domingo, 10 de enero de 2010

Rasarnava-sudhakara 1ª Parte de Simhabhupala

Jagadananda Das

Rasarnava-sudhakara 1ª Parte de Simhabhupala

Rasarnava-sudhakara - Simhabhupala: 1ª Parte | 2ª Parte | 3ª Parte | 4ª Parte | 5ª Parte

çré-siàha-bhüpäla-viracito

rasärëava-sudhäkaraù

The Rasärëava-sudhäkara of Siàhabhüpäla. Critically edited with introduction and notes by T. Venkatacharya. Madras: Adyar Library and Research Centre, 1979.

The numbering system has been revised to (1) to rationalize the numbering of the karikas and (2) to integrate karikas and examples. The old numbering of the karikas is given in red.

Abbreviations used in this editon:

amaru. = amaru-çatakam
a.rä. = anargha-räghava
bä.rä. = bäla-rämäyaëa
bha.nä.çä. = bharata näöya-çästra
bhä.pra. = bhäva-prakäçikä (çaradä-tanaya)
ha.nä. = hanuman-näöakaù
karuëäkandala
kä.ä. = kävyädarça
ku.ä. = kuvalayävali (siàha-bhüpäla)
ku.saà. = kumära-sambhava (kälidäsa)
kå.ka. = kåñëa-karëämåtam (lélä-çukaù)
gäthä. = gäthä-sattasäi
mä.mä. = mälaté-mädhava
mä.a.mi. = mälavikägnimitram
çi.va. = çiçupäla-vadhaù (mägha)
me.dü. = meghadüta or megha-sandeça.
nägä. = nägänanda
ra.ä. = ratnävalé (çré-harñasya)
ra.vaà. = raghuvaàçaù (kälidäsa)
sa.ka.ä. = sarasvaté-kaëöhäbharaëam (bhoja)
çaku. or a.ça. = abhijïäna-çakuntalam (kälidäsa)
u.rä.ca. = uttara-räma-carita
vai.ça. = vairägya-çatakam of bhartåhariù
vi.u. = vikramorvaçéyaù
vi.pu. = viñëu-puräëam
ve.saà. = veëi-saàhäraù of näräyaëa-bhaööa

çré-siàha-bhüpäla-viracito
rasärëava-sudhäkaraù

(1)

prathamo viläsaù

raïjakolläsaù

çåìgära-véra-sauhärdaà maugdhya-vaiyätya-saurabham |
läsya-täëòava-saujanyaà dämpatyaà tad bhajämahe ||1||

véëäìkita-karäà vande väném eëédåçaà sadä |
sadänanda-mayéà devéà sarojäsana-vallabhäm ||2||

asti kiïcit paraà vastu paramänanda-kandalam |
kamaläkuca-käöhinya-kutühali-bhujäntaram ||3||

tasya pädämbujäj jäto varëo vigata-kalmañaù |
yasya sodaratäà präptaà bhagératha-tapaù-phalam ||4||

tatra recarlavaàçäbdhi-çarad-räkä-sudhäkaraù |
kalä-nidhir udära-çrér äséd däcaya-näyakaù ||5||

yasyäsi-dhärä-märgeëa durgeëäpi raëäìgaëe |
päëòya-räja-gajänékäj jaya-lakñmér upägatä ||6||

aìga-näräyaëe yasmin bhavati çrér atisthirä |
bhür abhüt kariëé vaçyä duñöa-räja-gajäìkuçe ||7||

tasya bhäryä mahäbhägyä viñëoù çrér iva viçrutä |
pocamämbä guëodärä jätä tämarasänvayät ||8||

tayor abhüvan kñiti-kalpa-våkñäù
puträs trayas träsita-vairi-véräù |
siàha-prabhur vennamanäyakaç ca
vérägraëé reca-mahé-patiç ca ||9||

kaläv eka-pado dharmo yair ebhiç caraëair iva |
sampürëa-padatäà präpya näkäìkñati kåtaà yugam ||10||

tatra siàha-mahépäle pälayaty akhiläà mahém |
namatäm unnatiç citraà räjïäm anamatäà natiù ||11||

kåñëaileçvara-saànidhau kåta-mahä-sambhära-meleçvare
vétäpäyam anekaço vidadhatä brahma-pratiñöhäpanam |
änåëya samapädi yena vibhunä tat-tad-guëair ätmano
nirmäëätiçaya-prayäsa-garima-vyäsaìgini brahmaëi ||12||

kåtänta-jihvä-kuöiläà kåpäëéà
dåñövä yadéyäà trasatäm aréëäm |
svedodayaç cetasi saàcitänäà
mänoñmaëäm ätanute praçäntim ||13||

çrémän reca-mahépatiù sucarito yasyänujanmä sphuöaà
präpto véra-guru-prathäà påthutaräà vérasya mudräkarém |
labdhvä labdha-kaöhäri-räya-virudaà rähuttaräyäìkitaà
putraà nägayanäyakaà vasumaté-véraika-cüòämaëim ||14||

so’yaà siàha-mahépälo vasudeva iti sphuöam |
ananta-mädhavau yasya tanüjau loka-rakñakau ||15||

tatränujo mädhava-näyakendro
dig-antaräla-prathita-pratäpaù |
yasyäbhavan vaàça-karä narendräs
tanübhavä veda-giréndra-mukhyäù ||16||

tasyägrajanmä bhuvi räja-doñair
aprota-bhäväd anapota-saàjïäm |
khyätäà dadhäti sma yathärtha-bhütäm
ananta-sajïäà ca mahédharatvam ||17||

sodaryo balabhadra-mürtir aniçaà devé priyä rukmiëé
pradyumnas tanayo’p pautra-nivaho yasyäniruddhädayaù |
so’yaà çrépatir annapota-nåpatiù kià cänanämbhoruhe
dhatte cäru-sudarçana-çriyam asau satvätma-hastämbuje ||18||

bahu-soma-sutaà kåtvä bhülokaà yatra rakñati |
eka-soma-sutaà rakñan svarlokaà lajjate hariù ||19||

somakula-paraçuräàe
bhuja-bala-bhéme’rigäya-gobäle |
yatra ca jägrati çäsati
jagatäà jägarti nitya-kalyäëam ||20||

hemädri-dänair dharaëé-suräëäà
hemäcalaà hasta-gataà vidhäya |
yaç cäru-sopäna-pathena cakre
çré-parvataà sarva-janäìghri-gamyam ||21||

yo naikavéroddalano’py asaìkhya-
saìkhyo’py abhagnätma-gati-kramo’pi |
ajäti-säìkarya-bhavo’pi citraà
dadhäti somänvaya-bhärgaväìkam ||22||

dhävaà dhävaà ripu-nåpatayo yuddha-raìgäpaviddhäù
khaòge khaòge phalita-vapuñaà yaà purastäd vilokya |
pratyävåttä api tata ito vékñamäëä yadéyaà
saàmanyante sphuöam avitathaà khaòga-näräyaëäìkam ||23||

annamämbeti vikhyätä tasyäséd dharaëé-pateù |
devé çivä çivasyeva räjamauler mahojjvalä ||24||

çatrughnaà çrutakértir yä subhadrä yaçasärjunam |
änandayati bhartäraà çyämä räjänam ujjvalam ||25||

tayor abhütäà putrau dväv ädyo veda-giréçvaraù |
dvitéyas tv advitéyo’sau yaçasä siàha-bhüpatiù ||26||

atha çré-siàha-bhüpälo dérghäyur vasudhäm imäm |
nijäàsa-péöhe nirvyäjaà kurute supratiñöhitäm ||27||

ahénajyäbandhaù kanaka-ruciraà kärmuka-varaà
bali-dhvaàsé bäëaù para-puram anekaà ca viñayaù |
iti präyo lokottara-samara-saànäha-vidhinä
maheço’yaà siàha-kñitipa iti yaà jalpati janaù ||28||

yatra ca raëa-saànahini
tåëa-caraëaà nija-puräc ca niùsaraëam |
vana-caraëaà tac-caraëaka-
paricaraëaà vä virodhinäà çaraëam ||29||

satäà prétià kurvan kuvalaya-vikäsaà viracayan
kaläù käntäù puñëan dadhad api ca jaivätåka-kathäm |
nitäntaà yo räjä prakaöayati mitrodayam aho
tathä cakränandän api ca kamalolläsa-suñamäm ||30||

tal-labdhäni ghanäghanair atitaräà väräà påñanty ambudhau
svätyäm eva hi çuktikäsu dadhate muktäni muktätmatäm |
yad dänodaka-vipruñas tu sudhiyäà haste patantyo’bhavan
mäëikyäni mahämbaräëi bahuço dhämäni hemäni ca ||31||

nayanam ayaà guëam aguëaà
padam apadaà nijam avetya ripu-bhüpäù |
yasya ca naya-guëa-viduño
vinamanti padäravinda-péöhäntam ||32||

präëänäà parirakñaëäya bahuço våttià madéyäà gatäs
tvat-sämanta-mahé-bhujaù karuëayä te rakñaëéyä iti |
karëe varëayituà nitänta-suhådo karëänta-viçräntayor
manye yasya dåg-antayoù parisaraà sä käma-dhenuù çritä ||33||

yuñmäbhiù pratigaëòa-bhairava-raëe präëäù kathaà rakñitä
ity antaù-pura-påcchayä yad ariñu präpteñu lajjä-vaçam |
çaàsanty uttara-mänana-vyatikara-vyäpära-päraìgatä
gaëòändolita-karëa-kuëòala-harin-mäëikya-varëäìkuräù ||34||

mandära-pärijätaka-
candana-santäna-kalpa-maëi-sadåçaiù |
anapota-däca-vallabha-
veda-giri-svämi-mäda-dämaya-saàjïaiù ||35||

ätma-bhavair ativibhavair
anitara-jana-sulabha-däna-muditair bhuvi yaù |
ratnäkara iva räjati
räjakarära-cita-sukamalolläsaù ||36||

yasyäòhyaù prathamaù kumära-tilakaù çré-annapoto guëair
ekasyägrajam ätma-rüpa-vibhave cäpe dvayor agrajam |
ärüòhe tritayägrajaà vijayate durvära-dor-vikrame
satyoktau caturagrajaà vitaraëe kià cäpi païcägrajam ||37||

yuddhe yasya kumära-däcaya-vibhoù khaògägra-dhärä-jale
majjanti pratipakña-bhümi-patayaù çauryoñma-santäpitäù |
citraà tat-pramadäù pranañöa-tilakä vyäkérëa-nélälakäù
prabhraçyat-kuca-kuìkumäù parigalan-netränta-käläïjanäù ||38||

paripoñiëi yasya putra-ratne
dayite vallabha-räya-pürëa-candre |
samudeti satäà prabhäva-çeñaù
kamalänäm abhivardhanaà tu citram ||39||

etair anyaiç ca tanayaiù so’yaà siàha-mahépatiù |
ñaòbhiù pratiñöhäm ayate sväméväìgaiù susaìgataiù ||40||

räjä sa räjäcala-nämadheyäm
adhyästa vaàça-krama-räjadhäném |
satäà ca rakñäm asatäà ca çikñäà
nyäyänurodhäd anusandadhänajïäù ||41||

vindhya-çré-çaila-madhya-kñmä-maëòalaà pälayan sutaiù |
vaàça-pravartakair arthän bhuìkte bhoga-purandaraù ||42||

tasmin çäsati siàha-bhümi-ramaëe kñmäm annapotätmaje
käöhinyaà kuca-maëòale taralatä neträïcale subhruväm |
vaiñamyaà trivaléñu manda-padatä lélälasäyäà gatau
kauöilyaà cikureñu kià ca kåçatä madhye paraà badhyate ||43||

so’haà kalyäëa-rüpasya varëotkarñaika-käraëam |
vidvat-prasädanä-hetor vakñye näöyasya lakñaëam ||44||

purä purandarädyäs te praëamya caturänanam |
kåtäïjali-puöä bhütvä papracchuù sarva-vedinam ||45||

bhagavan çrotum icchämaù çrävyaà dåçyaà manoharam |
dharmyaà yaçasyam arthyaà ca sarva-çilpa-pradarçanam ||46||

paraà païcamam ämnäyaà sarva-varëädhikärikam |
iti påñöaù sa tair brahmä sarva-vedän anusmaran ||47||

tebhyaç ca säram ädäya näöya-vedam athäsåjat |
adhyäpya bharatäcäryaà prajäpatir abhäñata ||48||

saha putrair imaà vedaà prayogeëa prakäçaya |
iti tena niyuktas tu bharataù saha sünubhiù ||49||

präyojayat sudharmäyäm indrasyägre’psaro-gaëaiù |
sarva-lokopakäräya näöya-çästraà ca nirmame ||50||

tathä tad-anusäreëa çäëòilyaù kohalo’pi ca |
dattilaç ca mataìgaç ca ye cänye tat-tanüdbhaväù ||51||

granthän nänä-vidhäàç cakruù prakhyätäs te mahétale |
teñäm atigabhératväd viprakérëa-kramatvataù ||52||

sampradäyasya vicchedät tad-vidäà viralatvataù |
präyo virala-saïcärä näöya-paddhatir asphuöä ||53||

tasmäd asmat-prayatno’yaà tat-prakäçana-lakñaëaù |
säraika-grähiëäà cittam änandayati dhématäm ||54||

nedänéntana-dépikä kim u tamaù-saìhätam unmülayej
jyotsnä kià na cakora-päraëa-kåte tat-käla-saàçobhiné |
bälaù kià kamaläkarän dina-maëir nolläsayed aïjasä
tat sampraty api mädåçäm api vacaù syäd eva samprétaye ||55||

svaccha-svädu-rasädhäro vastu-cchäyä-manoharaù |
sevyaù suvarëa-nidhivan näöya-märgaù sa-näyakaù ||56||

sättvikädyair abhinayaiù prekñakäëäà yato bhavet |
naöe näyaka-tädätmya-buddhis tan näöyam ucyate ||57||

rasotkarño hi näöyasya präëäs tat sa nirüpyate |
vibhävair anubhävaiç ca sättvikair vyabhicäribhiù ||58||
änéyamänaù svädutvaà sthäyé bhävo rasaù småtaù |

atha vibhäväù—

tatra jïeyo vibhävas tu rasa-jïäpana-käraëam ||59||

budhair jïeyo’yam älamba uddépana iti dvidhä |
ädhära-viñayatväbhyäà näyako näyikäpi ca ||60||

tatra näyakaù--
älambanaà mataà tatra näyako guëavän pumän |
tad-guëäs tu mahä-bhägyam audäryaà sthairya-dakñate ||61||

aujjvalyaà dhärmikatvaà ca kulénatvaà ca vägmitä |
kåtajïatvaà nayajïatvaà çucitä mäna-çälitä ||62||

tejasvitä kalävattvaà prajä-raïjakatädayaù |
ete sädhäraëäù proktäù näyakasya guëä budhaiù ||63||

tatra mahäbhägyam—
sarvätiçäyi-räjyatvaà mahäbhägyam udähåtam ||64|| 64ab

yathä—

pautraù kuçasyäpi kuçeçayäkñaù
sasägaräà sägara-dhéra-cetäù |
ekätapaträà bhuvam eka-véraù
purärgalädérgha-bhujo bubhoja ||65|| (ra.vaà. 18.4)

atha audäryam—

yad-viçräëana-çélatvaà tad audäryaà budhä viduù ||66|| 64cd

yathä—

janasya säketa-niväsinas tau
dväv apy abhütäm abhinandya-sattvau |
guru-pradeyädhika-niùspåho'rthé
nåpo'rthi-kämäd adhika-pradaç ca ||67|| (ra.vaà. 5.37)

atha sthairyam—

vyäpäraà phala-paryantaà sthairym ähur manéñiëaù ||68|| 65ab

yathä—

na navaù prabhur äphalodayät
sthira-karmä viraräma karmaëaù |
na ca yoga-vidher navetaraù
sthira-dhérä paramätma-darçanät ||69|| (ra.vaà. 8.22)

atha dakñatä—

duñkare kñipra-käritvaà dakñatäà paricakñate ||70|| 65cd

yathä—

väladhià trätum ävåtya camareëärpite gale |
patantam iñum anyena sa kåpälur akhaëòayat ||71||

atha aujjvalyam—

aujjvalyaà nayanänanda-käritvaà kathyate budhaiù ||72|| 66ab

yathä—

tä räghavaà cakñurbhir äpibantyo
näryo na jagmur viñayäntaräëi |
tathä hi çeñendriya-våttir äsäà
sarvätmanä cakñur iva praviñöä ||73|| (ra.vaà. 7.12)

atha dharmikatvam—

dharma-pravaëa-cittatvaà dhärmikatvam itéryate ||74|| 66cd

yathä—

sthityai daëòayato daëòyän pariëetuù prasütaye |
apy artha-kämau tasyästäà dharma eva manéñiëaù ||75|| (ra.vaà. 7.25)

atha kulénatvam—

kule mahati sambhütiù kulénatvam udähåtam ||76|| 67ab

yathä—

süryäcandramasau yasya mätämaha-pitämahau |
svayaà våtaù patir dväbhyäà urvaçyä ca bhuvä ca yaù ||77|| (vi.u. 4.19)

atha vägmitä—

vägmitä tu budhair uktä samayocita-bhäñitä ||78|| 67cd

yathä—

nanu vajriëa eva véryam etad
vijayante dviñato yad asya pakñyäù |
vasudhädhara-kandaräd visarpé
pratiçabdo'pi harer bhinatti nägän ||79|| (vi.u. 1.18)

atha kåtajïatvam—

kåtänäm upakäräëäm abhjïatvaà kåtajïatä ||80|| 68ab

yathä—

ekasyaivopakärasya präëän däsyämi te kape |
pratyahaà kriyamäëasya çeñasya åëino vayam ||81|| (ha.nä. 13.35)

atha nayajïatvam—

sämädy-upäya-cäturyaà nayajïatvam udähåtam ||82|| 68cd

yathä—

anärataà tena padeñu lambhitä
vibhajya samyag viniyoga-sat-kriyäù |
phalanty upäyäù paribåàhitäyatér
upetya saìgharñam ivärtha-sampadaù ||83|| (ki.ä. 1.15)

atha çucitä—

antaù-karaëa-çuddhir yä çucitä sä prakértitä ||84|| 69ab

yathä—

kä tvaà çubhe kasya parigraho vä
kià vä mad-abhyägama-käraëaà te |
äcakñva matvä vaçinäà raghüëäà
manaù para-stré-vimukha-pravåtti ||85|| (ra.vaà. 16.8)

atha mänitä—

akärpaëya-sahiñëutvaà kathitä mäna-çälitä ||86|| 69cd

yathä—

santuñöe tisåëäm puräm api ripau kaëòüla-dor-maëòalé-
kréòä-kåtta-punaù-prarüòha-çiraso vérasya lipsor varam |
yäcïä-dainya-paräïci yaysa kalahäyante mithyas tvaà våëu
tvaà våëv ity abhito mukhäni sa daçagrévaù kathaà varëyatäm ||87||
(a.rä. 3.41)

atha tejasvitä—

tejasvitvam avajïäder asahiñëutvam ucyate ||88|| 70ab

yathä—

so'yaà triù sapta-värän avikala-vihita-kñatra-tantu-pramäro
véraù krauïcasya bhedé kåta-dharaëi-taläpürva-haàsävatäraù |
jetä heramba-bhåìgi-pramukha-gaëa-camü-cakriëas tära-käres
tväà påcchan jämadagnyaù sva-guru-hara-dhanur bhaìga-roñäd upaiti ||89||
(ma.vé.ca. 2.17)

atha kalävattvam—

kalävattvaà nigaditaà sarva-vidyäsu kauçalam ||90|| 70cd

yathä—

goñöhéñu vidvaj-jana-saàcitasya
kalä-kaläpasya sa täratamyam |
viveka-sémä vigatävalepo
viveda hemno nikañäçmanéva ||91||

atha prajä-raïjakatvam—

raïjakatvaà tu sakala-cittählädana-käritä ||92|| 71ab

yathä—

aham eva mato mahépater iti sarvaù prakåtiñv acintayat |
udadher iva nimnagäçateñv abhavan näsya vimänanä kvacit ||93||

uktair guëaiç ca sakalair yuktaù syäd uttamo netä | 71cd

madhyaù katipaya-héno bahu-guëa-héno'dhamo näma ||94||

netä caturvidho'sau dhérodättaç ca dhéra-lalitaç ca | 72
dhéra-praçänta-nämä tataç ca dhéroddhataù khyätaù ||95||

tatra dhérodättaù—

dayävän atigambhéro vinétaù sattva-säravän | 73
dåòha-vratas titikñävän ätmaçläghäparäìmukhaù |
nigüòhähaìkåtir dhérair dhérodätta udähåtaù ||96|| 74

tatra dayävattvam—

dayätiçaya-çälitvaà dayävattvam udähåtam ||97|| 75ab

yathä—

sa-çoëitais tena çilémukhägrair
nikñepitäù ketuñu pärthivänäm |
yaço håtaà samprati räghaveëa
na jévitaà vaù kåpayeti varëäù ||98|| (ra.vaà. 7.65)

atigambhératä—

gämbhéryam avikäraù syät saty api kñobha-käraëe ||99|| 75cd

yathä—

dadhato maìgala-kñaume vasänasya ca balkale |
dadåçur vismitäs tasya mukha-rägaà samaà janäù ||100|| [raghu. 12.8]

vinétatvaà—

avaloka eva nåpateù sma dürato
rabhasäd rathäd avatarétum icchataù |
avatérëavän prathamam ätmanä harir
vinayaà viçeñayati sambhrameëa saù ||101|| (mägha. 13.7)

sattva-säratvam, yathä—

utsmäyitvä mahäbähuù prekñya cästhi mahäbalaù |
pädäìguñöhena cikñepa sampürëaà daça-yojanam ||102|| (rämä. 1.1.65)

dåòha-vratatvaà, yathä—

tam açakyam apäkrañöuà nideçät svargiëaù pituù |
yayäce päduke paçcät kartuà räjyädhidevate ||103|| (ra.vaà. 12.17)

titikñävattvaà, yathä—

prativäcam adatta keçavaù
çapamänäya na cedi-bhübhuje |
anuhuìkurute ghana-dhvanià
na hi gomäyu-rutäni kesaré ||104|| (mägha. 16.25)

ätma-çläthäparäìmukhatvaà, yathä—

tasya saàstüyamänasya caritärthais tapasvibhiù |
çuçubhe vikramodagraà vréòayävanataà çiraù ||105|| (ra.vaà. 15.27)

nigüòhähaìkäratvaà, yathä—

bhümätraà kiyad etad arëavmitaà tat sädhitaà häryate
yad véreëa bhavädåçena vadatä triù sapta-kåtvo jayam |
òimbho’haà nava-bähur édå;cam idaà ghoraà ca véra-vrataà
tat krodhäd virama praséda bhagavan jätyaiva püjyo’si naù ||106||
(anargha. 4.35)

atha dhéra-lalitaù—

niçcinto dhéra-lalitas taruëo vanitä-vaçaù ||107|| 76ab

yathä—

so'dhikäram abhikaù kulocitaà
käçcana svayam avartayat samäù |
saàniveçya saciveñv ataùparaà
stré-vidheya-nava-yauvano'bhavat ||108|| (ra.vaà. 19.4)

atha dhéra-çäntaù –

çama-prakåtikaù kleça-sahiñëuç ca vivecakaù | 76cd
lalitädi-guëopeto vipro vä sacivo vaëik |
dhéra-çäntaç cärudatta-mädhavädir udähåtaù ||109|| 77

yathä—

kuvalaya-dala-çyämo’py aìgaà dadhat paridhüsaraà
lalita-vikaöa-nyäsaù çrémän mågäìka-nibhänanaù |
harati vinayaà vämo yasya prakäçita-sähasaù
pravigalad-asåk-paìkaù päëir lalan nara-jäìgalaù ||110|| (mälatémädhavam 5.5)

atha dhéroddhataù—

mätsaryavän ahaìkäré mäyävé roñaëaç calaù |
vikatthano bhärgavädir dhéroddhata udähåtaù ||111|| 78

yathä—

na trastaà yadi näma bhüta-karuëä-santäna-çäntätmanas
tena vyärujatä dhanur bhagavato deväd bhaväné-pateù |
tat-putras tu madändha-täraka-vadhäd viçvasya dattotsavaù
skandaù skanda iva priyo’ham athavä çiñyaù kathaà vismåtaù ||112||
(mahävéra 2.28)

ete ca näyakäù sarva-rasa-sädhäraëäù småtäù |
çåìgäräpekñayä teñäà traividhyaà kathyate budhaiù ||113|| 79

patiç copapatiç caiva vaiçikaç ceti bhedataù |
patis tu vidhinä päëigrähakaù kathyate budhaiù ||114|| 80

yathä—

sa mänaséà meru-sakhaù pitèëäà
kanyäà kulasya sthitaye sthitijïaù |
menäà munénäm api mänanéyäm
ätmänurüpäà vidhinopayeme ||115|| (ku.saà. 1.18)

caturdhä so'pi kathito våttyä kävya-vicakñaëaiù |
anukülaù çaöho dhåñöo dakñiëaç ceti bhedataù ||116|| 81

tatra—

anukülas tv eka-jäniù ||117|| 82a

tatra dhérodättänukülo, yathä—

sétäà hitvä daçamukha-ripur nopayeme yad anyäà
tasyä eva pratikåti-sakho yat kratünäjahära |
våttäntena çravaëa-viñaya-präpiëä tena bhartuù
sä durväraà katham api parityäga-duùkhaà viñehe ||118|| (ra.vaà. 14.87)

dhéra-lalitänukülo, yathä—

sa kadäcid avekñita-prajaù
saha devyä vijahära suprajäù |
nagaropavane çacé-sakho
marutäà pälayiteva nandane ||119|| (ra.vaà. 8.32)

dhéraçäntänukülo, yathä—

priya-mädhave kim asi mayy avatsalä
nanu so’ham eva yam anandayat purä |
svayam ägåhéta-kamanéya-kaìkaëas
tava mürtimän iva mahotsavaù karaù ||120|| (mälaté-mädhave 9.9)

dhéroddhatänukülo, yathä—

kià kaëöhe çithilékåto bhuja-latä-päçaù pramädän mayä
nidräccheda-vivartaneñv abhimukhaà nädyäsi sambhävitä |
anya-stré-jana-saìkathä-laghur ahaà svapne’pi nälakñito
doñaà paçyasi kaà priye parijanopälambha-yogye mayi ||121|| (veëé 2.9)

atha çaöhaù—

çaöho güòhäparädha-kåt ||122|| 82b

yathä—

svapna-kértita-vipakñam aìganäù
pratyabhaitsur avadanty eva tam |
pracchadänta-galitäçru-bindubhiù
krodha-bhinna-valayir vivartanaiù ||123|| (ra.vaà. 19.22)

atha dhåñöaù—

dhåñöo vyaktänya-yuvaté-bhoga-lakñmäpi nirbhayaù ||124|| 82cd

yathä mamaiva—

ko doño maëi-mälikä yadi bhavet kaëöhe na kià çaìkaro
dhatte bhüñaëam ardha-candram amalaà candre na kià kälimä |
tat sädhv eva kåtaà kåtaà bhaëitibhir naiväparäddhaà tvayä
bhägyaà drañöum anéçayaiva bhavataù käntäparäddhaà mayä ||125||

atha dakñiëaù—

näyikäsv apy anekäsu tulyo dakñiëa ucyate ||126|| 83ab

yathä—

snätä tiñöhati kuntaleçvara-sutä väro’ìga-räja-svasur
dyüte rätrir iyaà jitä kamalayä devé prasädyädya ca |
ity antaù-pura-sundaréù prati mayä vijïäya vijïäpite
devenäpratipatti-müòha-manasä dviträù sthitaà näòikäù ||127||

atha upapatiù—

laìghitäcärayä yas tu vinäpi vidhinä striyä | 83cd
saìketaà néyate prokto budhair upapatis tu saù ||128|| 84ab

yathä—

bhartä niùçvasite'py asüyati mano-jighraù sapatné-janaù
çvaçrür iìgita-daivataà nayanayor ühäliho yätaraù |
tad düräd ayam aïjaliù kim amunä dåghaìgi-pätena te
vaidagdhé-racanä-prapaïca-rasika vyartho'yam atra çramaù ||129||

däkñiëyam änukülyaà ca dhärñöyaà cäniyatatvataù | 84cd
nocitänyasya çäöhyaà syäd anya-cittatva-sambhavät ||130|| 85ab

çaöhopapatir, yathä—

majjhaëëe jaëa-suëëe kariëée bhakkhidesu kamalesu |
avisesaëëa kahaà bia gado si saëa-bäòòiaà daööhuà ||131||

[madhyähne jana-çünye kariëyä bhakñiteñu kamaleñu |
aviçeñajïa katham iva gato’si çaëa-väöikäà drañöum ||]

atra kayäcit svairiëyäà mayi saìketaà gatäyäà tvaà tu çäëa-väöikäyäà kathäpi rantuà gato’séti vyaìgyärthenänyäsaìga-sücanäd ayaà çaöhopapatiù |

atha vaiçikaù—

rüpavän çéla-sampannaù çästrajïaù priya-darçanaù | 85cd
kuléno matimän çüro ramya-veña-yuto yuvä ||132||

adénaù surabhis tyägé sahanaù priya-bhäñaëaù | 86
çaìka-vihéno mäné ca deça-käla-vibhäga-vit ||133||

däkñya-cäturya-mädhurya-saubhägyädibhir anvitaù | 87
veçyopabhoga-rasiko yo bhavet sa tu vaiçikaù ||134||

kalakaëöhädiko lakñyo bhäëädäv eva vaiçikaù || 88
sa tridhä kathyate jyeñöha-madhya-néca-vibhedataù ||135|| 89ab

teñäà lakñaëäni bhäva-prakäçikäyäm uktäni | yathä—

asaìgo’pi svabhävena saktavac ceñöate muhuù |
tyägé svabhäva-madhuraù sama-duùkha-sukhaù çuciù ||136||

käma-tantreñu nipuëaù kruddhänunaya-kovidaù |
sphurite cädhare kiàcid dayitäyä virajyati ||137||

upacära-paro hy eña uttamaù kathyate budhaiù |
vyaléka-mätre dåñöe’syä na kupyati na rajyati ||138||

dadäti käle käle ca bhävaà gåhëäti bhävataù |
sarvärthair api madhya-sthas täm evopacaret punaù ||139||

dåñöe doñe virajyeta sa bhaven madhyamaù pumän |
käma-tantreñu nirlajjaù karkaço rati-keliñu ||140||

avijïäta-bhayämarñaù kåtyäkåtya-vimüòha-dhéù |
mürkhaù prasakta-bhävaç ca viraktäyäm api striyäm ||141||

mitrair niväryamäëo’pi päruñyaà präpito’pi ca |
anya-sneha-parävåttäà saàkränta-ramaëäm api |
striyaà kämayate yas tu so’dhamaù parikértitaù ||142|| [bhä.pra. 5.37-44] iti |

atha çåìgära-netèëäà sähäyya-karaëocitäù | 89cd
nirüpyante péöhamarda-viöa-ceöa-vidüñakäù ||143||

tatha péöhamardaù—

näyakänucaro bhaktaù kiïcid ünaç ca tad-guëaiù || 90
péöhamarda iti khyätaù kupita-stré-prasädakaù ||144||

käma-tantra-kalä-vedé viöa ity abhidhéyate || 91
sandhäna-kuçalaç ceöaù kalahaàsädiko mataù |
vikåtäìga-vaco-veñair häsya-käré vidüñakaù ||145|| 92

atha sahäya-guëäù—

deça-kälajïatä bhäñä-mädhuryaà ca vidagdhatä |
protsähane kuçalatä yathokta-kathanaà tathä | 93
nigüòha-mantratety ädyäù sahäyänäà guëä matäù ||146||

iti näyaka-prakaraëam

atha näyikä nirüpyante—

netå-sädhäraëa-guëair upetä näyikä matä | 94
svakéyä parakéyä ca sämänyä ceti sä tridhä ||147||

tatra svakéyä—

sampat-käle vipat-käle yä na muïcati vallabham | 95
çélärjava-guëopetä sä svakéyä kathitä budhaiù ||148||

yathä—

kià tädeëa ëarinda-sehara-sihäléòhaggapädeëa me
kià vä me sasureëa väsava-mahä-siàhäsaëaddhäsiëä |
te desä giriëo a de vaëamahé saccea me vallahä
kosallätaëaassa jattha calaëe vandämi ëandämi a ||149||
(bäla-rämäyaëa 6.79)

[kià tätena narendra-çekhara-çikhäléòhägra-pädena me
kià vä me çvaçureëa väsava-mahä-siàhäsanädhyäsinä |
te deçä girayaç ca te vana-mahé sä caiva me vallabhäù
kausalyä-tanayasya yatra caraëau vande ca nandämi ca ||]

sä ca svéyä tridhä mugdhä madhyä prauòheti kathyate ||150|| 96

tatra mugdhä—

mugdhä nava-vayaù-kämä ratau vämä måduù krudhi |
yatate rata-ceñöäyäà güòhaà lajjä-manoharam ||151|| 97

kåtäparädhe dayite vékñate rudaté saté |
apriyaà vä priyaà väpi na kiïcid api bhäñate ||152|| 98

vayasä mugdhä, yathä mamaiva—
ullolitaà himakare niviòändhakäram
uttejitaà viñama-sädhaka-bäëa-yugmam |
unmajjitaà kanaka-koraka-yugmam
asyäm ulläsitä ca gagane tanu-véci-rekhä ||153||

nava-kämä, yathä mamaiva—
bälä prasädhana-vidhau nidadhäti cittaà
dattädarä pariëaye maëi-putrikäëäm |
älajjate nija-sakhé-jana-manda-häsair
älakñyate tad iha bhäva-navävatäraù ||154||

ratau vämatvaà, yathä mamaiva—
älokya hära-maëi-bimbitam ätma-käntam
äliìgatéti sahasä parivartamänä |
älambitä karatale parivepamänä
sä sambhramät sahacarém avalambate sma ||155||

mådu-kopatvaà, yathä mamaiva—

vyävåtti-kramaëodyame’pi padayoù pratyudgatau vartanaà
bhrübhedo’pi tad ékñaëa-vyasaninä vyasmäri me cakñuñä |
cäöüktäni karoti dagdha-rasanä rukñäkñre’py udyatä
sakhyaù kià karaväëi mäna-samaye saìghäta-bhedo mama ||156||

sa-vréòa-surata-prayatanaà, yathä—

autsukyena kåtatvarä sahabhuvä vyävartamänä hriyä
tais tair bandhu-vadhü-janasya vacanair nétäbhimukhyaà punaù |
dåñövägre varam ätta-sädhvasa-rasä gauré nave saìgame
saàrohat-pulakä hareëa hasatä çliñöä çiväyästu vaù ||157|| (ratnävalé 1.2)

krodhäd abhäñaëä rudaté, yathä mamaiva—

känte kåtägasi puraù parivartamäne
sakhyaà saroja-çaçinoù sahasä babhüva |
roñäkñaraà sudåçi vaktum apärayantyäm
indévara-dvayam aväpa tuñära-dhäräm ||158||

atha madhyä—

samäna-lajjä-madanä prodyat-täruëya-çäliné |
madhyä kämayate käntaà mohänta-surata-kñamä ||159|| 99

atha tulya-lajjä-smaratvaà, yathä mamaiva—

känte paçyati sänurägam abalä säcékaroty änanaà
tasmin käma-kaläpa-kuçale vyävåtta-vaktre kila |
paçyanté muhur antaraìga-madanaà doläyamänekñaëä
lajjä-manmatha-madhyagäpi nitaräà tasyäbhavat prétaye ||160||

prodyat-täruëya-çälitvaà, yathä mamaiva—

neträïcalena lalitä valitä ca dåñöiù
sakhyaà karoti jaghanaà pulinena säkam |
cakra-dvayena sadåçé kuca-kuòmalau ca nityä
vibhäti nitaräà madanasya lakñméù ||161||

mohänta-surata-kñamatvaà, yathä mamaiva—

äkérëa-gharma-jalam äkula-keça-päçam
ämélitäkñi-yugam ädåta-päravaçyam |
änanda-kandalitam astamitänya-bhävam
äçäsmahe kim api ceñöitam äyatäkñyäù ||162||

madhyä tridhä mäna-våtter dhérädhérobhayätmikä ||163||

tatra dhérä—

dhérä tu vakti vakroktyä sotpräsaà sägasaà priyam ||164|| 100

yathä mamaiva—

ko doño maëi-mälikä yadi bhavet kaëöhe na kià çaìkaro
dhatte bhüñaëam ardha-candram amalaà candre na kià kälimä |
tat sädhv eva kåtaà kåtaà bhaëitibhir naiväparäddhaà tvayä
bhägyaà drañöum anéçayaiva bhavataù käntäparäddhaà mayä ||165||

atha adhérä—

adhérä paruñair väkyaiù khedayed vallabhaà ruñä ||166|| 101ab

yathä mamaiva—

niùçaìkam ägatam avekñya kåtäparädhaà
käcin nitänta-paruñaà vinivåtta-vakträ |
kià prärthanäbhir adhikaà sukham edhi yähi
yähéti khinnam akarod asakåd bruväëä ||167||

atha dhérädhérä—

dhérädhéra tu vakroktyä sa-bäñpaà vadati priyam ||168|| 101cd

yathä mamaiva—

äçleñollasitäçayena dayitäpy ärdrä tvayä cumbitä
citrokti-çravaëotsukena kalitä tasyäà niçänäthatä |
tad yuktaà divasägame’tra jaòatä kärçyaà kalä-hénatä
räjann ity uditäçru-gadgada-padaà käcid bravéti priyam ||169||

atha pragalbhä—

sampürëa-yauvanonmattä pragalbhä rüòha-manmathä |
dayitäìge viléneva yatate rati-keliñu | 102
rata-prärambha-mätre’pi gacchaty änanda-mürcchatäm ||170|| 103ab

sampürëa-yauvanatvam, yäthä—

uttuìgau kuca-kumbhau rambhä-stambhopamänam üru-yugam |
tarale dåçau ca tasyäù såjatä dhäträ kim ähitaà sukåtam ||171||

rüòha-manmathä, yäthä mamaiva—

niùçväsollasad-unnata-stana-taöaà nirdañöa-bimbädharaà
nirmåñöäìga-vilepanaiç ca karaëaiç citre pravåtte rate |
käïcé-däma vibhinnam aìgada-yugaà bhagnaà tathäpi priyaà
samprotsähayati sma sä vidadhaté hastaà kvaëat-kaìkaëam ||172||

mäna-våtteù pragalbhäpi tridhä dhérädi-bhedataù ||173|| 103cd

tatra dhéra-pragalbhä—

udäste surate dhérä sävahitthä ca sädarä ||174|| 104ab

yathä—

na pratyudgamanaà karoti raçanä-vyäsaïjanädi-cchalän
nädatte nava-maïjarém ali-bhaya-vyäjena dattäm api |
datte darpaëam ädareëa na giraà rükñäkñaraà mäniné
cäturyäd vidadhäti mänam athavä vyaktékaroti priyä ||175||

atha adhéra-pragalbhä—

santarjya niñöhuraà roñäd adhérä täòayet priyam ||176|| 104cd

yathä mamaiva—

känte sägasi käcid antika-gate nirbhartsya roñäruëair
bhrübhaìgé-kuöilair apäìga-valanair älokamänä muhuù |
vadhvä mekhalayä sapatna-ramaëé-pädäbja-läkñäìkitaà
lélänélasaroruheëa niöilaà hanti sma roñäkulä ||177||

atha dhérädhéra-pragalbhä—

dhérädhéra-guëopetä dhérädhéreti kathyate ||178|| 105ab

yathä, mamaiva—

pratyäsédati sägasi priyatame sä sambhramäd utthitä
vaiyätyät purataù sthite sati punar mänävadhütäçayä |
rätrau kväsi na cet kvacin mäëimayé mälä kutas te vadety
uktvä mekhalayä hatena sahasäçliñöä sa-bäñpaà sthitä ||179||

dvedhä jyeñöhä kaniñöheti madhyä prauòhäpi tädåçé ||180|| 105cd

ubhe api, yathä—

ekaträsana-saìgate priyatame paçcäd upetyädaräd
ekasyä nayane nimélya vihita-kréòänubandha-cchalaù |
éñad-vakrima-kandharaù sa-pulakaù premollasan-mänasäm
antar-häsa-lasat-kapola-phalakäà dhürto'paräà cumbati ||181|| [amaru 19]

atretarasyäà paçyantyäm api sambhävanärhatayä pihita-locanäyä jyeñöhatvam | tatra samakñaà sambhävanänarhatvät cumbitäyäù kanéyastvam | evam itarad-udähäryam |

dhérädhérädi-bhedena madhyä-prauòhe tridhä tridhä |
jyeñöhä-kaniñöùä-bhedena täù pratyekaà dvidhä dvidhä | 106
mugdhä tv eka-vidhä caivaà sä trayodaçadhoditä ||182|| 107ab

atha parakéyä—

anyäpi dvividhä kanyä paroòhä ceti bhedataù ||183|| 107cd
tatra kanyä tv anüòhä syät sa-lajjä pitå-pälitä |
sakhé-keliñu visrabdhä präyo mugdhä-guëänvitä ||184|| 108

yathä—

täà näradaù käma-caraù kadäcit
kanyäà kila prekñya pituù samépe |
samädideçaika-vadhüà bhavitréà
premëä çarérärdha-haräà harasya ||185|| [ku.saà. 1.50]

pradhänam apradhänaà vä näöakädäv iyaà bhavet |
mälaté-mädhave lakñye mälaté-madayantike ||186|| 109

atha paroòhä—

paroòhä tu pareëoòhäpy anya-sambhoga-lälasä |
lakñyä kñudra-prabandhe sä sapta-çatyädike budhaiù ||187|| 110

yathä vä—

bhartä niçvasite’py asüyati mano-jighraù sapatné-janaù
çvaçrür iìgita-daivataà nayanayor éhäliho yätaraù |
tad düräd ayam aìjaliù kim amunä dåbhaìga-pätena te
vaidagdhé-racanä-prapaïca-rasika vyartho’yam atra çramaù ||188||

atha sämänyä—

sädhäraëa-stré gaëikä kalä-prägalbhya-dhärñöya-yuk ||189|| 111ab

yathä—

gäòhäliìgana-péòita-stana-taöaà svidyat-kapola-sthalaà
sandañöädhara-mukta-sétkåtam atibhrämyad-bhru-nåtyat-karam |
cäöu-präya-vaco-vicitra-bhaëitair yätai rutaiç cäìkitaà
veçyänäà dhåti-dhäma puñpa-dhanuñaù präpnoti dhanyo ratam ||190||
(çåìgära-tilake 1.127)

eñä syäd dvividhä raktä viraktä ceti bhedataù ||191|| 111cd

tatra raktä tu varëyä syäd aprädhänyena näöake |
agnimitrasya vijïeyä yathä räjïa irävaté ||192|| 112

pradhänam apradhänaà vä näöaketara-rüpake |
sä ced divyä näöake tu prädhänyenaiva varëyate ||193|| 113

yathä—

ä darçanät praviñöä sä me sura-loka-sundaré hådayam |
bäëena makara-ketoù kåta-märgam abandhya-pätena ||194|| (vikramo. 2.2)

viraktä tu prahasana-prabhåtiñv eva varëyate |
tasyä dhaurya-prabhåtayo guäñ tad-upayoginaù ||195|| 114

channa-kämän ratärthäjïän bäla-päñaëòa-ñaëòakän |
rakteva raïjayed ibhyän niùsvän mäträ viväsayet ||196|| 115

channa-kämäù çrotriyädayaù | ratärthä rati-sukha-prayojanäù | ajïä müòhäù | çeñäù prasiddhäù |

atra kecid ähuù—

gaëikäyä nänurägo guëavaty api näyake |
rasäbhäsa-prasaìgaù syäd araktäyäç ca varëane ||197||

ataç ca näöakädau tu varëyä sä na bhaved iti ||198|| 116ab

tathä cähuù [çå.ti. 1.62,64}—

sämänyä vanitä veçyä sä dravyaà param icchatä ||199||
guëa-héne ca na dveño nänurägo guëiny api |
çåìgäräbhäsa etäsu na çåìgäraù kadäcana ||200|| iti |

tan-mataà nänumanute dhémän çré-siàha-bhüpatiù | 116
bhävänubandhäbhäve ca näyikätva-parähateù ||201||

tasyäù prakaraëädau ca näyikätva-vidhänataù || 117
anäyikä-varëane tu rasäbhäsa-prasaìgataù ||202||

tathä prakaraëädénäm arasäçrayatägateù || 118
rasäçrayaà tu daçadhety ädi-çästra-virodhataù ||203||

tasmät sädhäraëa-stréëäà guëa-çälini näyake | 119
bhävänubandhaù syäd eva rudraöasyäpi bhäñaëät ||204|| 120ab

taträha rudraöaù—(çå.ti. 1.69)

érñyä kula-stréñu na näyakasya
niùçaìka-kelir na paräìganäsu |
veçyäsu caitad dvitayaà prarüòhaà
sarvasvam etäs tad aho smarasya ||205|| iti |

udättädi-bhidäà kecit sarväsäm api manvate | 120cd
täs tu präyeëa dåçyante sarvatra vyavahärataù ||206||

prathamaà proñita-patikä väska-sajjä tataç ca virahotkä | 121
atha khaëòitä matä syät kalahäntaritäbhisärikä caiva ||207||

kathitä ca vipralabdhä svädhéna-patis tathä cänyä | 122
çåìgära-kåtävasthäbhedät täç cäñöadhä bhinnäù ||208||

tatra proñita-patikä—

düra-deçaà gate känte bhavet proñita-bhartåkä | 123
asyäs tu jägaraù kärçyaà nimittädi-vilokanam ||209||

mälinyam anavasthänaà präyaù çayyä-niveñaëam | 124
jäòya-cintä-prabhåtayo vikriyäù kathitä budhaiù ||210|| 125ab

yathä mama—

düre tiñöhati so’dhunä priyatamaù präpto vasantodayaù
kañöaà kokila-küjitäni sahasä jätäni dambholayaù |
aìgäny apy avaçäni yänti tanutäà yätéva me cetanä
hä kañöaà mama duñkåtasya mahimä candro’pi caëòäyate ||211||

atha väsaka-sajjikä—

bharatädayair abhidadhe stréëäm väras tu väsakaù | 125cd
svaväsaka-vaçät känte sameñyati gåhäntaram ||212||

sajjé-karoti cätmänaà yä sä väsaka-sajjikä | 126
asyäs tu ceñöäù samparka-manoratha-vicintanam ||213||

sakhé-vinodo hål-lekho muhur düti-nirékñaëam | 127
priyäbhigamana-märgäbhivékñaëa-pramukhä matäù ||214|| 128ab

yatha mamaiva—

kelé-gåhaà gamita-çayanaà bhüñitaà cätma-dehaà
darçaà darçaà dayita-padavéà sädaraà vékñamäëä |
käma-kréòäà manasi vividhäà bhäviné kalpayanté
säraìgäkñé raëa-raëikayä niùçvasanté samäste ||215||

atha virahotkaëöhitä—

anägasi priyatame cirayaty utsukä tu yä | 128
virahotkaëöhitä bhäva-vedibhiù sä saméritä ||216||

asyäs tu ceñöä håt-täpo vepathuç cäìga-sädanam | 129
aratir bäñpa-mokñaç ca svävasthä-kathanädayaù ||217|| 130ab

yathä mamaiva—

cirayati manaù-känte käntä nirägasi sotsukä
madhu malayajaà mäkandaà vä nirékñitum akñamä |
galita-palitaà no jänéte karäd api kaìkaëaà
parabhåta-rutaà çrutvä bäñpaà vimuïcati vepate ||218||

atha khaëòitä—

ullaìghya samayaà yasyäù preyän anyopabhogavän | 130cd
bhoga-lakñmäïcitaù prätar ägacchet sä hi khaëòitä ||219||

asyäs tu cintä niùçväsas tüñëéà-bhävo’çru-mocanam | 131
kheda-bhränty-asphuöäläpä ity ädyä vikriyä matäù ||220||

yathä mamaiva—

prabhäte präëeçaà nava-madana-mudräìkita-tanuà
vadhür dåñövä roñät kim api kuöilaà jalpati muhuù |
muhur dhatte cintäà muhur api paribhrämyati muhur
vidhatte niùçväsaà muhur api ca bäñpaà visåjati ||221||

atha kalahäntaritä—

yä sakhénäà puraù päda-patitaà vallabhaà ruñä | 132
nirasya paçcät tapati kalahäntaritä hi sä ||222||

asyäs tu bhränti-saàläpau moho niùçvasitaà jvaraù | 133
muhuù praläpa ity ädyä iñöäç ceñöä manéñibhiù ||223||

yathä mamaiva—

niùçaìkä nitaräà nirasya dayitaà pädänataà preyasé
kopenädya kåtaà mayä kim idam ity ärtä sakhéà jalpati |
sodvegaà bhramati kñipaty anudiçaà dåñöià viloläkuläà
ramyaà dveñöi muhur muhuù pralapati çväsädhikaà mürcchati ||224||

atha abhisärikä (svéyä)—

madanänala-santaptä yäbhisärayati priyam | 134
jyotsnä-tämasviné yäna-yogyämbara-vibhüñaëä ||225||

svayaà väbhisared yä tu sä bhaved abhisärikä | 135
asyäù santäpa-cintädyä vikriyäs tu yathocitam ||226||

käntäbhisaraëae svéyä lajjänäçädi-çaìkayä | 136
vyäghra-huìkära-santrasta-måga-çäva-vilocanä ||227||

nélyädi-rakta-vasana-racitäìgävaguëöhanä | 137
sväìge vilénävayavä niùçabdaà päda-cäriëé ||228||

susnigdhaika-sakhé-mätra-yuktä yäti samutsukä | 138
måñä priye tu nidräëe pärçve tiñöhati niçcalä ||229||

garvätireka-nibhåtä çétaiù srag-däma-candanaiù | 139
bhävajïä bodhayaty enaà tad-bhävävekñaëotsukä ||230||

yathä—

tamaù-savarëaà vidadhe vibhüñaëaà
ninäda-doñeëa nunoda nüpuram |
pratékñituà na sphuöa-candrikä-bhayäd
iyeña dütém abhisärikä-janaù ||231||

yathä vä—

mallikä-mäla-bhäriëyaù
sarväìgéëärdra-candanäù |
kñaumavatyo na lakñyante
jyotsnäyäm abhisärikä ||232|| (kävyädarça 2.213)

(anyäìganäbhisärikä—kanyakä)
svéyävat kanyakä jïeyä käntäbhisaraëa-krame ||233|| 140

(veçyäbhisärikä)

veçyäbhisärikä tv eti håñöä vaiçika-näyakam |
ävirbhüta-smita-mukhé mada-ghürëita-locanä ||234|| 141

anuliptäkhiläìgé ca viciträbharaëänvitä |
snehäìkurita-romäïca-sphuöébhüta-manobhavä ||235|| 142

saàveñöitä parijanair bhogopakaraëänvitaiù |
raçanäräva-mädhurya-dépitänaìga-vaibhavä ||236|| 143

caraëämbuja-saàlagna-maëi-maïjéra-maïjulä |
eñä ca mådu-saàsparçaiù keça-kaëòüyanädibhiù | 144
prabodhayati tad-bodhe praëayät kupitekñaëä ||237||

yathä mama—

mäsi madhau candrätapa-dhavaläyäà niçi sakhé-janäläpaiù |
madanäturäbhisarati praëayavaté yaà sa eva khalu dhanyaù ||238||

atha preñyäbhisärikä—

bähu-vikñepa-lulita-srasta-dhammilla-mallikä | 145
calita-bhrü-vikärädi-viläsa-lalitekñaëä ||239||

maireyäviratäsväda-mada-skhalita-jalpitä | 146
preñyäbhiyäti dayitaà ceöébhiù saha garvitä ||240||

priyaà kaìkaëa-nikväëa-maïju-vyajana-véjanaiù | 147
vibodhya nirbhartsayati näsäbhaìga-puraùsaram ||241||

yathä—

srasta-srak-kabaré-bharaà salalita-bhrüval-lihälämadä-
vyaktäläpam itas tataù pratipadaà vikñipta-bähälatä |
sotkaëöhaà dayitäbhisåtya çayitaà käntaà kvaëat-kaìkaëa-
kväëena pratibodhya bhartsayati yaà dhanyaù sa ekaù pumän ||242||

atha vipralabdhä—

kåtvä saìketam apräpte daiväd vyathitä tu yä | 148
vipralabdheti sä proktä budhair asyäs tu vikriyä |
nirveda-cintä-khedäçru-mürcchä-niùçvasanädayaù ||243|| 149

yathä mamaiva—

candra-bimbam udayädrim ägataà
paçya tena sakhi vaïcitä vayam |
atra kià nija-gåhaà nayasva mäà
tatra vä kim iti vivyathe vadhüù ||244||

atha svädhéna-bhartåkä—

sväyattäsanna-patikä håñöä svädhéna-vallabhä |
asyäs tu ceñöäù kathitäù smara-püjä-mahotsavaù | 150
vana-keli-jala-kréòä-kusumäpacayädayaù ||245||

yathä mamaiva—

salélaà dhammille dara-hasita-kahlära-racanäà
kapole sotkampaà måga-mada-mayaà patra-tilakam |
kucäbhoge kurvan lalita-makaréà kuìkuma-mayéà
yuvä dhanyaù so’yaà madayati ca nityaà priyatamäm ||246||

uttamä madhyamä nécety evaà sarväù striyas tridhä ||247|| 151

tatrottamä—

abhijätair bhoga-tåptair guëibhir yä ca kämyate |
gåhëäti käraëe kopam anunétä prasédati ||248|| 152

vidadhaty apriyaà patyau svayam äcarati priyam |
vallabhe säparädhe’pi tüñëéà tiñöhati sottamä ||249|| 153

atha madhyamä—

puàsaù svayaà kämayate kämyate yä ca tair vadhüù |
sakrodhe krudhyati muhuù sänåte’nåta-vädiné ||250|| 154

säpakäre’pakartré syät snigdhe snihyati vallabhe |
evam ädi-guëopetä madhyamä sä prakértitä ||251|| 155

atha nécä—

akasmät kupyati ruñaà prärthitäpi na muïcati |
surüpaà vä kurüpaà vä guëavantam athäguëam ||252|| 156

sthaviraà taruëaà väpi yä vä kämayate muhuù |
érñyä-kopa-vivädeñu niyatä sädhamä småtä ||253|| 157

äsäm udäharaëäni lokata evävagantavyäni |

svéyä trayodaça-vidhä vividhä ca varäìganä |
vaiçikaivaà ñoòaçadhä täç cävasthäbhir añöabhiù ||254|| 158

ekaikam añöadhä täsäm uttamädi-prabhedataù |
traividhyam evaà sa-caturaçétis triçaté bhavet ||255|| 159

avasthä-trayam eveti kecid ähuù para-striyäù ||256||

yathä—

try-avasthaiva para-stré syät prathamaà virahonmanäù |
tato ‘bhisärikä bhütväbhisaranté vrajet svayaà ||257||

saìketäc cet paribhrañöä vipralabdhä bhavet punaù |
parädhéna-patitvena nänyävasthätra saìgatä ||258|| iti | (bhäva-prakäça)

atha näyikä-sahäyäù—

äsäà dütyaù sakhé ceöé liìginé prativeçiné | 160

dhätreyé çilpakäré ca kumäré kathiné tathä |
kärur vipraçnikä ceti netå-mitra-guëänvitäù ||259|| 161

liìginé paëòita-kauçikyädiù | prativeçiné samépa-gåha-vartiné | çilpa-käré véëä-vädanädi-nipuëä | kärü rajakyädiù | vipraçnikä daivajïä | çeñäù prasiddhäù | itara-rasälambanänäm anati-nirüpaëéyatayä påthak-prakaraëärambhasyänupayogät tat-tad-rasa-prasaìga eva nirüpaëaà kariñyämaù ||

iti näyikä-prakaraëam ||

atha çåìgärasyoddépana-vibhävaù—

uddépanaà caturdhä syäd älambana-samäçrayam |
guëa-ceñöälaìkåtayas taöasthäç ceti bhedataù ||260|| 162

tatra guëäù—

yauvanaà rüpa-lävaëye saundaryam abhirüpatä |
märdavaà saukumäryaà cety älambana-gatä guëäù ||261|| 163

tatra yauvanam—

sarväsäm api näréëäà yauvanaà tu caturvidham |
pratiyauvanam etäsäà ceñöitäni påthak påthak ||262|| 164

tatra prathama-yauvanam—

éñac-capala-neträntaà smara-smera-mukhämbujam |
sa-garva-jarajogaëòam asamagräruëädharam ||263|| 165

lävaëyodbheda-ramyäìgaà vilasad-bhäva-saurabham |
unmélitäìkura-kucam asphuöäìgaka-sandhikam ||264|| 166

prathamaà yauvanaà tatra vartamänä mågekñaëä |
apekñate mådu-sparçaà sahate noddhatäà ratim ||265|| 167

sakhé-keli-ratä sväìga-saàskära-kalitädarä |
na kopa-harñau bhajate sapatné-darçanädiñu | 168
nätirajyati käntasya saìgame kià tu lajjate ||266||

yathä—

vistäré stana-bhära eña gamito na svocitäm unnatià
rekhodbhäsi tathä vali-trayam idaà na spañöa-nimnottam |
madhye’syä åju-räyatärdha-kapiçä romävalé dåçyate
ramyaà yauvana-çaiçava-vyatikaronmiçraà vayo vartate ||267||

(daçarüpakävaloke’pi uddhåtam idam)

asyäç ceñöä, yathä mamaiva—
ävirbhavat-prathama-darçana-sädhvasäni
sävajïam ädåta-sakhé-jana-jalpitäni |
sa-vyäja-kopa-madhuräëi gireù sutäyä
vaù päntu nütana-samägama-ceñöitäni ||268||

atha dvitéya-yauvanam—

stanau pénau tanur madhyaù päëipädasya raktimä | 169

ürü karikaräkäräv aìgaà vyaktäìga-sandhikam |
nitambo vipulo näbhir gabhérä jaghanaà ghanam ||269|| 170

vyaktä romävalé snaigdhyam aìga-keçaradäkñiñu |
dvitéya-yauvane tena kalitä väma-locanä ||270|| 171

sakhéñu sväçayajïäsu snigdhä präyeëa mäniné |
na prasédaty anunaye sapatnéñv abhyasüyiné ||271|| 172

näparädhän viñahate praëayerñyäkañäyitä |
rati-keliñv anibhåtä ceñöate garvitä rahaù ||272|| 173

yathä—

tanvé çyämä çikharé-daçanä pakva-bimbädharauñöhé
madhye kñämä cakita-hariëé-prekñaëä nimna-näbhiù |
çroëé-bhäräd alasa-gamanä stoka-namrä stanäbhyäà
yä tatra syäd yuvaté-viñaye såñöir ädyaiva dhätuù ||273|| [me.dü. 2.22]

atha tåtéya-yauvanam—

asnigdhatä nayanayor gaëòayor mläna-käntitä |
vicchäyatä khara-sparço’py aìgänäà çlathatä manäk ||274|| 174

adhare masåëo rägas tåtéye yauvane bhavet |
tatra stréëäm iyaà ceñöä rati-tantra-vidagdhatä ||275|| 175

vallabhasyäparityägas tadäkarñaëa-kauçalam |
anädaro’parädheñu sapatnéñv apy amatsaraù ||276|| 176

yathä änanda-koça-prahasane—

vaktraiù prayatna-vikacair valibhaiç ca gaëòair
madhyaiç ca mäàsalataraiù çithilair urojaiù |
ghaëöä-pathe ratipater api nünam etä
våntaçlathäni kusumäni viòambayanti ||277||

atha caturtha-yauvanam—

jarjaratvaà stana-çroëi-gaëòoru-jaghanädiñu |
nirmäàsatä ca bhavati caturthe yauvane striyäù ||278|| 177

tatra ceñöä rati-vidhäv anutsäho’samarthatä |
sapatnéñv änukülyaà ca käntenäviraha-sthitiù ||279|| 178

yathä änanda-koça-prahasane—

kñämaiç ca gaëòa-phalakair viralaiç ca dantair
lambaiù kucair gata-kathä-pracuraiù prasaìgaiù |
aìgair ayatna-çithilaiç ca kadäpy asevyä
bhartuù paëän abhilañanty ahahälasäìgyaù ||280||

tatra çåìgära-yogyatvaà sarasähläda-käraëam |
ädya-dvitéyayor eva na tåtéya-caturthayoù ||281|| 179

atha rüpam—

aìgäny abhüñitäny eva prakñepädyair vibhüñaëaiù |
yena bhüñitavad bhäti tad rüpam iti kathyate ||282|| 180

yathä—

sthätuà vimuktäbharaëä vimälyä
bhüyo’sahä bhüñayituà çaréram |
agäd bahiù käcid udära-rüpä
yäà vékñya lajjäà dadhire sabhüñäù ||283||

atha lävaëyam—

muktäphaleñu chäyäyäs taralatvam iväntarä |
pratibhäti yad aìgeñu lävaëyaà tad ihocyate ||284|| 181

yathä—

aìgeñu sphaöikädarça-darçanéyeñu jåmbhate |
amalä komalä käntir jyotsneva pratibimbitä ||285||

atha saundaryam—

aìga-pratyängakänäà yaù sanniveço yathocitam |
susliñöa-sandhi-bandhaù syät tat saundaryam itéryate ||286|| 182

yathä—

dérghäkñaà çarad-indu-känti-vadanaà bähü natävaàsayoù
saìkñiptaà niviòonnata-stanam uraù pärçve pramåñöe iva |
madhyaù päëim ito nitambi jaghanaà pädävarälaìgulé
chando nartayitur yathaiva manasi çliñöaà tathäsyä vapuù ||287||

(mälavikägni-mitram 2.3)

atha abhirüpatä—

yadätméya-guëotkarñair vastv anyan nikaöa-sthitam |
särüpyaà nayati präjïair äbhirüpyaà tad ucyate ||288|| 183

yathä—

eko’pi traya iva bhäti kanduko’yaà
käntäyäù karatala-räga-rakta-raktaù |
bhümau tac-caraëa-nakhäàçu-gaura-gauraù
khasthaù san nayana-maréci-néla-nélaù ||289|| (bhoja-caritre 298)

atha märdavam—

spåñöaà yaträìgam aspåñöam iva syän märdavaà hi tat ||290|| 184ab

yathä—

yäbhyäà duküläntara-lakñitäbhyäà
visraàsate snaigdhya-guëena dåñöiù |
nirmäëa-käle’pi tatas tad-ürvoù
saàsparça-çaìkä na vidheù karäbhyäm ||291||

atra amürtäpi dåñöir visraàsate | mürtau karau kim uteti çlakñëatvätiçaya-kathanän märdavam |

atha saukumäryam—

yä sparçäsahatäìgeñu komalasyäpi vastunaù | 184cd
tat saukumäryaà tredhä syän mukhya-madhyädhama-kramät ||292||

atha uttama-saukumäryam—

aìgaà puñpädi-saàsparçäsahaà yena tad uttamam ||293|| 185

yathä—

mahärha-çayyä-parivartana-cyutaiù
svakeça-puñpair api yä sma düyate |
açeta sä bähu-latopadhäyiné
niñeduñé sthaëòila eva kevale ||294|| [ku.saà. 5.12]

atra yadyapy uttarärdhe sthaëòila-sparça-sahatvam uktam | tathäpi sthirägrahasyaiva manasaù kleça-sahiñëutvaà pratéyate na punaù çarérasyety atrottama-saukumäryam upapadyate |

atha madhyama-saukumäryam—

na saheta kara-sparçaà yenäìgaà madhyamaà hi tat ||295|| 186ab

yathä—

läkñäà vidhätum avalambita-mätram eva
sakhyäù kareëa taruëämbuja-komalena |
kasyäçcid agra-padam äçu babhüva raktaà
läkñä-rasaù punar abhün na tu bhüñaëäya ||296||

(utprekñä-vallabhasyeti sükti-muktävaliù)

atha adhama-saukumäryam—

yenäìgamätapädénäm asahaà tad ihädhamam ||297|| 186

yathä—

ämodam ämodanam ädadhänaà
niléna-nélälaka-caïcarékam |
kñaëena padmä-mukha-padmam äsét
tviñä raveù komalayäpi tämram ||298||

tac-ceñöä lélä-viläsädayaù | te’py anubhäva-prakaraëe vakñyante |

atha alaìkåtiù—

caturdhälaìkåtir väso-bhüñä-mälyänulepanaiù ||299|| 187ab

tatra vasträlaìkäro, yathä—

kñéroda-veleva saphena-puïjä
paryäpta-candreva çarat-triyämä |
navaà nava-kñauma-niväsiné sä
bhüyo babhau darpaëam ädadhänä ||300|| [ku.saà. 7.26]

bhüñälaìkäro, yathä—

sä sambhavadbhiù kusumair lateva
jyotirbhir udyadbhir iva triyämä |
sarid vihaìgair iva léyamänair
ämucyamänäbharaëä cakäçe ||301|| [ku.saà. 7.27]

mälyänulepanälaìkäro, yathä—

älolair anuméyate madhukaraiù keçeñu mälya-grahaù
käntiù käpi kapolayoù prathayate tämbülam antargatam |
aìgänäm anubhüyate parimalair älepana-prakriyä
veñaù ko’pi vidagdha eña sudåçaù süte sukhaà cakñuñoù ||302||

atha taöasthäù—

taöasthäç candrikä dhärä-gåha-candrodayäv api | 187

kokiläläpam äkanda-manda-märuta-ñaö-padäù |
latä-maëòapa-bhügeha-dérghikä-jala-däraväù ||303|| 188

präsäda-garbha-saìgéta-kréòädri-sarid-ädayaù |
evam ühyä yathä kälam upabhogopayoginaù ||304|| 189

tatra candrikäya uddépanatvam, yathä—

duräsade candrikayä sakhé-gaëai-
rlatäli-kuïje lalitä nigühitä |
cakora-caïcu-cyuta-kaumudé-kaëaà
kuto’pi dåñövä bhajati sma mürcchanäm ||305||

dhärä-gåhasya, yathä—

sä candrakäntäm api candra-känta-
vedém adhiñöhätum apärayanté |
dhärä-gåhaà präpya tad apy anaìga-
ghoräsidhärä-gåham anvamaàsta ||306||

candrodayasya, yathä—

candra-bimbam udayädrim ägataà
paçya tena sakhi vaïcitä vayam |
atra kià nija-gåhaà nayasva mäà
tatra vä kim iti vivyathe vadhüù ||307||

kokiläläpasya, yathä—

cütäìkuräsväda-kañäya-kaëöhaù
puàskokilo yan madhuraà cuküja |
manasviné-mäna-vighäta-dakñaà
tad eva jätaà vacanaà smarasya ||308|| [ku.saà. 3.32]

mäkandasya, yathä—

cira-lälita eña bäla-cütaù
svakarävarjita-kumbha-väri-sekaiù |
kusumäyudha-säyakän prasüte
payasä pannaga-vardhanà tad etat ||309||

mäkanda ity açokädénäm upalakñaëam |

manda-märutasya, yathä—

bhåçaà nipéto bujagäìganäbhir
vinirgatas tad-garalena säkam |
tad anyathä cet katham akñiëot täm
adakñiëo dakñiëa-mätariçvä ||310||

ñaöpada-svanasya, yathä—

madhuvratänäà mada-mantharäëäà
mantrair apürvair iva maïjunädaiù |
madhuçriyo mänavaté-janänäà
mäna-grahoccäöanam äcaranti ||311||

latä-maëòapasya, yathä—

eñä pügavané praphulla-kusumä paryanta-cüta-drumä
tan-madhye’pi sarovaraà nidhuvanäntänanda-mandänilam |
tat-tére kadalé-gåhaà vilasitaà tasyäntare mallikä-
vallé-maëòapam atra sä sunayanä tvan-märgam avekñate ||312||

bhügehasya, yathä—

kälägarüdgära-sugandhi-gandha-
dhüpädhiväsäçraya-bhü-gåheñu |
na tatrasur mägha-saméraëebhyaù
çyämäkucoñmäçrayiëaù pumäàsaù ||313||

dérghikäyä, yathä—

etasmin mada-kala-mallikäkña-pakña-
vyädhüta-sphurad-uru-daëòa-puëòarékäù |
bäñpämbhaù paripatanodgamäntaräle
dåçantäm avirahita-çriyo vibhägäù ||314|| (mälaté-mädhava 9.14)

jaladäravasya, yathä—

manasvinénäà manaso’pi mänas
tathäpanéto ghana-garjitena |
yathopagüòhäù prathitägaso’pi
kñaëaà vidagdhäù kupitä iväsan ||315||

atra jaladärava-grahaëaà vidyud-ädénäm apy upalakñaëam | vidyuto, yathä—

varñäsu täsu kñaëa-ruk-prakäçä-
dgopäìganä mädhavam äliliìga |
vidyuc ca sä vékñya tad-aìga-çobhäà
hréëeva türëaà jaladaà jagähe ||316||

präsäda-garbhasya, yathä—

gopänasé-saàçrita-barhiëeñu
kapota-pälé-stha-kapotakeñu |
präsäda-garbheñu rasädvitéyo
reme payodänila-durgameñu ||317||

saìgétasya, yathä—

mädhavo madhura-mädhavé-latä-
maëòape paöu-raöan-madhuvrate |
saàjagau çravaëa-cäru gopikä-
mäna-ména-vaòiçena veëunä ||318||

kréòädrer, yathä—

nécair äkhyaà girim adhivases tatra viçräma-hetos
tvat-samparkät pulakitam iva prauòha-puñpaiù kadambaiù |
yaù puëya-stré-rati-parimalodgäribhir nägaräëäm
uddämäni prathayati çilä-veçmabhir yauvanäni ||319|| [me.dü. 1.26]

sarito, yathä—

athormi-mälonmada-räja-haàse
rodho-latä-puñpa-vahe sarayväù |
vihartum icchä vanitä-sakhasya
tasyämbhasi gréñma-sukhe babhüva ||320|| (ra.vaà. 16.54)

ity ädy anyad apy udähäryam |

--o)0(o--

athänubhäväù—

älambana-gatäç ceñöä anubhävä vivakñitäù |
bhävaà manogataà säkñät sva-hetuà vyaïjayanti ye |
te’nubhävä iti khyätä bhrü-kñepa-smitädayaù ||321|| 190

te caturdhä citta-gätra-väg-buddhyärambha-sambhaväù |
tatra ca bhävo hävo helä çobhä känti-dépté ca ||322|| 191

prägalbhyaà mädhuryaà dhairyaudäryaà ca cittajä bhäväù |
nirvikärasya cittasya bhävaù syäd ädi-vikriyä ||323|| 192

tatra bhävaù, tathoktaà hi präktanair api—

cittasyävikåtiù sattvaà vikåteù käraëe sati |
taträdyä vikriyä bhävo béjasyädi-vikäravat ||324|| iti |

(from Çäradatanaya’s Bhäva-prakäça)

bhävo, yathä mamaiva—

bälä prasädhana-vidhau nidadhäti cittaà
dattädarä pariëaye maëi-putrikäëäm |
sä çaìkate nija-sakhé-jana-manda-häsair
älakñyate tad iha bhävanavävatäraù ||325|| (above 1.154)

atra pürvaà çaiçavena rasänabhijïasya cittasya prasädhana-vidhitsä-päïcälikä-pariëayädara-sakhé-jana-häsa-çaìkädénäà tat-prathamam eva sambhütatväd bhävaù |

atha hävaù—

grévä-recaka-saàyukto bhrü-neträdi-viläsa-kåt |
bhäva éñat-prakäço yaù sa häva iti kathyate ||326|| 193

yathä—

dhätré-vacobhir dhvani-marma-garbhaiù
kñaëaà saroña-smita-mätta-lajjä |
päïcälikä-dvandvam ayojayat sä
sambandhiné svasya sakhé-janasya ||327||

atra citta-vikäräëäà roña-harña-lajjädénäà
kuöilekñaëa-smita-natänanatvädibhir éñat-prakäçanäd ayaà hävaù |

atha helä—

nänä-vikäraiù suvyaktaù çåìgäräkåti-sücakaiù |
häva eva bhaved dhelä lalitäbhinayätmikä ||328|| 194

yathä—

vivåëvaté çaila-sutä bhävam aìgaiù
sphurad bäla-kadamba-kalpaiù |
säcékåtä cärutareëa tasthau
mukhena paryasta-vilocanena ||329|| [ku.saà. 3.68]

atra romäïca-mukha-säcékaraëa-paryasta-vilocanatvädi-vikäraiç
citta-vyäpärasyätiprakäçatvena helä |

tatra çobhä—-

sä çobhä rüpa-bhogädyair yat syäd aìga-vibhüñaëam ||330|| 195ab

yathä—

açithila-parirambhäd ardha-çiñöäìga-rägäm
avirata-rata-vegäd aàsa-lamboru-cülém |
uñas i çayana-gehäd uccalantéà skhalantéà
kara-tala-dhåta-névéà kätaräkñéà bhajämaù ||331||

atha käntiù--

çobhaiva käntir äkhyätä manmathäpyäyanojjvalä ||332|| 195cd

yathä—

uttiñöhantyä ratänte bharam uragapatau päëinaikena kåtvä
dhåtvä cänyena väsaù çithilita-kavaré-bhäram aàse vahantyäù |
bhüyas tat-käla-känti-dviguëita-surata-prétinä çauriëä vaù
çayyäm äliìgya nétaà vapur alasa-lasad-bähu lakñmyäù punätu ||333||
(veëé-saàhära 1.3)

atra pürva-ratänta-janitäyä vapuù-känter
uttara-ratärambha-hetutvän manmathäpyäyakatvam |

atha déptiù--

käntir eva vayo-bhoga-deça-käla-guëädibhiù |
uddépitätivistäraà yätä ced déptir ucyate ||334|| 196

yathä—

yatra stréëäà priyatama-bhujocchväsitäliìgitänäm
aìga-glänià surata-janitäà tantu-jälävalambäù |
tvat-saàrodhäpagama-viçadaç candra-pädair niçéthe
vyälumpanti sphuöa-jala-lava-syandinaç candra-käntäù ||335|| [meghadüta 2.9]

atra priyatamäliìgana-saudha-jyotsnädi-guëaiù surata-gläni-vyälopanäd uttara-suratotsäha-rüpä déptiù pratéyate |

atha prägalbhyam—-

niùçaìkatvaà prayogeñu prägalbhyaà parikértyate ||336|| 197ab

çiñyatäà nidhuvanopadeçinaù
çaìkarasya rahasi prapannayä |
çikñitaà yuvati-naipuëaà tayä
yat tad eva guru-dakñiëé-kåtam ||337|| [ku.saà. 8.17]

atra guru-dakñiëé-kåtam ity anena pratikaraëa-rüpaà prägalbhyaà pratéyate |

atha mädhuryam—-

mädhuryaà näma ceñöänäà sarvävasthäsu märdavam ||338|| 197cd

yathä—

vämaà sandhi-stimita-valayaà nyasya hastaà nitambe
kåtvä çyämäviöapa-sadåçaà srasta-muktaà dvitéyam |
pädäìguñöhälulita-kusume kuööime pätitäkñaà
nåttäd asyäù sthitam atitaräà käntam åjväyatärdham ||339||
(mälavikägni-mitram 2.6)

atra pädäìguñöhena kusuma-lolanädi-kriyäëäà nåttänta-pariçräntäv api cärutvän mädhuryam |

atha dhairyam—

sthirä cittonnatir yä tu tad dhairyam iti saàjïitam ||340|| 198ab

yathä—

atha viçvätmane gauré sandideça mithaù sakhém |
dätä me bhütbhåtäà näthaù pramäëékriyatäm iti ||341|| [ku.sam. 6.1]

atha audäryam—

audäryaà vinayaà prähuù sarvävasthänugaà budhäù ||342|| 198cd

yathä—

kalyäëa-buddher athavä taväyaà
na käma-cäro mayi çaìkanéyaù |
mamaiva janmäntara-pätakänäà
vipäka-visphürjathur aprasahyaù ||343|| (ra.vaà. 14.62)

atränaparädhe’pi niñkäsayato rämasyänupälambhät sétäyä audäryaà pratéyate | sarvävasthä-samatväviditeìgitäkäratva-rüpayor lakñaëayoç citta-dhairya eväntarbhütatvät bhoja-räja-lakñitau sthairya-gämbhérya-rüpäv anyau dvau cittärambhau cäsmad-ukte dhairya eväntarbhütäv iti daçaiva cittärambhäù |

atha gäträrambhäù—

lélä viläso vicchittir vibhramaù kilakiïcitam |
moööäyitaà kuööamitaà bibboko lalitaà tathä | 199
vihåtaà ceti vijïeyä yoñitäà daça gätrajäù ||344||

tatra lélä—

priyänukaraëaà yat tu madhuräläpa-pürvakaiù | 200
ceñöitair gatibhir vä syät sä léleti nigadyate ||345||

yathä—

duñöa-käliya tiñöhädya kåñëo’ham iti cäparä |
bähum äsphoöya kåñëasya lélä-sarvasvam ädade ||346|| [vi.pu. 5.13.27]

atha viläsaù—

priya-sampräpti-samaye bhrü-netränana-karmaëäm | 201
tätkäliko viçeño yaù sa viläsa itéritaù ||347||

yathä—

bälä sakhé-tanu-latäntaritä bhavantam
älokya mugdha-madhurair alasair apäìgaiù |
siàha-kñamä-ramaëa cittaja-mohanästrair
lakñmér abhitti-likhiteva ciraà samäste ||348||

atha vicchittiù—

äkalpa-kalpanälpäpi vicchittir atikänti-kåt ||349|| 202

yathä—

älolair avagamyate madhukaraiù keçeñu mälya-grahaù
käntiù käpi kapolayoù prathayate tämbülam antargatam |
aìgänäm anuméyate parimalair älepana-prakriyä
veñaù ko’pi vidagdha eña sudåçaù süte sukhaà cakñuñoù ||350||

atha vibhramaù—

priyä-gamana-veläyäà madanäveça-sambhramät |
vibhramo’ìgada-härädi-bhüñä-sthäna-viparyayaù ||351|| 203

yathä—

cakära käcit sita-candanäìke
käïcé-kaläpaà stana-bhära-yugme |
priyaà prati preñita-dåñöir anyä
nitamba-bimbe ca babandha häram ||352||

atha kilakiïcitam—

çoka-roñäçru-harñädeù saìkaraù kila-kiïcitam ||353|| 204ab

yathä—

dattaà çrutaà dyüta-paëaà sakhébhyo
vivakñati preyasi kuïcita-bhrüù |
kaëöhaà karäbhyäm avalambya tasya
mukhaà pidhatte sma kapolakena ||354||

yathä vä—

rati-kréòä-dyüte katham api samäsädya samayaà
mayä labdhe tasyäù kvaëita-kala-kaëöhärdham adhare |
kåta-bhrü-bhaìgäsau prakaöita-vilakñärdha-rudita-
smita-krodhodbhräntaà punar api vidadhyän mayi mukham ||355||
(dhanikasya avalokaù to da.rü. 2.39)

atha moööäyitam—

sväbhiläña-prakaöam moööäyitam itéritam ||356|| 204

yathä mamaiva—

äkarëya karëa-yugalaika-rasäyanäni
tanvyä priyasya gaditäni sakhé-kathäsu |
älola-kaìkaëa-jhaëatkaraëäbhirämam
ävellite bhuja-late lalitäìga-bhaìgam ||357||

atha kuööamitam—

keçädharädi-grahaëe modamäne’pi mänase |
duùkhiteva bahiù kupyed yatra kuööamitaà hi tat ||358|| 205

yathä--

päëi-pallava-vidhünanam antaù-
çétkåtäni nayanärdha-nimeñäù |
yoñitäà rahasi gadgada-väcäm
astratäm upayayur madanasya ||359|| [kiräöa 9.50]

atra rahaséti sämänya-sücitänäà keçädhara-grahaëädénäà kärya-bhütaiù päëi-pallava-vidhünana-sétkåtädibhir bahir eva kopasya pratéyamänatvät kuööamitam |

atha bibbokaù—

iñöe’py anädaro garvän mänäd bibboka éritaù ||360|| 206ab

garväd, yathä—

puàsänunétä çata-säma-vädair
garvän niréheva cucumba käcit |
arthänabhéñöän api väma-çéläù
striyaù parärthän iva kalpayanti ||361||

mänäd, yathä—

nirvibhujya daçana-cchadaà tato
väci bhartur avadhéraëä-parä |
çaila-räja-tanayä samépagäm
älaläpi vijayäm ahetukam ||362|| [ku.saà. 8.49]

atra sandhyä-nimittaà mänäd anädareëa bibbokaù |

atha lalitam—

vinyäsa-bhaìgi-raìgänäà bhrü-viläsa-manoharäù || 206
sukumärä bhaved yatra lalitaà tad-udéritam ||363||

yathä—

caraëa-kamala-käntyä dehalém arcayanté
kanaka-maya-kaväöaà päëinä kampayanté |
kuvalaya-mayam akñëä toraëaà pürayanté
varatanur iyam äste mandirasyeva lakñméù ||364||

atha vihåtam—

érñyayä mäna-lajjäbhyäà na dattaà yogyam uttaram | 207
kriyayä vyajyate yatra vihåtaà tad udéritam ||365||

érñyayä, yathä—

tathägatäyäà parihäsa-pürvaà
sakhyäà sakhé vetra-bhåd äbabhäñe |
ärye vrajävo’nyata ity athainäà
vadhür asüyäkuöilaà dadarça ||366||

atra na vrajäva ity uttaram adattvä kuöila-darçanenaiva vyaïjanäd vihåtam |

mänena, yathä—

adyäpi tan-manasi samparivartate me
rätrau mayi kñutavati kñiti-päla-putryä |
jéveti maìgala-vacaù parihåtya roñät
karëe’rpitaà kanaka-patram anälapantyä ||367||
[caura-païcäçikä 11]

lajjayä, yathä—

apy avastuni kathä-pravåttaye
praçna-tatparam anaìga-çäsanam |
vékñitena parigåhya pärvaté
mürdha-kampamayam uttaraà dadau ||368|| [ku.saà. 8.6]

itthaà çré-siàha-bhüpena sattvälaìkära-çälinä | 208
kathitäù sattvajäù stréëäm alaìkäräs tu viàçatiù ||369||

sattväd daçaiva bhävädyä jätä lélädayas tu na | 209
ato hi viàçatir bhäväù sättvikä iti nocitam ||370||

yujyate sättvikatvaà ca bhävädi-sahacäriëaù | 210
lélädi-daçakasyäpi chatri-nyäya-balät sphuöam ||371||

bhojena kréòitaà kelir ity anyau gätrajau småtau | 211
ato viàçatir ity atra saìkhyeyaà nopapadyate ||372||

tathä hi lakñitam anenaiva ca—

kréòitaà kelir ity anyau gäträrambhäv udähåtau |
bälya-yauvana-kaumära-sädhäraëa-vihära-bhäk |
viçeñaù kréòitaà kelis tad eva dayitäçrayam ||373|| iti |

udähåtaà ca | kréòitaà, yathä—

mandäkiné-saikata-vedikäbhiù
sä kandukaiù kåtrima-putrakaiç ca |
reme muhur madhya-gatä sakhénäà
kréòä-rasaà nirviçatéva bälye ||374|| [ku.saà. 7.29]

kelir, yathä—

vyapohituà locanato mukhänilair
apärayantaà kila puñpajaà rajaù |
payodhareëorasi käcid unmanäù
priyaà jaghänonnata-pévara-stané ||375|| [kiräöa 8.19] iti |

atrocyate bhäva-tattva-vedinä siàha-bhübhujä | 212
ädyaù präg eva bhävädi-samutpatteç ca çaiçave ||376||

kanyä-vinoda-mätratväd anubhäveñu neñyate | 213
prema-visrambha-mätratvän nänyasyäpy anubhävatä |
ato viàçatir ity eñä saìkhyä saìkhyävatäà matä ||377|| 214

atha pauruña-sättvikäù—

çobhä viläso mädhuryaà dhairyaà gämbhéryam eva ca |
lalitaudärya-tejäàsi sattva-bhedäs tu pauruñäù ||378|| 215

tatra çobhä—

néce dayädhike spardhä çauryotsähau ca dakñatä |
yatra prakaöatäà yänti sä çobheti prakértitä ||379|| 216

néce dayädhike spardhä, yathä—

kñudräù santräsam enaà vijahitaharayo bhinna-çakrebha-kumbhä
yuñmad-gätreñu lajjäà dadhati paramam amé säyakäù sampatantaù |
saumitre tiñöha pätraà tvam api na hi ruñäà nanv ahaà meghanädaù
kiïcid bhrü-bhaìga-lélä-niyamita-jaladhià rämam anveñayämi ||380||
(hanuman-näöake 12.2)

atra prathamärdhe kñudra-kapi-viñaye dayä, uttarärdhe räma-viñayä spardhä cendrajitaù pratéyate | çaurye sattva-säraù | utsähaù sthairyam | dakñatä kñipra-käritvam | eñäà näyaka-guëa-nirüpaëävasara evodäharaëäni darçitäni |

atha viläsaù—

våñabhasyeva gambhérä gatir dhéraà ca darçanam |
sasmitaà ca vaco yatra sa viläsa itéritaù ||381|| 217

gambhéra-gamanaà, yathä—

tän arghyän arghyam ädäya düraà pratyudyayau giriù |
namayan sära-gurubhiù päda-nyäsair vasundharäm ||382|| [ku.saà. 6.50]

dhéra-dåñöir, yathä—

tat gambhéraà vinivartitena
prabhäta-paìkeruha-bandhureëa |
apaçyad akñëä madhumätmajanmä
pratyäbabhäñe sa ca daitya-dütam ||383||

sasmitaà vaco, yathä—

dyotitäntaù-sabhaiù kunda-kuòmalägra-dataù smitaiù |
snapiteväbhavat tasya çuddha-varëä sarasvaté ||384|| (mägha. 2.7)

atha mädhuryam—

tan mädhuryaà yatra ceñöä-dåñöy-ädeù spåhaëéyatä ||385|| 218ab

yathä—

åjutäà nayataù smarämi te
çaram utsaìga-niñaëëa-dhanvanaù |
madhunä saha sasmitäà kathäà
nayanopänta-vilokitaà ca yat ||387|| [ku.saà. 4.23]

dhairya-gämbhérye tu näyaka-guëa-varëanävasara evokte |

atha lalitam—

çåìgära-pracurä ceñöä yatra tal lalitaà bhavet ||388|| 218cd

yathä—

kapole jänakyäù karikala-bhadanta-dyuti-muñi
smara-smeraà gaëòoòòamara-pulakaà vaktra-kamalam |
muhuù paçyan çåëvan rajanicara-senä-kalakalaà
jaöäjüöa-granthià draòhayati raghüëäà parivåòhaù ||389||
(hanuman-näöake 1.19)

audärya-tejasor api näyaka-prasaìga eva lakñaëodäharaëe prokte |

atra gämbhérya-dhairye dve cittaje gätrajäù pare |
eke sädhäraëän etän menire citta-gätrayoù ||390|| 219

atha väg-ärambhäù—

äläpaç ca viläpaç ca saàläpaç ca praläpakaù |
anuläpäpaläpau ca sandeçaç cätideçakaù ||391|| 220

nirdeçaç copadeçaç cäpadeço vyapadeçakaù |
evaà dvädaçadhä proktä kértitä väg-ärambhä vicakñaëaiù ||392|| 221

tatra äläpaù—

taträläpaù priyoktiù syät ||393|| 222a

yathä mamaiva—

kas te väkyämåtaà tyaktvä çåëoty anya-giraà budhaù |
sahakära-rasaà tyaktvä nimbaà cumbati kià çukaù ||394||

yathä vä—

dhatse dhätur madhupa kamale saukhyam adhyäsikäyäà
mugdhäkñéëäà vahasi mådhunä kuntalenopamänam |
cäpe kià ca vrajasi guëatäà çambaräreù kim anyat
püjä-puñpaà bhavati bhavato bhukta-çeñaà suräëäm ||395||

atha viläpaù—

viläpo duùkhajaà vacaù ||396|| 222b

yathä—

sétäà sva-hastena vane vimoktuà
çrotuà ca tasyäù paridevitäni |
sukhena laìkä-samare måtaà mäm
ajévayan märutir ätta-vairaù ||397|| [ha.nä. 14.91]

atha saàläpaù—

ukti-pratyuktimad-väkyaà saàläpa iti kértitam ||398|| 222cd

yathä—

bhikñäà pradehi lalitotpala-patra-netre
puñpiëy ahaà khalu suräsura-vandanéya |
bäle tathä yadi phalaà tvayi vidyate me
väkyair alaà phala-bhug éça paro’sti yähi ||399||

atha praläpaù--

vyarthäläpaù praläpaù syät ||400|| 223a

yathä—

mukhaà tu candra-pratimaà timaà timaà
stanau ca pénau kaöhinau öhinau öhinau |
kaöir viçälä rabhasä bhasä bhasä
aho vicitraà taruëé ruëé ruëé ||401||

atha anuläpaù—

anuläpo muhur vacaù ||401|| 223b

yathä—

tamas tamo nahi nahi mecakäù kacäù
çaçé çaçé nahi nahi dåk-sukhaà mukham |
late late nahi nahi sundarau karau
nabho nabho nahi nahi cäru madhyamam ||402||

athäpaläpaù—

apaläpas tu pürvoktasyänyathä yojanaà bhavet ||403|| 223cd

yathä—

tvam rukmiëé tvaà khalu satyabhämä
kim atra gotra-skhalanaà mameti |
prasädayan vyäja-padena rädhäà
punätu devaù puruñottamo vaù ||404||

atra näyikä-väcakayoù rukmiëé-satyabhämä-padayoù pürvoktayoù suvarëavattva-satya-kopatva-lakñaëenärthena yojanäd apaläpaù |

atha sandeçaù—

sandeças tu proñitasya sva-värtä-preñaëaà bhavet ||405|| 224ab

yathä—

etasmän mäà kuçalinam abhijïäna-dänäd viditvä
mä kaulénäd asita-nayane mayy aviçväsiné bhüù |
snehän ähuù kim api virahe dhvaàsinas te tv abhogäd
iñöe vastuny upacita-rasäù prema-räçé-bhavanti ||406|| [me.dü. 2.52]

atha atideçaù—

so’tideço mad-uktäni tad-uktänéti yad vacaù ||407|| 224cd

yathä—

tanayäà tava yäcate harir
jagad-ätmä puruñottamaù svayam |
giri-gahvara-çabda-saànibhäà
giram asmäkam avehi väridhe ||408||

atha nirdeçaù—

nirdeças tu bhavet so’yam aham ity ädi-bhäñaëam ||409|| 225ab

yathä—

ete vayam amé däräù kanyeyaà kula-jévitam |
brüta yenätra vaù käryam anästhä bähya-vastuñu ||410|| [ku.saà. 6.63]

Página PRINCIPAL
OBRAS y AUTORES CLÁSICOS
Agradecimientos
Cuadro General

Disculpen las Molestias

Conceptos Hinduistas (1428)SC

Category:Hindu (mythology) (3256)SC | Category:Hindu mythology (3270)SC | Categoría:Mitología hindú (3288)SC (indice) | Categoría:Mitología hindú (videos) (3289)SC | Conceptos Hinduista (A - G) SK y SC (videos) (3294)SC