Rasarnava-sudhakara 4ª Parte de Simhabhupala

Jagadananda Das

Rasarnava-sudhakara 4ª Parte de Simhabhupala

Rasarnava-sudhakara - Simhabhupala: 1ª Parte | 2ª Parte | 3ª Parte | 4ª Parte | 5ª Parte

çré-siàha-bhüpäla-viracito


rasärëava-sudhäkaraù

The Rasärëava-sudhäkara of Siàhabhüpäla. Critically edited with introduction and notes by T. Venkatacharya. Madras: Adyar Library and Research Centre, 1979.

The numbering system has been revised to (1) to rationalize the numbering of the karikas and (2) to integrate karikas and examples. The old numbering of the karikas is given in red.

Abbreviations used in this editon:

amaru. = amaru-çatakam
a.rä. = anargha-räghava
bä.rä. = bäla-rämäyaëa
bha.nä.çä. = bharata näöya-çästra
bhä.pra. = bhäva-prakäçikä (çaradä-tanaya)
ha.nä. = hanuman-näöakaù
karuëäkandala
kä.ä. = kävyädarça
ku.ä. = kuvalayävali (siàha-bhüpäla)
ku.saà. = kumära-sambhava (kälidäsa)
kå.ka. = kåñëa-karëämåtam (lélä-çukaù)
gäthä. = gäthä-sattasäi
mä.mä. = mälaté-mädhava
mä.a.mi. = mälavikägnimitram
çi.va. = çiçupäla-vadhaù (mägha)
me.dü. = meghadüta or megha-sandeça.
nägä. = nägänanda
ra.ä. = ratnävalé (çré-harñasya)
ra.vaà. = raghuvaàçaù (kälidäsa)
sa.ka.ä. = sarasvaté-kaëöhäbharaëam (bhoja)
çaku. or a.ça. = abhijïäna-çakuntalam (kälidäsa)
u.rä.ca. = uttara-räma-carita
vai.ça. = vairägya-çatakam of bhartåhariù
vi.u. = vikramorvaçéyaù
vi.pu. = viñëu-puräëam
ve.saà. = veëi-saàhäraù of näräyaëa-bhaööa

tiryag-rägäd, yathä—

madhu dvirephaù kusumaika-pätre

papau priyäà sväm anuvartamänaù |

çåìgeëa ca sparça-nimélitäkñéà

mågém akaëòüyata kåñëa-säraù ||528|| (ku.saà. 3.36)

mleccha-rägäd, yathä—

ajjaà mohaëa-suhiaà muatti mottü paläie halie |

dara-phuòia-beëöa-bhäroëaäi hasiaà ba phalahée ||529|| (gäthä 4.60)

[äryäà mohana-sukhitäà måteti muktvä paläyite halike |

dara-sphuöita-vånta-bhärävanatayä hasitam iva kärpäsyä ||]

atra surata-mohana-supti-maraëa-daçayor vivekäbhävena hälikasya mlecchatvaà gamyate |

nanu tiryaì-mleccha-gatayor äbhäsatvaà na yujyate | tayor vibhävädi-sambhavät | äsväda-yogyatä-pratéter iti cet, na | bho mleccha-rasa-vädin ! uktalädhipateù çåìgära-rasäbhimänino narasiàhadevasya cittam anuvartamänena vidyädhareëa kavinä bäòham abhyantaré-kåto’si | evaà khalu samarthitam ekävalyäm anena—

apare tu rasäbhäsaà tiryakñu pracakñate | tan na parékñä-kñamam | teñv api vibhävädi-sambhavät | vibhävädi-jïäna-çünyäs tiryaïco na bhäjanaà bhavitum arhanti rasasyeti cet, na | manuñyeñv api keñucit tathä-bhüteñu rasa-viñaya-bhäväbhäva-prasaìgät | vibhävädi-sambhavo hi rasaà prati prayojakaù | na vibhävädi-jïänam | tataç ca tiraçcäm apy asty eva rasaù iti | (ekävalyäm 106)

na tävat tiraçcäà vibhävatam upapadyate | çåìgäre hi samujjvalasya çucino darçanéyasyaiva vastuno muninä vibhävatvenämnätam | tiraçcam udvartana-majjanäkalpa-racanädy-abhäväd ujjvala-çuci-darçanéyatvänäm asambhävanä prasiddhaiva |

atha sva-jäti-yogyair dharmaiù käriëäà kariëéà prati (dadau saraù paìkaja ity ädi (ku.saà. 3.37) padye iva) vibhävatvam iti cen, na | tasyäà kakñyäyäà kariëäà kariëé-rägaà prati käraëatvaà na punar vibhävatvam |

kià ca, jäti-yogyair dharmair vastuno na vibhävatvam | api tu bhävaka-cittolläsa-hetubhiù rati-viçiñöair eva |

kià ca, vibhävädi-jïänaà näma aucitya-vivekaù | tena çünyäs tiryaïco na vibhävatäm arhanti |

tarhi vibhävädi-jïäna-rahiteñu manuñyeñu rasäbhäsa-prasaìga iti cet, naiña doñaù | viveka-rahita-janopalakñaëa-mleccha-gatasya rasasyäbhäsatve sveñöäväpteù |

kià ca vibhävädi-sambhavo hi rasaà prati prayojako na vibhävädi-jïänam ity etan na yujyate | tathä hi—vibhäväder viçiñöasya vastu-mätrasya vä sambhavo rasaà prati prayojakaù | viçiñöa-prayojakatväìgékäre vivekädi-praveço’ìgékåta iti asmad-anusaraëam eva çaraëaà gato’si |

atra vivekaà vinä tad-itara-viçeñavattvaà vaiçiñöyam iti cen, na | viçeñäëäà dharmiëi paramotkarñänusandhäna-tat-paräëäm anyonya-sahiñëünäm iyattayä niyamäsambhavät |

atha yadi vastu-mätrasya tarhi anväsitam arundhatyä svähayeva havir bhujam (ra.vaà. 1.56) ity ädäv api stré-puàsa-vyakti-mätra-vibhäva-sad-bhäväd anväsanälakñaëänubhäva-sambhaväc ca çåìgäraù svadanéyaù prasajyeta | kià ca—

ajjaà mohaëa-suhiaà muatti mottü paläie halie |

dara-phuòia-beëöa-bhäroëaäi hasiaà ba phalahée ||¹

ity ädiñu stré-puàsa-vyakti-mätra-vibhäva-sadbhävaù sphuöa eva | tad-aviveka-janita-häsya-paìka-nirmagnaà çåìgära-gandha-gajam uddhartuà tvaratäm ity alaà rasäbhäsäpaläpa-saàrambheëa |

nanu sétädi-vibhävair vastu-mätrair eva yoñin-mätra-pratétau sämäjikänäà rasodayaù | na punar viçiñöaiù | tat katham iti ced, ucyate | atra janaka-tanayatva-räma-parigrahatvädi-viruddha-dharma-parihäreëa lalitojjvala-çuci-darçanéyatvädi-viçiñöa eva çabdataù | (pratipadyamäno) sétädi-vibhävo yoñit-sämänyaà tädåçam eva jïäpayati | na punaù stré-jäti-mätram iti sakalam api kalyäëam |

hariçcandro rakñäkaraëa-ruci-satyeñu vacasäà

viläse vägéço mahati niyame néti-nigame |

vijetä gäìgeyaà jana-bharaëa-saàmohana-kalä-

vrateñu çré-siàha-kñitipatir udäro viharate ||530|| 267

nitya çréyannapota-kñitipati-januñaù siàha-bhüpäla-mauleù

saundaryaà sundaréëäà hariëa-vijayinäà vägurä locanänäm |

dänaà mandära-cintämaëi-sura-surabhé-garva-nirväpaëäìkaà

vijïänaà sarva-vidyä-nidhi-budha-pariñac-chemuñé-bhägya-rekhä ||531|| 268

iti çrémad-ändhra-maëòalädhéçvara-pratigaëòa-bhairava-çrémad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhéma-çré-siàha-bhüpäla-viracite rasärëava-sudhäkara-nämni näöyälaìkära-çästre rasikolläso näma

dvitéyo viläsaù

||2||

—o)0(o—

(3)

tåtéyo viläsaù

bhävakolläsaù

sa kñemadäyé kamalänukülaù

kaöhora-pärävata-kaëöha-nélaù |

kåpä-nidhir bhavya-guëäbhirämaù

paraù pumän raja-mahédhra-väsé ||1|| 1

bhavatv iti sambandhaù smaraëéyaù |

tad édåça-rasädhäraà näöyaà rüpakam ity api |

naöasyätipravéëasya karmatvän näöyam ucyate ||2|| 2

yathä mukhädau padmäder ärope rüpaka-prathä |

tathaiva näyakäropo naöe rüpakam ucyate | 3

tac ca näöyaà daça-vidhaà väkyärthäbhinayätmakam ||3|| 4a

tathä ca bhäratéye (18.2-3)—

näöakaà saprakaraëam aìko vyäyoga eva ca |

bhäëaù samavakäraç ca véthé prahasanaà òimaù |

éhämågaç ca vijïeyo daçadhä näöya-lakñaëam |||4||

rasetivåtta-netäras tat-tad-rüpaka-bhedakäù | 4

lakñitau rasanetäräv itivåttaà tu kathyate ||5||

itivåtta-kathä-vastu-çabdäù paryäya-väcinaù | 5

itivåttaà prabandhasya çaréraà trividhaà hi tat ||6||

khyätaà kalpyaà ca saìkérëaà khyätaà räma-kathädikam | 6

kavi-buddhi-kåtaà kalpyaà mälaté-mädhavädikam ||7||

saìkérëam ubhayäyattaà lava-räghava-ceñöitam | 7

lakñyeñv etat tu bahudhä divya-martyädi-bhedataù ||8||

tac cetivåttaà vidvadbhiù païcadhä parikértitam | 8

béjaà binduù patäkä ca prakaré käryam ity api ||9||

atha béjaù—

yat tu svalpam upakñiptaà bahudhä viståtià gatam | 9

käryasya käraëaà präjïais tad béjam iti kathyate |

uptaà béjaà taror yadvad aìkurädi-prabhedataù ||10|| 10

phaläya kalpate tadvan näyakädi-vibhedataù |

phaläyaitad bhaved yasmäd béjam ity abhidhéyate ||11|| 11

yathä bäla-rämäyaëe prathama-dvitéyäìkayoù kalpite mukha-sandhau svalpo rämotsäho béjam ity ucyate |

atha binduù—

phale pradhäne béjasya prasaìgoktaiù phaläntaraiù |

vicchinne yad aviccheda-käraëaà bindur ucyate ||12|| 12

jala-bindur yathä siïcaàs taru-mülaà phaläya hi |

tathaiväyam upakñipto bindur ity abhidhéyate ||13|| 13

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] tåtéya-caturthäìkayoù kalpite pratimukha-sandhau nikñipto rävaëa-virodha-mülaà sétä-parigraho bindur ucyate |

atha patäkä--

yat pradhänopakaraëa-prasaìgät svärtham åcchati |

sä syät patäkä sugréva-makarandädi-våttavat ||14|| 14

atha prakaré—

yat kevalaà parärthasya sädhakaà ca pradeça-bhäk |

prakaré sä samuddiñöä nava-våndädi-våttavat ||15|| 15

patäkä-prakaré-vyapadeço bhäva-prakäçikä-käreëoktaù, yathä—

yathä patäkä kasyäpi çobhäkåc cihna-rüpataù |

svasyopanäyakädénäà våttäntas tadvad ucyate ||16||

çobhäyai vedikädénäà yathä puñpäkñatädayaù |

tatha rtu-varëanädis tu prasaìge prakaré bhavet ||17|| iti (bhäva-prakäçe) |

atha patäkä-sthänakäni—

aìgasya ca pradhänasya bhävyavasthasya sücakam |

yad ägantuka-bhävena patäkä-sthänakaà hi tat ||18|| 16

etad dvidhä tulya-saàvidhänaà tulya-viçeñaëam |

taträdyaà tri-prakäraà syäd dvitéyaà tv ekam eva hi || 17

evaà caturvidhaà jïeyaà patäkä-sthänakaà budhaiù ||19|| 18a

tathä ca bharataù (19.31)—

sahasaivärtha-sampattir guëavaty upacärataù |

patäkä-sthänakam idaà prathamaà parikértitam ||20|| iti |

yathä ratnävalyäm—

vidüñakaù— bhoù ! esä kkhu abarä debé bäsabadattä | (bhoù ! eñä khalu aparä devé väsavadattä |)

räjä (saçaìkaà ratnävalé-hastaà visåjati |)

ity atra iyaà väsavattety anenopacära-prayogeëa bhävino väsavadattä-kopasya sücanät sahasärtha-sampatti-rüpam idam ekaà patäkä-sthänakam |

tathä ca (19.32)—

vacaù sätiçayaà çliñöaà kävya-bandha-samäçrayam |

patäkä-sthänakam idaà dvitéyaà parikértitam ||21|| iti |

yathä uttara-räma-carite (1.38)—

iyaà gehe lakñmér iyam amåta-vartir nayanayor

asäv asyäù sparço vapuñi bahalaç candana-rasaù |

ayaà kaëöhe bähuù çiçira-masåëo mauktika-saraù

kim asyä na preyo yadi param asahyas tu virahaù ||22||

(praviçya) pratéhäré—deva upasthitaù |

rämaù—aye kaù ? ity atra bhaviñyataù sétä-virahasya sücanäd idaà çliñöaà näma dvitéyaà patäkä-sthänakam |

tathä ca (19.33)—

arthopakñepaëaà yatra lénaà sa-vinayaà bhavet |

çliñöa-pratyuttaropetaà tåtéyam idam iñyate ||23||

yathä veëé-saàhäre (2.23), räjä—

loläàçukasya pavanäkulitäàçukäntaà

tvad-dåñöi-häri mama locana-bändhavasya |

adhyäsituà tava ciraà jaghana-sthalasya

paryäptam eva karabhoru maoru-yugmam ||24||

(praviçya sambhräntaù) kaïcuké—deva bhagnam | deva bhagnam !

räjä—kena ?

kaïcuké—deva bhémena |

räjä—äù kià pralapasi ?

ity atra çliñöa-pratyuttareëa kaïcuki-väkyena bhävino duryodhanoru-bhaìgasya sücanena çliñöottaraà näma tåtéyam idaà patäkä-sthänakam |

tathä ca (19.34) —

dvy-artho vacana-vinyäsaù suçliñöaù kävya-yojitaù |

upanyäsa-suyuktaç ca tac caturtham udähåtam ||25|| iti |

yathä—

uddämotkalikäà vipäëòur arucaà prärabdha-jåmbhäà kñaëäd

äyäsaà çvasanodgamair aviralair ätanvatém ätmanaù |

adyodyäna-latäm imäà samadanäà närém ivänyäà dhruvaà

paçyan kopa-vipäöala-dyuti mukhaà devyäù kariñyämy aham ||26||

(ratnävalyäà 2.4)

ity atra viçeñaëa-çleñeëa bhävino ratnävalé-sandarçanasya sücanät tulya-viçeñaëaà näma caturthaà patäkä-sthänakam idam |

atha käryam—

vastunas tu samastasya dharma-kämärtha-lakñaëam | 18

phalaà käryam iti çuddhaà miçraà vä kalpayet sudhéù ||27|| 19a

çuddhaà, yathä mälaté-mädhave (10.23), kämandaké—

yat präg eva manorathair våtam abhüt kalyäëam äyuñmatos

tat puëyair mad-upakramaiç ca phalitaà kleço’pi mac-chiñyayoù |

niñëätaç ca samägamo’bhivihitas tvat-preyasaù käntayä

samprétau nåpa-nandanau yad aparaà preyas tad apy ucyatäm ||28||

ity atra kävyopasaàhära-çlokena tåtéya-puruñärthasyaiva phala-kathanät çuddhaà käryam idam |

miçraà, yathä bäla-rämäyaëe (10.104)—

rugëaà cäjagavaà na cätikupito bhargaù sura-grämaëéù

setuç ca grathitaù prasanna-madhuro dåñöaç ca väräà nidhiù |

paulastyaç carama-sthitaç ca bhagavän prétaù çruténäà kaviù

präptaà yänam idaà ca yäcitavate dattaà kuberäya ca ||29||

ity anenopasaàhära-çlokena miçrasya trivarga-phalasya kathanän miçram idam |

pradhänam aìgam iti ca tad vastu dvividhaà punaù | 19

pradhänaà netå-caritaà pradhäna-phala-bandhi ca ||30||

kävye vyäpi pradhänaà tad yathä rämädi-ceñöitam | 20

näyakärtha-kåd-aìgaà syän näyaketara-ceñöitam ||31||

nityaà patäkä prakaré cäìgaà béjädayaù kvacit | 21

béjatväd béjam ädau syät phalatvät käryam antataù ||32||

tayoù sandhän a-hetutvän madhye binduà prakalpayet | 22

yathäyogaà patäkäyäù prakaryäç ca niyojanam ||33||

atha käryasya païcävasthäù—

käryasya païcadhävasthä näyakädi-kriyä-vaçät | 23

ärambha-yatna-präpty-äçä-niyatäpti-phalägamäù |

tatra mukhya-phalodyoga-mätram ärambha iñyate ||34|| 24

yathä bäla-rämäyaëe mukha-sandhau rämasya lokottarotkarña-präptaye vyavasäya-mätram ärambhaù |

atha yatnaù—

yatnas tu tat-phala-präptyäm autsukyena tu vartanam ||35|| 25a

yathä tatraiva pratimukha-sandhau täöaka-pätana-bhüta-pati-dhanur-dalanädiñu rämasya yatnaù |

atha präpty-äçä—

präpty-äçä tu mahärthasya siddhi-sadbhäva-bhävanä² ||36|| 25b

yathä tatraiva garbha-sandhau mälavan mäyä-prayoga-vana-praväsa-sétäpaharaëädibhir antaritäyäù rämasya paramotkarña-präpter dhanur-bhaìgädi-sugréva-sandhi-setu-bandhanädibhiù siddhi-sad-bhäva-bhävanä-kathanät präpty-äçä |

atha niyatäptiù—

niyatäptir avighnena kärya-saàsiddhi-niçcayaù ||37|| 26a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] vimarça-sandhau nikhila-rakñaù-kula-nibarhaëäd avighnena rämasya phala-saàsiddhi-niçcayo niyatäptiù |

atha phalägamaù—

samagreñöa-phaläväptir bhaved eva phalägamaù ||38|| 26b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] nirvahaëa-sandhau rämasya tätäjïä-nirbahaëa-vaira-praçamana-räjyopabhogair lokottara-trivarga-phalasyäväptiù phalägamaù |

atha sandhiù—

ekaikasyäs tv avasthäyäù prakåtyä caikayaikayä |

yogaù sandhir iti jïeyo näöya-vidyä-viçäradaiù ||39|| 27

patäkäyäs tv avasthänaà kvacid asti na vä kvacit |

patäkä-virahe béjaà binduà vä kalpayet sudhéù ||40|| 28

mukhya-prayojana-vaçät kathäìgänäà samanvaye |

aväntarärtha-sambandhaù sandhiù sandhäna-rüpataù ||41|| 29

(tatra païca-sandhayo bhavanti—)

mukha-pratimukhe garbha-vimarçäv upasaàhåtiù |

païcaite sandhayaù

(mukha-sandhis tad-aìgäni cettham—)

teñu yatra béja-samudbhavaù ||42|| 30

nänä-vidhänäm arthänäà rasänäm api käraëam |

tan mukhaà tatra cäìgäni béjärambhänurodhataù ||43|| 31

upakñepaù parikaraù parinyäso vilobhanam |

yuktiù präptiù samädhänaà vidhänaà paribhävanä | 32

udbheda-bhedau karaëam iti dvädaça yojayet ||44|| 33a

tatropakñepaù—

upakñepas tu béjasya sücanä kathyate budhaiù ||45|| 33b

yathä bäla-rämäyaëe pratijïäta-paulastya-nämani prathae’ìke—

(tataù praviçati viçvämitra-çiñyaù) çunaùçepaù—prätaùsavana eva yajamänaà drañöum icchämiity upakramya… räkñasa-rakñauñadhaà rämam änetuà siddhäçramäd ayodhyäà gatavatä täta-viçvämitreëa yajïopanimantritasya parama-suhådaù çrotriya-kñatriyasya séradhvajasya sva-pratinidhiù preñito’smi ity antena (1.23 padyät pürvam] rävaëädi-duñöa-räkñasa-çikñä-lakñaëa-rämotsähopabåàhaka-viçvämiträrambha-rüpasya béjasya sücanäd upakñepaù |

atha parikaraù—

parikriyä tu béjasya bahulékaraëaà matam ||46|| 34a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] (praviçya täpasa-cchamanä) räkñasaù—

sampreñito mälyavatäm aham adya

jïätuà pravåttià kuçikätmajasya |

puréà niménäà mithiläà ca gantuà

täà cäpy ayodhyäà raghu-räjadhäném ||47|| (1.23)

kula-putraketi saprasämad äçliñöo’smi ity upakramya… sa hi naktaà-caräëäà nisargämitro viçvämitro vrata-caryayä, véra-vrata-caryayä samartho daçaratho’pi tathävidha eva eva (1.25 padyäd anantaraà] ity antena viçvämiträrambhasya mälyavadädi-vitarka-gocaratvena bahulékaraëät parikaraù |

atha parinyäsaù—

béja-niñpatti-kathanaà parinyäsa itéryate ||48|| 34b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] räkñasaù (puro’valokya)—kathaà täpasaù | (pratyabhijïäya) taträpi viçvämitra-dharma-putraù çunaùçepaù ity upakramya… sampraty eva räkñasa-bhayät satre dékñiñyamäëaù sa bhagavän goptäraà rämabhadraà varétum ayodhyäà gataù | räkñasaù (sa-träsaà svagatam)—hanta katham etad api niñpannam | (prakäçam) bhagavan mä kopéù ity ädinä (svagatam) kåtaà yat kartavyam | samprati cära-saïcärasyäyam avasaraù (1.27 padyäd anantaram] ity antena viçvämitränubhäva-kathanät saräkñaträsa-kathanäc ca béja-niñpatteù parinyäsaù |

atha vilobhanam—

näyakädi-guëänäà yad varëanaà tad vilobhanam ||49|| 35a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] rävaëaù—

yasyäropaëa-karmaëäpi bahavo véra-vrataà tyäjitäù ||50||

ity upakramya, rävaëaù (sapratyäçam)—

nirmälyaà nayana-çriyaù kuvalayaà vaktrasya däsaù çaçé

käntiù prävaraëaà tanor madhumuco yasyäç ca väcaù kila |

viàçatyä racitäïjaliù kara-puöais tväà yäcate rävaëas

täà drañöuà janakätmajäà hådaya he neträëi mitrékuru ||51|| (1.40)

ity antena tad-guëa-varëanäd vilobhanam |

atha yuktiù—

samyak prayojanänäà hi nirëayo yuktir iñyate ||52|| 35b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] paraçuräma-rävaëéya-nämani dvitéyäìke—

(tataù praviçati) bhåìgiriöiù (parikrämann ätmänaà nirvarëya)—aye nirüpatäpi kvacin mahate’bhuyadayäya ity upakramya, bhåìgiriöiù—äm, närada yathä samarthayase | tathä hi—

ekaà kailäsam adrià kara-gatam akaroc cicchade krauïcam anyo

laìkäm ekaù kuberäd ahåta vasataye koìkaëänabdhito’nyaù |

ekaù çakrasya jetä samiti bhagavataù kärtikeyasya cänyas

tat kämaà karma-sämyät kim aparam anayor madhyagä véra-lakñméù ||53|| (2.15)

ity antena räghava-pratinäyakayor bhärgava-rävaëayoù karma-sämya-nirëaya-kathanäd yuktiù |

atha präptiù—

präjïaiù sukhasya sampräptiù präptir ity abhidhéyate ||54|| 36a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] näradaù (saharñaà hastam udyamya)—

citraà netra-rasäyanaà tridaçatäsiddher mahä-maìgalaà

mokña-dväram apävåtaà mama manaù-prahlädanä-bheñajam |

säkaà näka-purandhirbhir nava-pati-präpty-utsukäbhiù suräù

sarve paçyata räma-rävaëa-raëaà vakty eña vo näradaù ||55|| (2.16)

ity atra näradasya yuddhävalokana-harña-präpteù präptiù |

atha samädhänaà—

béjasya punar ädhänaà samädhänam ihocyate ||56|| 36b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] bhåìgiriöiù—yuddha-ruce mä nirbharaà saàrambhasva | ity upakramya | ayodhyäà gatvä paraà räma-rävaëéyaà yojayiñyämi (2.16 padyäd anantaram] ity antena räghavotsäha-béjasya näradena punar ädhänät samädhänam |

atha vidhänaà—

sukha-duùkha-karaà yat tu tad vidhänaà budhä viduù ||57|| 37a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] prathamäìke, sétä (sa-sädhvasautsukyam)—ammo rakkhaso tti suëia saccaà sajjhasa-kodahaläëaà majjhe baööämi | (aàho räkñasa iti çrutvä satyaà sädhvasa-kautühalayor antare varte |) ity upakramya sétä—tädasadänaàdamissäëaà antare ubabisissaà (täta-çatänanda-miçräëäm antare upavekñyämi) | (1.42 padyät pürvam] ity antena sétäyäù adåñöa-pürva-räkñasa-darçanena sukha-duùkha-vyatikaräkhyänäd vidhänam |

atha paribhävanä—

çläghyaiç citta-camatkäro guëädyaiù paribhävanä ||58|| 37b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe], rävaëaù (sautsukyaà vilokya svagatam)—aho tribhuvanätiçäyi makaradhvaja-saïjévanaà rämaëéyakam asyäù | tathä hi—

indur lipta iväïjanena jaòitä dåñöir mågéëäm iva

pramlänäruëimeva vidrumalatä çyämeva hema-prabhä |

päruñyaà kalayä ca kokila-vadhü-kaëöheñv iva prastutaà

sétäyäù purataç ca hanta çikhinäà barhäù sagarhä iva ||59|| (1.42)

ity upakramya, çatänandaù (apavarya)—aho laìkädhipater apürva-garva-garimä | yan mamäpi çatänandasya na niçcinute cetaù | kià bhaviñyati (1.46 padyäd anantaram] ity antena rävaëasya sétä-rämaëéyaka-darçanena çatänandasya rävaëotsäha-darçanena ca tayoç citta-camatkära-kathanät paribhävanä |

athodbhedaù—

udghätanaà yad béjasya sa udbhedaù prakértitaù ||60|| 38a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] dvitéyäìke, rävaëaù—traiyämbakaù paraçur eña nisarga-caëòa (2.36) ity ädi paöhati | jämadagnyaù—apakurvatäpi bhavatä param upakåtam | yad eña smärito’sméty upakramya (2.44 padyät pürvam]—

lokottaraà caritam arpayati pratiñöhäà

puàsäà kulaà na hi nimittam udäratäyäù |

vätäpitäpana-muneù kalaçät prasütir

léläyitaà punar amuñya samudra-pänam ||61|| (2.51)

ity antena güòha-çaìkara-dhanur adhikñepodghäöanäd vä lokottara-carita-sämänya-varëanena tirohita-rämacandrotsähodghäöanäd vä udbhedaù |

atha bhedaù—

béjasyottejanaà bhedo yad vä saìghäta-bhedanam ||62|| 38b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] rävaëaù (vilokya)—atha yäcita-paraçunä paraçurämeëa kim abhihitam äsét |

mäyämayaù—trailokya-mäëikya rämodantam äkarëayatu svämé |

paulastyaù praëayena yäcata iti çrtuvä mano modate

deyo naiña hara-prasäda-paraçus tenädhikaà tämyati |

tad väcyaù sa daçänano mama girä dattä dvijebhyo mahé

tubhyaà brühi rasätala-tridivayor nirjitya kià déyatäm ||63|| (2.20)

rävaëaù—kadä nu khalu paraçurämo rasätala-tridivayor jetä dätä ca saàvåttaù | rävaëaù punaù pratigrahétä ca | tatas tvayä kim asau pratyuktaù | ity upakramya

mäyämayaù—deva prakåti-roñaëo reëukäputraù | tat tam evägatam aham utprekñe |

rävaëaù—priyaà naù (2.24 padyät pürvam] ity antena pratinäyaka-rüpa-bhärgava-rävaëayor uttejanäd bhedaù |

atha karaëam—

prastutärtha-samärambhaà karaëaà paricakñate ||64|| 39a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] (2.25 padyäd anantaram] ubhäv api cäpäropaëaà näöayataù ity upakramya ä aìka-parisamäpteù jämadagnya-rävaëayoù prastuta-yuddhärambha-kathanät karaëam |

atha pratimukha-sandhiù—

béja-prakäçanaà yatra dåçyädåçyatayä bhavet | 39

tat syät pratimukhaà bindoù prayatnasyänurodhataù ||65||

iha trayodaçäìgäni prayojyäni manéñibhiù | 40

viläsa-parisarpau ca vidhutaà çama-narmaëé ||66||

narma-dyutiù pragamanaà nirodhaù paryupäsanam | 41

puñpaà vajram upanyäso varëa-saìgrahanaà tathä ||67||

tatra viläsaù—

viläsaù saìgamärthas tu vyäpäraù parikértitaù ||68|| 42

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] vilakña-laìkeçvara-nämani tåtéyäìke (3.21 padyät pürvam] rämaù—aye iyam asau sä sétä, yasyäù svayaà vasumaté mätä yäga-bhür janma-mandiraà indu-çekhara-kärmukäropaëaà ca paëaù | (sa-spåhaà nirvarëya) ity ärabhya, pratéhäraù—

etenoccair vihasitam asau käkalé-garbha-kaëöho

laulyäc cakñuù prahitam amunä säìga-bhaìgaù sthito’yam |

härasyägraà kalayati kareëaiña harñäc ca kiàcit

straiëaù puàsäà nava-parigamaù kämam unmäda-hetuù ||69|| (3.26)

ity antena rämädénäà sétälambanäbhiläña-kathanäd viläsaù |

atha parisarpaù—

pürva-dåñöasya béjasya tv aìka-cchedädinä tathä |

nañöasyänusmåtiù çaçvat parisarpa iti småtaù ||70|| 43

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] pratéhäraù (svagatam)—katham ete kñatriya-jana-samucite’pi cäpäropaëa-karmaëi nikhiläù kñatriyäù vitatha-sämarthyäù vartante | tad eña param anäkalita-säro vikartana-kula-kumära äste | yad vä, kim anenäpi—

yasya vajra-maëer bhede bhidyante loha-sücayaù |

karotu tatra kià näma näré-nakha-viòambanam ||71|| (3.66)

(vicintya) bhavatu | tathäpi saìkértayämy enam | anäkalita-säro hi véra-prakäëòa-sambhütiù ity upakramya |

hemaprabhä—saàpaëëaà ca pia-sahée päëi-ggahaëam (3.79 padyäd anantaram] (sampannaà ca priya-sakhyä päëi-grahaëam) ity antena pürvaà täöakädi-vadha-dåñöasya paçcän nikhila-kñatriya-duräropa-dhürjaöi-cäpäropaëa-prabhäva-varëanäd nañöasya rämabhadrotsähasya tad-dhanur-bhaìga-kriyä-rüpeëa smaraëät parisarpaù |

atha vidhutam—

näyakäder épsitänäm arthänäm anaväptitaù |

aratir yad bhaved tad dhi vidvadbhir vidhutaà matam | 44

athavänunayotkarñaà vidhutaà syän niräkåtiù ||72|| 45a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] bhärgava-bhaìga-nämani caturthe’ìke, çatänandaù—

yasyäste janané svayaà kñitir ayaà yogéçvaras te pitä ||73|| (4.42)

ity ärabhya, rämaù (vicintya svagatam)—rudaty api kamanéyä jänaké—ity antena (4.47 padyäd anantaraà] sétäyäù bandhu-viraha-janitärati-kathanäd vidhutam | atha vä matäntareëa tatraiva, rämaù (samupasåtya)—bhagavan bhärgava sadayaà praséda ity ärabhya, jämadagnyaù—näbhivädana-prasädyo reëukä-sünuù (4.58 padyät pürvam] ity atra rämänunayasya bhärgaveëäsvékäräd vidhütam |

atha çamaù—

arateù çamanaà taj-jïäù çamam ähur manéñiëaù ||74|| 45b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] (4.57 padyät pürvaà) hemaprabhä—jujjai paphulla-kodühala-ttaëaà | parasuräma-daàsaëeëa uëa sasajjha-sattaëaà bhagga-dhana-ddaëòa-caëòa-caritassa purado rämacaàdassa | (yujyate praphulla-kautühalatvaà paraçuräma-daàçanena punaù sa-sädhvasatvaà bhagna-dhanur-daëòa-caëòa-caritasya purato rämacandrasya) ity atra rämacandra-paräkrama-kathanät sétäyäù arati-çamanät çamaù |

atha narma—

parihäsa-pradhänaà yad vacanaà narma tad viduù ||75|| 46

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] tåtéye’ìke, rämaù (sakaëöha-rodham)—

väcä kärmukam asya kauçika-pater äropaëäyärpitaà

mad-dor-daëòa-haöhäïcanena tad idaà bhagnaà kåta-nyak-kåti |

no jäne janakas tad atra bhagavän vréòä-vaçäd uttaraà

nikñeptre nata-kandharo bhagavate rudräya kià däsyati ||76|| (3.71)

ity atra janakädhipäpaläpena häsa-pradhänaà narma |

atha narma-dyutiù—

kopasyäpahnavärthaà yad dhäsyaà narma-dyutir matä ||77|| 46

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] caturthäìke viçvämitro jämadagnyaà prati—

rämaù çiñyo bhågubhava bhavän bhägineyé-suto me

väme bähäv uta tad-itare käryataù ko viçeñaù |

divyästräëäà tava paçupater asya läbhas tu mattas

tat tväà yäce virama kalahäd äryakarmärabhasva ||78|| (4.69)

jämadagnyaù (vihasya) : mätur mätula na kiàcid antaraà bhavato bhavänévallabhasya ca | (ity upakramya)

rämaù (vihasya) : jämadagnya ! ekaù punar ayaà çastra-grahaëädhikäro yad guruñv api tiraskäraù (tatraiva kiïcit parastät) ity antena bhärgava-räghavayoù püjya-viñaya-krodhäpahnavärthaà häsya-kathanän narma-dyutiù |

atha pragamaëam—

tat tu pragamanaà yat syäd uttarottara-bhäñaëam ||79|| 47a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe], rämaù—

kià punar imäù sarvaìkañä roña-väcaù |

sarvatyägé pariëata-vayäù saptamaù padma-yoneù ||80|| (4.71)

iti çlokänte jämadagnyaù: tat kim ?

rämaù (sa-khedam) :

yasyäcäryakam indu-maulir akarot sa-brahmacäré ciraà

jäto yatra guhaç cakära ca bhuvaà yad géta-véra-vratäm |

tat kodaëòa-rahasyam adya bhagavan drañöaiña rämaù sa te

helojjåmbhita-jåmbhakeëa dhanuñä kñatraà ca nälaà vayam ||81|| (4.72)

jämadagnyaù : sädhu re kñatriya-òimbha, sädhu | ity antena bhärgava-räghavayor ukti-pratyukti-kathanät pragamanam |

atha nirodhaù—

yatra vyasanam äyäti nirodhaù sa nigadyate ||82|| 47b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] jämadagnyaù—

pakva-karpüra-niñpeñam ayaà nirapiñat trayam |

mama vréòäà ca caëòéça-cäpaà ca svaà ca jévitam ||83|| (4.65)

janakaù—kathaà sannyasta-çastrasyäpi punar astra-grahaëa-kñaëo vartate ity upakramya,

prahiëu tad iha bäëän värdhakaà mäà dunoti ||84|| (4.67)

daçarathaù—bhoù sambandhin kåtaà kärmuka-parigraha-vyasanena—ity antena janakasya bhärgava-nimittasya jarä-nimittasya vä vyasanasya kathanäd nirodhaù |

atha paryupäsanam—

ruñöasyänunayo yaù syät paryupäsanam éritam ||85|| 48a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] viçvämitraù (jämadagnyaà prati)—

rämaù çiñyo bhågu-suta bhavän bhägineyé-suto me ||86|| (4.69)

ity atra çloke roñändhasya bhärgavasyänunayo viçvämitreëa kåta iti paryupäsanam |

atha puñpam—

sa-viçeñäbhidhänaà yat puñpaà tad iti saàjïitam ||87|| 48b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] tåtéyäìke (praviçya) kohalaù—

karpüra iva dagdho’pi çaktimän yo jane jane ||88|| [bä.rä. 3.11] ity upakramya,

prakaöita-rämämbhojaù kauçikavä sapadi lakñmaëänandé |

sura-cäpa-namana-hetor ayam avatérëaù çarat-samayaù ||89|| [bä.rä. 3.16]

ity ante rämacandra-lakñaëärtha-viçeñäbhidhänät puñpam |

atha vajram—

vajraà tad iti vijïeyaà säkñän niñöhura-bhäñaëam ||90|| 49a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] caturthäìke, jämadagnyaù—nidarçita-läghava räghava tad äkarëaya yat te karomi—

truöita-niviòa-näòé-cakraväla-praëälé-

prasåta-rudhira-dhärä-carcitoccaëòa-ruëòam |

maòamaòita-måòäné-känta-cäpasya bhaìktuù

paraçur amara-vandyaù khaëòayaty adya muëòam ||91|| [bä.rä. 4.61]

ity upakramya, yaù preta-näthasyätithyam anubhavitu-käma ity antena vajra-niñöhura-bhäñaëäd vajram |

athopanyäsaù—

yuktibhiù sahito yo’rthaù upanyäsaù sa iñyate ||92|| 49b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] mätaliù—ayaà hi pitå-bhakty-atiçayaù paraçurämasya yad uta reëukä-çiraç-chedaù [4.29 padyäd anantaram] ity upakramya—

yad vä te guravo’vicintya-caritäs tebhyo’yam astv aïjaliù ||93|| [bä.rä. 4.33]

ity antena upapattibhiù pitur nideça-karaëäd api mätå-vadha-karaëasyaiva pratipädanäd vä gurüëäm avicintya-caritatvopanyäsena sarvopapannatva-pratipädanäd vä upanyäsaù |

atha varëa-saàhäraù—

sarva-varëopagamanaà varëa-saàhära ucyate ||94|| 50a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] jämadagnyaù (karëaà dattvä äkäçe)—kià brütha ? kena na varëitaà däçaratheù çaìkara-kärmukäropaëam ? ko na vismitas tad-bhaìgena ? (säkñepam) (kena na varëitam ity ädi paöhati) çåëuta bhoù |

yaù kartä hara-cäpa-daëòa-dalane yaç cänumantä nanu

drañöä yaç ca parékñitä ca ya iha stotä ca vaktä ca yaù ||95|| [bä.rä. 4.56]

ity upakramya—

rämo räma-mayaà svayaà guha-sahädhyäyé samanviñyati ||96|| [bä.rä. 4.57]

ity antena hara-cäpa-dalanasya niñiddhayä kartåtayä anumantåtayä stotåtayä ca räghava-viçvämitra-pérädi-parämarçena brähmaëa-kñatriyädi-varëänäà saìgrahaëäd varëa-saàhäraù |

atha garbha-sandhiù—

dåñöädåñöasya béjasya garbhas tv anveñaëaà muhuù | 50b

aträpy äcäpatäkänurodhäd aìgäni kalpayet ||97||

abhütäharaëaà märgo rüpodäharaëe kramaù | 51

saìgrahaç cänumänaà ca toöakädhibale tathä |

udvegaù sambhramäksepau dvädaçaiñäà tu lakñaëam ||98|| 52

taträbhütäharaëam—

abhütäharaëam tat syäd väkyaà yat kapaöäçrayam ||99|| 53a

yayä tatraiva [bäla-rämäyaëe] unmatta-daçänana-nämani païcamäìke mälyavän (hasitvä)—våddha-buddhir hi prathamaà paçyati caramaà käryam | yan mayä dhürjaöi-dhanur-adhikñepataù prabhåti mati-cakñuñä dåñöam eva yad uta daçakandharo’nusandhäsyati sétä-haraëam |

mäyä-mayaù : tatas tataù ?

mälyavän: tataç ca mayä mandodaré-pitur mäyä-guror mayasya prathama-çiñyo viçärada-nämä yantra-käraù sa-bahumänaà niyuktaù sétä-pratikåti-karaëäya | viracitä ca sä rävaëopacchandanärtham | abhihitaà ca—

sütra-dhära-calad-däru-gätreyaà yantra-jänaké |

vaktrastha-çärikäläpa laìkendraà vaïcayiñyati ||100|| [bä.rä. 5.5]

ity upakramya, rävaëaù (punar nirüpya çärikädhiñöhita-vaktraà sétä-pratikåti-yantraà): aho matimän mäyämayaù | chälito’si janaka-räja-putryäù pratikåti-samarpaëena (5.20 padyäd anantaram] ity antena mälyavat kapaöa-väkya-saàvidhänäd abhütäharaëam |

atha märgaù—

märgas tattvärtha-kathanam ||101|| 53b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] nirdoña-daçaratha-nämani ñañöhäìke mäyä-mayaù—ärya kim api dviñatäm apy ävarjakam udätta-jana-caritam | paçya—

krüra-kramä kim api räkñasa-jätir ekä

taträpi kärya-parateti mayi prakarñaù |

rämeëa tu pravasatä pitur äjïayaiva

bäñpämbhasäm aham apéha kåto rasajïaù ||102|| [bä.rä. 6.9]

ity upakramya, mäyämayaù—tataç ca vämadeva-prabhåtibhir mantribhir yathä-våttam abhidhäya sapädopagrahaà nivärito’pi tad idam abhidhäya prasthitaù—

mayä mürdhni prahve pitur iti dhåtaà çäsanam idaà

sa yakño rakño vä bhavatu bhagavän vä raghupatiù |

nivartiñye so’haà bharata-kåta-rakñäà raghupuréà

samäù samyaì nétvä vana-bhuvi catasraç ca daça ca ||103|| [bä.rä. 6.11]

ity antena räma-praväsa-viñayasya mäyamaya-duùkhasya satyasyaiva vyaktatväd vä mäyämayädeù kapaöatva-jïäne’pi rämacandreëa satyatayäìgékäräd vä märgaù |

atha rüpam—

rüpaà sandeha-kåd vacaù ||104|| 53b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] ñañöhäìke kaikeyé (sodvegam)—paëamämi bhaavadià saraüà jä pubbaà désamäëä ëayaëa-péüsa-gaëòüsa-kabalaà kareàti asi | sä saàpadaà hälähala-kabaòa-paòirübä paòihäadi | kià puëa me aojjhä-daàsaëe bi akäraëa-pajjäulaà hiaaà | [praëamämi bhagavatéà sarayüà yä pürvaà dåçyamänä nayaëa-péyüña-gaëòüña-kavalaà kurvaté äsét, sä samprataà hälähala-kavala-pratirüpä pratibhäti | kià punar me ayodhyä-darçane’pi akäraëa-paryäkulaà hådayam |]

ity upakramya, daçarathaù (akarëitakena)—

etac chränta-vicitra-catvara-pathaà viçränta-vaitälika-

çläghä-çlokam aguïji-maïju-murajaà vidhvasta-géta-dhvani |

vyävåttädhyayanaà nivåtta-sukavi-kréòä-samasyaà namad-

vidvadvad väda-kathaà kathaà puram idaà mauna-vrate vartate ||105|| [bä.rä. 6.12]

ity antena kaikeyé-daçarathayor ayodhyä-viñaya-viñäda-vitarka-vinyäsäd rüpam |

athodäharaëam—

sotkarña-vacanaà yat tu tad udäharaëaà matam ||106|| 54a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] asama-paräkrama-nämani saptamäìke vibhéñaëaù—sakhe sugréva ! atiçaçäìka-çekharam idam äceñöitaà rämadevasya yad anena—

nirväëaà jala-päna-péòana-balair yasmin yugäntänalair

yasyäbhäti kuküla-murmura-måduù kroòe çikhé bäòavaù |

tasyäpy asya kåçänu-saìkrama-kåta-jyotiù-çikhaëòaiù çarair

dattaç caëòa-davägni-ambara-vidhir devasya väräà-nidheù ||107|| (7.32)

ity upakramya, samudraù—tarhi bäla-näräyaëaà rämam evopasarpämaù | na hi räkämågäìkam antareëa candra-maëer änanda-jala-niñyandaù (7.36 padyäd pürvam] ity antena samudra-kñobhaka-rämacandrotsähotkarña-kathanäd udäharaëam |

atha kramaù—

bhäva-jïänaà kramo yad vä cintyamänärtha-saìgatiù ||108|| 54b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] ñañöhäìke [6.4 padyäd anantaram] mälyavän (småti-näöikena)—na jäne kià hi våttaà kaikeyé-daçarathayoù |

(upasarpitakena) mäyamayaù—jayatv äryaù |

çürpaëakhä—jedu jedu kaëiööhamädäm aho | [jayatu jayatu kaniñöha-mätämahaù |]

mälyavän—atha kià våttaà tatra ?

mäyamayaù—yathädiñöam äryeëa | ity upakramya |

mälyavän (saharñam)—tarhi vistarataù kathyatäm |

ity antena mälyavac cintä-samakälam eva çürpaëakhä-mäyämayayor upagamanäd vä mälyavato vilambäsahäbhipräya-parijïänavatä mäyämayena niñpannasya käryasya saìkñepa-kathanäd vä kramaù |

atha saìgrahaù—

saìgrahaù sämadänärtha-saàyogaù parikértitaù ||109|| 55a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] saptamäìke, samudraù (säbhyarthanam)—

indur lakñmér amåta-madire kaustubhaù pärijätaù

svar-mätaìgaù sura-yuvatayo deva dhanvantariç ca |

manthämreòaiù smarasi tad idaà pürvam eva tvayätta

sampraty abdhiù çåëu jala-dhanas tväà prapannaù praçädhi ||110|| [bä.rä. 7.36]

rämaù (sagauravam)—bhagavan ratnäkara ! namas te | ity upakramya,

samudraù—yathä saptamo vaikuëöhävatäraù [7.44 padyät pürvam] ity antena samudra-rämacandrayoù paraspara-priya-vacana-saìgrahaëät saìgrahaù |

atha anumänam—

arthasyäbhyühanaà liìgäd anumänaà pracakñate ||111|| 55b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe, 7.21 padyät pürvam] pratéhäré (samantäd avalokya)—katham ayam anyädåça iva lakñyate’mburäçiù |

vandé (yathopalakñita-märgeëa sa-camatkäraà puro’valokya)—paçya | viléyamäna-jala-mänuña-mithunam atyartha-kadarthyamäna-çaìkhiné-yütham ity upakramya,

pratéhäré—

äà jïätaà dhämni väräà raghupatir

viçikhäù prajvalantaù patanti ||112|| [bä.rä. 7.30]

ity antena samudra-kñobha-liìgänumita-rämotsähärtha-kathanäd anumänam |

atha toöakam—

saàrambhaà tu vacanaà saìgirante hi toöakam ||113|| 56a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] hanumän—yathädiçati svämé | (sarvato’valokya)—

dåpyad-vikrama-kelayaù kapi-bhaöäù çåëvantu sugrévajäm

äjïäà mauli-niveçitäïjali-puöäù sator iha vyühane |

dor-daëòa-dvaya-täòana-çlatha-dharä-bandhoddhåtän bhüdharän

änetuà sakaläù prayäta kakubhaù kià näma vo duñkaram ||114|| [bä.rä. 7.46]

ity upakramyäìka-parisamäpteù kapi-räkñasädi-saàrambha-kathanät toöakam |

atha adhibalam—

budhair adhibalaà proktaà kapaöenätivaïcanam ||115|| 56b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] ñañöhäìke [6.5 padyät pürvam] mäyämayaù—athaikadä dayita-sneha-mayyä kaikeyyä samam asuränéka-vijayäya pürita-suhån-manorathe daçarathe tgirviñöapa-tilaka-bhütaà puruhütaà prabhävavati samupasthitavati tad-rüpa-dhäriëau kuvalayäbhirämaà rämaà saparicchadaà chalayituà ayodhyäà çürpaëakhä ahaà ca präptavantau | ity upakramya,

mälyavän—kim asädhyaà vaidagdhyasya [6.5 padyäd anantaraà] ity antena mäyämaya-çürpaëakhäbhyäà kapaöa-veña-dhäraëena räma-vämadeva-vaïcanäd adhibalam |

atha udvegaù—

çatru-vairädi-sambhütaà bhayam udvega ucyate ||116|| 57a

yathä tatraiva [6.56 padyät pürvam] (tataù praviçati gaganärdhävataraëa-näöitakena ratna-çikhaëòaù)—svasti mahäräja-daçarathäya |

daçarathaù—api kuçalaà vayasyasya jaöäyoù |

ratnaçikhaëòaù—priya-suhåd-upayogena | na punaù çaréreëa |

daçarathaù—bhadra samupaviçya kathyatäm | vyäkulo’smi ity upakramya,

kosalyä—hä debba tue kida-viòaàbaà samatthiaà baëa-gadaà rähava-kuöuàbaà | [hä deva tvayä kåta-viòambaà samarthitaà vana-gataà räghava-kuöumbam | ]

sumiträ—ëa kebalaà baëa-gadaà | bhubaëa-gadaà bi | [na kevalaà vana-gataà | bhuvana-gatam api |] (6.70 padyäd anantaraà] ity antena mätå-gata-bhéter upanyäsäd udvegaù |

atha sambhramaù—

çatru-vyäghrädi-sambhütau çaìkäträsau ca sambhramaù ||117|| 57b

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] vämadevaù (säsraà svagatam)—

he mad-väëi nijäà vimuïca vasati dräg dehi yäträà bahiù

(räjänaà prati prakäçam)

deva stambhaya cetanäà çravaëayor abhyeti çuñkäçaniù |

(dampaté çaìkäà näöayataù) vämadevaù—

tvad-rüpäd vipinäya cévaradharo dhanvé jaöé çäsanaà

rämaù präpya gataù kutaçcana vanaà saumitri-sétä-sakhaù ||118|| [bä.rä. 6.13]

ubhau mürcchataù | vämadevaù—deva samäçvasihi |

daçarathaù (samäçväsya)—kena punaù käraëena ity upakramya,

daçarathaù—vatsa rämabhadra manye mamaiva malayäcala-niväsinaù priya-vayasyasya jaöäyor api çoka-çaìkur ayaà sarvaìkaño bhaviñyati | [6.55 padyäd anantaram] ity antena kausalyä-daçarathädénäà rakñas-tarakñu-haryakña-prabhåti-saïcaraëa-däruëäraëyädiñu räma-praväsa-viñaya-çaìkä-träsänuvåtti-kathanät sambhramaù |

atha äkñepaù—

garbha-béja-samäkñepam äkñepaà paricakñate ||119|| 58a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] païcamäìke [5.74 padyäd anantaraà] (praviçya apaöékñepeëa chinna-nämä kåtävaguëöhanä) çürpaëakhä (säkrandaà pädayor nipatya)—ajja ekka-mädua pekkha takkhaa-cüòämaëé uppäòido | baòaväëala-jälä-kaläpaaà ghuàtalidaà | dasakaëöha-kaniööha-bahiëie accähidaà | [ärya eka-mätåka prekñasva takñaka-cüòämaëir utpäöitaù | baòavänala-jvälä-kaläpakaà cürëitam | daçakaëöha-kaniñöha-bhaginyä atyähitam |] ity upakramya,

rävaëaù (prakäçam)—tataù kià tasyäù ?

çürpaëakhä—säpi laàkessarassa samucidatti abaharaàté tehià käbälia-bbada-joggä kidaàhi | [säpi laìkeçvarasya samuciteti vyavaharanté taiù käpälika-vrata-yogyä kåtäsmi |]

ity antena aìkänta-gata-bhägena sakala-devatä-tejas tiraskaraëa-rävaëätiçaya-varëanä-garbhékåtasya rämotsähasya çürpaëakhä-karëa-näsä-nikåntana-rüpeëa samudbhedäd äkñepaù |

atha vimarça-sandhiù—

yatra pralobhana-krodha-vyasanädyair vimåçyate | 58b

béjärtho garbha-nirbhinnaù sa vimarça itéryate ||120||

prakaré-niyatäptyänuguëyäd aträìga-kalpanam | 59

apavädo’tha sampheöo vidrava-drava-çaktayaù ||121||

dyuti-prasaìgau chalana-vyavasäyau nirodhanam | 60

prarocanä vicalanam ädänaà syus trayodaça ||122||

atha apavädaù—

taträpavädo doñäëäà prakhyäpanam itéryate ||123|| 61

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] añöamäìke véra-viläsa-nämani [ädau] (tataù praviçato räkñasau) ekaù—sakhe durmukha kim api mahän sattva-bhraàço daçakaëöhasya yat kumära-siàhanäda-vadham apy äkarëya na çokaà kåto näpy amarñaù | ity upakramya,

trijaöä—kahaà deveëa diëëo lajjä-deée jaläàjalé | [kathaà devena datto lajjä-devyai jaläïjaliù |] [8.10 padyäd anantaram] ity antena rävaëa-gata-durbuddhi-doña-prakhyäpanäd apavädaù |

atha sampheöaù—

doña-saìgrathitaà väkyaà sampheöaà sampracakñate ||124|| 62a

yathä tatraiva, sumukhaù (janäntikam)—sakhe durmukha ! kim api çauryätireko rämänujasya yad amunä nikumbhiläà prasthitasya kumära-meghanädasya sandiñöam, yad uta—

yävan naiva nikumbhiläya-janataù siddhe havir lehini

präpta-syandana-bäëa-cäpa-kavacaù svaà manyase durjayam |

vaidehé-viraha-vyathä-vidhurite’py ärye vidhäya krudho

vandhyäs tävad ayaà sa çakra-vijayiàs tväà lakñmaëo jeñyati ||125|| [bä.rä. 8.15]

ity upakramya, nepathye—

sétä-priyaà ca daliteçvara-kärmukaà ca

bäli-druhaà ca racitämbudhi-bandhanaà ca |

rakñohaëaà ca vijigéñu-vibhéñaëaà ca

rämaà nihatya caraëau tava vanditähe ||126|| [bä.rä. 8.47]

ity antena, lakñmaëendrajit-kumbhakarëänäà roña-väkya-grahaëät sampheöaù |

atha vidravaù—

virodha-vadha-dähädir vidravaù parikértitaù ||127|| 62b

yathä tatraiva (8.48 padyäd anantaraà] sumukhaù—deva padätilavaù sumukhas tu manyate lakñmaëa-didhakñayä kumära-meghanädena pävakéyaù çaraù saàhita iti upakramya,

(dakñiëataù) sumukhaù—ayam aparaù kñate kñärävasekaù |

äkarëäkåñöa-cäponmukha-viçikha-çikhä-çekharaù çüla-päëir

bibhräëo bhairavatvaà bahula-kalakaläräva-raudräööa-häsaù |

dhyätaù saumitri-ëätha prasarad-urutarottäla-vetäla-mälas

tad-vakträd utpatadbhiù samajani çikhibhir bhasmasäd indrajic ca ||128|| [8.85]

(rävaëo mürcchati sarve yathocitam upacaranti |) rävaëaù (mürcchä-viccheda-näöitakena) ity antena kapisenävikñobha-sugréva-nirodha-kumbhakarëa-vadhendrajid-bhasmékaraëa-rävaëa-mürcchädi-saìkathanäd vidravaù |

atha dravaù—

guru-vyatikramaà präha dravaà tu bharato muniù ||129|| 63a

yathä tatraiva, karaìkaù—

dhik çauëòérya-madoddhataà bhuja-vanaà dhik candrahäsaà ca te

dhig vakträëi nikåtta-kaëöha-valaya-prétendu-mauléni ca |

nidrä-lävatighasmare pratidinaà sväpän mahä-medure

pratyäçä cira-vismåtäyudha-vidhau yat kumbhakarëe sthitä ||130|| [bä.rä. 8.74]

ity atra sväminor daçakaëöha-kumbhakarëayor anujévinä räkñasena nindä-karaëäd dravaù |

atha çaktiù—

utpannasya virodhasya çamanaà çaktir iñyate ||131|| 63

yathä tatraiva rävaëa-vadha-nämani navamäìke [9.49 padyäd pürvam], purandaraù—yat kuläcala-sandoha-dahana-karmaëi bhagavän kälägnirudraù ity upakramya,

nepathye—

bäëair läïchita-ketu-yañöi-çikharo mürcchä-namat-särathir

mäsäsvädana-lubdha-gådhra-vihaga-çreëébhir äsevitaù |

rakño-nätha-mahä-kabandha-patana-kñuëëäkña-daëòo hayair

heñitvä småta-mandurästhiti-håtair laìkäà ratho néyata ||132|| [bä.rä. 9.56]

ity antena niravaçeña-pratinäyaka-bhüta-rävaëa-kaëöhotsädana-kathanena virodha-çamanät çaktiù |

atha dyutiù—

dyutir näma samuddiñöä tarjanodvejane budhaiù ||133|| 64a

yathä tatraiva añöamäìke, rävaëaù (ürdhvam avalokya)—kim ayam atisatvaraù sura-samäjaù ? çaìke katipaya-yätudhäna-vadhän täpasaà prati préyate | (sa-krodha-tarjanam)

harñotkarñaù kim ayam amaräù kñudra-rakño-vadhäd vas

tan me doñëäà vijita-jagatäà vikramaà viståtäù stha |

kià cädyaiva priya-raëa-raso bodhyate kumbhakarëas

türëaà jetä sa ca diviñadäà bodhyate meghanädaù ||134|| [bä.rä. 8.12]

ity upakramya, nepathye—biraeha keli-äkaòòhaëa-päòaëijjaà goura-duväraà, boòheha bibiha-ppaharaëa-saëëäha-daha-sahassäi | (vracayata kelikäkarñaëa-pätanéyaà gopura-dväram | vahata vividha-praharaëa-saànäha-daça-sahasräëi |) ity antena devatä-tarjana-laìkä-pura-janodvejana-kathanäd dyutiù |

atha prasaìgaù—

prastutärthasya kathanaà prasaìgaù parikértitaù | 64b

prasaìgaà kathayanty anye gurüëäà parikértanam ||135||

yathä tatraiva navamäìke [ädau] (praviçya) yama-puruñaù—tatra-bhavato luläya-lakñaëaù sakala-präëibhåtäà vihita-näçasya kénäçasya kim api viçvätiçäyiné prabhaviñëutä ity upakramya,

daçarathaù—bhagavan gérväëa-nätha sa-prasädam ito nidhéyantäà dåñöayaù | [9.18 padyät pürvam] ity antena yama-purandarädi-püjya-saìkértanäd vä prastuta-räkñasa-vadha-rüpasyärthasya prapaïcanäd vä prasaìgaù |

atha chalanam³—

avamänädi-karaëaà käryärthe chalanaà viduù ||136|| 65

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] cäraëaù (karëaà dattvä äkäçe)—kim äha rämabhadraù | re re räkñasa-putra—

yad gauré-caraëäbjayoù prathamatas tyakta-praëäma-kriyaà

premärdreëa sa-vibhrameëa ca purä yenekñitä jänaké |

lünaà te tad idaàca räkñasa-çiro jätaà ca çäntaà manaù

çeña-ccheda-vidhis tu samprati paraà svar-vandin-mokñäya me ||137|| [bä.rä. 9.10]

kim äha rävaëaù ? re re kñatriyä-putra sulabha-vibhrama-carma-cakñur asi ity upakramya,

rämaù—tad ittham abhidhänam apavitraà te vaktram | ito nirviçatu vadha-çuddhim [9.46 padyäd anantaram] ity antena räma-rävaëäbhyäà parasparävamänana-karaëät chalanam |

atha vyavasäyaù—

vyavasäyaù sva-sämarthya-prakhyäpanam itéryate ||138|| 66a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe]—

bho laìkeçvara déyatäà janakajä rämaù svayaà yäcate

ko’yaà te mati-vibhramaù smara nayaà nädyäpi kiàcid gatam |

naivaà cet khara-düñaëa-triçirasäà kaëöhäsåjä paìkilaù

patré naiña sahiñyate mama dhanur jyä-bandha-bandhükåtaù ||139|| [bä.rä. 9.19]

ity upakramya—kim äha rävaëaù ? re re mänuñé-putra ! ayam asau akñatriyo rävaëaù | kñatriyo rämaù | tad atra dåçyatäm | kataro vineyaù | kataro vinetä iti | kim äha rämabhadraù ? haàho amänuñé-putra ! kñatriyo rämaù | ayam asau akñatriyo rävaëaù | tad atra dåçyatäà kataro vineyaù, kataro vinetä [9.26 padyäd anantaraà] ity antena räma-rävaëäbhyäà sva-sämarthya-prakhyäpanäd vyavasäyaù |

atha virodhanam—

virodhanaà nirodhoktiù saàrabdhänäà parasparam ||140|| 66

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe tasminn eva sthäne] cäraëaù—katham amarñitäbhyäà räma-rävaëäbhyäà pratyupakräntam iñu-varñädvaitam ity upakramya, cäraëaù—nanv ayam oàkäro rävaëa-çiro-maëòala-cchedana-vidyäyäù [9.39 padyäd anantaram] ity antena saàrabdhayo räma-rävaëayoù divyästra-prayoga-rüpa-paraspara-saàrodha-karaëäd virodhanam |

atha prarocanä—

siddhavad bhävino’rthasya sücanä syät prarocanä ||141|| 67a

yathä tatraiva añöamäìke [8.16 padyäd anantaram], karaìkaù (janäntikam)—sakhe kaïkäla devaù kumbhakarëaà prabodhayati | na punar ätmänam | kià ca prayatnena bodhito’py asau rämeëa punaù çäyitavya eva |

kaìkälaù—maëëe bibhésaëaà bajjia sabbassa bi esä gaé | [manye vibhéñaëaà varjayitvä sarvasyäpy eñä gatiù |]

karaìkaù—tathaiva | ity atra bhaviñyataù kumbhakarëädi-räkñasa-näçasya kaìkäla-karaìkäbhyäà siddhavat niçcitya sücanät prarocanä |

atha vicalanam—

ätma-çläghä vicalanam ||142|| 67c

yathä tatraiva, karaìkaù—kim äha kumbhakarëaù—

ästäà dhanuù kim asinä parato bhusuëòé-

cakrair alaà bhavatu paööiçam udgarädyaiù |

dhävat-plavaìga-påtanä-kabala-krameëa

yäsyämy ahaà suhitatäà ca ripu-kñayaà ca ||143|| [bä.rä. 8.37]

(punaù påcchati rävaëaù) sädhu vatsa, sädhu | satyaà mad-anujo’si, ity upakramya—

anena laìkä yad akäri mat-puré

hanümato gätra-gatena bhasmasät |

nijäparädha-praçamäya tad dhruvaà

niñevituà mäm upayäti pävakaù ||144|| [bä.rä. 8.48]

ity antena rävaëa-kumbhakarëäbhyäm ätma-çläghä kåteti vicalanam |

atha ädänaà—

ädänaà kärya-saìgrahaù ||145|| 67d

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] navamäìke purandaraù—sakhe daçaratha katham ayam ananya-sadåçäkäro rämabhadra-puruñakäraù | ataç ca—

nirdagdha-tripurendhano’stu giriçaù krauïcäcala-cchedane

päëòityaà viditaà guhasya kim u täv ajïäta-yuddhotsavau |

lütvä paìka-jalävamänana-vanaà vérasya laìkä-pater

véräëäà caritädbhutasya parame rämaù sthitaù sémani ||146|| [bä.rä. 9.57]

ity upakramya—

raëa-rasika-sura-stré-mukta-mandära-dämä

svayam ayam avatérëo lakñmaëa-nyasta-hastaù |

viracita-jaya-çabdo vandibhiù syandanäìgäd

dinakara-kula-lakñmé-vallabho rämabhadraù ||147|| [bä.rä. 9.59]

ity antena nikhila-bhuvana-bädhä-çamana-rüpa-rävaëa-vadha-sampädita-dharmädi-lakñaëa-kärya-viçeña-saìgrahaëäd ädänam |

atha nirvahaëa-sandhiù—

mukha-sandhyädayo yatra vikérëä béja-saàyutäù |

mahat-prayojanaà yänti tan-nirvahaëam ucyate ||148|| 68

sandhi-virodhau grathanaà nirëayaù paribhäñaëe prasädaç ca |

änanda-samaya-kåtayo bhäñopagühane tadvat ||149|| 69

atha pürva-bhäva-sayujäv upasaàhära-praçasté ca |

iti nirvahaëasyäìgäny ähur améñäà tu lakñaëaà vakñye ||150|| 70

tatra sandhiù—

béjopagamanaà sandhiù ||151|| 71a

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] räghavänanda-nämani daçamäìke [ädau] (tataù praviçati saçokä) laìkä—hä duddhara-taba-visesa-paritosidärabindäsaëa tihubaëekkamalla dasa-kaëöha hä helä-bandékida-mahinda mehanäda hä samara-saàraàbha-suppasaëëa kuàbha-kaëëa kahiàsi dehi me paòibaaëaà | [hä durdhara-tapo-viçeña-paritoñitäravindäsana tribhuvanaika-malla daçakaëöha ! hä helä-bandékåta-mahendra meghanäda ! hä samara-saàrambha-suprasanna ! kumbhakarëa kväsi dehi me prativacanam |] ity upakramya,

(praviçya satvarä) alakä—sakhi dharma-jetari vibhéñaëe’pi netari tatrabhavaté sa-çoka-çaìkur iva |

laìkä—jaà tiëetta-mittassa ëaaré bhaëadé | [yat trinetra-mitrasya nagaré bhaëati |] [10.2 padyät pürvam] ity antena duñöa-räkñasa-çikñä-rüpa-rämotsäha-béjopagamanät sandhiù |

atha virodhaù—

käryänveñaëaà virodhaù syät ||152|| 71b

yathä tatraiva, nepathye—

rudräëi lakñmi varuëäni sarasvati dyauù

sävitri dhätri sakaläù kula-devatäç ca |

çuddhy-arthiné viçati çuñmaëi räma-käntä

tat saànidhatta sahasä saha loka-pälaiù ||153|| [bä.rä. 10.2]

ity upakramya, laìkä—aho devadäëaà bi sédäpakkha-bädo | adhavä sabbo guëesu rajjadi | ëa saréresu | [aho devatänäm api sétä-pakñapätaù | athavä sarvo guëeñu rajyati | na çaréreñu |] [10.8 padyäd anantaram] ity antena sétä-çuddhi-rüpa-käryänveñaëäd virodhaù |

atha grathanam—

grathanaà tad-upekñepaù ||154|| 71c

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe]—

baddhaù setur lavaëa-jaladho krodha-vahneù samittvaà

nétaà rakñaù-kulam adhigatäù çuddhimantaç ca däräù |

tenedänéà vipina-vasatäveña pürëa-pratijïo

diñöyäyodhyäà vrajati dayitä-prétaye puñpakeëa ||155|| [bä.rä. 10.15]

tad bhoù sakala-plavaìga-yütha-patayaù ity ärabhya,

sampreñitaç ca hanumän bharatasya pärçvaà

laìkäìganäcakita-netra-nirékñita-çréù |

yäty eña värinidhi-laìghana-dåñöa-säro

räjyäbhiñeka-samayocita-kärya-siddheù ||156|| [bä.rä. 10.16]

ity antena rämäbhiñeka-rüpa-parama-käropekñäd grathanam |

atha nirëayaù—

syäd anubhütasya nirëayaù kathanam ||157|| 71d

yathä tatraiva [bäla-rämäyaëe] rämaù (apavärya)—

ayyasmad-agra-kara-yantra-nipéòitänäà

dhärämbhasäà smarasi majjana-keli-käle |

subhru tvayä nija-kucäbharaëaika-yogyam

aträbja-valli-dalam ävaraëäya dattam ||158|| [bä.rä. 10.76]

kià ca—

tad iha kalaha-kelé saikate narmadäyäù

smarasi sutanu kiàcin nau parädhéna-suptam |

uñasi jala-saméra-preìkhaëäcärya-käryaà

tad anu madana-mudräà tac ca gäòhopagüòham ||159|| [bä.rä. 10.77]

ity atra rämeëa svänubhütärtha-kathanän nirëayaù |

atha paribhäñä—

paribhäñä tv anyonyaà jalpanam athavä parivädaù ||160|| 72a

yathä tatraiva [10.92 padyäd anantaram] sétä—ajja-utta dasakaëöha-ëisüaëa väräëasé-saàkittaëeëa sumaräbidamhi akkhiäëaddaà jaëaëé-bhüdaà mihiläà mahä-ëäaréà | [ärya-putra daçakaëöha-nisüdana väräëasé-saìkértanena smäritäsmi akñy-änandaà janané-bhütaà mithiläà mahä-nägarém |] ity upakramya,

vibhéñaëaù—iha hi khalu kñatriyäntakarasya bhaìgo bhärgava-muner dattaù |

sugrévaù—

apäà phenena tåpto’sau snätaç candrikayä ca saù |

yad aprasüta-kauçalyaà kñatraà kñapitavän muniù ||161|| [bä.rä. 10.94]

ity antena sétä-räma-vibhéñaëa-sugréväëäm anyonya-saàjalpanena vä sugréveëa bhärgava-paréväda-sücanäd vä paribhäñaëam |

atha prasädaù—

çuçrüñädi-präptaà prasädam ähuù prasannatvam ||162|| 72b

yathä tatraiva, rämaù (hastam udyamya)—

haàho puñpaka-väyu-vega-muninä dhümaù puraù péyate

chäyäà mä kuru ko’py ayaà dina-maëäv ekägra-dåñöiù sthitaù |

düräd atra bhava pradakñiëa-gatiù sthäëor idaà mandiraà

kiïcit tiñöha tapasvinas tava puro yävat paryänty adhvanaù ||163|| [bä.rä. 10.59]

ity upakramya, agastyaù—

kä déyatäà tava raghüdvaha samyag-äçér

niñkaëöakäni vihitäni jaganti yena |

äçäsmahe nanu tathäpi saha sva-vérair

bhü-käçyapopama-suta-dvitayä vadhüù syät ||164|| [bä.rä. 10.64]

rämaù—param anugåhétaà raghu-kulam ity antena agastya-dattäçérväda-rüpa-prasäda-kathanät prasädaù |

atha änandaù—

abhilañitärtha-samägamam änandaà prähur äcäryäù ||165|| 73a

yathä tatraiva, rämaù—haàho vimäna-räja vimucya vasudhä-savidha-vartiné gatià kiïcid uccair bhava | kutühaliné jänaké divya-loka-darçana-vyatikarasya | (ürdhva-gati-näöikena)

yathä yathärohati baddha-vegaà

vyomnaù çikhäà puñpakam änatäìgi |

mahämbudhénäà valayair viçälais

tathä tathä saìkuciteva påthvé ||166|| [bä.rä. 10.22]

sura-cäraëa-kiànara-vidyädhara-kula-saìkulaà gagana-garbham ékñasva | (praviçya) vidyädharaù : ataù parama-gamyä asmädåçäà bhuvaù | sa ca brahma-loka iti çrüyate |

ity antena sétädénäm abhilañita-divya-loka-darçana-rüpärtha-siddher änandaù |

atha samayaù—

samayo duùkha-saìkñayaù ||167|| 73b

yathä tatraiva, bharataù : ärya ! rävaëa-vidrävaëa bharato’ham abhivädaye | ity upakramya (bharata-sugréva-vibhéñaëäù parasparaà pariñvajante |) ity antena bandhünäm anyonyävalokana-pariñvaìgädibhir duùkhäpagama-kathanät samayaù |

atha kåtiù—

kåtir api labdhärtha-susthirékaraëam ||168|| 73c

yathä tatraiva, (praviçya) hanumän—deva mattaù çruta-våttänto vasiñöhaù samaà bharata-çaturghnäbhyäm anyäbhiç ca prakåtibhir bhavad-abhiñeka-sajjas tiñöhati | ity upakramya, vasiñöhaù : kä déyatäà tva raghüdvaha samyag äçér ity ädi paöhati |

rämaù: ärñaà hi vacanaà vibhinna-vaktåkam api na visaàvadati yad agastya-väcä vasiñöho’pi brüte [10.69 padyäd anantaram] ity antena agastya-labdhäçérvädasya vasiñöha-vacana-saàvädena sthirékaraëät kåtiù |

atha bhäñaëam—

mänädyäptiç ca bhäñaëam ||169|| 73d

yathä tatraiva, vasiñöhaù—

rämo dänta-daçänanaù kim aparaà sétä satéñv agraëéù

saumitriù sadåço’stu kasya samare yenedrajin nirjitaù |

kià brümo bharataà ca räma-virahe tat-pädukärädhakaà

çatrughnaù kathito’grajasya ca guëair vandyaà kuöumbaà raghoù ||170|| [bä.rä. 10.102]

ity atra vasiñöhena raghu-kuöumbasya rämacandrädi-sat-puruñotpatti-sthänatayä tallakñaëa-bahu-mäna-präpti-kathanäd bhäñaëam |

atha upagühanam—

upagühanam adbhuta-präptiù ||170|| 74a

yatha tatraiva, alakä—aho nu khalu bhoù pati-vratä-mayaà jyotiù anabhibhavanéyaà jyotir-antaraiù | yataù,

praviçantyä citäcakraà jänakyä pariçuddhaye |

na bhedaù ko’pi nirëétaù payasaù pävakasya ca ||171|| [bä.rä. 10.9]

(vicintya) ity upakramya, nepathye—

yogéndraç ca narendraç ca yasyäù sa janakaù pitä |

viçuddhä räma-gåhiëé babhau daçaratha-snuñä ||172|| [bä.rä. 10.14]

ity antena sétäyäù niùçaìka-jvalana-praveça-nirapäya-nirgamana-rüpäçcarya-kathanäd upagühanam |

atha pürva-bhävaù—

dåñöa-krama-käryasya syäd dåñöiù pürva-bhävas tu ||173|| 74b

yathä tatraiva [10.102 padyäd anantaram]—vatsa rämabhadra praçasto muhürto vartate | tad adhyässva pitryaà siàhäsanam ity upakramya, vasiñöhaù—rämabhadra dhanyo’si | yasya te bhagavän kubero’rthé ity antena vasiñöhena rämabhadrasyäbhiñekäìgékaraëa-kubera-vimäna-pratyarpaëa-rüpayor arthayor darçanät pürva-bhävaù |

atha upasaàhäraù—

dharmärthädy-upagamanäd upasaàhäraù kåtärthatä-kathanam ||174|| 75a

yathä tatraiva, vasiñöhaù—vatsa rämabhadra kià te bhüyaù priyam upakaromi |

rämaù—kim ataù priyam asti |

rugëaà cäjagavaà na cäpi kupito bhargaù sura-grämaëéù

setuç ca grathitaù prasanna-madhuro dåñöaç ca väräà nidhiù |

paulastyaç caramaù sthitaç ca bhagavän prétaù çruténäà kaviù

präptaà yänam idaà ca yäcitavate dattaà kuberäya ca ||175|| [bä.rä. 10.104]

ity atra rugëaà cäjagavaà ity anena bhüta-pati-dhanur dalanena sétädhigama-rüpakäm apräpteù paulasytaç caramaù sthitaù ity anena çaraëägata-rakñaëena dharma-präpteù präptaà yänam idaà cety atra vimäna-ratna-läbhenärtha-präpteç ca na cäpi kupito bhargaù sura-grämiëér ity ädibhiù pädänta-väkyaiù rämacandreëa sva-kåtärthatä-kathanäd upasaàhäraù |

kià ca, rugëaà cäjagavaà setuç ca grathita ity ädibhyäà yuddhotsäha-siddheù paulastyaç caramaù sthitaù ity atra vibhéñaëasya pälanena dayä-véra-siddheù yäcitavate dattaà kuberäya cety anena dänavéra-siddheç ca rämabhadreëa svakåtärthatä-kathanäd vä upasaàhäraù |

atha praçastiù—

bharataiç caräcaräëäm äçér äçaàsanaà praçastiù syät ||176|| 75b

yathä tatraiva, tathä cedam astu bharata-väkyam—

samyak saàskärra-vidyä-viçadam upaniñad-bhütam arthädbhutänäà

grathnantu grantha-bandhaà vacanam anupatat-sükti-mudräù kavéndräù |

santaù santarpitäntaù-karaëam anuguëaà brahmaëaù kävya-mürtes

tat tattvaà sättvikaiç ca prathama-piçunitaà bhävayanto’rcayantu ||177|| [bä.rä. 10.105]

ity atra kavéndräëäà nirdoña-sükti-grathanäçaàsanena bhävakänäà ca tad-grantha-bhävanäçaàsanena ca sakala-vyavahära-pravartaka-väìmaya-rüpa-jagan-maìgala-kathanät praçastir iti sarvaà praçastam |

rasa-bhävänurodhena prayojanam apekñya ca |

säphalyaà käryam aìgänäm ity äcäryäù pracakñate ||178|| 76

keñäàcid eñäm aìgänäà vikalpaà kecid ücire |

mukhädi-sandhiñv aìgänäà kramo’yaà na vivakñitaù ||179|| 77

kramasyänädåtatvena bharatädibhir ädimaiù |

lakñyeñu vyutkrameëäpi kathanena vicakñaëaiù ||180|| 78

catuù-ñañöhi-kalä-marma-vedinä siàha-bhübhujä |

lakñitä ca catuùñañöhir bäla-rämäyaëe sphuöam ||181|| 79

atha sandhy-antaräëi—

mukhädi-sandhiñv aìgänäm açaithilya-pratétaye |

sandhy-antaräëi yojyäni tatra tatraikaviàçatiù ||182|| 80

äcäryäntara-saàmatyä camatkärodayäd api |

vakñye lakñaëam eteñäm udähåtim api sphuöam ||183|| 81

säma-däne bheda-daëòau pratyutpanna-matir vadhaù |

gotra-skhalitam ojaç ca dhéù krodhaù sähasaà bhayam ||184|| 82

mäyä ca saàvåtir bhräntir dütyaà hetv-avadhäraëam |

svapna-lekhau madaç citram ity etäny ekaviàçatiù ||185|| 83

tatra säma—

tatra säma priyaà väkyaà svänuvåtti-prakäçanam ||186|| 84a

yathä mälavikägnimitre, räjä—aye na bhetavyam |

mälavikä (sävañöambham)—jo ëa bhäadi so mae bhaööiëé-daàsaëe diööha-sämattho bhaööä | [yo na bibheti sa mayä bhaööiné-darçane dåñöa-sämarthyo bhartä |]

räjä—

däkñiëyaà näma bimboñöhi näyakänäà kula-vratam |

tan me dérghäkñi ye präëäs te tvad-äçä-nibandhanäù ||187|| [mä.a.mi. 4.14]

ity atra räjïo vacanaà näma |

atha dänaà—

dänam ätma-pratinidhir bhüñaëädi-samarpaëam ||188|| 84b

yathä mälaté-mädhave, mälaté—pia-sahi sabbadä sumaridabbahmi | esä bi mähaba-sahatthaëimmäëamaëoharä baula-mälä mäladé-ëibbisesaà pia-sahée daööabbä | sabbadä hiaeëa a dhäraëijjä iti | [priya-sakhi ! sarvadä smartavyäsmi | eñä ca mädhava-sva-hasta-nirmäëa-manoharä bakula-mälä mälaté-nirviçeñaà priya-sakhyä drañöavyä | sarvadä hådayena ca dhäraëiyä iti |] (iti svakaëöhäd unmucya mädhavasya kaëöhe vinyasyanté sahasäpasåtya sädhvasotkampaà näöayati |) [6.11 padyäd anantaram] |

atra mälatyä martukämäyäù pratinidhitayä lavaìgikäyäà bakulamälä-samarpaëaà dänam |

atha bhedaù—

bhedas tu kapaöäläpaiù suhådäà bheda-kalpanam ||189|| 85a

yathä mälaté-mädhave, kämandaké—

räjïaù priyäya suhåde saciväya käryäd

dattvätmajäà bhavatu nirvåtimänamätyaù |

durdarçanena ghaöatämiyam apy anena

dhüma-graheëa vimalä çaçinaù kaleva ||190|| [mä.mä. 2.8]

mälaté (svagatam)—hä täda tumaà bi ëäma mama ebbaà ti sabbahä jidaà bhoatihëäe | [hä täta tvam api näma mamaivam iti sarvathä jitaà bhoga-tåñëayä |] ity atra kämandakyä mälaté-taj-janakayor bheda-kalpanaà bhedaù |

atha daëòaù—

daëòas tv avinayädénäà dåñöyä çrutyätha tarjanam ||191|| 85b

dåñöyä, yathä mälaté-mädhave, mädhavaù—re re päpa !

praëayi-sakhé-saléla-parihäsa-rasädhigatair

lalita-çiréña-puñpa-hananair api tämyati yat |

vapuñi vadhäya tatra tava çastram upakñipataù

patatu çirasy akäëòayam adaëòa ivaiña bhujaù ||192|| [mä.mä. 5.31]

aträghora-ghaëöasyävinaya-darçanena mädhava-kåta-tarjanaà daëòaù |

çrutyä, yathä çäkuntale, räjä (sahasopasåtya)—

kaù paurave vasumatéà çäsati çäsitari durvinétänäm |

ayam äcaraty avinayaà mugdhäsu taspasvi-kanyäsu ||193|| [a.ça. 1.21]

aträvinaya-çrutyä duñyantena kåtaà tarjanaà daëòaù |

atha pratyutpanna-matiù—

tät-käliké ca pratibhä pratyutpanna-matir småtä ||194|| 86a

yathä mälavikägnimitre, räjä—na khalu mudräm adhikåtya bravémi | etayor baddhayoù [mälavikä-bakulävalikayoù] kià-nimitto mokñaù | kià devyäù parijanam atikramya bhavän sandiñöaù ity evam anayä [mädhavikayä] prañöavyam |

vidüñakaù—ëaà pucchido hmi | puëo mandassa bi me tasmià païcuppaëëä madé äsi | [nanu påñöo’smi | punar mandassyäpi me tasmin pratyutpannä matir äsét |]

räjä—kathyatäm |

vidüñakaù—bhaëidaà mae, debbaciàtaehià viëëävido rää | sobasaggaà bo ëakkhattaà tä avassaà sabba-bandha-mokkho karéadutti | [bhaëitaà mayä, daiva-cintakair vijïäpito räjä | sopasargaà vo nakñatram | tad avaçyaà sarva-bandha-mokñaù kriyatäm iti |]

räjä (saharñaà)—tatas tataù ?

vidüñakaù—taà suëia devée irävadé-cittaà rakkhaàtée rää kila moedi tti ahaà saàdiööho tti tado jujjadi tti täe ibbaà saàpädido attho | [tat çrutvä devyä irävaté-cittaà rakñantyä räjä kila mocayatéty ahaà sandiñöa iti | tato yujyate iti tayaiva sampädito’rthaù |]

räjä (vidüñakaà pariñvajya)—sakhe ! priyo’haà khalu tava | [4.5 padyäd anantaraà]

ity atra vidüñakasya samucitottara-pratibhä pratyutpanna-matiù |

atha vadhaù—

vadhas tu jévita-droha-kriyä syäd ätatäyinaù ||195|| 86b

yathä veëé-saàhäre [6.44 padyäd anantaram], kåñëaù—ahaà punaç cärväkeëa rakñasä vyäkulékåtaà bhavantam upalabhyärjunena saha tvaritataram äyätaù |

yudhiñöhiraù—kià näma cärväkeëa rakñasä vayam evaà vipralabdhäù ?

bhémaù (sa-roñam)—bhagavan kväsau dhärtaräñöra-sakho räkñasaç cärväko yenäryasya mahäàç citta-vibhramaù kåtaù |

kåñëaù—nigåhétaù sa durätmä nakulena |

yudhiñöhiraù—priyaà naù, priyaà naù | ity atra cärväka-nigraho vadhaù |

atha gotra-skhalitam—

tad gotra-skhalitaà yat tu näma-vyatyaya-bhäñaëam ||196|| 87a

yathä vikramorvaçéye [tåtéyäìke ädau] (tataù praviçato bharata-çiñyau) prathamaù—aye sadoñävakäça iva te väkya-çeñaù |

dvitéyaù—äm | tarhi ubbasée baaëaà pamäda-kkhalidaà äsi | [äà, tatra urvasyä vacanaà pramäda-skhalitam äsét |]

prathamaù—katham iva ?

dvitéyaù—lacché-bhümiäe baööamäëä ubbasé väruëé-bhümiäe baööamäëäe meëaäe pucchidä | sahi samäadä ede tellokka-purisä sakesavä loa-bälä | kadamassià de bhävähiëibesotti [lakñmé-bhümikäyäà vartamänä urvaçé väruëé-bhümikäyäà vartamänayä menakayä påñöä | sakhi samägatä ete trailokya-puruñäù sa-keçavä loka-päläù | katamasmiiàs te bhäväbhinibeçaù ? iti |]

prathamaù--tatas tataù ?

dvitéyaù—tado täe purisottame tti bhaëidabbe purüravasi tti ëiggadä bäëé | [tatas tasyäù puruñottama iti bhaëitavye purüravaséti nirgatä bäëé |] ity atra näma-vyatikramaù sphuöa eva |

atha aujaù—

ojas tu väg-upanyäso nija-çakti-prakäçakaù ||197|| 87b

yathä uttara-räma-carite, kuçaù—sakhe daëòäyana !

äyuñmataù kila lavasya narendra-sainyair

äyodhanaà nanu kim ättha sakhe tatheti |

adyästam etu bhuvaneñu sa räja-çabdaù

kñattrasya çastra-çikhinaù çamam adya yäntu ||198|| [u.rä.ca. 6.16]

ity atra ojaù spañöam eva |

atha dhéù—

iñöärtha-siddhi-paryantä cintä dhér iti kathyate ||199|| 88a

yathä mälavikägnimitre caturthäìke [4.2 padyäd anantaram] räjä (niçvasya saparämarçam)—sakhe kim atra kartavyam ?

vidüñakaù (vicintya)—atthi ettha ubäo | [asty atropäyaù |]

räja—kim iva ?

vidüñakaù (sa-dåñöi-kñepam)—ko bi adiööho suëissad | kaëëe de kahemi (ity upaçliñya karëe) evaà bia | [ko’py adåñöaù çroñyati | karëe te kathayämi | evam iva | ] ity ävedayati |

räjä saharñaà—suñöhu prayujyatäà siddhaye | ity atra vidüñakeëa dhäriëé-hasta-maëi-mudrikäkarñäëa-hetu-bhütasya bhujaga-viña-vega-kapaöasya cintanaà dhéù |

atha krodhaù—

krodhas tu cetaso déptir aparädhädi-darçanät ||200|| 88b

yathä ratnävalyäà tåtéyäìke [ante 3.19 padyät pürvam], väsavadattä—haïje kaàcaëamäle edeëa ebba ladäpäseëa bandhia gehaëa eëaà bahmaëaà | eëaà duööha-kaëëaäà a aggado karehi | [haïje kaïcanamäle etenaiva latä-päçena baddhvä gåhäëainaà brähmaëam | imäà duñöa-kanyakäà cägrataù kuru |] ity atra väsavadattäyäù roñaù krodhaù |

atha sähasam—

sva-jévita-niräkäìkño vyäpäraù sähasaà bhavet ||201|| 89a

yathä mälaté-mädhave—

açastra-pätam avyäja-puruñäìgopakalpitam |⁴

vikréyate mahä-mäàsaà gåhyatäà gåhyatäm idam ||202|| [mä.mä. 5.12]

atra mädhavasya mahä-mäàsa-vikraya-vyäpäraù sähasam |

atha bhayam—

bhayaà tv äkasmika-träsaù ||203|| 89b

yathä abhiräma-räghave dvitéyäìke, (praviçyäpaöé-kñepeëa sambhräntaù) baöuù—ayya parittäahi parittäahi | accahide paòido hmi | [ärya pariträhi pariträhi | atyähite patito’smi |] (ity abhidravati) ity ädau baöu-träso bhayam |

atha mäyä—

mäyä kaitava-kalpanä ||204|| 89c

yathä ratnävalyäà, räjä (äsanäd avatérya)—devi paçya—

eña brahmä saroje rajanikara-kalä-çekharaù çaìkaro’yaà
dorbhir daityäntako’sau sa-dhanur-asi-gadä-cakra-cihnaiç caturbhiù |

eño’py airävatasthas tridaçapatir amé devi deväs tathänye
nåtyanti vyomni caitäç cala-caraëa-raëan-nüpurä divya-näryaù ||205|| [ra. 4.11]

ity atra aindrajälika-kalpitaà kaitavaà mäyä |

atra saàvåttiù—

saàvåttiù svayam uktasya svayam pracchädanaà bhavet ||206|| 90a

yathä çäkuntale, räjä (svagatam)—aticapalo’yaà baöuù | kadäcid imäà kathäm antaù-purebhyaù kathayet | bhavatu | enam eva vakñye—

kva vayaà kva parokña-manmatho

mågaçävaiù samam edhito janaù |

parihäsa-vijalpitaà sakhe

paramärthena na gåhyatäà vacaù ||207|| [a.ça. 2.18]

atra duñyantena svayam uktasya çakuntalä-prasaìgasya svayaà pracchädanaà saàvåttiù |

atha bhräntiù—

bhräntir viparyaya-jïänaà prasaìgasya hy aniçcayät ||208|| 90b

yathä veëé-saàhäre dvitéyäìke [2.10 padyäd anantaraà], bhänumaté—tado ahaà tassa adisaidadibba-rübiëo ëaulassa daàsaëeëa ucchuä jädä hida-hiaä a | tado ujjhia taà äsanaööhäëaà ladä-maëòapaà pabisiduà äraddhä | [tato’haà tasyätiçayita-divya-rüpiëo makulasya darçanenotsukä jätä håta-hådayä ca | tata ujjhitvä tadäsana-sthänaà latä-maëòapaà praveñöum ärabdhä |]

räjä (savailakñyam)—kià nämätiçayita-divya-rüpiëo nakulasya darcänenotsukä jätä | håta-hådayä ca | tat katham anayä päpayä mädré-sutänuraktayä vayam evaà vipralabdhäù | mürkha duryodhana kulaöä-vipralabhyamänam ätmänaà bahu manyamäno’dhunä kià vakñyasi | (kià kaëöhe çithilékåta [ve.saà. 2.9] ity ädi paöhitvä diço’valokya) aho etad artham eväsyäù prätar eva vivikta-sthänäbhiläñaù sakhé-jana-saìkathäsu ca pakña-pätaù | duryodhanas tu mohäd avijïäta-bandhaké-hådaya-säraù kväpi paribhräntaù | ity atra devé-svapnasya aniçcayäd duryodhanasya viparéta-jïänaà bhräntiù |

atha mäyä—

mäyä kaitava-kalpanä ||209|| 89c

yathä ratnävalyäà, räjä (äsanäd avatérya)—devi paçya—

eña brahmä saroje rajanikara-kalä-çekharaù çaìkaro’yaà
dorbhir daityäntako’sau sa-dhanur-asi-gadä-cakra-cihnaiç caturbhiù |

eño’py airävatasthas tridaçapatir amé devi deväs tathänye
nåtyanti vyomni caitäç cala-caraëa-raëan-nüpurä divya-näryaù ||210|| [ra. 4.11]

ity atra aindrajälika-kalpitaà kaitavaà mäyä |

atra saàvåttiù—

saàvåttiù svayam uktasya svayam pracchädanaà bhavet ||211|| 90a

yathä çäkuntale, räjä (svagatam)—aticapalo’yaà baöuù | kadäcid imäà kathäm antaù-purebhyaù kathayet | bhavatu | enam eva vakñye—

kva vayaà kva parokña-manmatho

mågaçävaiù samam edhito janaù |

parihäsa-vijalpitaà sakhe

paramärthena na gåhyatäà vacaù ||212|| [a.ça. 2.18]

atra duñyantena svayam uktasya çakuntalä-prasaìgasya svayaà pracchädanaà saàvåttiù |

atha bhräntiù—

bhräntir viparyaya-jïänaà prasaìgasya hy aniçcayät ||213|| 90b

yathä veëé-saàhäre dvitéyäìke [2.10 padyäd anantaraà], bhänumaté—tado ahaà tassa adisaidadibba-rübiëo ëaulassa daàsaëeëa ucchuä jädä hida-hiaä a | tado ujjhia taà äsanaööhäëaà ladä-maëòapaà pabisiduà äraddhä | [tato’haà tasyätiçayita-divya-rüpiëo makulasya darçanenotsukä jätä håta-hådayä ca | tata ujjhitvä tadäsana-sthänaà latä-maëòapaà praveñöum ärabdhä |]

räjä (savailakñyam)—kià nämätiçayita-divya-rüpiëo nakulasya darcänenotsukä jätä | håta-hådayä ca | tat katham anayä päpayä mädré-sutänuraktayä vayam evaà vipralabdhäù | mürkha duryodhana kulaöä-vipralabhyamänam ätmänaà bahu manyamäno’dhunä kià vakñyasi | (kià kaëöhe çithilékåta [ve.saà. 2.9] ity ädi paöhitvä diço’valokya) aho etad artham eväsyäù prätar eva vivikta-sthänäbhiläñaù sakhé-jana-saìkathäsu ca pakña-pätaù | duryodhanas tu mohäd avijïäta-bandhaké-hådaya-säraù kväpi paribhräntaù | ity atra devé-svapnasya aniçcayäd duryodhanasya viparéta-jïänaà bhräntiù |

atha dütyam—

dütyaà tu sahakäritvaà durghaöe kärya-vastuni ||214|| 91a

yathä mälavikägnimitre [tåtéyäìke] vidüñakaù—alaà bhavado dhéradaà ujjhia paridebideëa | diööhä kkhu mae tattahodée mälabiäe piasahé bauläbaliä | suëäbidäa maha jaà bhavadä saàdiööhaà | [alaà bhavato dhératäà ujjhitvä paridevitena | dåñöä khalu mayä tatra-bhavatyä mälavikäyäù priya-sakhé bakulävalikä | çrävitä ca mayä yad bhavatä sandiñöam] [3.1 padyäd anantaram] räjä—tataù kim uktavaté |

vidüñakaù—vijïäpaya bhaööärakam… tathäpi ghaöayiñyämi iti | atra ca bakulävalikayä mälavikägnimitrayor ghaöane sahakäritvam aìgékåtam iti dütyam |

atha hetv-avadhäraëam—

niçcayo hetunärthasya mataà hetv-avadhäraëam ||215|| 91b

yathä çäkuntale, räjä—

stréëäm açikñita-paöutvam amänuñéñu

sandåçyate kim uta yäù pratibodhavatyaù |

präg antarikña-gamanät svam apatya-jätam

anyair dvijaiù para-bhåtäù khalu poñayanti ||216|| [a.ça. 5.22]

atra para-bhåtänidarçanopabåàhitena strétva-hetunä måñä-bhäñaëa-lakñaëasyärthasya niçcayo hetv-avadhäraëam |

atha svapnaù—

svapno nidräntare mantra-bheda-kåd vacanaà matam ||217|| 92a

yathä mälavikägnimitre [4.15 padyäd anantaram] vidüñakaù (utsvapnäyate)—bhodi mälabie ! [bhavati mälike !]

nipuëikä—sudaà bhaööiëée | kassa eso attaëioa-saàpädaë vissasaëijjo hadäso | sabba-kälaà ido ebba sotthibäaëa-modaehià kucchià püria saàpadaà mälabiaà ussibiëäbedi | [çrutaà bhaööanyä | kasyaiva ätma-niyoga-sampädane viçvasanéyo hatäçaù | sarva-kälam ita eva svasti-väcana-modakaiù kukñià pürayitvä sämprataà mälavikäm utsvapnäyate |]

vidüñakaù—irävadià adikkamaàté hohi | [irävatém atikrämanté bhava |]

ity atra vidüñakasyotsvapnäyitaà svapnaù |

atha lekhaù—

vivakñitärtha-kalitä patrikä lekha éritaù ||218|| 92b

yathä vikramorvaçéye [2.11 padyäd anantaram] räjä (vibhävya)—sakhe ! bhürja-patra-gato’yam akñara-vinyäsaù | ity ärabhya,

räjä—vayasya aìguli-svedena düñyerann akñaräëi | dhäryatäm ayaà priyäyäù sva-hasta-lekhaù | ity atra urvaçé-prahita-patrikärtho lekhaù |

atha madaù—

madas tu madyajaù ||219|| 93a

yathä mälavikägnimitre [3.12 padyäd anantaram] (tataù praviçati yukta-madä irävaté ceöé ca) ity atrerävaté-madaù |

atha citram—

citraà cäkärsya vilekhanam ||220|| 93b

yathä çäkuntale [6.13, padyäd anantaram] räjä : akäraëa-parityägänuçaya-tapta-hådayas tävad anukampyatäm ayaà janaù punar darçanena | ity ärabhya, räjä—

darçana-mukham anubhavataù säkñäd iva tan-mayena hådayena |

småti-käriëä tvayä me punar api citrékåtä käntä ||221||

ity antena citraà sphuöam iti kalyäëam |

bhäga-kalpanayäìgänäà mukha-pramukha-sandhiñu | 93c

pratyekaà niyatatvena yojyä tatraiva kalpanä ||222||

sandhy-antaräëäà vijïeyaù prayogas tv avibhägataù | 94

tathaiva darçanäd eñäm anaiyatyena sandhiñu ||223||

tad eñäm avicäreëa kathito daçarüpake | 95

sandhy-antaräëäm aìgeñu näntarbhävo mato mama ||224||

sämädy-upäya-dakñeëa sandhyädi-guëa-çobhitä | 96

nirvyüòhaà siàha-bhüpena sandhy-antara-nirüpaëam ||225||

atha ñaö-triàçad bhüñaëäni—

evam aìgair upäìgaiç ca suçliñöaà rüpaka-çriyaù | 97

çaréraà vas tv alaìkuryät ñaö-triàçad bhüñaëaiù sphuöam ||226||

bhüñaëäkñara-saìghätau hetuù präptir udähåtiù | 98

çobhä saàçaya-dåñöäntäv abhipräyo nidarçanam ||227||

siddhi-prasiddhé däkñiëyam arthäpattir viçeñaëam | 99

padoccayas tulya-tarko vicäras tad-viparyayaù ||228||

guëätipäto’tiçayo niruktaà guëa-kértanam | 100

garhaëänunayo bhraàço leça-kñobhau manorathaù ||229||

anukti-siddhiù särüpyaà mälä madhura-bhäñaëam | 101

påcchopadiñöa-dåñöäni ñaö-triàçad-bhüñaëäni hi ||230||

tatra bhüñaëam—

guëälaìkära-bahulaà bhäñaëaà bhüñaëaà matam ||231|| 102

yathä rämänande—

khaà vaste kalabiìka-kaëöha-malinaà kädambiné kambala-

carcäà pärayatéva dardura-kulaà kolähalair unmadam |

gandhaà muïcati sikta-läja-surabhir varñeëa siktä sthalé

durlakño’pi vibhävyate kamaliné-häsena bhäsäà patiù ||232||

atra çleña-prasäda-samädhi-samatädénäà guëänäà upamä-rüpakotprekña-hetünäm alaìkäräëäà ca sambhaväd idaà bhüñaëam |

atha akñara-saìghätaù—

väkyam akñara-saìghäto bhinnärthaà çliñöa-varëakam ||233||

yathä çäkuntale [7.20 padyäd anantaram] räjä (svagatam) : iyaà khalu kathä mäm eva lakñyékaroti | yadi tävad asya çiçor mätaraà nämataù påcchämi | athavä anyäyyaù para-dära-vyavahäraù | ity upakramya,

(praviçya mån-mayüra-hastä) täpasé—sabba-damaëa ! sauàdaläbaëëaà pekkha [sarva-damana ! çakunta-lävaëyaà prekñasva |]

bälaù (sadåñöi-kñepam)—kahià vä me ajjü | [kutra vä mama mätä |]

ubhe—ëäma-särisseëa baàcido mäubacchalo | [näma-sädåçyena vaïcito mätå-vatsalaù |]

dvitéyä—baccha, imassa mittiä-morassa raàmattaëaà dekkha tti bhaëido’si | [vatsa, asya måttikä-mayürasya ramyatvaà paçyeti bhaëito’si |]

räjä (ätma-gatam)—kià vä çakuntalety asya mätur äkhyä | ity antam | atra çakunta-lävaëyam ity atra çakuntalä-nämäkñaräëäà pratibhänäd ayam akñara-saìghätaù |

atha hetuù—

sa hetur iti nirdiñöo yat sädhyärtha-prasädhakaù ||234|| 103

yathä ratnävalyäà, räjä (tathä kåtvä çrutvä ca)—

spañöäkñaram idaà yatnän madhuraà stré-svabhävataù |

alpäìgatväd anirhrädi manye vadati çärikä ||235||

atra çärikäläpa-sädhanäya yatna-spañöäkñaratvädi-hetünäà kathanäd ayaà hetuù |

atha präptiù—

eka-deça-parijïänät präptiù çeñäbhiyojanam ||236||

yathä vikramorvaçéye, räjä (carcarikayäpasåtya aïjalià baddhvä) :

haàsa prayaccha me käntäà gatir asyäs tvayä hatä |

vibhävitaikadeçena deyaà yad abhiyujyate ||237||

atra haàse priyä-gamana-mätra-vibhävya-priyä-haraëäbhiyogaù präptiù |

atha udäharaëam—

väkyaà yad güòha-tulyärthaà tad udäharaëaà matam ||238||

yathä çäkuntale, räjä (svagatam)—katham ätmäpahäraà karomi ? bhavatu, evaà tävad enäà vakñye | (prakäçam) bhavati yaù pauraveëa räjïä dharmädhikäre niyuktaù so’ham avighna-kriyopalambhäya dharmäraëyam idam äyätaù | ity ärabhya,

çakuntalä—tumhe avedha | kià bi hiae karia matedha | ëa bo baaëaà suëissaà | [yuväm apetam | kim api hådaye kåtvä mantrayethe | na yuvayor vacanaà çroñyämi |] ity antam [1.21 padyäd anantaram] | atra säbhipräya-güòhärthatayä tad idam udäharaëam |

atha çobhä—

çobhä svabhäva-präkaöyaà yünor anyonyam ucyate ||239||

yathä ratnävalyäà, sägarikä (räjänaà dåñövä saharñaà sa-sädhvasaà sa-kampaà ca svagatam)—eëaà pekkhia adisaddhaseëa ëa sakkaëomi padädo padaà bi gantuà | tä kià vä ettha karissaà ? [enaà prekñya atisädhvasena na çaknomi padät padam api gantum | tat kià vä atra kariñyämi ?]

vidüñakaù (sägarikäà dåñövä)—aho accariaà | érisaà kaëëäraaëaà mäëusaloe ëa désadi | bho baassa taha takkemi paävaiëobi edaà ëimmäbia puëo puëo bihmao saàbutto tti | [aho äçcaryam | édåçaà kanyä-ratnaà mänusa-loke na dåçyate | bho vayasya tasmät tarkayämi prajäpater api idaà nirmäya punaù punar vismayaù saàvåtta iti |]

räjä—sakhe mamäpy etad eva manasi vartate [2.15 padyät pürvam] ity ädinä sägarikä-vatsaräjayor anyonya-nirvarëanena rüpätiçaya-prakaöanaà çobhä |

atha saàçayaù—

aniçcayäntaà yad väkyaà saàçayaù sa nigadyate ||240|| 105

yathä mälaté-mädhave, makarandaù—

yätä bhaved bhagavaté-bhavanaà sakhé no

jévanty athaiñyati na vety abhiçaìkito’smi |

präyeëa bändhava-suhåt-priya-saìgamädi

saudäminé-sphuraë-caïcalam eva saukhyam ||241||

ity atra mälaté kämandhakyäù gåhaà gatä vä jévati vä na veti saàçayena väkya-samäpter ayaà saàçayaù |

atha dåñöäntaù—

sva-pakñe darçanaà hetor dåñöäntaù sädhya-siddhaye ||242|| 106a

yathä çäkuntale, räjä—

çama-pradhäneñu tapodhaneñu

güòhaà hi dähätmakam asti tejaù |

sparçänukülä iva sürya-käntäs

tad anya-tejo’bhibhaväd vamanti ||243|| [a.ça. 2.7]

ity atra tapodhaneñu güòha-dähätmaka-tejaù-sadbhäve sädhye tat-sädhakasya anya-tejas tiraskära-janita-tejaù-samudgära-rüpasya hetoù sürya-känteñu darçitatväd dåñöäntaù |

atha abhipräyaù—

abhipräyas tv abhütärtho hådyaù sämyena kalpitaù | 106b

abhipräyaà pare prähur mamatäà hådya-vastuni ||244||

yathä ratnävalyäà, räjä—

kià padmasya rucià na hanti nayanänandaà vidhatte na kià

våddhià vä jhañaketanasya kurute näloka-mätreëa kim |

vaktrendau tava saty ayaà yad aparaù çétäàçur ujjåmbhate

darpaù syäd amåtena ced iha tad apy asty eva bimbädhare ||245|| [ra. 3.13]

ity atra candra-sämyena mukhe amåta-kalpanäd ayam abhipräyaù | athavä tatraivätihådya-bimbädhare räjïo mamatvam abhipräyaù |

atha nidarçanaà—

yathärthänäà prasiddhänäà kriyate parikértanam | 107

paropekñä-vyudäsärthaà tan nidarçanam ucyate ||246||

yathä çäkuntale, räjä—upapadyate—

mänuñéñu kathaà vä syäd asya rüpasya sambhavaù |

na prabhä-tarala-jyotir udeti vasudhä-talät ||247|| [a.ça. 1.22]

atra prati-vastu-nyäyena sadåça-vastu-kértanaà nidarçanam |

atha siddhiù—

atarkitopapannaù syät siddhir iñöärtha-saìgamaù ||248|| 108

yathä mälavikägnimitre, vidüñakaù (dåñövä)—hé hé baassa edaà khu séhupäëu-bejjidassa macchaäòiä ubaëadä | [äçcaryaà äçcaryaà vayasya etat khalu sédhupänodvejitasya matsyaëòikä upanatä |]

räjä—aye kim etat ?

vidüñakaù—esä ëädiparikkhidabesä üsuabaaëä eäiëé mälabiä adüre baööadi | [eñä nädipariñkåta-veñä utsuka-vadanä ekäkiné mälavikä adüre vartate |]

räjä (saharñaà)—kathaà mälavikä |

vidüñakaù—aha ià | [atha kim |]

räjä—çakyam idänéà jévitam avalambitam [3.5 padyäd anantaram] ity atra irävaté-saìketaà gacchato räjïaù mälavikä-darçana-siddhir acintitä siddhiù |

atha prasiddhiù—

prasiddhir loka-vikhyätair väkyair artha-prasädhanam ||249|| 109a

yathä çäkuntale, räjä—

sarasijam anuviddhaà çavalenäpi ramyaà

malinam api himäàçor lakñma lakñméà tanoti |

ityam adhika-manojïä balkalenäpi tanvé

kim iva hi madhuräëäà maëòanaà näkåténäm ||250||

atra çavalädy-anuvedhe’pi ramaëéyatayä prasiddhänäà sarasijädénäà kathanena çakuntalä-manojïatä-sädhanaà prasiddhiù |

atha däksiëyam—

cittänuvartanaà yatra tad däkñiëyam itéritam ||251|| 109b

yathä çäkuntale, senäpatiù—jayatu svämé |

räjä—bhadra senäpate mandotsähaù kåto’smi mågayäpavädinä mäòhavyena |

senäpatiù (vidüñakaà prati, janäntikam)—sakhe sthira-pratibandho bhava | ahaà tävat sväminaç citta-våttim anuvartiñye | (prakäçam) pralapatv eña vaidheyaù | nanu prabhur eva nidarçanam |

medaç cheda-kåçodaraà laghu bhavaty utthäna-yogyaà vapuù

sattvänäm api lakñyate vikåtimac cittaà bhaya-krodhayoù |

utkarñaù sa ca dhanvinäà yad iñavaù sidhyanti lakñye cale

mithyaiva vyasanaà vadanti mågayämédåg vinodaù kutaù ||252|| [a.ça. 2.5]

ity atra senäpateù räja-cittänuvartanaà däkñiëyam |

atha arthäpattiù—

uktärthänupapattyä’nyo yasminn arthaù prakalpyate |

väkya-mädhurya-saàyuktä särthäpattir udähåtä ||253|| 110

yathä ratnävalyäà, vidüñakaù—bhoù esä kkhu tue apubbä siré samäsädidä | [bho eñä khalu tvayä apürvä çréù samäsäditä |]

räjä—vayasya, satyam |

çrér eñä päëir apy asyäù pärijätasya pallavaù |

kuto’nyathä sravaty eña sveda-cchadmämåta-dravaù ||254|| [ra. 2.17]

atra sveda-cchadmämåta-dravotpatter anyathänupapattyä päëeù pärijätatva-kalpanäd iyam arthäpattiù |

atha viçeñaëam—

siddhän bahün pradhänärthän uktvä yatra prayujyate |

viçeña-yuktaà vacanaà vijïeyaà tad viçeñaëam ||255|| 111

yathä mälaté-mädhave, mädhavaù (abhilikhya pradarçayati)

makarandaù (sa-kautukam)—katham acireëaiva nirmäya likhitaù çlokaù | (väcayati)

jagati jayinas te te bhävä navendu-kalädayaù

prakåti-madhuräù santy evänye mano madayanti ye |

mama tu yad iyaà yätä loke vilocana-candrikä

nayana-viñayaà janmany ekaù sa eva mahotsavaù ||256|| [mä.mä. 1.39]

ity atra indukalädén mano-mada-hetutayä prasiddhän uktvä tat-samäna-mädhuryäyäm api mälatyäà viçeña-kathanäd idaà viçeñaëam |

atha padoccayaù—

bahünäà tu prayuktänäà padänäà bahubhiù padaiù |

uccayaù sadåçärtho yaù sa vijïeyaù padoccayaù ||257|| 112

yathä karpüra-maïjaryäm, räjä (väcayati)—

saha divasa-ëisähià déharä säsa-daàòä

saha maëi-balaehià bäha-dhärä galaàti |

tuha suhaa bioe téa ubbeaëée

sahaa taëu-ladäe dubbalä jévidäsä ||258|| [ka.ma. 2.9]

[saha divasa-niçäbhyäà dérghäù çväsa-daëòäù

saha maëi-valayair bäñpa-dhärä galanti |

tava subhaga viyoge tasyä udveginyäù

saha ca tanu-latayä durbalä jévitäçä ||]

ity atra çväsa-daëòädénäà dérgha-bhävädi-kriyäsu divasa-niçädibhiù saha samäveçäd ayaà padoccayaù |

atha tulyärthakaù—

rüpakair upamäbhir vä tulyärthäbhiù prayojitaù |
apratyakñärtha-saàsparças tulya-tarka itéritaù ||259|| 113

yathä mälaté-mädhave, mädhavaù (saharñam)—diñöyä lavaìgikä-dvitéyä mälaty api (parägatä)—

äçcaryam utpala-dåço vadanämalendu-
säànidhyato mama muhur jadimänam etya |

jätyena candramaëineva mahé-dharasya
sandhäryate drava-mayo manasä vikäraù ||260|| [mä.mä. 3.5]

ity atra indu-candrakäntädy-upamayä paratyakñasya sneha-rüpa-vikärasya kathanät tulya-tarkaù ||

atha vicäraù—

vicäras tv eka-sädhyasya bahu-sädhana-varëanam ||261|| 114a

yathä mälaté-mädhave, makarandaù—vayasya mädhava sarvathä samäçvasihi—

yä kaumudé nayanayor bhavataù sujanmä

tasyä bhavän api manoratha-labdha-bandhuù |

tat saìgamaà prati sakhe na hi saàçayo’sti

yasmin vidhiç ca madanaç ca kåtäbhiyogaù ||262|| [mä.mä. 1.37]

atra saìgama-rüpa-sädhyärtha-siddhaye parasparänuräga-siddhi-madana-rüpäëäm upäyänäà sad-bhäva-kathanäd vicäraù |

atha tad-viparyayaù—

vicärasyänyathäbhävo vijïeyas tad-viparyayaù ||263|| 114

yathä rämänande—

vyarthaà yatra kapéndra-sakhyam api me véryaà kapénäm api

prajïä jämbavato’pi yatra na gatiù putrasya väyor api |

märgaà yatra na viçvakarma-tanayaù kartuà nalo’pi kñamaù

saumitrer api patriëäm aviñayas tatra priyä kväpi me ||264||

atra bahüpäya-sämarthyäbhäva-kathanäd vicära-viparyayaù spañöa eva |

atha guëätipätaù—

guëätipäto vyatyasta-guëäkhyänam udähåtam ||265|| 115a

yathä veëé-saàhäre, (tataù praviçato bhémärjunau) bhémaù—bho bho alam alam äçaìkayä |

kartä dyüta-cchalänäà jatu-maya-çaraëoddépanaù so’timäné
kåñëäkeçottaréya-vyapanayana-marut päëòavä yasya däsäù |

räjä duùçäsanäder gurur anuja-çatasyäìga-räjasya mitraà
kväste duryodhano’sau kathayata na ruñä drañöum abhyägatau svaù ||266|| [ve.saà. 5.26]

atra adhikñepa-väkyatväd vyatyasta-guëäkhyänaà spañöam eva |

atha atiçayaù—

bahün guëän kértayitvä sämänyena ca saàçrayän | 115

viçeñaù kértyate yatra jïeyaù so’tiçayo budhaiù ||267||

yathä vikramorvaçéye, räjä (sa-harñam äkarëya)—anena priyopalabdhi-çaàsinä mandra-kaëöha-garjitena samäçväsito’smi | sädharmyäc ca bhüyasé me tvayi prétiù |

mäm ähuù påthivé-bhåtäm adhipatià nägädhiräjo bhavän

avyucchinna-påthu-pravåtti bhavato dänaà mamäpy arthiñu |

stré-ratneñu mamorvaçé priyatamä yüthe taveyaà vaçä

sarvaà mäm anu te priyä-virahajäà tvaà tu vyathäà mänubhüù ||268|| [vi.u. 4.47]

ity atra samäna-dharmaëi gajädhiräje purüravasä priyä-virahäbhäva-kathanäd atiçayaù |

atha niruktiù⁵—

niruktir niravadyoktir nämäny artha-prasiddhaye ||269|| 116

yathä çäkuntale, priyaàvadä—halä sauàdale ! ettha ebba däva muhuttaaà ciööha | jäba tue ubagadäe ladä-saëäho bia aaà kesara-rukkhao paòibhädi | [halä çakuntale, atraiva tävan muhürtaà tiñöha | yävat tvayopagatayä latä-sanätha iväyaà kesara-våkñakaù pratibhäti |]

çakuntalä—ado khu piaàbadäsi tumaà | [ataù khalu priyaàvadäsi tvam |] [1.18 padyät pürvam] | atra priyaàvadäyäù priya-bhäñaëäd idaà näma-dheyam ity uktir niruktiù |

atha guëa-kértanam—

loke guëätirikänäà bahünäà yatra nämabhiù |

eko’pi çabdyate tat tu vijïeyaà guëa-kértanam ||270|| 117

yathä uttara-räma-carite, väsanté—

tvaà jévitaà tvam asi me hådayaà dvitéyaà

tvaà kaumudé nayanayor amåtaà tvam aìge |

ity ädibhiù priya-çatair anurudhya mugdhäà

täm eva çäntam athavä kim ihottareëa ||271|| [u.rä.ca. 3.26]

ity atra amåta-kaumudé-prabhåtinämabhiù sétä-çaàsanaà guëa-kértanam |

atha garhaëam—

yatra saìkértayan doñän guëam arthena darçayet |
guëän vä kértayan doñän darçayed garhaëaà tu tat ||272|| 118

yathä mälaté-mädhave, lavaìgikä—bhaabadi kisaëa-cauddasé-raaëi-mahä-masäëa-saàcära-ëibbaòia-bisama-bbabasäo ëiööhäbida-caëòa-päsaëò-uddaëòa-bhua-daëòa-sähaso sähasio kkhu eso | ado kkhu me pia-sahé ukkaàpidä | [bhagavati kåñëa-caturdaçé-rajani-mahä-çmaçäna-saïcära-påthag-bhüta-viñama-vyavasäyo niñöhäpita-caëòa-päñaëòoddaëòa-bhuja-daëòa-sähasaù sähasikaù khalu eñaù | ataù khalu me priya-sakhé utkampitä |]

makarandaù (svagatam)—sädhu lavaìgike sädhu | sthäne khalv anurägopakärayor garéyasor upanyäsaù | [6.15 padyäd anantaram]

ity atra mahä-mäàsa-vikraya-sähasasya doña-rüpeëa kathene’pi mädhavänurägotpädana-guëatayä paryavasitam idaà pramukha-garhaëatväd garhaëam |

guëa-kértane doña-paryavasänam, yathä mälaté-mädhave, madayantikä (tathä kåtvä)—dummaëäadi vä iaà vämasélä | [durmanäyate vä iyaà väma-çélä |]

lavaìgikä—kahaà ëäma ëava-vahü-vissaàbhaëobäajäëaaà laòahaà biaòòha-mahura-bhäsaëaà arosaëaà akädaraà de bhädaraà bhattäraà samäsädia dummaëäissadi me piasahé | [kathaà näma nava-vadhü-visrambhanopäya-jïaà laöahaà vidagdha-madhura-bhäñaëam aroñaëam akätaraà te bhrätaraà bhartäraà samäsädya durmaëäyiñyate me priya-sakhé |]

madayantikä—pekkha buddha-rakkhide ! bippadébaà ubälabhéämo | [paçya buddha-rakñite ! vipratépam upälabhyämahe |] [saptamäìke upakrame]

ity atra mukhato guëa-kértanam apy antato doñäyeti garhaëam idam |

1 529 saìkhyaka-padyaà drañöavyam |

2 siddha-sad-bhävanä matä.

3 nätya-çästre atra chädana iti saàjïä präpyate |

4 sva-çastra-püta-nirvyäja-puruñäìgopakalpitam iti mudrita-mälaté-mädhava-päöhaù |

5 niruktam in the printed edition.

Página PRINCIPAL OBRAS y AUTORES CLÁSICOS Agradecimientos Cuadro General Disculpen las Molestias Conceptos Hinduistas (1428)SC Category:Hindu (mythology) (3256)SC | Category:Hindu mythology (3270)SC | Categoría:Mitología hindú (3288)SC (indice) | Categoría:Mitología hindú (videos) (3289)SC | Conceptos Hinduista (A - G) SK y SC (videos) (3294)SC Aa-Anc · Aga - Ahy · Ai - Akshay · Akshe - Amshum · Ana - Ancie · Ang - Asvayu · Ata - Az · Baa-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bu · C · Daa-Daz · De · Dha-Dry · Du-Dy · E · F · Gaa-Gayu · Ge-Gy · Ha-He · Hi-Hy · I · J · K · Ka - Kam · Kan - Khatu · Ki - Ko · Kr - Ku · L · M · N · O · P · R · S · Saa-San · Sap-Shy · Si-Sy · Ta - Te · U · V · Ve-Vy · Y · Z Conceptos Hinduistas (2919)SK | (2592)SK Aa-Ag · Ah-Am · Ana-Anc · And-Anu · Ap-Ar · As-Ax · Ay-Az · Baa-Baq · Bar-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bhy · Bo-Bu · Bra · Brh-Bry · Bu-Bz · Caa-Caq · Car-Cay · Ce-Cha · Che-Chi · Cho-Chu · Ci-Cn · Co-Cy · Daa-Dan · Dar-Day · De · Dha-Dny · Do-Dy · Ea-Eo · Ep-Ez · Faa-Fy · Gaa-Gaq · Gar-Gaz · Ge-Gn · Go · Gra-Gy · Haa-Haq · Har-Haz · He-Hindk · Hindu-Histo · Ho-Hy · Ia-Iq · Ir-Is · It-Iy · Jaa-Jaq · Jar-Jay · Je-Jn · Jo-Jy · Kaa-Kaq · Kar-Kaz · Ke-Kh · Ko · Kr · Ku - Kz · Laa-Laq · Lar-Lay · Le-Ln · Lo-Ly · Maa-Mag · Mah · Mai-Maj · Mak-Maq · Mar-Maz · Mb-Mn · Mo-Mz · Naa-Naq · Nar-Naz · Nb-Nn · No-Nz · Oa-Oz · Paa-Paq · Par-Paz · Pe-Ph · Po-Py · Raa-Raq · Rar-Raz · Re-Rn · Ro-Ry · Saa-Sam · San-Sar · Sas-Sg · Sha-Shy · Sia-Sil · Sim-Sn · So - Sq · Sr - St · Su-Sz · Taa-Taq · Tar-Tay · Te-Tn · To-Ty · Ua-Uq · Ur-Us · Vaa-Vaq · Var-Vaz · Ve · Vi-Vn · Vo-Vy · Waa-Wi · Wo-Wy · Yaa-Yav · Ye-Yiy · Yo-Yu · Zaa-Zy HINDUISMO (3270)SC | 1º Sri Garga-Samhita

Sri Garga-Samhita | Oraciones Selectas al Señor Supremo | Devotees Vaishnavas | Dandavat pranams - All glories to Srila Prabhupada | Dandavat pranams | Santos Católicos | El Mundo del ANTIGUO EGIPTO II | El Antiguo Egipto I |Archivo Cervantes | Neale Donald Walsch | Sivananda Yoga | SWAMIS | Hari Katha | Hinduismo | Biografías