathanaà sad-upekñepaù...

yathä tatraiva rädhikä (kåñëaà paçyanté)

aàjalim ettaà salilaà sabharée ahilasaàtée |

obari saaà ëaajaladä dhärävarisé samullasaé || 9.19

[aïjali-mätraà salilaà çapharyä ahilañantyä |

upari svayaà navajalado dhärävarñé samullasati ||]

atra punaù sahasä kåñëa-darçana-rüpasya sad-arthasyopakñepäd grathanam |

atha nirëayaù –

nirëayas tv anubhütoktiù ||112||

yathä tatraiva kåñëaù –

nava-madana-vinodaiù keli-kuïjeñu rädhe

nimiñavad uparämaà käma äseduñéëäm |

upacita-paritoña-proñitäpatrapäëäà

smarasi kim iva täsäà çäradénäà kñapäëäm || (9.47)

atra spañöa eva nirëayaù |

atha paribhäñaëam –

paribhäñä mitho jalpaù parivädo’thavä bhavet ||113||

taträdyaà yathä tatraiva –

madhumaìgalaù –bhodi kià ti äadäsi? [bhavati kim ity ägatäsi?]

sukaëöhé – imassa paëhottarassa sadikkhaà aëëaà bi mahuraà suëidum | [asya praçnottarasya sadåkñam anyad api madhuraà çrotum |]

madhumaìgalaù –bhodi paëëottaraà bi tue suëidam? [bhavati praçnottaram api tvayä çrutam]

sukaëöhé – ëa keaëaà idaà jjeba | [na kevalam idam eva |]

madhumaìgalaù –abaraà kià? [aparaà kim ?]

sukaëöhé – jä kià pi diöhöhaà taà gadua deie ëivedissaà | [yat kim api dåñöaà tad gatvä devyai nivedayiñyämi |]

atra vidüñaka-sukaëöhyor mitho jalpaù | dvitéyo yathä tatraiva –

madhumaìgalaù –(saàskåtena)

asi viñakaëöhé-kaöhine kim iti sukaëöhéti bhaëyate ceöi |

athavä kä mama çastä bhadrety abhidhéyate viñöiù || 9.21

atra sukaëöhyäù doña-darçanät parévädaù |

atha prasädaù –

çuçrüñädy-upasampannä yat prasädaù prasannatä || 114 ||

yathä navame –

kåñëaù (saharñam) sukaëöhike! bäòham asminn arthe duñkaras te mayä niñkrayaù |

atra çré-kåñëasya prasädaù spañöa eva |

athänandaù –

änando’bhéñöa-sampräptiù...

yathä tatraiva daçame –

nayanayoù stanayor api yugmataù

paripatadbhir asau payasäïjhiraiù |

ahaha vallava-räja-gåheçvaré

svatanayaà praëayäd abhiñiïcati ||(10.14)||

atra yaçodäyä änandaù |

yathä vä tatraiva –

kåñëaù (sänandam) cireëädya gokula-väsinäm ivätmänam abhimanyamänaù pramoda-mugdho’smi |

atra kåñëasyänandaù |

atha samayaù –

samayo duùkha-saìkñayaù || 115||

yathä tatraiva daçame –

rädhikä (mukhäd aïcalam apäsya, savikroçam) hä hä kadhaà piasahé me lalidä | hä kadhaà baccalä bhaavadé | hä kadhaà ajjiä muharä | [hä hä kathaà priyasakhé me lalitä | hä kathaà vatsahä bhagavaté | hä kathaà äryä mukharä |] (ity änandena ghürëanté bhümau skhalati |)

atra suhåd-darçanäd rädhäyä duùkha-saìkñayaù |

atha kåtiù

labdhärthasya kåtiù sthairyam ...

yathä tatraiva candrävalé (janäntikam) –

bhaavadi bahiëée karaà geëhiduà maha baaëeëa abbhatthéadu... ajja-utto | [bhagavati bhaginyäù karaà grahétuà mama vacanena abhyarthyatäm äryaputraù |]

atra yaçodädi-samägamäl labdhyasya rädhikä-rüpärthasya candrävalé-prärthanena sthairya-kåtiù |

atha bhäñaëam –

mänädyäptiç ca bhäñaëam ||116||

yathä tatraiva –

(bhaginyau paurëamäsém antaräkåtya gopendraà praëamataù)

nandaù – vatse, parasparasya präëädhikyaà bhajantyau saubhägyavatyau bhüyäsam |

atra nanda-kåtäçérvädädimäna-präptyä bhäñaëam |

athopagühanam –

adbhutärtha-paripräptir upagühanam ucyate ||117||

yatha tatraiva –

rädhä (sarväsäà pädän abhivädya sotkaëöham) -- kusaliëé kià me bahiëé candäalé | [kuçaliné kià me bhaginé candrävalé |]

candrävalé (gäòhaà pariñvajya) – bahiëé esämhi dujjaëé-hata-candäaliä | [bhaginé, eñäsmi durjané hata-candrävalikä |] (iti roditi)

rädhikä (sänandaà sasambhramaà pädayoù patanté) haddhi haddhi, biòambidahmi hada-debbeëa | [hä dhik! hä dhik!, viòambitäsmi hata-daivena |]

aträdåñöa-pürva-bhaginyoù parasparäliìganädy-adbhutärtha-paripräptir upagühanam |

atha pürva-bhävaù –

mukhya-käryasya saàsargaù pürva-bhävaù prakértitaù ||117||

yathä tatraiva –

paurëamäsé – yaçodä-mätaù, upasthito’yaà sarvo’bhiñeka-sambhäraù | tad alaìkriyatäà prathamaà rädhayä saha parva-vedé tataù krameëa kumärébhiç ca |

atra mukhya-käryasya rädhä-mädhavayoù pariëaya-mahotsavasya saàsargät pürva-bhävaù | kecit pürva-väkyaà kecit pürva-bhäñäm iti paöhanto lakñayanti (SähD 6.113) – pürva-väkyaà tu vijïeyaà yathoktärthopadarçanam | yathä tatraiva (nepathye) –

vinéte rädhäyäù pariëaya-vidhänänumatibhiù

svayaà devyä tasmin pitur iha nibandhe muditayä |

kumäréëäà täsäm ayam upanayan ñoòaça kåté

sahasräëi smeraù praviçati çatäòhyäni garuòaù || (10.31)

atra pürvaà kåñëena tåtéyäìke yad uktaà etäs türëaà nayata kiyatér ity ädinä punaù svayaà gamanaà tasyaivopadarçanam |

athopasaàhäraù –

kåtärthatopasaàhäraù sarväbhéñöopalaksitaù ||119||

yathä tatraiva daçame –

kåñëaù (sarvam abhinandya janäntikam) präëeçvari rädhe prärthayasva kim ataù paraà te priyaà karaväëi | (ity ärabhya)

rädhikä (sänandam saàskåtena) –

sakhyas tä militä nisarga-madhura-premäbhirämékåtä

yämé me samagaàs tu saàstavavaté çvaçrüç ca goñöheçvaré |

våndäraëya-nikuïja-dhämni bhavatä saìgo’yaà raìgavän

saàvåttaù kim ataù paraà priyataraà kartavyam aträsmi me || (10.36) ||

atra prakaöam evopasaàhäraù |

atha praçastiù –

maìgaläçaàsanaà samyak praçastir abhidhéyate ||120||

yathä tatraiva –

tathäpédam astu –

ciräd äçä-mätraà tvayi viracayantu sthira-dhiyo

vidadhyur ye väsaà madhurima-gabhére madhupure |

dadhänaù kaiçore vayasi sakhitäà gokula-pateù

prapadyethäs teñäà paricayam avaçyaà nayanayoù || 10.37 ||

atra mäthura-maïjula-nibaddha-väsänäà netra-pathe kåñëäväpti-rüpa-maìgaläçaàsanät praçastiù |

païcänäm eva sandhénäà catuñañöiù kramäd iha |

kértiräni mayäìgäni samyag lalita-mädhave ||121||

rasa-bhävänubodhena prayojanam avekñya ca |

säphalyaà käryam aìgänäm ity äcäryäù pracakñate ||122||

keñäàcid eñäm aìgänäà vaiphalyaà kecid ücire |

daçarüpaka-kärädyäs tat sarveñäà na sammatam ||123||

mukhädi-sandhiñv aìgänäà kramo’yaà na vivakñitaù |

kramasyänädarädädyaiù lakñyeñu vyutkramäd api ||124||

aìgän niñpädayed etän näyakä pratinäyakä |

tad-abhäve patäkädyäs tad-abhäve tathetaraù ||125||

atha sandhy-antaräëi –

mukhädi-sandhiñv aìgänäm açaithilyäya sarvadä |

sandhy-antaräëi yojyäni tac ca tatraikaviàçatiù ||126||

säma-däne bheda-daëòau pratyutpanna-matir vadhaù |

gotra-skhalitam ojaç ca dhéù krodhaù sähasaà bhayam ||127||

mäyä ca saàvåtir bhräntir dütyaà hetv-avadhäraëam |

svapna-lekhau madaç citram eñäà lakñaëam ucyate ||128||

tatra säma –

bhavet säma priyaà väkyaà svänuvåtti-prakäçanam ||129||

yathä lalita-mädhave daçame’ìke –

kåñëaù – priye maivaà bravéù –

santu bhrämyad-apäòga-bhaìgi-khuralé-kheläbhuvaù subhruvaù

svasti syän madirekñaëe kñaëam api tväm antarä me kutaù |

täräëäà nikurumbakena våtayä çliñöe’pi somäbhayä

näkäçe våñabhänujäà çriyam åte niñpadyate svaç-chaöä || (10.10)

atha dänaà –

dänaà tu kathitaà dhéraiù priya-vastu-samarpaëam ||130||

yathä tatraiva añöame –

mädhavé – bhaööi-därie sahattheëa tue gaàöhidä esä sürasoaàdhia-mälä | [bhartå-därike, svahastena tvayä grathitaiñä süra-saugandhika-mälä |] 21

candrävalé (mäläm ädäya) ajja-utta, esä kautthuhassa sahabäsiëé hodu | [ärya-putra, eñä kaustubhasya saha-väsiné bhavatu |] (iti vakñasi vinyasyati |) 22

atha bhedaù –

bhedas tu kapaöäläpaiù suhådäà bheda-kalpanä ||131||

yathä caturthe –

jaöilä – (apavärya, säléka-sneham) ayi bacche, sadä maà palohia lalidä ahisäredi tti maha puttassa purado bahüòiä aliaà jebba tumaà sandüsedi | tä kitti lähavaà sahesi | [ayi vatse, sadä mäà pralobhya lalitä abhisärayati iti mama putrasya purato vadhüöikälékam eva tväà düñayati | tat kim iti läghavaà sahase? |] 105

atra jaöilayä kapaöena lalitäyä bhedaù kåtaù |

atha daëòaù –

daëòas tv avinayädénäà dåñöyä çrutyä ca tarjanam || 132 ||

yathä dvitéye –

kåñëaù (säöopam) re re duñöa!

rädhäparädhini muhus tvayi yan na çastaà

çakñyämi kartum akhiläà gurur eña khedaù |

sarväìgileyam abhidhävati lupta-dharmä

tväà mukti-käla-rajané bata kià kariñye || 2.28 ||

atra çaìkha-cüòa-tarjanaà daëòaù |

atha pratyutpanna-matiù –

tät-käliké ca pratibhä pratyutpanna-matir matä || 133 ||

yathä tatraiva dvitéye –

lalitä – kundalade, assudapubbä esä kérisé ricä bahueëa paòijjai | [kundalate, açruta-pürvaiñä kédåçé åg baòukena paöhyate |]

madhumaìgalaù (säööahäsam) buööie, ähérémuddhiä tumaà ré ré gédaà ccea jäëäsi | amhaa vedassa tumaà käsi | tä suëähi kosum esvaée sähäe taia vaggassa lalaëäsuhaaré ricä esä | [våddhe, äbhéré-mugdhikä tvam, ré ré gétam eva jänäsi | asmad-vedasya tvaà käsi | tat çåëu kausumeñavyäù çäkhäyäs tåtéya-vargasya lalanäçubhakaré åg eñä |]

atra madhumaìgalasya pratibhä |

atha vadhaù –

vadhas tu jévita-droha-kriyä syäd ätatäyinaù ||134||

yathä dvitéye – (nepathye)

muñöinä jhaöiti puëajano’yaà

hanta päpa-viniveçita-cetäù |

puëòaréka-nayanena sakhelaà

daëòitaù sakala-jévita-vittam || (2.30)

atha gotra-skhalitam –

tad gotra-skhalitaà yat tu näma-vyatyaya-bhäñaëam ||135||

yathä saptame –

candrävalé – kaëha (ity ardhokte salajjam) ajjautta!

kåñëaù (sänanda-smitam) priye! diñöyä sudhädhäräà päyito’smi | tad alam äryaputreti küpämbunä |

atra candrävalyäù samayollaìghanäd gotra-skhalitam |

athaujaù –

ojas tu väg-upanyäso nija-çakti-prakäçakaù ||136||

yathä païcame –

suparëaù – deva bäòham ätapatra-phaëäpaöaléla-dhéyasaù kiìkarasyäsya garutmataù sakåt-pakña-vikñepa-kelaye’pi na paryäptim eñyati, düre viçrämyatu sakhä me sudarçanaù kalpänta-kuçalaù |

atra garuòena sva-çakti-prakäçanäd ojaù |

atha dhéù –

iñöärtha-siddhi-paryantä cintä dhér iti kathyate ||137||

yathä dvitéye --

rädhikä – kundalade! ppaséda anukampehi | ajja sä kkhu sämalä komudé jeëa pédä | tä jebba puëëavantaà appaëo vämaloaëaàcalaà ettha khiëëe manda-bhäiëi jaëe khaëaà appehi | [kundalate! praséda anukampaya | adya sä khalu çyämalä kaumudé yena pétä | tam eva puëyavantam ätmano vämalocanäïcalam etasmin khinne manda-bhägini jane kñaëam arpaya |] 38

kundalatä – (säsüyam ivälokya) alaà para-purise giïcantéhià tumhehià saàbhäsaëeëa (iti dhävanté jaöiläm upetya) ajje! kahaà paòhamaà brahmaëaà ëa maggesi, jo kkhu suraà puäbaissadi | [alaà para-puruñe gådhyantébhir yuñmäbhiù sambhäñaëena | ärye kathaà prathamaà brähmaëaà na mågayase, yaù khalu süryaà püjäpayiñyati |] 39

jaöilä – bacche, saccaà kahesi | tä paséda | äëehi ekkaà biakkhaëaà bamhaëam | [vatse, satyaà kathayasi | tasmät praséda | änayaikaà vicakñaëaà brähmaëam |] 40

atra rädhikotkaëöhätiçaya-darçanena jaöilä-samaksam eva vipraveçena kåñëa-praveça-cintanaà kundalatäyäù dhéù |

atha krodhaù –

krodhas tu manaso déptir aparädhädi-darçanät ||138||

yathä dvitéye (nepathye) –

phullaty ärän nava-vicakile keli-kuïjeñu phullä

çephälénäà skhalati kusume hanta caskhäla bälä |

mélaty uccaiù kuvalaya-vane mélitäkñé kiläsét

väcyaà kià vä param upahasér mä praëäma-cchalena || (2.7)

atra padmä-sakhénäà haraye roñaù |

atha sähasam –

svajévita-niräkäìkño vyäpäraù sähasaà bhavet ||139||

yathä daçame –

rädhikä (sakhedam ätmagatam) sähu re kéra sähu | bäööhaà aëuggahidamhi, tä däëià dullahä-hiööhadäëadacchiëaà titthavaraà käliadehaà ppavisiya appäëaà sappäëaà turiaà ubahirassam | [sädhu re kéra sädhu | bäòhaà anugåhétäsmi, tad idänéà durlabhäbhéñöha-däna-dakñiëaà tértha-varaà käliya-hradaà praviçya ätmänaà sarpebhyas tvaritam upahariñyämi |] 98

atra rädhäyäù käliya-hrada-praveçaù sähasam |

atha bhayam –

bhayaà tv äkasmika-träsaù...

yathä navame citra-darçane –

madhumaìgalaù – eso saàkhaüòo | [eña çaìkhacüòaù |]

rädhä (sabhayam) – parittähi parittähi (iti kåñëam äliìgati) |

atra çaìkhacüòa-prasaìgena rädhä-träso bhayam |

atha mäyä –

... mäyä kaitava-kalpanä ||140||

yathä caturthe –

våndä (sänandam) kià näma rädhä-sakhénäà dhiyäm akñuëëaà paçya paçya |

mandä sändhya-payoda-sodara-ruciù saiväbhimanyos tanur

vaktraà hanta tad eva kharvaöa-ghaöé-ghoëaà vigäòhekñaëam |

vyastä saiva gatiù karéra-kusuma-cchäyaà tad evämbaraà

mudrä käpi tathäpy asau piçunayaty asya svarüpa-cchaöäm || (4.33)

atra saàvåttiù –

saàvåttiù svayam uktasya svayam äcchädanä bhavet ||141||

yathä navame –

kåñëaù (våndäm avalokya) satyabhämä, mayi katham (ity ardhokteù | navavåndä dåçaà küëayati |)

candrävalé (sakhedaà nécaiù) viëëädaà pemma-goravam | [vijïätaà prema-gauravam |]

kåñëaù (vibhävya, svagatam) hanta, katham asau devé ? bhavatu saàvarétuà prayatiñye | (prakäçam)

saté katham asau bhämä devé nädya prasédati |

nidänam avidaà sadyaù khidyate hådayaà mama || (9.59)

atra svayam uktasya satyabhämety asya çabdasya saté katham abhämä ity arthäntareëa saàvaraëät saàvåttiù |

atha bhräntiù –

bhräntir viparyaya-jïänaà prasaìgasyäpi niçcayät |142||

yathä navame kåñëaù –

atra bhävi nirätaìka-märo me ramaëaà mama |

duratyante kuçasthalyä yadi darbhäìgabhür iyam || (9.58)

candrävalé – mähavi, ëüëaà diööhahmi jaà vidabbhaàgabhutti bäharéadi | [mädhavi nünaà dåñöäsmi, yad vidarbhaäìga-bhür iti vyähriyate |]

atra vidarbhäìgabhür ity asya vigata-darbha-bhümitväjïänaà devyäù bhräntiù |

bhräntis tu kecid icchanti bhåìga-bädhä-viceñöitam |

atha dütyam –

dütyaà tu sahakäritvaà durghaöe kärya-vastuni ||143||

yathä prathame, kundalatä –

tihëäulä caüré païjariä-saïjadä ciraà jalai |

päaà baàjula-kuïje tärähé sappadhärehi || (1.58)

[tåñëäkulä cakoré païjarikä-saàyatä ciraà jvalati |

pädaà baïjula-kuïje tärädhéça prasäraya ||]

atra jaöilä-prätikülyena kundalatäyä durghaöe rädhä-saìgama-kärye sahakäritvaà dütyam |

atha hetv-avadhäraëam –

niçcayo hetunärthasya mataà hetv-avadhäraëam ||144||

yathä dvitéye, våndä – sthäne khalv iyaà tava cintä | tathyam eñä duñöenäkräntä trilokém eva santäpayet | yataù –

vidyotante guëa-parimalair yäù samastopariñöät

täù kasyärtaà dadhati na khal-sparça-dagdhäs taruëyaù |

bhüyo bhüyaù svayam anupamäà kläntim äsädayanté

mandäkräntä bhavati jagataù kleça-dätré hi cintä || (2.9)

atra citra-nidarçanopabåàhitena sarva-guëottama-stré-duùkha-rüpeëa hetunä sarva-jana-duùkhasya niçcayäd dhetv-avadhäraëam |

atha svapnaù –

svapno nidräntare kiïcij jalpitaà paricakñate ||145||

yathä saptame, nava-våndä –

çväphalkeù saphalébabhüva lalite hål-lälasä-vallaré

hä dhik paçya muräntako’yam urarécakre rathärohaëam |

itthaà te karuëa-svara-stavakitaà svapnäyitaà çåëvaté

manye tanvi patat tuñära-kapaöäc cakranda yäminy api || (7.10)

atra rädhäyäù svapnäyitam |

atha lekhaù –

vivakñitärtha-kalitä patrikä lekha éritaù ||146||

yathä païcame, paurëamäsé –

aciraà nirasya rasitaiù pratipakñaà räjahaàsa-nikurambam |

kåñëa-ghanas tväm amåtais tåñitäà candrakavatéà siïca || (5.7)

ity asau candrävalé-patrikä-lekhaù |

atha madaù –

madas tu madyajaù...

yathä païcame –

bhéñmaù (punar avadhäya, sasmitam) –

bile kva nu vililyire nåpa-pipélikäù péòitäù

pinasmi jagadaëòakaà nanu hariù krudhaà dhäsyati |

çacé-gåha-kuraìga re hasasi kià tvam ity unnadann

udeti mad-aòambara-skhalita-cüòam agre halé ||(5.41)||

atra baladevasya madaù |

atha citram –

citraà tv äkäräëäà vilokanam ||147||

yathä navame –

nava-våndä (praviçya) samékñyatäà vicitram idaà citram |

atra mäthura-caritraà citra-likhitam |

sandhy-antaräëäà vijïeyaù prayogas tv avibhägataù |

tathaiva darçanäd eñäm anaiyatyena sandhiñu ||148||

atha vibhüñaëäni –

evam aìgair upäìgaiç ca suçliñöaà rüpaka-çriyaù |

çaréraà vas tv alaìkuryät ñaö-triàçad bhüñaëaiù sphuöam ||149||

bhüñaëäkñara-saìghätau hetuù präptir udähåtiù |

çobhä saàçaya-dåñöäntäv abhipräyo nidarçanam ||150||

siddhi-prasiddhé däkñiëyam arthäpattir vibhüñaëam |

padoccayas tulya-tarko vicäras tad-viparyayaù ||151||

guëätipäto’tiçayo niruktaà guëa-kértanam |

garhaëänunayo bhraàço leçaù kñobho manorathaù ||152||

anukti-siddhiù särüpyaà mälä madhura-bhäñaëam |

påcchopadiñöa-dåñöäni ñaò-triàçad-bhüñaëäni hi ||153||

tatra bhüñaëam –

guëälaìkära-bahulaà bhäñaëaà bhüñaëaà småtam ||154||

yathä navame –

kåñëaù (samantäd avalokya)

lakñméù kairava-känaneñu paritaù çuddheñu vidyotate

san-märga-druhi sarva-çärvara-kule pronmélati kñéëatä |

nakñatreñu kilodbhavaty apacitiù kñudrätmasu präyiké

çaìke çaìkara-maulir abhyudayate räjä purastäd diçi ||9.10||

atra prasäda-mädhuryädi-guëänäm anupräsa-çleñänumänädy-alaìkäräëäà ca sattayä bhüñaëam |

atha akñara-saìghätaù –

väkyam akñara-saìghäto bhinnärthaà çliñöa-çabdakam ||155||

yathä païcame –

suparëaù – deva! paçya paçya –

vakträëi bhänti parito hariëekñaëänäm

äruòha-harmya-çirasäà bhavad-ékñaëäya |

yair nirmitäni tarasä saraséruhäkña

candrävalé-paricitäni nabhas-taläni || (5.32)

atra candräëäm ävalyä paricitänéty atra candrävalé näma pratibhänäd akñara-saìghätaù |

atha hetuù –

sa hetur iti nirdiñöo yat sädhyärtha-prasädhakam || 156 ||

yathä saptame –

madhumaìgalaù (nirékñya) – piabaassa! pekkha käe bi aëuräiëée sevä kidatthi | [priya-vayasya, paçya kayäpy anurägiëyä sevä kåtästi |]

kåñëaù – sakhe! sädhu lakñitam |

asau vyastanyäsä viçadayati mälä vivaçatäà

vibhakteyaà carcä nayana-jala-våñöià kathayati |
karotkampaà tasyä vadati tilakaà kuïcitam idaà

kåçäìgyäù premäëaà varivasitam eva prathayati || (7.32)

atränuräga-sädhanäya vivaçatvädi-hetünäà kathanäd ayaà hetuù |

atha präptiù –

eka-deça-vilokena präptiù çeñäbhiyojanam ||157||

yathä navame –

kåñëaù (parikramya)

labdhä kuraìgi nava-jaìgama-hema-vallé

ramyä sphuöaà vipinasémani rädhikätra |

asyäs tvayä sakhi guror yad iyaà gåhétä

mädhurya-vallita-vilocana-keli-dékñä || 9.17 ||

atra locana-saundarya-dékñä-lälasasya eka-deçasya tvayi vilokanena sälaà tvayä labdheti viçeñärthasya yojanät präptiù |

atha udäharaëam –

väkyaà yad güòha-tulyärthaà tad udäharaëaà matam ||158||

yathä dvitéye –

kundalatä (sasmitam) rähi, dehi me päritosiaà, yaà suööhu dullahaà de abbhatthidaà mae ëibbähidam | [rädhe, dehi me päritoñikam | yat suñöhu durlabhaà te’bhyarthitaà mayä nirvähitam |] 80

rädhikä (vakram avekñya) kundaladie, kià me abbhatthidaà? [kundalate, kià me’bhyarthitam?] 81

kundalatä – aé, késa bhuaà bhaàguresi, jaa sürärähaëaà bhaëämi | [ayi, kasmäd bhruvaà bhaìgurayasi, yat süryärädhanaà bhaëämi |] 82

atra kundalatä bhaëitasya säbhipräya-güòhärthatayä udäharaëam |

yatra tulyärtha-yuktena väkyenäbhipradarçanät |

sädhyate’bhimataç cärthas tad-udäharaëaà matam || iti (SähD 6.117)

tad yathä, ñañöhe –

näradaù – tatas tenoktam –

jvalito janaù kåçänau çämyati taptaù kåçänunaiväyam |

bhagavati kåtägaso me bhagavän evädhunä çaraëam || (6.17)

atha çobhä –

çobhä svabhäva-präkaöyaà yünor anyonyam ucyate |

yathä caturthe –

rädhikä (mädhavam avalokya, sänandam ätmagatam) bho bhaavaà, äëanda-pajjaëëa, ëa kkhu rundhéai jaläsäreëa ukkaàöhidä tavassiëéhi me diööhécauré | kkhaëaà pibedu esä dullahaà imassa muhacandassa joëham | [bho bhagavan, änanda-parjanya, na khalu rundhyatäà jaläsäreëotkaëöhitä tapasviné me dåñö-cakoré | kñaëaà pibatv eñä durlabhäm asya mukha-candrasya jyotsnam |] 99

kåñëaù (rädhäm avekñya, saharñam) –

dhävaty äkramituà muhuù çravaëayoù sémänam akñëor dvayé

pauñkalyaà harataù kucau bali-guëair ärabdhamänaà tataù |

muñëétaç calatäà bhruvau caraëayor udyad-dhanur bibhrame

rädhäyäù tanu-pattane narapatau bälyäbhidhe çéryati || (4.27) 101

atra paraspara-bhäva-präkaöyäc chobhä | kaiçcit tu –

siddhair arthaiù samaà yaträprasiddho’rthaù prakäçate |

çliñöa-lakñaëa-citrärthä sä çobhety abhidhéyate || ity äha | (SähD 6.176)

yathä navame –

navavåndä – (puro’valokya, saharñam)

nirmita-bhuvana-viçuddhir vidhur madhuräloka-sädhane nipuëä |

ullasita-paramahaàsä bhaktir iveyaà çaran miliati || 9.1 ||

atha saàçayaù –

aniçcayät tu yad väkyaà sandehasya nigadyate ||159||

yathä dvitéye (nepathye) –

sthülas täla-bhujonnatir giri-taöé-vakñäù kva yakñädhamaù

kväyaà bäla-tamäla-kandala-måduù kandarpa-käntaù çiçuù |

nästy anyaù sahakäritä-paöur iha präëé na jänémahe

hä goñöheçvari kédåg adya tapasäà päkas tavonmélati || (2.29)

atra saàçayenaiva väkya-samäpter ayaà saàçayaù |

atha dåñöäntaù –

sva-pakñe darçanaà hetor dåñöäntaù sädhya-siddhaye || 160 ||

yathä navame –

kåñëaù (vimåçya) athavä –

dhéraù prakåtyäpi janaù kadäcid

dhatte vikäraà samayänurodhät |

kñäntià hi muktvä balavac calanté

sarvaàsahä bhür api bhüri dåñöä || (9.20)

atra dhére’pi jane vikära-sad-bhäve sädhye tat-sädhakasya calana-rüpa-vikärasya hetoù sarvaàsahäyäà bhuvi darçitatväd dåñöäntaù |

atha abhipräyaù –

abhipräyas tv abhütärtho hådyaù sämyena kalpitaù |

abhipräyaà pare prähur mamatäà hådya-vastuni ||161||

yathä caturthe –

kåñëaù (sotsukaà romäïcam unmélya)

udgérëädbhuta-mädhuré-parimalasyäbhéra-lélasya me

dvaitaà hanta samakñayan muhur asau citréyate cäraëaù |

cetaù keli-kutühalottaralitäà sadyaù sakhe mämakaà

yasya prekñya surüpatäà vraja-vadhü-särüpyam anviñyati || (4.19)

aträbhütärtha-rüpasya bhagavad-dvitéyatvasya naöe kalpanam abhipräyaù | hådya-vastuni sva-saundarye bhogecchayä mamatä vä |

atha nidarçanaà—

yathärthänäà prasiddhänäà kriyate parikértanam |

paropekñä-vyudäsärthaà tan nidarçanam ucyate ||162||

yathä caturthe –

gärgé (saàskåtena) –

kämaà sarväbhéñöa-kandaà mukundaà

yä nirbandhät prähiëod indhanäya |

äcäryäné sä karoti sma paëyaà

piëyäkärthaà hanta cintämaëéndram || (4.6)

atra bimbänubimba-vastu-bodhanät nidarçanam |

atha siddhiù –

atarkitopapannaù syät siddhir iñöärtha-saìgamaù |

yathä ñañöhe –

kåñëaù (yathä kåtvä sagadgadam)

upataru lalitäà täà pratyabhikñäya sadyaù

prakåti-madhura-rüpäà vékñya rädhäkåtià ca |

maëim api paricinvan çaìkha-cüòävataàsaà

muhur aham udghürëaà bhüriëä sambhrameëa || (6.40)

atra iñöasya lalitä-darçanasyätarkitopapannatvät siddhiù | kaçcit tu bahünäà kértanaà siddhir abhipretärtha-siddhaye ity (SähD 6.186) äha | tad yathä daçame --

kåñëaù – priye tvad-äsyaà paçyato me nopamäna-vastüni hådayam ärohanti naù | yataù –

dhatte na sthiti-yogyatäà caraëayor aìke’pi paìkeruhaà

näpy aìguñöha-nakhasya ratna-mukuraù kakñäsu dakñäyate |

caëòi tvan-mukha-maëòalasya parito nirmaïchane’py aïjasä

naucityaà bhajane samujjvala-kalä sändräpi candrävalé || (10.11)

atra spañöaà guëa-kértanam |

atha prasiddhiù –

prasiddhir loka-vikhyätair arthaiù svärtha-prasädhanam ||163||

yathä ñañöhe –

nava-våndä (svagatam)

vasanté çuddhänte madhurima-parétä madhuripor

iyaà tanvé sadyaù svayam iha bhavitré karagatä |

våtäìgém uttuìgair avikalamadhülé-parimalaiù

praphulläà rolambe nava-kamalinéà kaù kathayati || (6.28)

atra loka-vikhyätasya praphulla-kamaliné-rolamba-saìgamasya kathanena svärthasya rädhä-mädhavayoù saìgamasya sädhanaà prasiddhiù |

atha däksiëyam –

däkñiëyaà tu bhaved väcä para-cittänuvartanam ||164||

yathä dvitéye --

lalitä (sälékam) ajje, pekkha | eso kaëho moööimaà ahma viòambaëaà karedi | [ärye, paçya | eña kåñëaù baläd asmad-viòambanaà karoti |] 117

atra lalitayä mukharäyäù cittänuvåttir däkñiëyam |

athärthäpattiù –

uktärthänupapattyä’nyo yasminn arthaù prakalpyate |

väkyän mädhurya-saàyuktät särthäpattir udähåtä || 165||

yathä navame –

navavåndä –

kundadanti dåçor dvandvaà candrakäntamayaà tava |

udeti hari-vaktrendau syandate katham anyathä || 9.13

atra syandanänyathänupapattyä netrasya candrakäntamayatvaa-kalpanäd iyam arthäpattiù | yathä vä daçame –

candrävalé - dea! tuhma viläsa sokkhäëaà bähädeëa kida mahäparähamhi | tä käruëëeëa äëabehi jadhä goöhöhabaiëo goööhaà gadua basaàté tumaà suhiëaà karemi | [deva! tava viläsasaukhyänäà vyäghätena kåta-mahäparädhäsmi | tat käruëyena äjïäpaya yathä goñöhapater goñöhaà gatvä vasanté tväà sukhinaà karomi | 102

atra goñöha-gamanärthasyänupapattyä satyä-saìgama-niñedhaù prakalpyate |

atha viçeñaëam—

siddhän bahün pradhänärthän uktvä yatra prayuïjate |

viçeña-yuktaà vacanaà vijïeyaà tad viçeñaëam ||166||

yathä caturthe, kåñëaù –

lakñmévän iha dakñiëänila-sakhaù säkñän madhur modate

mädyad bhåìga-vihaìga-häri-vihasaty aträpi våndävanam |

rädhä yady abhisäram atra kurute so’yaà mahän eva me

sändränanda-viläsa-sindhu-laharé-hindola-kolähalaù || (4.17)

atra prasiddhärthän madhu-våndävanädén uktvä rädhäbhisärasya vaiçiñya-kathanäd viçeñaëam | kaçcit tu lekhiñyamäëaà nava-nava-sudhä-sambandho’pi (1.33)⁷ ity ädi-padyam atrodäharati |

atha padoccayaù –

bahünäà tu prayuktänäà padänäà bahubhiù padaiù |

uccayaù sadåçärtho yaù sa vijïeyaù padoccayaù ||167||

yathä caturthe, kåñëaù –

matir aghürëata särdham ali-vrajaiù

dhåtir abhün madhubhiù saha vicyutä |

vyakasad utkalikä kalikälibhiù

samam iha priyayä viyutasya me || (4.21)

atra matyädénäà ghürëädi-kriyäsu alivrajädibhiù samäveçäd ayaà padoccayaù | kaçcit tu uc⁸cayo’rthänurüpo yaù padänäà sa padoccayaù ity (SähD 6.180) äha | yathä daçame –

sutanu kiïcid udaïcaya locane

cala-cakora-camatkåti-cumbiné |

smita-sudhäà ca sudhäkara-mädhavé

vidhurato vidhaye’tra dhurandharäm ||10.8||

atha tulyärthakaù –

rüpakair upamäbhir vä tulyärthäbhiù prayojitaù |
apratyakñärtha-saàsparçaù tulya-tarka itéritaù ||168||

yathä tatraiva navame, kåñëaù –

kadarthanäd apy urubälya-cäpalair

utsarpato sneha-bhareëa viklaväm |

vilokamänasya mamädya mätaraà

havir viläyaà hådayaà viléyate || (9.26)

atra havir viläyam iti luptopamayä’pratyakñasya citta-dravasya kathanaà tulya-tarkaù | kaçcit tu tulyatarko yad arthena tarkaù prakåta-gäminä ity (SähD 6.180) äha | yathä caturthe –

jaöilä – ëüëaà nüurasahena ähaòiööä ede haàsä haàsaëaàdi-ëéjalädo vaëe dhäanti | tä bahüòiä ëädidüre habissadi | [nünaà nüpura-çabdena äkarñitä ete haàsä haàsa-nandiné-jalät vane dhävanti | tad vadhüöikä nätidüre bhaviñyati |]

atha vicäraù –

vicäras tv eka-sädhyasya bahu-sädhana-varëanam |

yathä prathame, kåñëaù --

sakhe, madhumaìgala, paçya –

atanu-tåëa-kadambäsv>ada-çaithilya-bhäjäm

aviralatara-haàbhärambhatämyanmukhéyam |

caöulita-nayana-çrér avalé naicikénäà

pathi suvalita-kaëöhé gokulotkaëöhitäbhüt || (1.28)

atrotkaëöhitasyaa sädhyasya sädhanäni tåëäsväda-çaithilyädéni | yad vä agre lekhyaà çaraëam iha yo bhrätuù (5.25) ity ädi padyam atrodäharaëaà jïeyam | kaçcit tu vicäro yukti-väkyair yad apratyakñärtha-darçanam ity (SähD 6.182) äha | atroktam udäharaëam api saìgacchate |

atha tad-viparyayaù –

vicärasyänyathäbhävo vijïeyas tad-viparyayaù ||169||

yathä ñañöhe –

rädhä (savyatham äkäçe saàskåtam äçritya) –

viciträyäà kñauëyäm ajaniñata kanyäù kati na vä

kaöhoräìgé nänyä nivasati mayä käpi sadåçé |

mukundaà yan muktvä samayam aham adyäpi gamaye

dhig astu pratyäçäm ahaha dhig asün dhiì mama dhiyam || (6.21)

atrodvegätiçayena pratyäçädhikaraëäd viparyayaù |

atha guëätipätaù –

guëätipäto vyatyasta-guëäkhyänam udähåtaù ||170||

yathä caturthe –

jaöilä (solluëöhaà vihasya, saàskåtena)

vrajeçvara-sutasya kaù paravadhüvinoda-kriyä-

praçasti-bhara-bhüñitaà guëam avaiti näsya kñitau |

yad eña rati-taskaraù pathi nirudhya sädhvér balät

tadéya-kuca-kuömale karajam oà namo viñëave || (4.31)

atra prakaöaç ca guëätipätaù | kaçcit tu guëätipätaù kärye yad viparétaà guëän prati ity äha (SähD 6.184), yathä païcame candrävalé (saàskåtena) –

çaraëam iha yo bhrätus tasya pratépa-vidhäyinä

hita-kåd api tä devyäs tasyäù samagram upekñaëam |

gatir avikalo yo me tasya priyasya ca vismåtir

bata hatavidho väme sarvaà prayäti viparyayam || (5.25)

atha atiçayaù –

bahün guëän kértayitvä sämänyena ca saàçritän |

viçeñaù kértyate yatra jïeyaù so’tiçayo budhaiù || 171 ||

yathä prathame kåñëaù –

nava-nava-sudhä-sambandho’pi priyo’pi dåçäà sadä

sarasija-vanéà mlänäà kurvann api prabhayä svayä |

vidhur api kalä-pürëo’py uccaiù kuraìga-dharaù çaçé

vraja-måga-dåçäà vaktrair ebhiù suraìga-dharair jitaù || 1.33

atra candra-mukhayoù sudhä-sambandhatvädi-sämänya-guëa-kértanänantaraà mukheñu suraìgatva-kértanaà viçeñaù |

atha niruktam –

niruktaà niravadyoktir nämäny artha-prasiddhaye ||172||

yathä prathame kåñëaù (candrävalém äsädya sänandam) –

nétas tanvi mukhena te paribhavaà bhrü-kñepaivikréòayä

bibhyad viñëu-padaà jagäma çaraëaà taträpy adhairyaà gataù |

äsädya dvija-räjitäà vijayinaù sevärtham asyojjvalac-

candro’yaà dvija-räja-täpadam agät tenäsi candrävalé || (1.40)

atra candrävalé näma niruktam |

atha guëa-kértanam –

loke guëätirikänäà bahünäà yatra nämabhiù |

ekaù saàçabdyate tat tu vijïeyaà guëa-kértanam || 173 ||

yathä dvitéye, kåñëaù (puro rädhäà paçyann apavärya) –

vihära suradérghikä mama manaù-karéndrasya yä

vilocana-cakorayoù çarad-amanda-candra-prabhä |

urombara-taöasya cäbharaëa-cäru-tärävalé

mayonnata-manorathair iyam alambi sä rädhikä || 2.10 ||

atra sura-dérghikä-çabdaiù rädhä-saàçabdanaà guëa-kértanam |

atha garhaëam –

yatra saìkértayan doñän guëam arthena darçayet |
guëän vä kértayan doñaà darçayed garhaëaà hi tat || 174 ||

trträdyaà yathä saptame,

mädhavé – dea, kaöorappä esä bhaööi-däriä suööhu täbaà soòhuà päredi jaà tumha paccakkhaà ccea caàdabhäämaàdire jalaàtaà jalana-kuàòaà jala-keli-kuëòaà biëëädabadé | [deva, kaöhorätmaiñä bhartådärikä suñöhu täpaà soòhuà pärayati tat tava pratyakñam eva candrabhägä-mandire jvalantaà jvalanta-kuëòaà jala-keli-kuëòaà vijïätavaté |] 149

kåñëaù (svagatam) – mädhavi, sädhu sädhu yad atra snehätirekaà sücayanté samaye sakhya-seväà vitanoñi | 150

atra kaöhorädi-rüpasya doñasya kathanam api kåñëa-viñayänuräga-guëa-kértanatayä paryavasitam | dvitéyaà yathä caturthe –

kundalatä – bérähimaëëo, puëëabadé me sahé rähä | jäe dakkhiëä saccabädiëé siëiddhä tumha mädä sussü laddhä | [véräbhimanyo! puëyavaté me sakhé rädhä, yayä dakñiëä satyavädiné snigdhä tava mätä çvaçrür labdhä |] 133

atra guëakértanam apy arthato doña iti garhaëam |

athänunayaù –

abhyarthanä-paraà väkyaà vijïeyo’nunayo budhaiù |

yathä païcame, kåñëaù säsram –

ayaà kaëöhe lagnaù çaçimukhi janas te praëayavän

yad-apräptyä dhanyäà tanum atanu-rüpäà tåëayasi |

prasédädya präëeçvari virama mäsminn anugate

kåthäù patyävatyähitam idam uro me vidalati || 5.35 ||

atra kåñëena candrävalé-prärthanam anunayaù |

atha bhraàçaù –

patanät prakåtäd arthäd anyasmin bhraàça éritaù ||175||

yathä navame, mädhavé –

dea, imäëaà pemma-komaläëaà akkharäëaà mä kkhu ëaà ahirübaà jäëähi | jaà esä ëa hodi | [deva, eñä prema-komalänäm akñaräëäà mä khalv etäm abhirüpäà jänéhi | yad eñä satyä na bhavati |] 194

kåñëaù – sädhu mädhavike! sädhu | madéya-hådayäçaìkä tvayä nirastä | tad indra-jäläbhijïayä nava-våndayaiva nirmiteyaà mäyiké devé rasälamüla-vartiné khalu satyä |

atra satyä-çabdasya prakåtärthaà satyabhämä-rüpaà parityajya tathärtha-lakñaëasya kathanäd bhraàçaù | kaçcit tu kathayanti budhäù bhraàçaà väcyäd anyatarad-vacaù⁹ ity äha | yathä prathame, kåñëaù –

sarojäkñi parokñaà te kadäpi hådayaà mama |

na sprañöum apy alaà bädhä rädhä tväkramya gähate || 1.42

atra väcyäd rädhäyä asparçäd anyad bädhäkramaëaà bhraàçaù |

atha leçaù –

leçaù syäd iìgita-jïäna-kåd viçeñaëavad vacaù ||

yathä païcame, bhéñmakaù –

ayam iha kila kanyä-bändhavänäà nibandhaù

samucita iti lakñmé-känta vijïäpayämi |

mama duhitur anujïollaìghanäd aìganäyäù

katham api na parasyäù päëisaìgo vidheyaù || 5.38||

(ity ädy uktau çré-kåñëaù paurëamäsé-mukham ékñate)

paurëamäsé – mukunda! gokula-kumäré-kuläni candrävalé-mäträvaçeñäëi durvidagdhena vidhinä kåtäni | tad atra kä kñatiù?

atra candrävalé-mäträvaçeñäëéti viçeñaëavad vacaù kåñëeìgita-jïäpakatayä saàvåttam iti leçaù |

atra kñobhaù

kñobhas tv anya-gate hetäv anyasmin kärya-kalpanaà || 176 ||

yathä saptame, kåñëaù –

tvad-aìga-saìgatair ebhis tapto’smi mihirätapaiù |

vindanté vandana-cchäyäà mäà devi çiçirékuru || 7.37 ||

atra süryätapeñu candrävaly-aìga-saìgateñu tat-kärya-bhütasya täpasya kåñëena svasmin kalpanät kñobhaù | kaçcit tu kñobha-sthäne saìkñepaà païhan lakñayanti – saìkñepo yat tu saìkñepäd ätmäny arthe prayujyate | (SähD 6.192) yathäñöame –

kåñëaù – devi, triloka-kakñäsu kià taväbhéñöaà? tad abhivyajya nija-nideça-bhäjanam anyatayaiva paryäpta-samasta-niçreyase preyasi vidhehi prasäda-mädhurém |

atha manorathaù –

manorathas tu vyäjena vivakñita-nivedanam ||177||

yathä caturthe --

rädhikä – (sautsukyaà puro dåñövä) halä lalide, pekkha pekha dhaëëä esä taraàga-lehä jä khu seväla-ballé ëibaddha-päaà ëaà haàsiaà moäbedi | tä phuòaà bhisiëépattantarideëa kalahaàseëa saàghaòaissadi | [halä lalite, paçya paçya dhanyä eñä taraìga-lekhä yä khalu çaiväla-vallé-nibaddha-pädäm enäà haàsikäà mocayati | tat sphuöaà bisiné-paträntaritena kalahaàsena saàghaööiñyati |] 71

atra haàsé-vyäjena rädhäyäù kåñëa-saìgamäbhiläña-kathanaà manorathaù |

athänukta-siddhiù –

prastävanaiva çeñärtho yatränukto’pi buddhyate |

anukta-siddhir eñä syäd ity äha bharato muniù¹⁰ || 178||

yathä caturthe – rädhä

halä labaàga-kuòuìge äharanté tumaà buàdäaëa-bäsiëä matta-kalahindeëa äadua hattheëa gahédahatthäsi saàbuttä | tado saàbhamena ghusmantée tuha haòheëa oööha-pallaaà òaàsanteëa tinä bäme tthabaasmi phurantatikkhakämaìkusaà kara-pukkharaà | [halä lavaìga-kuïje äharanté tvaà våndävana-väsinä matta-kalabhendreëa ägatya hastena gåhéta-hastäsi saàvåttä | tataù sambhramena ghürëantyas tava haöheëa oñöha-pallavaà daàçatä tena väme stavake sphurat-tékñëa-kämäìkuçaà kara-puñkaram |] 91

atränuktasyäpi stane nakharärpaëasya bodhäd anukta-siddhiù |

atha särüpyaà –

dåñöa-çrutänubhütärtha-kathanädi-samudbhavam |

sädåçyaà yatra saìkñobhät tat särüpyaà nirüpyate ||179||

yathä caturthe –

jaöilä – are ähiëòiä késa mukhaà òhakesi? jaà de bijjä na bikkäidä | [are ähiëòika” kasmän mukham äcchädayasi? yat te vidyä na vikrétä |] (iti prasahya sammukhayati) 126

abhimanyuù – (svagatam) haddhé haddhé bäuliaäe ammäe lajjäpajjäulo kidamhi | tä ido abakkamissam | [hä dhik, hä dhik! bätülikayä ambayä lajjä-paryäkulaù kåto’smi | tad ito’pakramiñyämi |] 127

atra särikä-mukha-çruta-kåñëa-praveça-saìkñobhäj jaöiläyäù sva-putre kåñëa-buddhi-kathanät särüpyam |

atha mälä –

bahüni käraëäny eva sä mälety abhidhéyate ||180||

yathä dvitéye –

rädhä – lalide ppaséda ppaséda suöhöhu saàkaulamhi | [lalite praséda praséda suñöhu çaìkäkuläsmi |] (punaù saàskåtena)

gata-präyaà säyaà carita-pariçaìké gurujanaù

parévädas tuìgo jagati saralähaà kulavaté |

vayasyas te lolaù sakala-paçupälé-suhåd asau

tadä namraà yäce sakhi rahasi saìcäraya na mäm || 2.19

atra säyaà gamanädi-bahu-käraëänäà sveñöa-saïcäraëäbhäväya kathitatvät mälä |

atha madhura-bhäñaëam –

yat prasannena manasä püjyaà püjayitur vacaù |

stuti-prakäçanaà tat tu jïeyaà madhura-bhäñaëam ||181||

yathä païcame –

nåpau (sapraçrayam) –

ekasminn iha roma-küpa-kuhare brahmäëòa-bhäëòävalé

yasya prekñayate gaväkña-padavé-ghürëat-paräëüpamä |

keyaà tasya samåddhaye tava vibho räjendratä-grämaöé

çauöéryeëa camatkåtià tad api naù käm apy asau puñyati ||(5.17)

atra prakaöam eva madhura-bhäñaëam |

atha påcchä –

praçna evottare yatra sä påcchä parikértitä ||

yathä navame –

kåñëaù (puro däòimém upetya)

käntià pétäàçuka-sphétäà bibhraté vikñitä vane |

mayädya mågyamäëä sä tvayä måga-vilocanä || (9.18)

atra he çuka, pétäà käntià bibhraté mayä mågyamäëä sä dåñöeti praçcne, he pétäàçuka, tvayä mågyamäëä sä mayä dåñöety uttareëa påcchä |

athopadiñöam –

çästränusäri yad väkyam upadiñöaà tad ucyate ||182||

yathä ñañöhe – näradaù –

preyasyaù paçupälikä viharato yäs tatra våndävane

lakñmé-durlabha-citra-keli-kalikä käntasya kaàsa-dviñaù |

rädhä tatra varéyaséti nagaréà täm äçritäyäà kñitau

seväà devi samasta-maìgala-karé yasyäs tvam aìgékuru || (6.19)

atra hari-priya-jana-sevä samasta-maìgala-karéti çästränusäritvam |

atha dåñöam –

jätyädi-varëanaà dhérair dåñöam ity abhidhéyate || 183 ||

yathä dvitéye –

våndä (puro dåñöià kñipanté) –

karoti dadhi-manthanaà sphuöa-visarpi-phena-cchaöä

vicitrita-gåhäìgaëaà gahana-gargaré-garjitam |

muhur guëa-vikarñaëa-pravaëatä-kramäkuïcita-

prasärita-kara-dvayé-kvaëita-kaìkaëaà mälaté || (2.3)

atra dadhi-mathana-kriyä-svabhäva-varëanaà dåñöam ||

sandhy-antaräëy anuktvaiva bhüñaëaà lakñaëäkhyayä |

procyate’nyat trayastriàçat saìkhyä kaçcid vibhüñaëam ||184||

muner asammattatvena tat tu sarvam upekñitam |

keñäïcid atra sandhy-aìga-guëälaìkära-lakñmaëäm || 185 |

antarbhäve’pi yatnena kartavyatväya kértitam |

atha patäkä-sthänäni –

arthasya tu pradhänasya bhävy-avasthasya sücakam || 186 ||

yad-ägantuka-bhävena patäkä-sthänakaà hi tat |

etad dvidhä tulya-saàvidhänaà tulya-viçeñaëam ||187||

taträdyaà tri-prakäraà syäd dvitéyaà tv ekam eva hi |

evaà caturvidhaà jïeyaà patäkä-sthänakaà budhaiù ||188||

taträdyam –

sahasaivärtha-sampattir guëavaty upacärataù |

patäkä-sthänakam idaà prathamaà parikértitam ||189|| [nä.çä. 19.31]

yathä lalita-mädhave saptame –

rädhikä (parikramya pétottaréyäïcalaà gåhëanté sakampam) –

dagdhaà hanta dadhänayä vapur idaà yasyävalokäçayä

soòhä marma-vipäöane paöur iyaà péòätivåñöir mayä |

kälindéya-taöé-kuöéra-kuhara-kréòäbhisära-vraté

so’yaà jévita-bandhur indu-vadane bhüyaù samäliìgitaù || 7.18 ||

atra pratibimbe so’yaà jévita-bandhur ity upacära-prayogeëa bhävinaù kåñëasya sücanät sahasärtha-sampatti-rüpam idaà patäkä-sthänakam |

atha dvitéyam –

vacaù-sätiçaya-çliñöaà kävya-vastu-säçrayam |

patäkä-sthänakam idaà dvitéyaà parikértitam ||190|| [nä.çä. 19.32]

yathä dvitéye’ìke – kåñëaù –

smara-rodhanänubandhé krama-vistärita-kalä-viläsa-bhavaù |

kñaëadä-patir iva dåñöaù kñaëa-däyé rädhikä-saìgaù || (2.17)

(nepathye) durlabhaù puëòarékäkña våttas te viprakarñataù | 90

kåñëaù – (savyatham uccaiù) bhoù ko’yaà durlabhaù? 91

(punar nepathye)

yatnäd anviñyamäëo’pi vallavaiù paçu-maëòalaù || (2.18) 92

atra bhaviñyato rädhä-saìgama-durlabhatvasya sücanäd idaà çliñöaà näma dvitéyaà patäkä-sthänakam |

atha tåtéyam –

arthopakñepaëaà yat tu lénaà savinayaà bhavet |

çliñöottara-yutaà näma tåtéyaà parikalpitam ||191|| [nä.çä. 19.33]

yathä saptame, kåñëaù –

(sarvataù prekñya) priya-vayasya! kiyad düre sä våndäöavé ?

madhumaìgalaù (saàskåtena) –

sphuöac-caöula-campaka-prakara-rocir ulläsiné

madottarala-kokilävali-kala-svaräläpiné |

maräla-gati-çäliné kalaya kåñëa-särädhikä

(ity ardhokte)

kåñëaù (sasambhramautsukyam) vatsa kväsau ?

madhumaìgalaù (aìgulyä darçayan)

puraù sphurati vallabhä tava –

kåñëaù (savyagram) vayasya! nähaà paçyämi | tad äçu darçaya | kva sä me rädhikä ?

madhumaìgalaù -- ... mukunda våndäöavé || (7.17)

atra sajjalpitena madhu-maìgala-väkyena bhävino rädhä-darçanasya sücanäcchliñöottaraà näma tåtéyaà patäkä-sthänam |

atha darçanam –

dvy-artho vacana-vinyäsaù suçliñöaù kävya-yojitaù |

upanyäsena yuktas tu caturthaà parikértitam ||192|| [nä.çä. 19.34]

yathä païcame suparëaù –

nabhasi rabhasavadbhiù çläghamänä munéndrair

mahita-kuvalayäkñé kérti-çubhräàçu-vakträ |

nåpakulam iha hitvä cedi-räja-pradhänaà

muradamana gamiñyaty utsukäà tväà jaya-çréù || (5.28)

atra suparëasya dvyartha-vacanena candrävalé-präpti-sücanät tulya-viçeñaëam |

atha arthopakñepakäù –

vastu sarvaà dvidhä sücyam asücyam iti bhedataù |

rasa-hénaà bhaved atra vastu tat sücyam ucyate ||193||

adarçanéyam aìke tad avaçyaà väcyam eva cet |

arthopakñepakair etat sücayet suñöhu paëòitaù ||194||

viñkambha-cülikäìkäsyäìkävatära-praveçakaiù |

atha viñkambhaù –

bhaved viñkambhako bhüta-bhävi-vastv-aàça-sücakaù ||195||

amukhya-pätraiù saìkñepäd ädäv aìkasya darçitaù |

sa çuddho miçra ity ukto miçraù syän néca-madhyamaiù ||196||

vidagdha-mädhave yadvad dvitéyäìka-mukhe kåtaù |

mukharä-yuktayä nändémukhyäsau miçra-saàjïakaù ||197||

çuddhaù kevala-madhye’yam ekâneka-kåto bhavet |

vinirmito bahuträyaà tasmin lalita-mädhave ||198||

atha cülikä –

präjïair yavanikäntaùsthair adåçyair yä tu nirmitäù |

ädäv aìkasya madhye vä cülikä näma sä bhavet ||199||

spañöaà bahutrodäharaëam |

athäìkäsyam –

yatra syäd aìka ekasminn aìkänäà sücanäkhilä |

tad-aìkäsyam iti prähur béjärtha-khyäpakaà ca yat ||200||

gärgé-saàyuktayä paurëamäsyä lalita-mädhave |

prathamäìke yathä suñöhu suhitaà nikhilaà sphuöam ||201||

kecit tu –

pürväìkänte sampraviñöaiù pätrair bhävy-aìka-vastunaù |

sücanaà tad avicchedyair yat tad aìkäsyam éritam ||202||¹¹

iti lakñayanti |

etad-aìkävatäreëa gatärthatvät tu kecana |

prathamoktärtham evedaà vadanty aìka-mukhaà budhäù || 203||

atha aìkävatäraù –

aìkävatäraù päträëäà pürväìkärthänuvartinäm |

avibhägena sarveñäà bhäviny aìke praveçanam ||204||

spañöam udäharaëam |

atha praveçakaù –

yan nécaiù kevalaà pätrair bhävi-bhütärtha-sücanam |

aìkayor ubhayor madhye sa vijïeyaù praveçakaù ||205||

yadä syän nérasaà sücyam ämukhänantaraà tadä |

viñkambho’ìkäsyakaà vä syäd ämukhäkñipta-pätrakam ||206||

yadä tu sarasaà vastu müläd eva pravartate |

ädäv eva tadäìkaù syäd ämukhäkñepa-saàçrayaù ||207||

asücyaà tu çobhodära-rasa-bhäva-nirantaram |

prärambhe yady asücyaà syäd aìkam evätra kalpayet ||208||

asücyaà tu dvidhä dåçyaà çravyaà cädyaà tu darçayet |

dvedhä dvitéyaà svagataà prakäçaà ceti bhedataù ||209||

svagataà svaika-vijïeyaà prakäçaà tad dvidhä bhavet |

sarva-prakäçaà niyata-prakäçaà ceti bhedataù ||210||

sarva-prakäçaà sarveñäà sthitänäà çravaëocitam |

dvidhä vibhajyate tac ca janäntam apaväritam ||211||

tripatäka-kareëänyän apaväryäntarä kathäm |

yä mithaù kriyate dväbhyäà taj janäntikam ucyate ||212||

rahasyaà kathyate’nyasya parävåtyäpaväritam |

atha aìka-svarüpam –

pratyakñanetå-caritaù kñudra-cürëaka-saàyutaù ||213||

nätévagüòha-çabdärtho nätipracura-padyavän |

ayuto bahubhiù käryair béja-saàharaëena ca ||214||

aneka-dina-nirvartyakathayä ca vivarjitaù |

dinärdha-dinayor yogya-vastunä parikalpitaù ||215||

vadhena dürähvänena yuddha-räjyädi-viplavaiù |

çäpotsarga-vihäräbhyäà rata-bhojana-måtyubhiù ||216||

snänänulepa-nidrädyaiç cumbanäliìganädibhiù |

vréòä-heturbhir anyaiç ca bébhataiç ca vinä kåtaù ||217||

anta-niñkränta-nikhila-pätro’ìka iti kértitaù |

atha garbhäìkaù

aìka-prasaìgäd garbhäìka-lakñaëaà vakñyate mayä ||218||

aìkasya madhye yo’ìkaù syäd asau garbhäìka éritaù |

vastu-sücaka-nändéko diì-mätra-mukha-saìgataù ||219||

arthopakñepakair héno yutaù pätrais tu païcañaiù |

anveñya-vastu-viñayaù svädhäräìkänta-çobhitaù ||220||

nätiprapaïcetivåttaù prastutärthänubandhakaù|

prathamäìke na kartavyaù so’yaà kävya-viçäradaiù ||221||

caturthe’ìke tu garbhäìko yathä lalita-mädhave |

atha sämänya-nirëayaù –

näöake’ìkä na kartavyä païca-nyünä daçädhikäù ||222||

viñkambhakädyair api no vadho väcyo’dhikäriëaù |

anyonyena tirodhänaà na kuryäd rasa-vastunoù ||223||

yat syäd anucitaà vastu näyakasya rasasya vä |

viruddhaà tat parityäjyam anyathä vä prakalpayet ||224||

aviruddhaà ca yad våttaà rasäbhivyaktaye’dhikam |

tad apy anyathayed dhémân na vaded vä kadäcana ||225||

läsyäìgäni daça tathä véthy-aìgäni trayodaça |

aìkeñv api nibadhyäni kecid evaà pracaksate ||226||

präyas täny api santy eva tasmin lalita-mädhave |

kvacid atra viniñpädyaà dhérair äkäça-bhäñitam ||227||

anyenänuktam apy anyo vacaù çrutvaiva yad vadet |

iti kià bhaëaséty etad bhaved äkäça-bhäñitam ||228||

atha bhäñä-vidhänam –

näöake tatra päträëäà bhäñä-rüpaà nirüpyate |

tatra bhäñä dvidhä bhäñä vibhäñä ceti bhedataù ||229||

caturdaça vibhäñäù syuù präcyädyä väkya-våttibhiù |

äsäà saàskära-rähityäd viniyogo na gadyate ||230||

bhäñä dvidhä saàskåtä ca präkåté ceti bhedataù |

tatra saàskåtä –

saàskåtä devatädénäà munénäà näyakasya ca ||231||

liìgi-vipra-vaëik-kñatra-mantrikaïcukinäm api |

araëya-devé-gaëikä-mantrijädhétiyoñitäm ||232||

yoginy-apsarasoù çilpa-käriëyä api kértitä |

tatra präkåté –

ñoòhäntimä präkåté syäc chaurasené ca mägadhé ||233||

paiçäcé cülikä-paiçäcy-apabhraàça iti kramät |

atra tu präkåtaà stréëäà sarväsäà niyataà bhavet ||234||

aiçvaryeëa pramattänäà däridryopahatätmanäm |

ye nécäù karmaëä jätyä teñäà ca präkåtaà småtam ||235||

taträpi näyikädénäà çaurasené prakértitä |

äsäm eva tu gäthäsu mahäräñöré småtä budhaiù ||236||

atroktä mägadhé bhäñä räjäntaùpura-cäriëäm |

tathä vidüñakädénäà ceöänäm api kértitä ||237||
rakñaù-piçäca-néceñu paiçäcé-dvitayaà bhavet |

apabhraàças tu caëòäla-yavanädiñu yujyate ||238||

sarveñäà käraëa-vaçät käryo bhäñä-vyatikramaù |

mähätmyasya paribhraàçän madasyätiçayät tathä ||239||

pracchädanaà ca vibhräntir yathälikhita-väcanam |

kadäcid anuvädaà ca käraëäni pracakñate ||240||

näyikänäà sakhé-veçyä-kitaväpsarasäà tathä |

vaidagdhyärthaà prayoktavyaà saàskåtaà cäntaräntarä ||241||

spañöäny eñäm udäharaëäni |

atha våttayaù –

athocyante svabhävena våttayaù paramädbhutäù |

jätä näräyaëäd etä madhu-kaiöabhayor vadhe ||242||

netå-vyäpära-rüpäs tu rasävasthäna-sücikäù |

catasro våttayo dhéraiù proktä näöyasya mätaraù ||243||

bhäraty ärabhaöé caiva sätvaté kaiçiké tathä |

tatra bhäraté –

eñä väëé-pradhänatväd bhäratéti nigadyate ||244||

prastävanopayogitvät tatraiva parikértitä |

stré-hénä puruña-çreñöha-prayojyä väk-pradhänikä ||245||

bhäraté saàskåtair yuktä våttiù syäc caturaìgikä |

athärabhaöé –

mäyendra-jäla-pracura-citra-yuddha-kriyä-mayä ||246||

äöopa-cchedya-bhedäòhyä våttir ärabhaöé matä |

aìgäny asyäs tu catväri saìkñiptir avapätanam ||247||

vastütthäpana-sampheöäv ity äha bharato muniù |

tatra saìkñiptiù –

saìkñiptir uktä saìkñipta-vastu-såñöir mahädbhutä ||248||

yathä—

vidhinä hate çiçu-kule tädåçam aparaà haris tathä vyatanot |

viramatu parasya värtäà svayam eva visismaye sa yathä ||

athävapätanam –

vibhräntir avapätaù syät praveça-drava-vidravaiù |

yathä –

nighnan vighnam ivägrataù kuvalayäpéòaà mådu-kréòayä

tuìgäà raìga-bhuvaà praviçya tarasä pratyarthinäà träsanaù |

dåpyan-malla-davämbudaç cala-dåçä kñudrän api drävayan

paçyäräd garuòäyate saruòayaà kaàsorage keçavaù ||

atha vastütthäpanam –

tad-vastütthäpanaà yat tu vastu mäyopakalpitam ||249||

yathä –

daurjanyäni hådi sphuöäni kapaöa-snehena saàvåëvaté

mäyä-kalpita-sundaré madhurimä lebhe vrajaà pütanä |

tasyäù suñöhu tathä payodhara-rasaù prétaù çiçu-kréòayä

vaikuëöhena haöhäd yathä na sa punaù mätus tathâ päsyate ||

atha sampheöaù –

sampheöaù syät samäghätaù kruddha-saìkruddhayojitaù ||250||

yathä –

cäëüra-mallena yathä murärer

anyonyam äséd guru-samprahäraù |

kaàsasya yenänakadundubheç ca

santäpa-cintäbhir uraù paphäla ||

atha sätvaté –

sättvikena guëenäpi tyäga-çauryâdinä yutä |

harña-pradhänä niùçokä sätvaté parikértitä ||251||

aìgäny asyäs tu catväri saàläpottäpakäv api |

saìghätya-parivartau cety eñäà lakñaëam ucyate ||252||

atha saàläpaù –

érñyä-krodhädibhir bhävai rasair vérädbhutädibhiù |

parasparaà gabhéroktiù saàläpa iti kértyate ||253||

yathä –

vayaà bäläs tulyaiù saha racayituà yuddham ucitaà

puro yüyaà malläù prakaöita-karäläcala-rucaù |

madenonmattänäà mådula-tanubhiù kaù kalabhakaiù

karéndräëäà dhéraù pariëamana-raìgaà racayati ||

avitatham asi bälaù käla-rüpaà vibhindan

dvirada-patim udagraà bäla-vikréòayaiva |

iha kila bhuja-yuddha-prastuter uccaleyaà

tava tanu-kåta-sakhyä säkñiëé bäla-räjiù ||

athotthäpakaù –

preraëaà yat parasyädau yuddhäyotthäpakas tu saù |

yathä –

luïchann asmi puras triviñöapa-puré-saubhägya-sära-çryaà

gérväëçvara-pärijätam amarékandarpa-sandarpadam |

paulomé-kuca-kumbhakeli-makaré-vyäpära-vaijïänikaù

päëis tena hi dakñiëaù katham asua dambholim udyac-chate ||

atha saìghätyaù –

prabhäva-mantra-devädyaiù saìghätyaù saìgha-bhedanam ||254||

tatra prabhävena, yathä –

dukülaà dhunvänä jaya-jaya-jayety ucca-bhaëitiù

sthitä raìgäbhyarëe praëaya-garimoddämita-mukhé |

prabhävaà paçyanté kam api kamanéyädbhuta-rasaà

hareù kaàsopekñäà vadhita bata säkñän madhupuré ||

mantreëa, yathä –

niçamya yuktià danujärdanasya

govardhanärädhana-baddha-rägäm |

äbhéra-goñöhé rabhasena sarvä

gérväëa-räjasya makhäd vyaraàsét ||

atha parivartakaù –

prärabdha-käryäd anyasya karaëaà parivartakaù |

yathä –

vrajabhuvi guru-garvät kurvatas tévra-våñöià

hådi bhavad-anubhäväd adya-bhétir mamäsét |

tvam asi kila kåpälur dogdhu-kämo’pi kämaà

tad iha mayi çaraëye gokulendra praséda ||

atha kaiçiké –

nåtya-géta-viläsädi-mådu-çåìgära-ceñöitaiù |

samanvitä bhaved våttiù kaiçiké çlakñëa-bhüñaëä ||255||

hareù keçäbhisambandhät kaiçikéti prathäà gatä |

aìgäny asyäs tu catväri narma-tat-pürvakä ime ||256||

sphaïjaù sphoöaç ca garbhaç cety eñäà lakñaëam ucyate |

tatra narma –

çåìgära-rasa-bhüyiñöhaù priya-cittänuraïjakaù ||257||

agrämyaù parihäsaù syän narma tat tu tridhä matam |

çåìgära-häsyajaà çuddha-häsyajaà bhaya-häsyajam ||258||

çåìgära-häsyajaà narma trividhaà parikértitam |

sambhogecchä-prakaöanäd anuräga-niveçanät ||259||

tathä kåtäparädhasya priyasya pratibhedanät |

sambhogecchä-prakaöanaà tridhä väg-veña-ceñöitaiù ||260||

tatra väcä, yathä padyävalyäm (207)

gacchämy acyuta darçanena bhavataù kià tåptir utpadyate

kià tv evaà vijana-sthayor hata-janaù sambhävayaty anyathä |

ity ämantraëa-bhaìgi-sücita-våthävasthäna-khedäsaläm

äçliñyan pulakotkaräïcita-tanur gopéà hariù pätu vaù ||

veçena yathä rasärëava-sudhäkare (1.273) –

abhyudyate çaçini peçala-känta-düté

santäpa-saàvalitamänasa-locanäbhiù |

agrä hi maëòana-vidhir viparéta-bhüñä

vinyäsa-häsita-sakhéjanam aìganäbhiù ||

ceñöayä, yathä –

çyäme yäm anurodhasi priya-sakhé-vargäntara-sthäyiné

savyäà smeramukhé dåçaà madhubhidaù smere mukhämbhoruhe |

bhåìgodbhäsini dakñiëäà tu kiraté kréòä-nikuïje muhuù

sürye rajyati sacchalaà vicinute tapäya puñpävalim ||

anuräga-prakäço’pi bhogecchä-narmavat tridhä |

tatra väcä, yathä –

dehi kundam iti devi vakñyaté

yan mukundam avilambam abravéù |

tävakéna-kula-pälikä-vrataà

tena sämpratam abhüd vikara-svaram ||

veçena, yathä –

yad upahasasi mäà sadäbhisärot-

suka-hådayäm abhitas tad atra yuktam |

vapuñi hari-kathä-prasaìga-mätre

tava ca kathaà pulakälir unmiméla ||

cesöayä, yathä –

sakhi kurvaté vivikte vanamälä-gumphanäbhyäsam |

viditäsi tvam akhaëòita-pätivratye kåtaà bhaëitaiù ||

tatra väcä, yathä –

vraja-räja-kumära mä kåthäù

stuti-mudräbhir analpa-cäturém |

animitta-viçaìkitena te

vacasähaà guruëäsmi bodhitä ||

veçena, yathä lalita-mädhave –

candrävalé (sotpräsa-smitam) –

kajjala-sämala-majjhaà pallaa-säëujjalaà muuàdassa |

guàjäphallaà bba aharaà sahi pekkhanté pamodämi ||

[kajjala-çyämala-madhyaà pallava-çoëojjvalaà mukundasya |

guïjä-phalaà ivädharaà sakhi paçyanté pramode ||] 9.54

ceñöayä, yathä rasa-sudhäkare (1.273) –

lola-bhrü-latayä vipakña-dig-upanyäse vidhütaà çiras

tad våndasya niçämane’kåta namaskäraà vilakña-smitam |

roñät tämarakapola-käntini mukhe dåñöyä nataà pädayor

utsåñöo guru-sannidhäv api vidhir dväbhyäà na kälocitaù ||

atha çuddha-häsyajam –

çuddha-häsyajam apy uktaà tadvad eva tridhä budhaiù ||262||

tatra väcä, yathä –

våddhe candra iti pratäraya na mäm ajïäsiñaà mad-bhayän

nikñiptaà navanéta-piëòam upari sthäne’dya rädhämbayä |

güòhaà pätayitäsmi dérghatarayä yañöyeti väcaà harer

indu-nyasta-dåço niçamya mukharä kñemaà hasanté kriyät ||

veça-ceñöäbhyäà, yathä –

kambala-kåta-våña-veñaà bhåìgäbhåìgé praëéta-saàrambham |

prekñya harià vidhir ahasén mudira-cchanno gabhéro’pi ||

atha bhaya-häsyajam –

häsyäd bhayena janitaà kathitaà bhaya-häsyajam |

tad dvidhä mukham aìgaà tu tad dvayaà pürvavat tridhä ||263||

mukhyaà väcä, yathä –

çailendroddhåti-lélayä kila pariträte gaväà maëòale

tatra stotra-vidhitsayäbhyupagataà dåñövä sahasrekñaëam |

pratyäsédati paçya räkñasa-patiù säkñäd ayaà pähi mäà

ity utkroçati mugdha-vallava-çiçau smero hariù pätu vaù ||

evaà veça-ceñöäbhyäm apy udähäryam |

athänyäìgam | tatra väcä, yathä –

yady ullaìghya giraà visarpati tataù sväìge vraëaà päëijaiù

kurvann eva kåtaà tvayeti jaraté-laksäya vakñyämy aham |

ity ukte svaram äkuläm iva bhayäd älokya rädhäà punaù

stabdhébhüta-gatià hariù smita-mukhaù çliñyan mudaà vaù kriyät ||

veñeëa, yathä –

rädhä-puraù sphurati saàvihitäbhimanyu-

veñe muradviñi manäg upalabdha-bhétiù |

naisargikéà praëayataù sva-manaù-pravåttià

taträvadhärya caturä smitam ätatäna ||

ceñöayä, yathä rasa-sudhäkare (1.275)

prahläda-vatsala vayaà bibhimo vihäräd

asmäd iti dhvanita-narmasu gopikäsu |
lélä-mådu stana-taöeñu nakhäìkuräëi

vyäpärayann avatu vaù çikhi-piccha-mauliù ||

narmedam añöädaçadhä vispañöam abhidarçitam |

atha narma-sphaïjaù –

narma-sphaïjaù sukhodyogo bhayärto nava-saìgamaù ||264||

yathä –

säçaìkaà kñipator dåçaà pratidiçaà vréòä-jaòa-sväntayor

yätä kväsi niçéti tévra-jaraté-väcädhika-trastayoù |

goñöha-dväri niveçitasya kuhare go-granthi-räçes tadä

rädhä-mädhavayor abhüt kvaëikaras tasmin navaù saìgamaù ||

atha narma-sphoöaù –

narma-sphoöo bhäva-leçaiù sücito’lpa-raso mataù ||265||

yathä vidagdha-mädhave –

madhumaìgalaù (kåñëaà paçyan svagatam) –

phulla-pras¨na-paöalais tapanéya-varëam

älokya campaka-latä kila kampate’sau |

çaìke niraìka-nava-kuìkuma-paìka-gauré

rädhäsya citta-phalake tilaké-babhüva || (2.25)

atha narma-garbhaù –

netur vä näyikäyä vä vyäpäraù svärtha-siddhaye |

pracchädana-paro yas tu narma-garbhaù sa ucyate ||266||

yathä, rasa-sudhäkare (1.279) –

çriyo mäna-gläner anuçaya-vikalpaiù smita-mukhe

sakhé-varge güòhaà kåtavasatir utthäya sahasä |

samaneñye dhürtaà tam aham iti jalpan nata-mukhéà

priyäntäm äliìgan harir arati-khedaà haratu vaù ||

tisro’rtha-våttayaù proktä çabda-våttis tu bhäraté |

athaitäsäà catasèëäàrasanaiyatyam ucyate ||267||

çänta-vérädbhuta-préta-vatsaleñu tu sätvaté |

preyaù çåìgära-häsyeñu proktä våttis tu kaiçiké ||268||

bébhatse karuëe cärabhaöé vére bhayänake |

präyo raseñu sarvatra bhäraté karuëädiñu ||269||

iti dhvani-prasthäpana-paramäcärya-çrémad-rüpa-gosvämi-prabhupäda-praëétä çré-näöaka-candrikä samäptä ||

1 siddha-sad-bhävanä matä. or as in RASK siddha-sad-bhäva-bhävanä.

2 RASK has exactly same definition, but nirodhaù. Some MSS (minority) of RASK also have virodhaù.

3 näradaù

4 säçaìkam

5 bhéñmakaù (sädaram)

6 The NätC edition has vivalanam throughout, but in every treatment of the subject, vicalanam is given as the term here designated. Vivalanam must be taken as incorrect. See Rask. 3.67, Daç. 1.48, etc.

7 Full verse given below, at 171 (atiçayaù).

8 saà-

9 SähD 6.187 has dåptädénäà bhavad bhraàço väcyäd anyatarad vacaù |

10 First reference to Bharata, whom he has not been following very closely. Näö 16.169 = prastävenaiva çeño’rthaù kåtsno yan na pratéyate | vacanena vinänukta-siddhiù sä parikértitä ||

11 Rasärnäva 3.194. (Strange to see him disagreeing.)

Página PRINCIPAL OBRAS y AUTORES CLÁSICOS Agradecimientos Cuadro General Disculpen las Molestias Conceptos Hinduistas (1428)SC Category:Hindu (mythology) (3256)SC | Category:Hindu mythology (3270)SC | Categoría:Mitología hindú (3288)SC (indice) | Categoría:Mitología hindú (videos) (3289)SC | Conceptos Hinduista (A - G) SK y SC (videos) (3294)SC Aa-Anc · Aga - Ahy · Ai - Akshay · Akshe - Amshum · Ana - Ancie · Ang - Asvayu · Ata - Az · Baa-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bu · C · Daa-Daz · De · Dha-Dry · Du-Dy · E · F · Gaa-Gayu · Ge-Gy · Ha-He · Hi-Hy · I · J · K · Ka - Kam · Kan - Khatu · Ki - Ko · Kr - Ku · L · M · N · O · P · R · S · Saa-San · Sap-Shy · Si-Sy · Ta - Te · U · V · Ve-Vy · Y · Z Conceptos Hinduistas (2919)SK | (2592)SK Aa-Ag · Ah-Am · Ana-Anc · And-Anu · Ap-Ar · As-Ax · Ay-Az · Baa-Baq · Bar-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bhy · Bo-Bu · Bra · Brh-Bry · Bu-Bz · Caa-Caq · Car-Cay · Ce-Cha · Che-Chi · Cho-Chu · Ci-Cn · Co-Cy · Daa-Dan · Dar-Day · De · Dha-Dny · Do-Dy · Ea-Eo · Ep-Ez · Faa-Fy · Gaa-Gaq · Gar-Gaz · Ge-Gn · Go · Gra-Gy · Haa-Haq · Har-Haz · He-Hindk · Hindu-Histo · Ho-Hy · Ia-Iq · Ir-Is · It-Iy · Jaa-Jaq · Jar-Jay · Je-Jn · Jo-Jy · Kaa-Kaq · Kar-Kaz · Ke-Kh · Ko · Kr · Ku - Kz · Laa-Laq · Lar-Lay · Le-Ln · Lo-Ly · Maa-Mag · Mah · Mai-Maj · Mak-Maq · Mar-Maz · Mb-Mn · Mo-Mz · Naa-Naq · Nar-Naz · Nb-Nn · No-Nz · Oa-Oz · Paa-Paq · Par-Paz · Pe-Ph · Po-Py · Raa-Raq · Rar-Raz · Re-Rn · Ro-Ry · Saa-Sam · San-Sar · Sas-Sg · Sha-Shy · Sia-Sil · Sim-Sn · So - Sq · Sr - St · Su-Sz · Taa-Taq · Tar-Tay · Te-Tn · To-Ty · Ua-Uq · Ur-Us · Vaa-Vaq · Var-Vaz · Ve · Vi-Vn · Vo-Vy · Waa-Wi · Wo-Wy · Yaa-Yav · Ye-Yiy · Yo-Yu · Zaa-Zy HINDUISMO (3270)SC | 1º Sri Garga-Samhita

Sri Garga-Samhita | Oraciones Selectas al Señor Supremo | Devotees Vaishnavas | Dandavat pranams - All glories to Srila Prabhupada | Dandavat pranams | Santos Católicos |
El Mundo del ANTIGUO EGIPTO II | El Antiguo Egipto I |Archivo Cervantes | Neale Donald Walsch | Sivananda Yoga | SWAMIS | Hari Katha | Hinduismo | Biografías