Jagadananda Das
çréù
kärikä-mätraù
(1)
prathamaù prakäçaù
çarad-indu-sundara-ruciç cetasi sä me giräà devé |
apahåtya tamaù santatam arthän akhilän prakäçayatu ||1||
caturvarga-phala-präptiù sukhäd alpa-dhiyäm api |
kävyäd eva yatas tena tat-svarüpaà nirüpyate ||2||
kävyaà rasätmakaà kävyaà doñäs tasyäpakarñakäù |
utkarña-hetavaù proktä guëälaìkära-rétayaù ||3||
iti sähitya-darpaëe kävya-svarüpa-nirüpaëo näma
prathamaù paricchedaù
||1||
—o)0(o—
(2)
väkyaà syäd yogyatäkäìkñäsatti-yuktaù padoccayaù |
väkyoccayo mahä-väkyam itthaà väkyaà dvidhä matam ||1||
varëäù padaà prayogärhänanvitaikärtha-bodhakäù |
artho väcyaç ca lakñyaç ca vyaìgaç ceti tridhä matä ||2||
väcyo’rtho’bhidhayä bodhyo lakñyo lakñaëayä mataù |
vyaìgyo vyaïjanayä täù syus tisraù çabdasya çaktayaù ||3||
tatra saìketitärthasya bodhanäd agrimäbhidhä |
saìketo gåhyate jätau guëa-dravya-kriyäsu ca ||4||
mukhyärtha-bädhe tad-yukto yayänyo’rthaù pratéyate |
rüòheù prayojanäd väpi lakñaëä çaktir arpitä ||5||
mukhyärthasyetaräkñepo väkyärthe’nvaya-siddhaye |
syäd ätmnao’py upädänäd eñopädäna-lakñaëä ||6||
arpaëaà svasya väkyärthe parasyänvaya-siddhaye |
upalakñaëa-hetutväd eñä lakñaëa-lakñaëä ||7||
äropädhyavasänäbhyäà pratyekaà tä api dvidhä |
viñayäsyänigérëasyänya-tädätmya-pratéti-kåt ||8||
säropä syän nigérëasya matä sädhyavasänikä |
sädåçyetara-sambandhäù çuddhäs täù sakalä api ||9||
sädåçyät tu matä gauëyas tena ñoòaça-bhedikä |
vyaìgyasya güòhägüòhatväd dvidhä syuù phala-lakñaëä ||10||
dharmi-dharma-gatatvena phalasyaitä api dvidhä |
tad evaà lakñaëä-bhedäç catväriàçan matä budhaiù ||11||
pada-väkya-gatatvena pratyekaà tä api dvidhä |
viratäsv abhidhädyäsu yathärtho bodhyate’paraù ||12||
sä våttir vyaïjanä näma çabdasyärthädikasya ca |
abhidhä-lakñaëä-mülä çabdasya vyaïjanä dvidhä ||13||
anekärthasya çabdasya saàyogädyair niyantrite |
ekaträrthe’nya-dhé-hetur vyaïjanä säbhidhäçrayä ||14||
lakñaëopäsyate yasya kåte tat tu prayojanam |
yayä pratyäkhyäyate sä syäd vyaïjanä lakñaëäçrayä ||15||
vaktå-bodhavya-väkyänäm anya-sannidhi-väcyayoù |
prastäva-deça-kälänäà käkoç ceñöädikasya ca ||16||
vaiçiñöyäd anyam arthaà yä bodhayet särtha-sambhavä |
traividhyäd iyam arthänäà pratyekaà trividhä matä ||17||
çabda-bodhyo vyanakty arthaù çabdo’py arthäntaräçrayaù |
ekasya vyaïjakatve tad anyasya sahakäritä ||18||
abhidhädi-trayopädhi-vaiçiñöyät trividho mataù |
çabdo’pi väcakas tadval lakñako vyaïjakas tathä ||19||
tätparyäkhyäà våttim ähuù padärthänvaya-bodhane |
tätparyärthaà tad-arthaà ca väkyaà tad-bodhakaà pare ||20||
iti sähitya-darpaëe väkya-svarüpa-nirüpaëo näma
dvitéyaù paricchedaù
||2||
—o)0(o—
(3)
vibhävenänubhävena vyaktaù saàcäriëä tathä |
rasatäm eti ratyädiù sthäyé bhävaù sa-cetasäm ||1||
sattvodrekäd akhaëòa-svarprakäçänanda-cin-mayaù |
vedyäntara-sparça-çünyo brahmäsväda-sahodaraù ||2||
lokottara-camatkära-präëaù kaiçcit pramätåbhiù |
sväkäravad abhinnatvenäyam äsvädyate rasaù ||3||
karuëädäv api rase jäyate yatparaà sukham |
sacetasäm anubhavaù pramäëaà tatra kevalam ||4||
kià ca teñu yadä duùkhaà na ko’pi syät tad-unmukhaù |
tathä rämäyaëädénäà bhavitä duùkha-hetutä ||5||
hetutvaà çoka-harñäder gatebhyo loka-saàçrayät |
çoka-harñädayo loke jäyantäà näma laukikäù ||6||
alaukika-vibhävatvaà präptebhyaù kävya-saàçrayät |
sukhaà saïjäyate tebhyaù sarvebhyo’péti kä kñatiù ||7||
açru-pätädayas tadvad drutatväc cetaso matäù |
na jäyate tad-äsvädo vinä raty-ädi-väsanäm ||8||
vyäpäro’sti vibhäväder nämnä sädhäraëé-kåtiù |
tat-prabhäveëa yasyäsan päthodhi-plavanädayaù ||9||
pramätä tad-abhedena svätmänaà pratipadyate |
utsädädi-samudbodhaù sädhäraëyäbhimänataù ||10||
nåëäm api samudrädi-laìghanädau na duñyati |
sädhäraëyena raty-ädir api tadvat pratéyate ||11||
parasya na parasyeti mameti na mameti ca |
tad-äsväde vibhävädeù paricchedo na vidyate ||12||
vibhävanädi-vyäpäram alaukikam upeyuñäm |
alaukikatvam eteñäà bhüñaëaà na tu düñaëam ||13||
käraëa-kärya-saïcäri-rüpä api hi lokataù |
rasodbodhe vibhävädyäù käraëäny eva te matäù ||14||
pratéyamänaù prathamaà pratyekaà hetur ucyate |
tataù saàvalitaù sarvo vibhävädiù sa-cetasäm ||15||
prapäëaka-rasa-nyäyäc carvyamäëo raso bhavet |
sad-bhävaç ced vibhäväder dvayor ekasya vä bhavet ||16||
jhaöity anyasam äkñepe tadä doño na vidyate |
pärimityyäl laukikatvät säntaräyatayä tathä ||17||
anukäryasya ratyäder udbodho na raso bhavet |
çikñäbhyäsädi-mätreëa räghavädeù svarüpatäm ||18||
darçayan nartako naiva rasasyäsvädako bhavet |
kävyärtha-bhävenäyam api sabhya-padäspadam ||19||
näyaà jïäpyaù sva-sattäyäà pratéty avyabhicärataù |
yasmäd eña vibhävädi-samühälambanätmakaù ||20||
tasmän na käryaù no nityaù pürva-saàvedanojjhitaù |
asaàvedana-käle hi na bhävo’py asya vidyate ||21||
näpi bhaviñyan säkñäd änanda-maya-svaprakäça-rüpatvät |
kärya-jïäpya-vilakñaëa-bhävän no vartamäno’pi ||22||
vibhävädi-parämarça-viñayatvät sacetasäm |
paränandamayatvena saàvedyatväd api sphuöam ||23||
na nirvikalpakaà jïänaà tasya grähakam iñyate |
tathäbhiläpa-saàsarga-yogyatva-virahän na ca ||24||
savikalpaka-saàvedyaù säkñätkäratayä na ca |
parokñas tat-prakäço näparokñaù çabda-sambhavät ||25||
tasmäd alaukikaù satyaà vedyaù sahådayair ayam |
pramäëaà carvaëaivätra sväbhinne viduñäà matam ||26||
niñpattyä carvaëasyäsya niñpattir upacärataù |
aväcyatvädikaà tasya vakñye vyaïjana-rüpaëe ||27||
ratyädi-jïäna-tädätmyäd eva yasmäd raso bhavet |
ato’sya sva-prakäçatvam akhaëòatvaà ca sidhyati ||28||
raty-ädy-udbodhakä loke vibhäväù kävya-näöyayoù |
älambanoddépanäkhyau tasya bhedäv ubhau småtau |
älambanaà näyakädis tam älambya rasodgamät ||29||
tyägé kåté kulénaù su-çréko rüpa-yauvanotsähé |
dakño’nurakta-lokas tejo-vaidagdhya-çélavän netä ||30||
dhérodätto dhéroddhatas tathä dhéra-lalitaç ca |
dhéra-praçänta ity ayam uktaù prathamaç caturbhedaù ||31||
avikatthanaù kñamävän atigambhéro mahä-sattvaù |
stheyän nigüòhamäno dhérodätto dåòha-vrataù kathitaù ||32||
mäyä-paraù pracaëòaç capalo’haìkära-darpa-bhüyiñöhaù |
ätma-çläghä-nirato dhérair dhéroddhataù kathitaù ||33||
niçcinto mådur aniçaà kalä-paro dhéra-lalitaù syät |
sämänya-guëair bhüyän divjädiko dhéra-praçäntaù syät ||34||
ebhir dakñiëa-dhåñöänuküla-çaöha-rüpibhis tu ñoòaçadhä |
eñu tv aneka-mahiläsu samarägo dakñiëaù kathitaù ||35||
kåtägä api niùçaìkas tarjito’pi na lajjitaù |
dåñöa-doño’pi mithyäväkvathito dhåñöa-näyakaù ||36||
anuküla eka-nirataù çaöho’yam ekatra baddha-bhävo yaù |
darçita-bahir-anurägo vipriyam anyatra güòham äcarati ||37||
eñäà ca traividhyäd uttama-madhyädhamatvena |
uktä näyaka-bhedäç catväriàçat tathäñöau ca ||38||
düränvartini syät tasya präsäìgiketivåtte tu |
kiïcit tad-guëa-hénaù sahäya eväsya péöha-mardäkhyaù ||39||
çåìgäro’sya sahäyä viöa-ceöa-vidüñakädyäù syuù |
bhaktä narmasu nipuëäù kupita-vadhü-mäna-bhaïjanäù çuddhäù ||40||
sambhoga-héna-sampad viöas tu dhürtaù kalaika-deça-jïaù |
veçopacära-kuçalo vägmé madhuro’tha bahu-mato goñöhyäm ||41||
kusuma-vasantädy-abhidhaù karma-vapur veña-bhäñädyaiù |
häsya-karaù kalaha-ratir vidüñakaù syät sva-karma-jïaù ||42||
mantré syäd arthänäà cintäyäà tadvad avarodhe |
vämana-ñaëòa-kiräta-mlecchäbhéräù çakära-kubjädyäù ||43||
mada-mürkhatäbhimäné duñkulataiçvarya-saàyuktaù |
so’yam anüòha-bhrätä räjïaù çyälaù çakära ity uktaù ||44||
daëòe suhåt-kumäräöavikäù sämanta-sainikädyäç ca |
åtvik-purodhasaù syur brahma-vidas täpasäs tathä dharme ||45||
uttamäù péöhamardädyäù madhyau viöa-vidüñakau |
tathä çakära-ceöädyä adhamä parikértitäù ||46||
nisåñöärtho mitärthaç ca tathä sandeça-härakaù |
kärya-preñyas tridhä düto dütyaç cäpi tathävidhäù ||47||
ubhayor bhävam unnéya svayaà vadati cottaram |
suçliñöaà kurute käryaà nisåñöärthas tu sa småtaù ||48||
mitärtha-bhäñé käryasya siddha-kärä mitärthakaù |
yävad bhäñita-sandeça-häraù sandeça-härakaù ||49||
çobhä viläso mädhuryaà gämbhéryaà dhairya-tejasé |
lalitaudäryam ity añöau sattvajäù pauruñä guëäù ||50||
çüratä dakñatä satyaà mahotsäho’nurägitä |
néce ghüëädhike spardhä yataù çobheti täà viduù ||51||
dhérä dåñöir gatiç citrä viläse sasmitaà vacaù |
säìkñobheñv apy anudvego mädhuryaà parikértitam ||52||
bhé-çoka-krodha-harñädyair gämbhéryaà nirvikäratä |
vyavasäyäd acalanaà dhairyaà vighne mahaty api ||53||
adhikñepäpamänädeù prayuktasya pareëa yat |
präëätyaye’py asahanaà tat-tejaù samudähåtam ||54||
väg-veçayor madhuratä, tadvac chåìgära-ceñöitaà lalitam |
dänaà sa-priya-bhäñaëam audäryaà çatru-mitrayoù samatä ||55||
atha näyikä tri-bhedä svänyä sädhäraëä stréti |
näyaka-sämänya-guëair bhavati yathä-sambhavair yuktä ||56||
vinayärjavädi-yuktä gåha-karma-parä pati-vratä svéyä |
säpi kathitä tribhedä mugdhä madhyä pragalbheti ||57||
prathamävatérëa-yauvana-madana-vikärä ratau vämä |
kathitä måduç ca mäne samadhika-lajjävaté mugdhä ||58||
madhyä vicitra-suratä prarüòha-smara-yauvanä |
éñat-pragalbha-vacanä madhyama-vréòitä matä ||59||
smarändhä gäòhatäruëyä samasta-rata-kovidä |
bhävonnatä dara-vréòä pragalbhäkränta-näyakä ||60||
te dhérä cäpy adhérä ca dhérädhéreti ñaò-vidhe |
priyaà sotpräsa-vakroktyä madhyä dhérä dahed ruñä ||61||
dhérädhérä tu ruditair adhérä puruñoktibhiù |
pragalbhä yadi dhérä syäc channa-kopäkåtis tadä ||62||
udäste surate tatra darçayanty ädarän bahiù |
dhérädhérä tu solluëöha-bhäñitaiù khedayaty amum ||63||
tarjayet täòayed anyä pratyekaà tä api dvidhä |
kaniñöha-jyeñöha-rüpatvän näyaka-praëayaà prati ||64||
madhyä-pragalbhayor bhedäs tasmäd dvädaça kértitäù |
mugdhä tv ekaiva tena syuù svéyäbhedäs trayodaçä ||65||
parakéyä dvidhä proktä paroòhä kanyakä tathä |
yäträdi-nirastänyoòhä kulaöä galita-trapä ||66||
kanyä tv ajätopayamä sa-lajjä nava-yauvanä |
dhérä kalä-pragalbhä syäd veçyäsämänya-näyikä ||67||
nirguëän api na dveñöi na rajyati guëiñv api |
vitta-mätraà samälokya sä rägaà darçayed bahiù ||68||
kämaà aìgékåtam api parikñéëa-dhanaà naram |
mäträ niùsärayed eñä punaù-sandhäna-käìkñayä ||69||
taskaräù ñaëòakä mürkhäù sukha-präpta-dhanäs tathä |
liìginaç channa-kämädyä asyäù präyeëa vallabhäù ||70||
eñäpi madanäyattä kväpi satyänurägiëé |
raktäyäà vä viraktäyäà ratam asyäà satyänurägiëé ||71||
avasthäbhir bhavanty añöäv etäù ñoòaça-bheditäù |
svädhéna-bhartåkä tadvat khaëòitäthäbhisärikä ||72||
kalahäntaritä vipralabdhä proñita-bhartåkä |
anyä väsaka-sajjä syäd virahotkaëöhitä tathä ||73||
känto rati-guëäkåñöo na jahäti yad-antikam |
vicitra-vibhramäsaktä sä syät svädhéna-bhartåkä ||74||
pärçvam eti priyo yasyä anya-saàyoga-cihnitaù |
sä khaëòiteti kathitä dhérair érñyä-kañäyitä ||75||
abhisärayate käntaà yä manmatha-vaçaàvadä |
svayaà väbhisaraty eñä dhérair uktäbhisärikä ||76||
saàlénä sveñu gätreñu mükékåta-vibhüñaëä |
avaguëöhana-saàvétä kulajäbhisared yadi ||77||
vicitrojjvala-veñä tu raëan-nüpura-kaìkaëä |
pramoda-smera-vadanä syäd veçyäbhisared yadi ||78||
mada-skhalita-saàläpä vibhramotphulla-locanä |
äviddha-gati-saïcärä syät preñyäbhisared yadi ||79||
kñetraà väöé bhagna-devälayo düté-gåhaà vanam |
mälä-païcaù çmaçänaà ca nadyädénäà taöé tathä ||80||
evaà kåtäbhisäräëäà puàçcalénäà vinodane |
sthänäny añöau tathä dhvänta-cchanne kutracid äçraye ||81||
cäöukäram api präëa-näthaà roñäd apäsya yä |
paçcät täpam aväpnoti kalahäntaritä tu sä ||82||
priyaù kåtväpi saìketaà yasyä näyäti saànidhim |
vipralabdhä tu sä jïeyä nitäntam avamänitä ||83||
nänä-kärya-vaçäd yasyä düra-deçaà gataù patiù |
sä manobhava-duùkhärtä bhavet proñita-bhartåkä ||84||
kurute maëòanaà yasyäù sajjite väsa-veçmani |
sä tu väsaka-sajjä syäd vidita-priya-saìgamä ||85||
ägantuà kåta-citto’pi daivän näyäti yat priyaù |
tad-anägata-duùkhärtä virahotkaëöhitä tu sä ||86||
iti säñöäviàçati-çatam uttama-madhyädhama-svarüpeëa |
caturadhikäçéti-yutaà çata-trayaà näyikä-bhedäù ||87||
kvacidanyonya-säìkaryam äsäà lakñyeñu dåçyate |
itarä apy asaìkhyäs tä noktä vistara-çaìkayä ||88||
yauvane sattvajäs täsäm añöäviàçati-saìkhyakäù |
alaìkäräs tatra bhäva-häva-heläs trayo’ìgajäù ||89||
çobhä käntiç ca déptiç ca m ädhuryaà ca pragalbhatä |
audäryaà dhairyam ity ete saptaiva syur ayatnajäù ||90||
lélä viläso vicchittir bibbokaù kilakiïcitam |
moööäyitaà kuööamitaà vibhramo lalitaà madaù ||91||
vihåtaà tapanaà maugdhyaà vikñepaç ca kutühalam |
hasitaà cakitaà kelir ity añöädaça-saìkhyakäù ||92||
svabhäväjäç ca bhävädyä daça puàsäà bhavanty api |
nirvikärätmake citte bhävaù prathama-vikriyä ||93||
bhrü-neträdi-vikärais tu sambhogecchä-prakäçakaù |
bhäva evälpa-saàlakñya-vikäro häva ucyate ||94||
helätyanta-samälakñya-vikäraù syät sa eva tu |
rüpa-yauvana-lälitya-bhogädyair aìga-bhüñaëam ||95||
saiva käntir manmathäpyäyita-dyutiù |
käntir evätivistérëä déptir ity abhidhéyate ||96||
sarvävasthä-viçeñeñu mädhuryaà ramaëéyatä |
niùsädhvasatvaà prägalbhyam audäryaà vinayaù sadä ||97||
muktätma-çläghanä dhairyaà manovåttir acaïcalä |
aìgair veñair alaìkäraiù premibhir vacanair api ||98||
préti-prayojaitair léläà priyasyänukåtià viduù |
yänasthänäsanädénäà mukha-neträdi-karmaëäm ||99||
viçeñas tu viläsaù syäd iñöa-sandarçanädinä |
stokäpy äkalpa-racanä vicchittiù känti-poña-kåt |
bibbokas tv atigarveëa vastunéñöe'py anädaraù ||100||
smita-çuñka-rudita-hasita-träsa-krodha-çramädénäm |
säìkaryaà kilakiïcitam éñöatama-saìgamädijäd dharñät ||101||
tad-bhäva-bhävite citte vallabhasya kathädiñu |
moööäyitam iti prähuù karëa-kaëòüyanädikam ||102||
keçastanädharädénäà grahe harñe’pi sambhramät |
ähuù kuööamitaà näma çiraù-kara-vidhünanam ||103||
tvarayä harña-rägäder dayitä-gamanädiñu |
asthäne vibhramädénäà vinyäso vibhramo mataù ||104||
sukumäratayäìgänäà vinyäso lalitaà bhavet |
mado vikäraù saubhägya-yauvanädy-avalepajaù ||105||
vaktavya-käle’py avaco vréòayä vihåtaà matam |
tapanaà priya-vicchede smara-vegottha-ceñöitam ||106||
ajïänäd iva yä påcchä pratétasyäpi vastunaù |
vallabhasya puraù proktaà maugdhyaà tat-tattva-vedibhiù ||107||
bhüñäëäm ardha-racanä mithyä viñvag-avekñaëam |
rahasyäkhyänam éñäc ca vikñepo dayitäntike ||108||
ramya-vastu-samäloke loltä syät kutühalam |
hasitaà tu våthä-häso yauvanodbheda-sambhavaù ||109||
kuto’pi dayitasyägre cakitaà bhaya-sambhramaù |
vihäre saha käntena kréòitaà kelir ucyate ||110||
dåñövä darçayati vréòäà sammukhaà naiva paçyati |
pracchannaà vä bhramantaà vätikräntaà paçyati priyam ||111||
bahudhä påcchyamänäpi manda-mandam adhomukhé |
sagadgada-svaraà kiïcit priyaà präyeëa bhäñate ||112||
anyaiù pravartitäà çaçvat sävadhänä ca tat-kathäm |
çåëoty anyatra dattäkñé priye bälänurägiëé ||113||
ciräya savidhe sthänaà priyasya bahu manyate |
vilocana-pathaà cäsya na gacchaty analaìkåtä ||114||
kväpi kuntala-saàvyäna-saàyama-vyapadeçataù |
bähu-mülaà stanau näbhipaìkajaà darçayet sphuöam ||115||
äcchädayati väg-ädyaiù priyasya paricärakän |
viçvasity asya mitreñu bahu-mänaà karoti ca ||116||
sakhé-madhye guëän brüte sva-dhanaà pradadäti ca |
supte svapiti duùkhe’sya duùkhaà dhatte sukhe sukham ||117||
sthitä dåñöi-pathe çaçvat-priye paçyati dürataù |
äbhäñate parijanaà sammukhaà smara-vikriyam ||118||
yat kiïcid api saàvékñya kurute hasitaà mudhä |
karëa-kaëòüyanaà tadvat kavaré-mokña-saàyamau ||119||
jåmbhate sphoöayaty aìgaà bälam äçliñya cumbati |
bhäle tathä vayasyäyä racayet tilaka-kriyäm ||120||
aìguñöhägreëa likhati saköäkñaà nirékñate |
daçati svädharaà cäpi brüte priyam adhomukhé ||121||
na muïcati ca taà deçaà näyako yatra dåçyate |
ägacchati gåhaà tasya kärya-vyäjena kenacit ||122||
dattaà kim api käntena dhåtväìge muhur ékñate |
nityaà håñyati tad-yoge viyoge malinä kåçä ||123||
manyate bahu tac-chélaà tat-priyaà manyate priyam |
prärthayaty alpa-mülyäni suptä na parivartate ||124||
vikärän sättvikän asya sammukhé nädhigacchati |
bhäñate sünåtaà snigdhäm anuraktä nitambiné ||125||
eteñv adhika-lajjäni ceñöitäni nava-striyäù |
madhya-vréòäni madhyäyäù sraàsamäna-trapäëi tu ||126||
anya-striyäù pragalbhäyäs tathä syur vära-yoñitaù |
lekhya-prasthäpanaiù snigdhair vékñitair mådu-bhäñitaiù ||127||
düté-sampreñaëair näryä bhäväbhivyaktir iñyate |
dütyaù sakhé naöé däsé dhätreyé prativeçiné ||128||
bälä pravrajitä kärüù çilpinyädyäù svayaà tathä |
kalä-kauçalam utsäho bhaktiç cittajïatä småtiù ||129||
mädhuryaà narma-vijïänaà vägmitä ceti tad-guëäù |
etä api yathaucityäd uttamaädhama-madhyamäù ||130||
dhérodhataù päpakäré vyasané pratinäyakaù |
uddépana-vibhäväs te rasam uddépayanti ye ||131||
älambanasya ceñöädyä deça-kälädayas tathä |
udbuddhaà käraëaiù svaiù svari bahir bhävaà prakäçayan ||132||
loke yaù kärya-rüpaù so’nubhävaù kävya-näöyayoù |
uktäù stréëäm alaìkärä aìgajäç ca svabhävajäù ||133||
tad-rüpäù sättvikä bhäväs tathä ceñöäù parä api |
vikäräù sattva-sambhütäù sättvikäù parikértitäù ||134||
sattva-mätrodbhavatvät tu bhinnä apy anubhävataù |
stambhaù svedo’tha romäïcaù svara-bhaìgo’tha vepathuù ||135||
vaivarëyam açru-pralaya ity sättvikäù småtäù |
stambhaç ceñöä-pratéghäto bhaya-harñämayädibhiù ||136||
vapur jalodgamaù svedo rati-gharma-çramädibhiù |
harñädbhuta-bhayädibhyo romäïco roma-vikriyäù ||137||
mada-saàmada-péòädyair vaisvaryaà gadgadaà viduù |
räga-dveña-çramädibhyaù kampo gätrasya vepathuù ||138||
viñäda-mada-roñädyair varëänyatvaà vivarëatä |
açru netrodbhavaà väri krodha-duùkha-praharñajam ||139||
pralayaù sukha-duùkhäbhyäà ceñöä-jïäna-niräkåtiù |
viçeñäd äbhimukhyena caraëäd vyabhicäriëaù |
sthäyiny unmagna-nirmagnästrayastriàçac ca tad-bhidäù ||140||
nirvedävega-dainya-çrama-mada-jaòatä augrya-mohau vibodhaù
svapnäpasmära-garvä maraëam alasatämarña-nidrävahitthäù |
autsukyonmäda-çaìkäù småti-mati-sahitä vyädhi-saträsa-lajjä
harñäsüyä-viñädäù sadhåti-capalatä gläni-cintä-vitarkäù ||141||
tattva-jïänäpad-érñyäder nirvedaù svävamänanam |
dainya-cintäçru-niùçväsa-vaivarëyocchvasitädi-kåt ||142||
ävegaù sambhramas tatra varñaje piëòitäìgatä |
utpätaje srastatäìge dhümädyäkulatägnije ||143||
räja-vidravajädes tu çastra-nägädi-yojanam |
gajädeù stambhakampädi päàsvädyäkulatänilät ||144||
iñöäd dharñäù çuco’niñöäj jïeyäç cänye yathäyatham |
daurgatyädyair anaujasyaà dainyaà malinatädikåt ||145||
khedo raty-adhva-gatyädeù çväsa-nidrädi-kåc chramaù |
saàmohänanda-sambhedo mado madyopayogajaù ||146||
amunä cottamaù çete madhyo hasati gäyati |
adhama-prakåtiç cäpi paruñaà vakti roditi ||147||
apratipattir jaòatä syäd iñöäniñöa-darçana-çrutibhiù |
animiña-nayana-nirékñaëa-tüñëémbhävädayas tatra ||148||
çauryäparädhädi-bhavaà bhavec caëòatvam ugratä |
tatra sveda-çiraù-kampa-tarjanä-täòanädayaù ||149||
moho vicittatä bhéti-duùkhävegänucintanaiù |
mürcchanäjïäna-patana-bhramaëädarçanädi-kåt ||150||
nidräpagama-hetubhyo vibodhaç cetanägamaù |
jåmbhäìga-bhaìga-nayana-mélanäìgävaloka-kåt ||151||
svapno nidräm upetasya viñayänubhavas tu yaù |
kopävega-bhaya-gläni-sukha-duùkhädi-kärakaù ||152||
manaù-kñepas tv apasmäro grahädy-äveçanädijaù |
bhüpäta-kampa-prasveda-phena-lälädi-kärakaù ||153||
garvo madaù prabhäva-çré-vidhyä-sat-kulatädijaù |
avajïä-sa-viläsäìga-darçanävinayädi-kåt ||154||
çarädyair maraëaà jéva-tyägo’ìga-patanädi-kåt |
älasyaà çrama-garbhädyair jäòyaà jåmbhäsitädi-kåt ||155||
nindäkñepäpamänäder amarño’bhiniviñöatä |
netra-räga-çiraù-kampa-bhrü-bhaìgottajanädi-kåt ||156||
cetaù saàmélanaà nidrä çrama-klama-madädijä |
jåmbhäkñi-mélanocchväsa-gätra-bhaìgädi-käraëam ||157||
bhaya-gaurava-lajjäder harñädyäkära-guptir avahitthä |
vyäpäräntara-sakty-anyathävabhäñaëa-vilokanädi-karé ||158||
iñöänaväpter autsukyaà käla-kñepä-sahiñëutä |
citta-täpa-tvarä-sveda-dérgha-niùçvasitädi-kåt ||159||
citta-saàmoha unmädaù käma-çoka-bhayädibhiù |
asthäna-häsa-rudita-géta-pralapanädi-kåt ||160||
para-krauryätma-doñädyaiù çaìkänarthasya tarkaëam |
vaivarëya-kampa-vaisvarya-pärçvälokäsya-çoña-kåt ||161||
sadåça-jïäna-cintädyair bhrü-samunnayanädi-kåt |
småtiù pürvänubhütärtha-viñaya-jïänam ucyate ||162||
néti-märgänusåtyäder artha-nirdhäraëaà matiù |
smeratä dhåti-satoñau bahu-mänaç ca tad-bhaväù ||163||
vyädhir jvarädir vätädyair bhümécchotkampanädi-kåt |
nirghäta-vidyud-ulkädyais träsaù kampädi-kärakaù ||164||
dhärñöyäbhävo vréòä vadanänamanädi-kåd duräcärät |
harñas tv iñöäväpter manaù-prasädo’çru-gadgadädi-karaù ||165||
asüyänya-guëardhénäm auddhatyäd asahiñëutä |
doñodghoña-bhrü-vibhedävajïä-krodheìgitädi-kåt ||166||
upäyäbhäva-janmä tu viñädaù sattva-saìkñayaù |
niùçväsocchväsa-håt-täpa-sahäyänveñaëädi-kåt ||167||
jïänäbhéñöägamädyais tu sampürëa-spåhatä dhåtiù |
sauhitya-vacanolläsa-sahäsa-pratibhädi-kåt ||168||
mätsarya-dveña-rägädeç cäpalyaà tv anavasthitiù |
tatra bharsana-päruñya-svacchanäcaraëädayaù ||169||
ratyäyäsamanastäpa-kñut-pipäsädi-sambhavä |
glänir niñpräëatä-kampa-kärçyänutsähatädi-kåt ||170||
dhyänaà cintä hitänäpteù çünyatäçväsana-täpa-kåt |
tarko vicäraù sandehäd bhrüçiro’ìguli-nartakaù ||171||
ratyädayo’py aniyate rase syur vyabhicäriëaù |
çåìgära-vérayor häso vére krodhas tathä mataù ||172||
çänte jugupsä kathitä vyabhicäritayä punaù |
ity ädy-anyat samunnateyaà tathä bhävita-buddhibhiù ||173||
aviruddhä viruddhä vä yaà tirodhätum akñamäù |
äsvädäìkura-kando’sau bhävaù sthäyéti saàmataù ||174||
ratir häsaç ca çokaç ca krodhotsähau bhayaà tathä |
jugupsä vismayaç cettham añöau proktäù çamo’pi ca ||175||
ratir mano’nuküle’rthe manasaù pravaëäyitam |
väg-ädi-vaikåtaiç ceto-vikäso häsa iñyate ||176||
iñöa-näçädibhiç ceto-vaiklavyaà çoka-çabda-bhäk |
pratiküleñu taikñëyasyävabodhaù krodha iñyate ||177||
käryärambheñu saàrambhaù stheyänutsäha ucyate |
raudra-çaktyä tu janitaà citta-vaiklavyaà bhayam ||178||
doñekñaëädibhir garhä jugupsä vismayodbhavä |
vividheñu padärtheñu loka-sémätivartiñu ||179||
visphäraç cetaso yas tu sa vismaya udähåtaù |
çamo niréhävasthäyäà svätma-viçrämajaà sukham ||180||
nänäbhinaya-sambandhän bhävayanti rasän yataù |
tasmäd bhävä amé proktäù sthäyi-saïcäri-sättvikäù ||181||
çåìgära-häsya-karuëa-raudra-véra-bhayänakäù |
bébhatso’dbhuta ity añöau rasäù çäntas tathä mataù ||182||
çåìgaà hi manmathodbhedas tad ägamana-hetukaù |
uttama-prakåti-präyo rasaù çåìgära iñyate ||183||
paroòhäà varjayitvätra veçyäà cänanurägiëém |
älambanaà näyikäù syur dakñiëädyäç ca näyakam ||184||
candra-candana-rolamba-rutädy-uddépanaà matam |
bhrü-vikñepa-kaöäkñädir anubhävaù prakértitaù ||185||
tyaktvaugrya-maraëälasya-jugupsä-vyabhicäriëaù |
sthäyi-bhävo ratiù çyäma-varëo’yaà viñëu-daivataù |
vipralambho’tha sambhoga ity eña dvividho mataù ||186||
yatra tu ratiù prakåñöä näbhéñöam upaitai vipralambho’sau |
sa ca pürva-räga-mäna-praväsa-karuëätmakaç caturdhä syät ||187||
çravaëäd darçanäd väpi mithaù saàrüòha-rägayoù |
daçä-viçeño yo’präptau pürvarägaù sa ucyate ||188||
çravaëaà tu bhavet tatra düta-vandé-sakhé-mukhät |
indrajäle ca citre ca säkñät svapne ca darçanam ||189||
abhiläñaç cintä-småti-guëa-kathanodvega-sampraläpäç ca |
unmädo’tha vyädhir jaòatä måtir iti daçätra käma-daçäù ||190||
abhiläñaù spåhä cintä präpty-upäyädi-cintanam |
unmädaç cäparicchedaç cetanäcetaneñv api ||191||
alakñya-väk-praläpaù syäc cetaso bhramaëäd bhåçam |
vyädhis tu dérgha-niùçväsa-päëòutä-kåçatädayaù ||192||
jaòatä héna-ceñöatvam aìgänäà manasas tathä |
rasa-viccheda-hetutvän maraëaà naiva varëyate ||193||
jäta-präyaà tu tad väcyaà cetasäkäìkñitaà tathä |
varëyate’pi yadi pratyujjévanaà syäd adürataù ||194||
ädau väcyaù striyä rägaù puàsaù paçcät tad-iìgitaiù |
nélé kusumbhaà maïjiñöhä pürvarägo’pi ca tridhä ||195||
na cätiçobhate yan näpaiti prema manogatam |
tan nélé-rägam äkhyätaà yathä çré-räma-sétayoù ||196||
kusumbha-rägaà tat prähur yad apaiti ca çobhate |
maïjiñöhä-rägam ähus tad yan näpaity atiçobhate ||197||
mänaù kopaù sa tu dvedhä praëayerñyä-samudbhavaù |
dvayoù praëayamänaù syät pramode sumahaty api ||198||
premëaù kuöila-gämitvät kopo yaù käraëaà vinä |
patyur anya-priyä-saìge dåñöe’thänumite çrute ||199||
érñyämäno bhavet stréëäà tatratv anumitis tridhä |
utsvapnäyita-bhogäìka-gotra-skhalana-sambhavä ||200||
säma bhedo’tha dänaà ca naty-upekñe rasäntaram |
tad-bhaìgäya patiù kuryät ñaò-upäyän iti kramät ||201||
tatra priya-vacaù säma bhedas tat-sakhy-upärjanam |
dänaà vyäjena bhüñädeù pädayoù patanaà natiù ||202||
sämädau tu parikñéëe syäd upekñävadhéraëam |
rabhasa-träsa-harñädeù kopa-bhraàço rasäntaram ||203||
praväso bhinna-deçitvaà käryäc chäpäc ca sambhramät |
taträìga-cela-mälinyam eka-veëé-dharaà çiraù ||204||
niùçväsocchväsa-rudita-bhümi-pätädi jäyate |
aìgeñv asauñöhavaà täpaù päëòutä kåçatäruciù ||205||
adhåtiù syäd anälambas tan-mayonmäda-mürcchanäù |
måtiç ceti kramäj jïeyä daça smara-daçä iha ||206||
asauñöhavaà maläpattis täpas tu viraha-jvaraù |
arucir vastu-vairägyaà sarvaträrägitä dhåtiù ||207||
anälambanatä cäpi çünyatä manasaù småtä |
tan-mayaà tat-prakäço hi bähyäbhyantaratas tathä |
bhävé bhavan bhüta iti tridhä syät tatra käryajaù ||208||
yünor ekatarasmin gatavati lokäntaraà punar alabhye |
vimanäyate yadaikas tato bhavet karuëa-vipralambhäkhyaù ||209||
darçana-sparçanädéni niñevete viläsinau |
yatränuraktäv anyonyaà sambhogo’yam udähåtaù ||210||
saìkhyätum açakyatayä cumbana-parirambhaëädi-bahu-bhedät |
ayam eka eva dhéraiù kathitaù sambhoga-çåìgäraù ||211||
tatra syäd åtu-ñaökaà candrädityau tathodayästa-mayaù |
jala-keli-vana-vihära-prabhäta-madhu-päna-yäminé-prabhåtiù ||212||
anulepana-bhüñäòyä väcyaà çuci medhyam anyac ca |
kathitaç caturvidho’säv änantaryät tu pürva-rägädeù ||213||
vikåtäkära-väg-veñä-ceñöädeù kuhukäd bhavet |
häsyo häsa-sthäyi-bhävaù çvetaù pramatha-daivataù ||214||
vikåtäkära-väk-ceñöaà yam älokya hasej janaù |
tam aträlambanaà prähus tac-ceñöoddépanaà matam ||215||
anubhävo’kñi-saìkoca-vadana-smeratädayaù |
nidrälasyävahitthädyä atra syur vyabhicäriëaù ||216||
jyeñöhänäà smita-hasite madhyänäà vihasitävahasite ca |
nécänäm apahasitaà tathätihasitaà tad eña ñaò-bhedaù ||217||
éñad-vikäsi-nayanaà smitaà syäd spanditädharam |
kiïcil lakña-dvijaà tatra hasitaà kathitaà budhaiù ||218||
madhura-svaraà vihasitaà säàsa-çiraù-kampam avahasitam |
apahasitaà säsräkñaà vikñiptäìgaà ca bhavaty atihasitam ||219||
yasya häsaù sa cet kväpi säkñän naiva nibadhyate |
tathäpy eña vibhävädi-sämarthyäd upalabhyate ||220||
abhedena vibhävädi-sädhäraëyät pratéyate |
sämäjikais tato häsya-raso’yam anubhüyate ||221||
iñöa-näçäd aniñöäpteù karuëäkhyo raso bhavet |
dhéraiù kapota-varëo’yaà kathito yama-daivataù ||222||
çoko’tra sthäyi-bhävaù syäc chocyam älambanaà matam |
tasya dähädikävasthä bhaved uddépanaà punaù ||223||
anubhävä daiva-nindä-bhüpäta-kranditädayaù |
vaivarëyocchväsa-niùçväsa-stambha-pralapanäni ca ||224||
nirveda-mohäpasmära-vyädhi-gläni-småti-çramäù |
viñäda-jaòatonmäda-cintädyä vyabhicäriëaù ||225||
çoka-sthäyitayä bhinno vipralambhäd ayaà rasaù |
vipralambhe ratiù sthäyé punaù-sambhoga-hetukaù ||226||
raudraù krodha-sthäyi-bhävo rakto rudrädhidaivataù |
älambanam aris tasya tac ceñöoddépanaà matam ||227||
muñöi-prahära-pätana-vikåta-cchedävadäraëaiç caiva |
saìgräma-sambhramädyair asyoddéptir bhavet prauòhä ||228||
bhrü-vibhaìgauñöha-nirveça-bähu-sphoöana-tarjanäù |
ätmävadäna-kathanam äyudhotkñepaëäni ca ||229||
anubhäväs tathäkñepa-krüra-sandarçanädayaù |
ugratä-vega-romäïca-sveda-vepathavo madaù ||230||
mohämarñädayas tatra bhäväù syur vyabhicäriëaù |
raktäsya-netratä cätra bhediné yuddha-vérataù ||231||
uttama-prakåtir véra utsäha-sthäyi-bhävakaù |
mahendra-daivato hema-varëo’yaà samudähåtaù ||232||
älambana-vibhäväs tu vijetavyädayo matäù |
vijetavyädi-ceñöädyäs tasyoddépana-rüpiëaù |
anubhäväs tu tatra syuù sahäyänveñaëädayaù ||233||
saïcäriëas tu dhåti-mati-garva-småti-tarka-romäïcäù |
sa ca däna-dharma-yuddhair dayayä ca samanvitaç caturdhä syät ||234||
bhayänakau bhaya-sthäyi-bhävo bhütädhidaivataù |
stré-néca-prakåtiù kåñëo matas tattva-viçäradaiù ||235||
yasmäd utpadyate bhétis tad aträlambanaà matam |
ceñöä ghorataräs tasya bhaved uddépanaà punaù ||236||
anubhävo’tra vaivarëya-gadgada-svara-bhäñaëam |
pralaya-sveda-romäïca-kampa-dik-prekñaëädayaù ||237||
jugupsävega-saàmoha-santräsa-mläni-dénatäù |
çaìkäpasmära-sambhränti-måtyvädyä vyabhicäriëaù ||238||
jugupsä-sthäyi-bhävas tu bébhatsaù kathyate rasaù |
néla-varëo mahä-käla-daivato’yam udähåtaù ||239||
durgandha-mäàsa-rudhira-medäàsyälambanaà matam |
tatraiva kåmi-pätädyam uddépanam udähåtam ||240||
niñöhévanäsya-valana-netra-saìkocanädayaù |
anubhäväs tatra matäs tathä syur vyabhicäriëaù ||241||
moho’pasmära ävego vyädhiç ca maraëädayaù |
adbhuto vismaya-sthäyi-bhävo gandharva-daivataù ||242||
péta-varëo vastu lokätigam älambanaà matam |
guëänäà tasya mahimä bhaved uddépanaà punaù ||243||
stambhaù svedo’tha romäïca-gadgada-svara-sambhramäù |
tathä netra-vikäsädyä anubhäväù prakértitäù ||244||
vitarkävega-sambhränti-harñädyä vyabhicäriëaù |
çäntaù çama-sthäyi-bhäva uttama-prakåtir mataù ||245||
kundendu-sundara-cchäyaù çré-näräyaëa-daivataù |
anityatvädinäçeña-vastu-niùsäratä tu yä ||246||
paramätma-svarüpaà vä tasyälambanam iñyate |
puëyäçramaharikñetra-tértha-ramya-vanädayaù ||247||
mahä-puruña-saìgädyäs tasyoddépana-rüpiëaù |
romäïcädyänubhäväs tathä syur vyabhicäriëaù ||248||
nirveda-harña-smaraëam atibhüta-dayädayaù |
nirahaìkära-rüpatväd dayä-vérädir eña no ||249||
yukta-viyukta-daçäyäm avasthito yaù çamaù sa eva yataù |
rasatäm eti tad asmin saïcäryädeù sthitiç ca na viçuddhä ||250||
sphuöaà camatkäritayä vatsalaà ca rasaà viduù |
sthäyé vatsalatä snehaù puträdy-älambanaà matam ||251||
uddépanäni tac ceñöä vidyä-çaurya-dayädayaù |
äliìganäìga-saàsparça-çiraç cumbanam ékñaëam ||252||
pulakänanda-bäñpädyä anubhäväù prakértitäù |
saïcäriëo’niñöa-çaìkä-harña-garvädayo matäù ||253||
padma-garbha-cchavir varëo daivataà loka-mätaraù |
ädyaù karuëa-bébhatsa-raudra-véra-bhayänakaiù ||254||
bhayänakena karuëenäpi häsyo virodha-bhäk |
karuëo häsya-çåìgära-rasäbhyäm api tädåçaù ||255||
raudras tu häsya-çåìgära-bhayänaka-rasair api |
bhayänakena çäntena tathä véra-rasaù småtaù ||256||
çåìgära-véra-raudräkhya-häsya-çäntair bhayänakaù |
çäntas tu véra-çåìgära-raudra-häsya-bhayänakaiù ||257||
çåìgäreëa tu bébhatsa ity äkhyätä virodhitä |
kuto’pi käraëät kväpi sthiratäm upayann api ||258||
unmädädir na tu sthäyé na pätre sthairyam eti yat |
rasa-bhävau tad-äbhäsau bhävasya praçamodayau ||259||
sandhiù çabalatä ceti sarve’pi rasanäd rasäù |
saïcäriëaù pradhänäni devädi-viñayä ratiù ||260||
udbuddha-mätraù sthäyé ca bhäva ity abhidhéyate |
yathä marica-khaëòäder ekébhäve prapäëake ||261||
udrekaù kasyacit kväpi tathä saïcäriëo rase |
anaucitya-pravåttatva äbhäso rasa-bhävayoù ||262||
upanäyaka-saàsthäyäà muni-guru-patné-gatäyäà ca |
näyaka-viñayäyäà ratau tathänubhaya-niñöhäyäm ||263||
pratinäyaka-niñöhatve tadvad adhama-pätra-tiryag-ädi-gate |
çåìgäre’anucityaà raudre gurv-ädi-gata-kope ||264||
çänte ca héna-niñöhe gurv-ädy älambane häsye |
brahma-vadhädy-utsähe’dhama-pätra-gate tathä vére ||265||
uttama-pätra-gatatve bhayänake jïeyam evam anyatra |
bhäväbhäso lajjädike tu veçyädi-viñaye syät ||266||
bhävasya çäntäv udaye sandhi-miçritayoù kramät |
bhävasya çäntir udayaù sandhiù çabalatä matä ||267||
iti sähitya-darpaëe rasädi-nirüpaëo näma
tåtéyaù paricchedaù
||3||
—o)0(o—
(4)
caturthaù paricchedaù
dhvani-nirëayaù
kävyaà dhvanir guëébhüta-vyaìgaà ceti dvidhä matä |
väcyätiçayini vyaìgyo dhvanis tat kävyam uttamam ||1||
bhedau dhvaner api dväv udéritau lakñaëäbhidhä-mülau |
avivakñita-väcyo’nyo vivakñitänya-para-väcyaç ca ||2||
arthäntaraà saìkramite väcye’tyantaà tiraskåte |
avivakñita-väcyo’pi dhvanir dvaividhyam åcchati ||3||
vivakñitäbhidheyo’pi1 dvibhedaù prathamaà mataù |
asaàlakñya-kramo yatra vyaìgyo lakñya-kramas tathä ||4||
taträdyo rasa-bhävädir eka evätra gaëyate |
eko’pi bhedo’nantatvät saìkhyeyas tasya naiva yat ||5||
çabdärthobhaya-çakty-utthe vyaìgyo’nusväna-sannibhe |
dhvanir lakñya-krama-vyaìgyas trividhaù kathito budhaiù ||6||
vastv alaìkära-rüpatväc chabda-çakty-udbhavo dvidhä |
vastu välaìkåtir veti dvidhärthaù sambhavé svataù ||7||
kaveù prauòhokti-sikto vä tan nibaddhasya veti ñaö |
ñaòbhis tair vyajyamänas tu vastv alaìkära-rüpakaù ||8||
artha-çakty-udbhavo vyaìgyo yäti dvädaça-bhedataù |
ekaù çabdärtha-çakty-utthe tad añöadaçadhä dhvaniù ||9||
väkye çabdärtha-çakty-utthas tad anye pada-väkyayoù |
prabandhe'pi mato dhérair artha-çakty-udbhavo dhvaniù ||10||
padäàça-varëa-racanä-prabandheñv asphuöa-kramaù |
tad evam eka-païcäçad bhedäs tasya dhvaner matäù ||11||
saìkareëa tri-rüpeëa saàsåñöyä väpy anekadhä |
vedakhäbdhi-çaräù çuddhair iñu-bäëägni-çäyakäù ||12||
aparaà tu guëé-bhüta-vyaìgyaà väcyäd anuttame vyaìgye |
tatra syäd itaräìgaà käkväkñiptaà ca väcya-siddha-vyaìgyam ||13||
sandigdha-prädhänyaà tulya-prädhänyam asphuöam agüòham |
vyaìgyam asundaram evaà bhedäs tasyoditä añöau ||14||
iti sähitya-darpaëe
dhvani-guëébhüta-vyaìgyäkhya-kävya-bheda-nirüpaëo näma
caturthaù paricchedaù
||4||
—o)0(o—
(5)
païcamaù paricchedaù
våtténäà viçränter abhidhätät paryalakñaëäkhyänäm |
aìgékäryä turyä våttir bodhe rasädénäm ||1||
boddhå-svarüpa-saìkhyä-nimitta-kärya-pratéti-kälänäm |
äçraya-viñayädénäà bhedäd bhinno’bhidheyato vyaìgyaù ||2||
präg asattväd rasäder no bodhike lakñaëäbhidhe |
kià ca mukhyärtha-bädhasya virahäd api lakñaëä ||3||
nänumänaà rasädénäà vyaìgyänäà bodhana-kñamam |
äbhäsatvena hetünäà småtir na ca rasädi-dhéù ||4||
sä ceyaà vyaïjanä-näma våttir ity ucyate budhaiù |
rasa-vyaktau punar våttià rasanäkhyäà pare viduù ||5||
iti sähitya-darpaëe
vyaïjanä-vyapära-nirüpaëo näma
païcamaù paricchedaù
||5||
—o)0(o—
(6)
ñañöhaù paricchedaù
dåçya-çravyatva-bhedena punaù kävyaà dvidhä matam |
dåçyaà taträbhineyaà tad-rüpäropät tu rüpakam ||1||
bhaved abhinayo’vasthänukäraù sa caturvidhaù |
äìgiko väcikaç caivam ähäryaù sättvikas tathä ||2||
näöakam atha prakaraëaà bhäëa-vyäyoga-samavakära-òimäù |
éhämågäìka-véthyaù prahasanam iti rüpakäëi daça ||3||
näöikä troöakaà goñöhé saööakaà näöya-räsakam |
prasthänolläpya-kävyäni preìkhaëaà räsakaà tathä ||4||
saàläpakaà çré-gaditaà çilpakaà ca viläsikä |
durmallikä prakaraëé halléçako bhäëiketi ca ||5||
añöädaça prähur uparüpakäëi manéñiëaù |
vinä viçeñaà sarveñäà lakñma näöakavan matam ||6||
näöakaà khyäta-våttaà syät païca-sandhi-samanvitam |
viläsa-rddhyädi-guëavad yuktaà nänä-vibhütibhiù ||7||
sukha-duùkha-samudbhüti nänä-rasa-nirantaram |
païcädikä daça-paräs taträìkäù parikértitäù ||8||
prakhyäta-vaàço räjarñi-dhérodättaù pratäpavän |
divyo’tha divyädivyo vä guëavän näyako mataù ||9||
eka eva bhaved aìgé çåìgäro véra eva vä |
aìgam anye rasäù sarve käryo nirvahaëe’dbhutaù ||10||
catväraù païca vä mukhyäù kärya-vyäpåta-püruñäù |
gopucchägra-samägraà tu bandhanaà tasya kértitam ||11||
pratyakña-netå-carito rasa-bhäva-samujjvalaù |
bhaved agüòha-çabdäthaù kñudra-cürëaka-saàyutaù ||12||
vicchinnäväntaraikärthaù kiïcit saàlagna-bindukaù |
yukto na bahubhiù käryair béja-saàhåtimän na ca ||13||
nänä-vidhäna-saàyukto nätipracura-padyavän |
ävaçyakänäà käryäëäm avordhäd vinirmitaù ||14||
näneka-dina-nirvartya-kathayä samprayojitaù |
äsanna-näyakaù pätrair yuktas tri-caturais tathä ||15||
dürähvänaà vadho yuddhaà räjyadeçädi-viplavaù |
viväho bhojanaà çäpotsargau måtyü rataà tathä ||16||
danta-cchedyaà nakha-cchedyam anyad vréòäkaraà ca yat |
çayanädhara-pänädi nagarädy-avarodhanam ||17||
snänänulepane caibhir varjito nätivistaraù |
devé-parijanädénäm amätya-vaëijäm api ||18||
pratyakña-citra-caritair yukto bhäva-rasodbhavaiù |
anta-niñkränta-nikhila-pätro’ìka iti kértitaù ||19||
aìkodara-praviñöo yo raìga-därä-mukhädimän |
aìko’paraù sa garbhäìkaù sa-béjaù phalavän api ||20||
tatra pürvaà pürva-raìgaù sabhä-püjä tataù param |
kathanaà kavi-saàjïäder näöakasyäpy athämukham ||21||
yan näöya-vastunaù pürvaà raìga-vighnopaçäntaye |
kuçélaväù prakurvanti pürva-raìgaù sa ucyate ||22||
pratyähärädikäny aìgäny asya bhüyäàsi yadyapi |
tathäpy avaçyaà kartavyä nändé vighnopaçäntaye ||23||
äçér-vacana-saàyuktä stutir yasmät prayujyate |
deva-dvija-nåpädénäà tasmän nändéti saàjïitä ||24||
mäìgalya-çaìkha-candräbja-koka-kairava-çaàsiné |
padair yuktä dvädaçabhir añöäbhir vä padair uta ||25||
pürva-raìgaà vidhäyaiva sütradhäro nivartate |
praviçya sthäpakas tadvat kävyam ästhäpayet tataù ||26||
divya-martye sa tad-rüpo miçram anyataras tayoù |
sücayed vastu béjaà vä mukhaà pätram athäpi vä ||27||
raìgaà prasädya madhuraiù çlokaiù kävyärtha-sücakaiù |
rüpakasya kaver äkhyäà goträdyäpi sa kértayet ||28||
åtuà ca kaïcit präyeëa bhäratéà våttim äçritaù |
bhäraté saàskåta-präyo väg-vyäpäro naöäçrayaù ||29||
tasyäù prarocanä véthé tathä prahasanämukhe |
aìgäny atronmukhékäraù praçaàsätaù prarocanä ||30||
naöé vidüñäko väpi päripärçvika eva vä |
sütradhäreëa sahitäù saàläpaà yatra kurvate ||31||
citarir väkyaiù svakäryotthaiù prastutäkñepibhir mithaù |
ämukhaà tat tu vijïeyaà nämnä prastävanäpi sä ||32||
uddhätyakaù kathoddhätaù prayogätiçayas tathä |
pravartakä-lagite païca prastävanäbhidäù ||33||
padäni tv agatärthäni tad-artha-gataye naräù |
yojayanti padair anyaiù sa uddhätyaka ucyate ||34||
sütradhärasya väkyaà vä samädäyärtham asya vä |
bhavet pätra-praveçaç cet kathodghätaù sa ucyate ||35||
yadi prayoga ekasmin prayogo’nyaù prayujyate |
tena pätra-praveçaç cet prayogätiçayas tadä ||36||
kälaà pravåttam äçritya sütra-dhåg yatra varëayet |
tad-äçrayaç ca pätrasya praveças tat-pravartakam ||37||
yatraikatra samäveçät käryam anyat prasädhyate |
prayoge khalu taj jïeyaà nämnävalagitaà budhaiù ||38||
yojyäny atra yathä-läbhaà véthy-aìgänétaräëy api |
nepathoktaà çrutaà yatra tv äkäça-vacanaà tathä ||39||
samäçrityäpi kartavyam ämukhaà näöakädiñu |
eñäm ämukha-bhedänäm ekaà kaïcit prayojayet ||40||
tenärtham atha pätraà vä samäkñipyaiva sütra-dhåk |
prastävanänte nirgacchet tato vastu prayojayet ||41||
idaà punar vastu budhair dvividhaà parikalpyate |
ädhikärikam ekaà syät präsaìgikam athäparam ||42||
adhikäraù phale svämyam adhikäré ca tat-prabhuù |
tasyetivåttaà kavibhir ädhikärikam ucyate ||43||
asyopakaraëarthaà tu präsaìgikam itéñyate |
patäkä-sthänakaà yojyaà suvicäryeha vastuni ||44||
yaträrthe cintite’nyasmiàs tal-liìgo’nyaù prayujyate |
ägantukena bhävena patäkä-sthänakaà tu tat ||45||
sahasaivärtha-sampattir guëavaty upacärataù |
patäkä-sthänakam idaà prathamaà parikértitam ||46||
vacaù sätiçayaà çliñöaà nänä-bandha-samäçrayam |
patäkä-sthänakam idaà dvitéyaà parikértitam ||47||
arthopakñepakaà yat tu lénaà sa-vinayaà bhavet |
çliñöa-pratyuttaropetaà tåtéyam idam ucyate ||48||
dvy-artho vacana-vinyäsaù suçliñöaù kävya-yojitaù |
pradhänärthäntaräkñepé patäkä-sthänakaà param ||49||
yat syäd anucitaà vastu näyakasya rasasya vä |
viruddhaà tat parityäjyam anyathä vä prakalpayet ||50||
aìkeñv adarçanéyä yä vaktavyaiva ca saàmatä |
yä ca syäd varña-paryantaà kathä dina-dvayädijä ||51||
anyä ca vistarä sücyä särthopakñepair budhaiù |
varñäd ürdhvaà tu yad vastu tat syäd varñäd adhobhavam ||52||
dinävasäne käryaà yad dine naivopapadyate |
arthopakñepakair väcyam aìka-cchedaà vidhäya tat ||53||
arthopakñepakäù païca viñkambhaka-praveçakau |
cülikäìkävatäro’tha syäd aìka-mukham ity api ||54||
våtta-vartiñyamäëänäà kathäàçänäà nidarçakaù |
saìkñiptärthas tu viñkambha ädäv aìkasya darçitaù ||55||
madhyena madhyamäbhyäà vä päträbhyäà samprayojitaù |
çuddhaù syät sa tu saìkérëo néca-madhyama-kalpitaù ||56||
praveçako’nudättoktyä néca-pätra-prayojitaù |
aìka-dvayäntar vijïeyaù çeñaà viñkambhake yathä ||57||
antar-javanikä-saàsthaiù sücanärthasya cülikä |
aìkänte sücitaù pätrais tad-aìkasyävibhägataù ||58||
yaträìko’vataraty eño’ìkävatära iti småtaù |
yatra syäd aìka ekasminn aìkänäà sücanäkhilä ||59||
tad-aìka-mukham ity ähur béjärtha-khyäpakaà ca tat |
aìkänta-pätrair väìkäsyaà chinnäìkasyärtha-sücanät ||60||
apekñitaà parityäjyaà nérasaà vastu vistaram |
yadä sandarçayec cheñam ämukhänantaraà tadä ||61||
käryo viñkambhako näöya ämukhäkñipta-pätrakaù |
yadä tu sarasaà vastu müläd eva pravartate ||62||
ädäv eva tadäìke syäd ämukhäkñepa-saàçrayaù |
viñkambhakädyair api no vadho väcyo’dhikäriëaù ||63||
anyo’nyena tirodhänaà na kuryäd rasa-vastunoù |
béjaà binduù patäkä ca prakaré käryam eva ca ||64||
artha-prakåtayaù païca jïätvä yojyä yathä-vidhi |
alpa-mätraà samuddiñöaà bahudhä yad visarpati ||65||
phalasya prathamo hetur béjaà tad abhidhéyate |
aväntarärtha-vicchede bindur accheda-käraëam ||66||
vyäpi präsäìgikaà våttaà patäkety abhidhéyate |
patäkä-näyakasya syän na svakéyaà phaläntaram ||67||
garbhe sandhau vimarçe vä virvähas tasya jäyate |
präsaìgikaà pradeçasthaà caritaà prakaré matä ||68||
prakaré näyakasya syän na svakéyaà phaläntaram |
apekñitaà tu yat sädhyam ärambho yan nibandhanaù ||69||
samäpanaà tu yat-siddhyai tat käryam iti saàmatam |
avasthäù païca käryasya prärabdhasya phalärthibhiù ||70||
ärambha-yatna-präpty-äçä-niyatäpti-phalägamäù |
bhaved ärabhya autsukyaà yan mukhya-phala-siddhaye ||71||
prayatnas tu phaläväptau vyäpäro’titvaränvitaù |
upäyäpäya-çaìkäbhyäà präpty-äçä präpti-sambhavaù ||72||
apäyäbhävataù präptir niyatäptis tu niçcitä |
sävasthä phala-yogaù syäd yaù samagra-phalodayaù ||73||
yathä-saìkhyam avasthäbhir äbhir yogät tu païcabhiù |
païcadhaivetivåttasya bhägäù syuù païca sandhayaù ||74||
antaraikärtha-sambandhaù sandhir ekäntaye sati |
mukhaà pratimukhaà garbho vimarça upasaàhåtiù ||75||
iti païcäsya bhedäù syuù kramäl läkñaëam ucyate |
yatra béja-samutpattir nänärtha-rasa-sambhavä ||76||
prärambheëa samäyuktä tan mukhaà parikértitam |
phala-pradhänopäyasya mukha-sandhi-niveçinaù ||77||
lakñyälakñya ivodbhedo yatra pratimukhaà ca tat |
phala-pradhänopäyasya präg-udbhinnasya kiïcana ||78||
garbho yatra samudbhedo hräsänveñaëavän muhuù |
yatra mukhya-phalopäya udbhinno garbhato’dhikaù ||79||
çäpädyaiù säntaräyaç ca sa vimarça iti småtaù |
béjavanto mukhädy-arthä viprakérëä yathäyatham ||80||
ekärtham upanéyante yatra nirvahaëaà hi tat |
upakñepaù parikaraù parinyäso vilobhanam ||81||
yuktiù präptiù samädhänaà vidhänaà paribhävanä |
udbhedaù karaëaà bheda etäny aìgäni vai mukhe ||82||
kävyärthasya samutpattir upakñepa iti småtaù |
samutpannärtha-bähulyaà jïeyaù parikaraù punaù ||83||
tan-niñpattiù parinyäsaù guëäkhyänaà vilobhanam |
sampradhäraëam arthänäà yuktiù präptiù sukhägamaù ||84||
béjasyägamanaà yat tu tat samädhänam ucyate |
sukha-duùkha-kåto yo’rthas tad vidhänam iti småtam ||85||
kutühalottarä väcaù proktä tu paribhävanä |
béjärthasya prarohaù syäd udbhedaù karaëaà punaù ||86||
prakåtärtha-samärambhaù bhedaù saàhata-bhedanam |
viläsaù parisarpaç ca vidhutaà täpanaà tathä ||87||
narma narma-dyutiç caiva tathä pragamanaà punaù |
virodhaç ca pratimukhe tathä syät paryupäsanam ||88||
puñpaà vajram upanyäso varëa-saàhära ity api |
saméhä rati-bhogärthä viläsa iti kathyate ||89||
iñöa-nañöänusaraëaà parisarpaç ca kathyate |
kåtasyänunayasyädau vidhutaà tv aparigrahaù ||90||
upäyädarçanaà yat tu täpanaà näma tad bhavet |
parihäsa-vaco narma dhåtis tu parihäsa-jä ||91||
narma-dyutiù pragamanaà väkyaà syäd uttarottaram |
virodho vyasana-präptiù kruddhasyänunayaù ||92||
syät paryupäsanaà puñpaà viçeña-vacanaà matam |
pratyakña-niñöhuraà vajram upanyäsaù prasädanam ||93||
cäturvarëyopagamanaà varëa-saàhära iñyate |
abhütäharaëaà märgo rüpodäharaëe kramaù ||94||
saìgrahaç cänumänaà ca prärthanä kñiptir eva ca |
troöakädhibalodvegä garbhe syur vidravas tathä ||95||
tatra vyäjäçrayaà väkyam abhütäharaëaà matam |
tattvärtha-kathanaà märgo rüpaà väkyaà vitarkavat ||96||
udäharaëam utkarña-yuktaà vacanam ucyate |
bhäva-tattvopalabdhis tu kramaù syät saìgrahaù punaù ||97||
säma-dänärtha-sampanno liìgäd üho’numänatä |
rati-harñotsavänäà tu prärthanaà prärthanä bhavet ||98||
rahasyärthasya tad-bhedaù kñiptiù syät toöakaà punaù |
saàrabdha-väk adhibalam abhisandhi-cchalena yaù ||99||
nåpädi-janitä bhétir udvegaù parikértitaù |
çaìkä-bhaya-träsa-kåtaù sambhramo vidravo mataù ||100||
apavädo’tha saàpheöo vyavasäyo dravo dyutiù |
çaktiù prasaìgaù khedaç ca pratiñedho virodhanam ||101||
prarocanä vimarçe syäd ädänaà chädanaà tathä |
doña-prakhyäpavädaù syät saàpheöo roña-bhäñaëam ||102||
vyavasäyas tu vijïeyaù pratijïä-hetu-sambhavaù |
dravä guru-vyatikräntiù çokävegädi-sambhavä ||103||
tarjanodvejane proktä dyutih çaktiù punar bhavet |
virodhasya praçamanaà prasaìgo guru-kértanam ||104||
manaç ceñöä-samutpannaù çramaù kheda iti småtaù |
épsitärtha-pratéghätaù pratiñedha itéñyate ||105||
käryätyayopagamanaà virodhanam iti småtam |
prarocanä tu vijïeyä saàhärärtha-pradarçiné ||106||
kärya-saìgraha ädänaà tad ähuç chädanaà punaù |
käryärtham apamänädeù sahanaà khalu yad bhavet ||107||
sandhir vibodho grathanaà nirëayaù paribhäñaëam |
kåtiù prasäda änandaù samayo’py upagühanam ||108||
bhäñaëaà pürva-väkyaà ca kävya-saàhära eva ca |
praçastir iti saàhäre jïeyäny aìgäni nämataù ||109||
béjopagamanaà sandhiù vibodhaù kärya-märgaëam |
upanäyasas tu käryäëäà grathanaà nirëayaù punaù ||110||
anubhütärtha-kathanaà vadanti paribhäñaëam |
pariväda-kåtaà väkyaà labdhärtha-çamanaà kåtiù ||111||
çuçrüñädiù prasädaù syäd änando väïchitägamaù |
samayo duùkha-niryäëaà tad bhaved upagühanam ||112||
yat syäd adbhuta-sampräptiù säma-dänädi bhäñaëam |
pürva-väkyaà tu vijïeyaà yathoktärthopadarçanam ||113||
vara-pradäna-sampräptiù kävya-saàhära iñyate |
nåpa-deçädi-çäntis tu praçastir abhidhéyate ||114||
catuù-ñañöi-vidhaà hy etad aìgaà proktaà manéñibhiù |
kuryäd aniyate tasya sandhäv api niveçanam ||115||
rasänuguëatäà vékñya rasasyaiva hi mukhyatä |
iñöärtha-racanäçcarya-läbho våttänta-vistaraù ||116||
räga-präptiù prayogasya gopyänäà gopanaà tathä |
prakäçanaà prakäçyänäm aìgänäà ñaò-vidhaà phalam ||117||
aìga-héno naro yadvan naivärambha-kñamo bhavet |
aìga-hénaà tathä kävyaà na prayogäya yujyate ||118||
sampädayetäà sandhy-aìgaà näyaka-pratinäyakau |
tad-abhäve patäkädyäs tad-abhäve tathetarat ||119||
rasa-vyaktim apekñyaiñäm aìgänäà saàniveçanam |
na tu kevalayä çästra-sthiti-sampädanecchayä ||120||
aviruddhaà tu yad våttaà rasädi-vyaktaye’dhikam |
tad apy anyathayed dhémän vaded vä kadäcana ||121||
çåìgäre kauçiké vére sättvaty ärabhaöé punaù |
rase raudre ca bébhatse våttiù sarvatra bhäraté ||122||
catasro våttayo hy etäù sarva-näöyasya mätåkäù |
syur näyikädi-vyäpära-viçeñä näöakädiñu ||123||
yä çlakñëa-nepathya-viçeña-citrä
stré-saìkulä puñkala-nåtya-gétä |
kämopabhoga-prabhavopacärä
sä kaiçiké cäru-viläsa-yuktä ||124||
narma ca narma-sphürjo narma-sphoöo’tha narma-garbhaç ca |
catväry aìgäny asyä vaidagdhya-kréòitaà narma ||125||
iñöa-janävarjana-kåt tac cäpi trividhaà matam |
vihitaà çuddha-häsyena sa-çåìgära-mayena ca ||126||
narma-sphürjaù sukhärambho bhayänto nava-saìgamaù |
narma-sphoöo bhäva-leçaiù sücitälpa-raso mataù ||127||
narma-garbho vyavahåtir netuù pracchanna-vartinaù |
sättvaté bahulä sattva-çaurya-tyäga-dayärjavaiù ||128||
saharñä kñudra-çåìgärä viçokä sädbhutä tathä |
utthäpako’tha säìghätyaù saàläpaù parivartakaù ||129||
viçeñä iti catväraù sättvatyäù parikértitäù |
uttejana-karo çatror väg-utthäpaka ucyate ||130||
manträrtha-daiva-çaktyädeù säìghätyaù saìgha-bhedanam |
saàläpaù syäd gabhéroktir nänä-bhäva-samäçrayaù ||131||
prärabdhäd anya-käryäëäà karaëaà parivartakaù |
mäyendrajäla-saìgräma-krodhodbhräntädi-ceñöitaiù ||132||
saàyuktä vadha-bandhädyair uddhatärabhaöé matä |
vastütthäpana-saàpheöo saàkñipir avapätanam ||133||
iti bhedäs tu catvära ärabhaöyäù prakértitäù |
mäyädy-utthäpitaà vastu vastütthäpanam ucyate ||134||
sampheöas tu samäghätaù kruddha-satvarayor dvayoù |
saìkñiptä vastu-racanä çilpair itarathäpi vä ||135||
saìkñiptiù sthän nivåttau ca netur netrantara-grahaù |
praveça-träsa-niñkränti-harña-vidrava-sambhavam ||136||
avapätanam ity uktaà pürvam uktaiva bhäraté |
açrävyaà khalu yad vastu tad iha svagataà matam ||137||
sarva-çrävyaà prakäçaà syät tad bhaved apaväritam |
rahasyaà tu yad anyasya parävåtya prakäçyate ||138||
tripatäka-kareëänyän apaväryäntarä kathäm |
anyonyämantraëaà yat syät taj-janänte janäntikam ||139||
kià bravéñéti yan-näöye vinä pätraà prayujyate |
çrutvevänuktam apy arthaà tat syäd äkäça-bhäñitam ||140||
dattäà siddhäà ca senäà ca veçyänäà näma darçayet |
datta-präyäëi vaëijäà ceöa-ceöyos tathä punaù ||141||
vasantädiñu varëyasya vastuno näma yad bhavet |
näma käryaà näöakasya garbhitärtha-prakäçakam ||142||
näyikänäyakäkhyänät saàjïä prakaraëädiñu |
näöikä-saööakädénäà näyikäbhir viçeñaëam ||143||
präyeëa ëy-antakaù sädhir gameù sthäne prayujyate |
räjä sväméti deveti bhåtyair bhaööeti cädhamaiù ||144||
räjarñibhir vayasyeti tathä vidüñakeëa ca |
räjann ity åñibhir väcyaù so’patya-pratyayena ca ||145||
svecchayä nämabhir viprair vipra äryeti cetaraiù |
vayasyety athavä nämnä väcyo räjïä vidüñakaù ||146||
väcyau naöé-sütradhärävärya-nämnä parasparam |
sütradhäraà vaded bhäva iti vai päripärçvikaù ||147||
sütradhäro märiñeti haëòe ity adhamaiù samäù |
vayasyety uttamair haàho madhyair äryeti cägrajaù ||148||
bhagavann iti vaktavyäù sarvair devarñi-liìginaù |
vaded räjïéà ca ceöéà ca bhavatéti vidüñakaù ||149||
äyuñman rathinaà süto våddhaà täteti cetaraù |
vatsa-putraka-täteti nämnä gotreëa vä sutaù ||150||
çiñyo’nujaç ca vaktavyo’mätya äryeti cädhamaiù |
viprair ayam amätyeti saciveti ca bhaëyate ||151||
sädho iti tapasvé ca praçäntaç cocyate budhaiù |
sva-gåhétäbhidhaù püjyaù çiñyädyair vinigadyate ||152||
upädhyäyeti cäcäryo mahäräjeti bhüpatiù |
sväméti yuvaräjas tu kumäro bhartå-därakaù ||153||
bhadra-saumya-mukhety evam adhamais tu kumärakaù |
väcyä prakåtibhé räjïaù kumäré bhartå-därikä ||154||
patir yathä tathä väcyä jyeñöha-madhyädhamaiù striyaù |
haleti sadåçé preñyä hajje veçyäjjukä tathä ||155||
kuööiny ambety anugatiù püjyä ca jaraté janaiù |
ämantraëaiç ca päñäëòä väcyäù svasamayägataiù ||156||
çakyädayaç ca sambhäñyä bhadra-dattädi-nämabhiù |
yasya yat karma çilpaà vä vidyä vä jätir eva vä ||157||
tenaiva nämnä väcyo’sau jïeyäç cänye yathocitam |
puruñäëäm anécänäà saàskåtaà syät kåtätmanäm ||158||
saurasené prayoktavyä tädåçénäà ca yoñitäm |
äsäm eva tu gäthäsu mahäräñöréà prayojayet ||159||
atroktä mägadhé bhäñä räjäntaùpura-cäriëäm |
ceöänäà räja-puträëäà çreñöhänäà cärdha-mägadhé ||160||
präcyäà vidüñakädénäà dhürtänäà syäd avantijä |
yodhanägarikädénäà däkñiëätyä hi dévyatäm ||161||
çabaräëäà çakädénäà çäbaréà samprayojayet |
vählékamäñodécyänäà dräviòé dräviòädiñu ||162||
äbhéreñu tathäbhéré cäëòälé pukkasädiñu |
äbhéré çäbaré cäpi käñöha-pätropajéviñu ||163||
tathaiväìgära-kärädau paiçäcé syät piçäca-väk |
ceöänäm apy anécänäm api syät saurasenikä ||164||
bälänäà ñaëòakänäà ca néca-graha-vicäriëäm |
unmattänäm äturäëäà saiva syät saàskåtaà kvacit ||165||
aiçvaryeëa pramattasya däridryopadrutasya ca |
bhikñu-valka-dharädénäà präkåtaà samprayojayet ||166||
saàskåtaà samprayoktavyaà liìginéñüttamäsu ca |
devé-mantri-sutä-veçyäsv api kaiçcit tathoditam ||167||
käryataç cottamädénäà käryo bhäñä-viparyayaù ||168||
yoñit-sakhé-bäla-veçyä-kitaväpsarasäà tathä |
vaidagdhyärthaà pradätavyaà saàskåtaà cäntaräntarä ||169||
ñaötriàçal-lakñaëäny atra näöyälaìkåtayas tathä |
trayastriàçat-prayojyäni véthy-aìgäni trayodaça ||170||
läsyäìgäni daça yathä-läbhaà rasa-vyapekñayä |
bhüñaëäkñara-saìghätau çobhodäharaëaà tathä ||171||
hetu-saàçaya-dåñöäntäs tulya-tarkaù padoccayaù |
nidarçanäbhipräyo ca präptir vicära eva ca ||172||
diñöopadiñöe ca guëätipätätiçayau tathä |
viçeñaëa-nirukté ca siddhi-bhraàça-viparyayau ||173||
däkñiëyänunayau mälärthäpattir garhaëaà tathä |
påcchä prasiddhiù särüpyaà saàkñepo guëa-kértanam ||174||
leço manoratho’nukta-siddhiù priya-vacas tathä |
lakñaëäni guëaiù sälaìkärair yogas tu bhüñaëam ||175||
varëanäkñara-saìghätaç citrärthair akñarair mitaiù |
siddhair arthaiù samaà yaträprasiddho’rthaù prakäçate ||176||
çliñöa-lakñaëa-citrärthä sä çobhety abhidhéyate |
yatra tulyärtha-yuktena väkyenäbhipradarçanät ||177||
sädhyate’bhimataç cärthas tad-udäharaëaà matam |
hetur väkyaà samäsoktam iñöakåd dhetu-darçanät ||178||
saàçayo’jïäta-tattvasya väkye syäd yad aniçcayaù |
dåñöänto yas tu pakñe’rtha-sädhanäya nidarçanam ||179||
tulya-tarko yad-arthena tarkaù prakåti-gäminä |
saïcayo’rthänurüpo yaù padänäà sa padoccayaù ||180||
yaträrthänäà prasiddhänäà kriyate parikértanam |
para-pakña-vyudäsärthaà tan nidarçanam ucyate ||181||
abhipräyas tu sädåçyäd abhütärthasya kalpanä |
präptiù kenacid aàçena kiïcid yatränuméyate ||182||
vicäro yukti-väkyair yad apratyakñärtha-darçanam |
deça-käla-svarüpeëa varëanä diñöam ucyate ||183||
upadiñöaà manohäri väkyaà çästränusärataù |
guëätipätaù käryaà vad viparétaà guëän prati ||184||
yaù sämän guëodrekaù sa guëätiçayo mataù |
siddhän arthän bahün uktvä viçeñoktir viçeñaëam ||185||
pürva-siddhärtha-kathanaà niruktir iti kértyate |
bahünäà kértanaà siddhir abhipretärtha-siddhaye ||186||
dåptädénäà bhavad bhraàço väcyäd anyatarad vacaù |
vicärasyänyathäbhävaù sandehät tu viparyayaù ||187||
däkñiëyaà ceñöayä väcä para-cittänuvartanam |
väkyaiù snigdhair anunayo bhaved arthasya sädhanam ||188||
mälä syäd yad abhéñöärthaà naikärtha-pratipädanam |
arthäpattir yad anyärtho’rthäntarokteù pratéyate ||189||
düñaëodghoñaëäyäà tu bhartsanä garhaëaà tu tat |
abhyarthanäparair väkyaiù påcchärthänveñaëaà matä ||190||
prasiddhir loka-siddhärthair utkåñöair artha-sädhanam |
särüpyam anurüpasya särüpyät kñobha-vardhanam ||191||
saìkñepo yat tu saìkñepäd ätmäny arthe prayujyate |
guëänäà kértanaà yat tu tad eva guëa-kértanam ||192||
sa leço bhaëyate väkyaà yat sädåçya-puraùsaram |
manorathas tv abhipräyasyoktir bhaìgyantareëa yat ||193||
viçeñärthoha-vistäro’nukta-siddhir udéryate |
syät prayäëayituà püjyaà priyoktir harña-bhäñaëam ||194||
äçér äkranda-kapaöäkñamä-garvodyamäçrayäù |
utpräsana-spåhä-kñobha-paçcät-täpopapattayaù ||195||
äçaàsädhyavasäyau ca visarpollekha-saàjïitau |
uttejanaà parévädo nétir artha-viçeñaëam ||196||
protsähanaà ca sähäyyam abhimäno’nuvartanam |
utkértanaà yathä yäcïä parihäro nivedanam ||197||
pravartanäkhyäna-yukti-praharñäç copadeçanam |
iti näöyälaìkåtayo näöya-bhüñaëa-hetavaù ||198||
äçér iñöa-janäçaàsä äkrandaù pralapitaà çucau |
kapaöaà mäyayä yatra rüpam anyad vibhävyate ||199||
akñamä sä paribhavaù svalpo’pi na viñahyate |
garvävalepajaà väkyaà käryasyärambha udyamaù ||200||
grahaëaà guëavat kärya-hetor äçraya ucyate |
utpräsanaà tüpahäso yo’sädhau sädhu-mänini ||201||
äkäìkñä ramaëéyatväò vastuno yä spåhä tu sä |
adhikñepa-vacaù-käré kñobhaù proktaù sa eva tu ||202||
mohävadhéritärthasya paçcättäpaù sa eva tu |
upapattir matä hetor upanyäso’rtha-siddhaye ||203||
äçaàsanaà syäd äçaàsä pratijïädhyavasäyakaù |
visarpo yat samärabdhaà karmäniñöa-phala-pradam ||204||
kärya-grahaëam ullekha uttejanam itéñyate |
sva-kärya-siddhaye’nyasya preraëäya kaöhora-väk ||205||
bhartsanä tu parévädo nétiù çästreëa vartanam |
uktasyärthasya yat tu syäd utkértanam anekadhä ||206||
upälambha-viçeñeëa tat syäd artha-viçeñaëam |
protsähnaà syäd utsäha-girä kasyäpi yojanam ||207||
sähäyyaà saìkaöe yat syät sänukülyaà parasya ca |
abhimänaù sa eva syät praçrayäd anuvartanam ||208||
anuvåttir bhüta-käryäkhyänam utkértanaà matam |
yäcïä tu kväpi yäcïä yä svayaà düta-mukhena vä ||209||
parihära iti proktaù kåtänucita-märjanam |
avadhérita-kartavya-kathanaà tu nivedanam ||210||
pravartanaà tu käryasya yat syät sädhu-pravartanam |
äkhyänaà pürva-våttoktiù yuktir arthävadhäraëam ||211||
praharñaù pramadädhikyaà çikñä syäd upadeçanam |
geya-padaà sthita-päöhyam äsénaà puñpa-gaëòikä ||212||
pracchedakas trigüòhaà ca saindhaväkhyaà dvigüòham |
uttamottamakaà cänyad-ukta-pratyuktam eva ca ||213||
läsye daçavidhaà hy etad-aìgam uktaà manéñibhiù |
tantré-bhäëòaà puraskåtyopaviñöasyäsane puraù ||214||
çuddhaà gänaà geya-padaà sthita-päöhyaà tad ucyate |
madanottäpitä yatra paöhati präkåtaà sthitä ||215||
nikhilätodya-rahitaà çoka-cintänvitäbalä |
aprasädhita-gätraà yad äsénäsénam eva tat ||216||
ätodya-miçritaà geyaà chandäàsi vividhäni ca |
stré-puàsayor viparyäsa-ceñöitaà puñpa-gaëòikä ||217||
anyäsaktaà patià matvä prema-viccheda-manyunä |
véëä-puraù-saraà gänaà striyäù pracchedako mataù ||218||
stré-veña-dhäriëäà puàsäà näöyaà çlakñëaà trigüòhakam |
kaçcana bhrañöa-saìketaù suvyakta-karaëänvitaù ||219||
präkåtaà vacanaà vakti yatra tat saindhavaà matam |
caturasra-padaà gétaà mukha-pratimukhänvitam ||220||
dvigüòhaà rasa-bhäväòhyam uttamottamakaà punaù |
kopa-prasädajan adhikñepa-yuktaà rasottaram ||221||
häva-helänvitaà citra-çloka-bandha-manoharam |
ukti-pratyukti-saàyuktaà sopälambham alékavat ||222||
viläsänvita-gétärtham ukta-pratyuktam ucyate |
etad eva yadä sarvaiù patäkä-sthänakair yutam ||223||
aìkaiç ca daçabhir dhérä mahänäöakam ücire |
bhavet prakaraëe våttaà laukikaà kavi-kalpitam ||224||
çåìgäro’ìgé näyakas tu vipro’mätyo’thavä vaëik |
säpäya-dharma-kämärtha-paro dhéra-praçäntakaù ||225||
näyikä kulajä kväpi veçyä kväpi dvayaà kvacit |
tena bhedäs trayas tasya tatra bhedas tåtéyakaù ||226||
kitava-dyüta-kärädi-viöa-ceöaka-saìkulaù |
bhäëaù syäd dhürta-carito nänävasthäntarätmakaù ||227||
ekäìka eka evätra nipuëaù paëòito viöaù |
raìge prakäçayet svenänubhütam itareëa vä ||228||
sambodhanokti-pratyukté kuryäd äkäça-bhäñitaiù |
sücayed véra-çåìgärau çaurya-saubhägya-varëanaiù ||229||
tatretivåttam utpädyaà våttiù präyeëa bhäraté |
mukha-nirvahaëe sandhé läsyäìgäni daçäpi ca ||230||
khyätetivåtto vyäyogaù svalpa-stré-jana-saàyutaù |
héno garbha-vimarçäbhyäà narair bahubhir äçritaù ||231||
ekäìkaç ca bhaved astré-nimittam amarodayaù |
kaiçiké-våtti-rahitaù prakhyätas tatra näyakaù ||232||
räjarñir atha divyo vä bhaved dhéroddhataç ca saù |
häsya-çåìgära-çäntebhya itare’träìgino rasäù ||233||
våttaà samavakäre tu khyätaà deväsuräçrayam |
sandhayo nirvimarçäs tu trayo’ìkäs tatra cädime ||234||
sandhé dväv antyayos tadvad eka eko bhavet punaù |
näyakä dvädaçodättäù prakhyätä deva-mänaväù ||235||
phalaà påthak påthak teñäà véra-mukhyo’khilo rasaù |
våttayo manda-kaiçikyo nätra bindu-praveçakau ||236||
véthy-aìgäni ca tatra syur yathäläbhaà trayodaça |
gäyatry-uñëiì-mukhäny atra cchandäàsi vividhäni ca ||237||
tri-çåìgäras tri-kapaöaù käryaç cäyaà trivid-ravaù |
vastu dvädaça-nälébhir niñpädyaà prathamäìkagam ||238||
dvitéye’ìke catasåbhir dväbhyäm aìke tåtéyake |
dharmärtha-kämais trividhaù çåìgäraù kapaöaù punaù ||239||
sväbhävikaù kåtrimaç ca daivajo vidravaù punaù |
acetanaiç cetanaiç ca cetanäcetanaiù kåtaù ||240||
mäyendra-jäla-saìgräma-krodhodbhräntädi-ceñöitaiù |
aparägaiç ca bhüyiñöho òimaù khyätetivåttakaù ||241||
aìgé raudra-rasas tatra sarve’ìgäni rasäù punaù |
catväro’ìkä matä neha viñkambhaka-praveçakau ||242||
näyakä deva-gandharva-yakña-rakño-mahoragäù |
bhüta-preta-piçäcädyäù ñoòaçätyantam uddhatäù ||243||
våttayaù kaiçiké-hénä nirvimarçäç ca sandhayaù |
déptäù syuù ñaò-rasäù çänta-häsya-çåìgära-varjitäù ||244||
éhämågo miçra-våttaç caturaìgaù prakértitaù |
mukha-pratimukhe sandhé tatra nirvahaëaà tathä ||245||
nara-divyävani-yamau näyaka-pratinäyakau |
khyätau dhéroddhatäv anyo güòha-bhäväd ayukta-kåt ||246||
divyas triyama-nicchantém apahärädinecchataù |
çåìgäräbhäsam apy asya kiïcit kiïcit pradarçayet ||247||
patäkä-näyakä divyä martyä väpi daçoddhatäù |
yuddham änéya saàrambhaà paraà vyäjän nivartate ||248||
mahätmäno vadha-präptä api vadhyäù syur atra no |
ekäìko deva evätra netety ähuù pare punaù ||249||
divya-stré-hetukaà yuddhaà näyakäù ñaò itétare |
utsåñöikäìka ekäìko netäraù präkåtä naräù ||250||
raso’tra karuëaù sthäyé bahu-stré-paridevitam |
prakhyätam itivåttaà ca kavir buddhyä prapaïcayet ||251||
bhäëavat sandhi-våtty-aìgäny asmin jaya-paräjayau |
yuddhaà ca väcä kartavyaà nirveda-vacanaà bahu ||252||
véthyäm eko bhaved aìkaù kaçcid eko’tra kalpyate |
äkäça-bhäñitair uktaiç citräà pratyuktim äçritaù ||253||
sücayed bhüri çåìgäraà kiïcid anyän rasän prati |
mukha-nirvahaëe sandhé artha-prakåtayo’khiläù ||254||
asyäs trayodaçäìgäni nirdiçanti manéñiëaù |
uddhätyakävalagite prapaïccas trigataà chalam ||255||
väk-kely-adhibale gaëòam avasyandita-nälike |
asat-praläpa-vyähära-märdaväni ca täni tu ||256||
mitho väkyam asadbhütaà prapaïco häsya-kån mataù |
trigataà syäd anekärtha-yojanaà çruti-säbhyataù ||257||
priyäbhair apriyair väkyair vilobhya-cchalanäcchalam |
anye tvähuç chalaà kiïcit käryam uddiçya kasyacit ||258||
udéryate yad vacanaà vaïcanä-häsya-roña-kåt |
väk-kelir häsya-sambandho dvi-tri-pratyuktito bhavet ||259||
anyonya-väkyädhikyoktiù spardhayädhibalaà matam |
gaëòaà prastuta-sambandhi bhinnärthaà satvaraà vacaù ||260||
vyäkhyänaà svarasoktasyänyathävasyanditaà bhavet |
prahelikaiva häsyena yuktä bhavati nälikä ||261||
asat-praläpo yad-väkyam asambaddhaà tathottaram |
agåhëato’pi mürkhasya puro yac ca hitaà vacaù ||262||
vyähäro yat parasyärthe häsya-kñobha-karaà vacaù |
doñä guëä guëä doñä yatra syur mådavaà hi tat ||263||
bhäëavat sandhi-sandhy-aìga-läsyäìkäìkair vinirmitam |
bhavet prahasanaà våttaà nindyänäà kavi-kalpitam ||264||
atra närabhaöé näpi viñkambhaka-praveçakau |
aìgé häsya-rasas tatra véthy-aìgänäà sthitir na vä ||265||
tapasvi-bhagavad-vipra-prabhåtiñv atra näyakaù |
eko yatra bhaved dhåñöo häsyaà tac chuddham ucyate |
äçritya kaïcana janaà saìkérëam iti tad viduù ||266||
våttaà bahünäà dhåñöänäà saìkérëaà kecid ücire |
tat punar bhavati dvy-aìgkam athavaikäìka-nirmitam ||267||
vikåtaà tu vidur yatra ñaëòha-kaïcuki-täpasäù |
bhujaìga-cäraëa-bhaöa-prabhåter veña-väg-yutäù ||268||
näöikä kÿpta-våttä syät stré-präyä caturaìkikä |
prakhyäto dhéra-lalitas tatra syän näyako nåpaù ||269||
syäd antaùpura-sambaddhä saìgéta-vyäpåtäthavä |
navänurägä kanyätra näyikä nåpa-vaàçajä ||270||
sampravarteta netäsyäà devyäs trasena çaìkitaù |
devé bhavet punar jyeñöhä pragalbhä nåpa-vaàçajä ||271||
pade pade mänavaté tad-vaçaù saìgamo dvayoù |
våttiù syät kaiçiké svalpa-vimarçäù sandhayaù punaù ||272||
saptäñöa-nava-païcäìkaà divyayänuña-saàçrayam |
troöakaà näma tat prähuù pratyaìkaà saàvidüñaëam ||273||
präkåtair navabhiù pumbhir daçabhir väpy alaìkåtä |
nodätta-vacanä goñöhé kaiçiké-våtti-çäliné ||274||
hénä garbha-vimarçäbhyäà païca-ñaò-yoñid-anvitä |
käma-çåìgära-saàyuktä syäd ekäìka-vinirmitä ||275||
saööakaà präkåtäçeña-päöhyaà syäd apraveçakam |
na ca viñkambhako’py atra pracuraç cädbhuto rasaù ||276||
aìkä javanikäkhyäù syuù syäd anyan näöikäsamam |
näöya-räsakam ekäìkaà bahu-täla-laya-sthiti ||277||
udätta-näyakaà tadvat péöhamardopanäyakam |
häsyo’ìgy atra sa-çåìgäro näré väsaka-sajjikä ||278||
mukha-nirvahaëe sandhé läsyäìgäni daçäpi ca |
kecit pratimukhaà sandhim iha necchanti kevalam ||279||
prasthäne näyako däso hénaù syäd upanäyakaù |
däsé ca näyikä våttiù kaiçiké bhäraté tathä ||280||
suräpäna-samäyogäd uddiñöärthasya saàhåtiù |
aìkau dvau laya-tälädir viläso bahulas tathä ||281||
udätta-näyakaà divya-våttam ekäìka-bhüñitam |
çilpakäìgair yutaà häsya-çåìgära-karuëai rasaiù ||282||
ulläpyaà bahu-saìgrämam astra-géta-manoharam |
catasro näyikäs tatra trayo’ìkä iti kecana ||283||
kävyam ärabhaöé-hénam ekäìkaà häsya-saìkulam |
khaëòa-mäträd vipadikäbhagnatälair alaìkåtam ||284||
varëa-mäträchaòòaëikä-yutaà çåìgära-bhäñitam |
netä stré cäpy udättätra sandhé ädyau tathäntimaù ||285||
garbhävamarça-rahitaà preìkhaëaà héna-näyakam |
asütradhäram ekäìkam aviñkambha-praveçakam ||286||
niyuddha-sampheöa-yutaà sarva-våtti-samäçritam |
nepathye géyate nändé tathä tatra prarocanä ||287||
räsakaà païca-pätraà syän mukha-nirvahaëänvitam |
bhäñä-vibhäñä-bhüyiñöhaà bhäraté-kaiçiké-yutam ||288||
asütradhäram ekäìkaà sa-véthy-aìgaà kalänvitam |
çliñöa-nändé-yutaà khyäta-näyikaà mürkha-näyikam ||289||
udätta-bhäva-vinyäsa-saàçritaà cottarottaram |
iha pratimukhaà sandhim api kecit pracakñate ||290||
saàläpike’ìkäç catväras trayo vä näyakaù punaù |
päñaëòaù syäd rasas tatra çåìgära-karuëottaraù ||291||
bhaveyuù pura-saàrodha-cchala-saìgräma-vidraväù |
na tatra våttir bhavati bhäraté na ca kaiçiké ||292||
prakhyäta-våttam ekäìkaà prakhyätodätta-näyakam |
prasiddha-näyikaà garbha-vimarçäbhyäà vivarjitam ||293||
bhäraté-våtti-bahulaà çréti-çabdena saìkulam |
mataà çré-gaditaà näma vidvadbhir uparüpakam ||294||
çrér äsénä çré-gadite gäyet kiàcit paöhed api |
ekäìko bhäraté-präya iti kecit pracakñate ||295||
catväraù çilpake’ìkäù syuç catasro våttayas tathä |
açänta-häsyäç ca rasä näyako brähmaëo mataù ||296||
varëanätra çmaçänäder hénaù syäd upanäyakaù |
saptaviàçatir aìgäni bhavanty etasya täni tu ||297||
äçaàsä-tarka-sandeha-täpodvega-prasaktayaù |
prayatna-grathanotkaëöhävahitthä-pratipattayaù ||298||
viläsälasya-bäñpäëi praharñäçväsa-müòhatäù |
sädhanänugamocchväsa-vismaya-präptayas tathä ||299||
läbha-vismåti-sampheöä vaiçäradyaà prabodhanam |
camatkåtiç cety améñäà spañöatväl lakñma nocyate ||300||
çåìgära-bahulaikäìkä daça-läsyäìga-saàyutä |
vidüñaka-viöäbhyäà ca péöhamardena bhüñitä ||301||
hénä garbha-vimarçäbhyäà sandhibhyäà héna-näyakä |
svalpavattä sunepathyä vikhyätä sä viläsikä ||302||
durmallé caturaìkä syät kaiçiké-bhäraté-yutä |
agarbhä nägaranarä nyüna-näyaka-bhüñitä ||303||
trinäliù prathamo’ìkäsyäà viöa-kréòä-mayo bhavet |
païcanälir dvitéyo’ìko vidüñaka-viläsavän ||304||
ñaëëälikas tåtéyas tu péöhamarda-viläsavän |
caturtho daçanäliù syäd aìkaù kréòita-nägaraù ||305||
näöikaiva prakaraëé särthavähädi-näyakä |
samäna-vaàçajä netur bhaved yatra ca näyikä ||306||
halléça eka eväìkaù saptäñöau daça vä striyaù |
väg-udättaika-puruñaù kaiçiké-våttir ujjvalä |
mukhäntimau tathä sandhé bahutälalaya-sthitiù ||307||
bhäëikä çlakñëa-nepathyä mukha-nirvahaëänvitä |
kaiçiké-bhäraté-våtti-yuktaikäìka-vinirmitä ||308||
udätta-näyikä manda-näyakäträìga-saptakam |
upanyäso’tha vinyäso virodhaù sädhvasaà tathä ||309||
samarpaëaà nivåttiç ca saàhära iti saptamaù |
upanyäsaù prasaìgena bhavet käryasya kértanam ||310||
nirveda-väkya-vyutpattir vinyäsa iti sa småtaù |
bhränti-näço vibodhaù syän mithyäkhyänaà tu sädhvasam ||311||
sopalambha-vacaù kopa-péòayeha samarpaëam |
nidarçanasyopanyäso nivåttir iti kathyate ||312||
saàhära iti ca prähur yat-käryasya samäpanam |
çravyaà çrotavya-mätraà tat-padya-gadya-mayaà dvidhä ||313||
chando-baddha-padaà padyaà tena muktena muktakam |
dväbhyäà tu yugmakaà sändänitakaà tribhir iñyate ||314||
kaläpakaà caturbhiç ca païcabhiù kulakaà matam |
sarga-bandho mahä-kävyaà tatraiko näyakaù suraù ||315||
sad-vaàçaù kñatriyä väpi dhérodätta-guëänvitaù |
eka-vaàça-bhavä bhüpäù kulajä bahavo’pi vä ||316||
çåìgära-véra-çäntänäm eko’ìgé rasa iñyate |
aìgäni sarve’pi rasäù sarve näöaka-sandhayaù ||317||
itihäsodbhavaà våttam anyad vä sajjanäçrayam |
catväras tasya vargäù syus teñv ekaà ca phalaà bhavet ||318||
ädau namaskriyäçér vä vastu-nirdeça eva vä |
kvacin nindä khalädénäà satäà ca guëa-kértanam ||319||
eka-våtta-mayaiù padyair avasäne’nya-våttakaiù |
nätisvalpä nätidérghäù sargä añöädhikä iha ||320||
nänä-våtta-mayaù kväpi sargaù kaçcana dåçyate |
sargänte bhävi-sargasya kathäyäù sücanaà bhavet ||321||
sandhyä-süryendu-rajané-pradoña-dhvänta-väsaräù |
prätar madhyähna-mågayä-çaila-rtu-vana-sägaräù ||322||
sambhoga-vipralambhau ca muni-svarga-purädhvaräù |
raëa-prayäëopayama-mantra-putrodayädayaù ||323||
varëanéyä yathä-yogaà säìgopäìgä amé iha |
kaver våttasya vä nämnä näyakasyetarasya vä ||324||
nämäsya sargopädeya-kathayä sarga-näma tu |
asminn ärñe punaù sargä bhavanty äkhyäna-saàjïakäù ||325||
präkåtair nirmite tasmin sargä äçväsa-saàjïakäù |
chandasä skandhakenaitat kvacid galitakair api ||326||
apabhraàça-nibaddhe’smin sargäù kuòavakäbhidhäù |
tathäpabhraàça-yogyäni cchandäàsi vividhäny api ||327||
bhäñävibhäñäniyamät kävyaà sarga-samujjhitam |
ekärtha-pravaëaiù padyaiù sandhi-sämagrya-varjitam ||328||
khaëòa-kävyaà bhavet kävyasyaika-deçänusäri ca |
koñaù çloka-samühas tu syäd anyonyänapekñakaù ||329||
vrajyä-krameëa racitaù sa evätimanoramaù |
våtta-gandhojjhitaà gadyaà muktakaà våtta-gandhi ca ||330||
bhaved utkalikä-präyaà cürëakaà ca caturvidham |
ädyaà samäsa-rahitaà våtta-bhäg ayutaà param ||331||
anyad-dérgha-samäsäòhyaà turyaà cälpa-samäsakam |
kathäyäà sarasaà vastu gadyair eva vinirmitam ||332||
kvacid atra bhaved äryä kvacid vakträpavaktrake |
ädau padyair namaskäraù khaläder våtta-kértanam ||333||
äkhyäyikä kathävat syät kaver vaàçänukértanam |
asyäm anya-kavénäà ca våttaà padyaà kvacit kvacit ||334||
kathäàçänäà vyavaccheda äçväsa iti badhyate |
äryä-vakträpavakträëäà chandasä yena kenacit ||335||
anyäpadeçenäçväsa-mukhe bhävy-artha-sücanam |
gadya-padya-mayaà kävyaà campür ity abhidhéyate ||336||
gadya-padya-mayé räja-stutir virudam ucyate |
karambhakaà tu bhäñäbhir vividhäbhir vinirmitam ||337||
iti sähitya-darpaëe
dåçya-çravya-kävya-nirüpaëo näma
ñañöhaù paricchedaù
||6||
—o)0(o—
(7)
saptamaù paricchedaù
(doña-nirëayaù)
rasäpakarñakä doñäs te punaù païcadhä matäù |
pade tad-aàçe väkye’rthe sambhavanti rase’pi yat ||1||
duùçrava trividhäçlélänucitärthäprayuktatäù |
grämyo’pratéta-sandigdha-neyärtha-nihatärthatäù ||2||
aväcakatvaà kliñöatvaà viruddham atikäritä |
avimåñöa-vidheyäàça-bhävaç ca pada-väkyayoù ||3||
kecid doñä bhavanty eñu padäàçe’pi pade’paraà
nirarthakäsamarthatve cyuta-saàskäratä tathä ||4||
varëänäà pratikülatvaà luptähata-visargate |
adhika-nyüna-kathita-padatä-hata-våttatäù ||5||
patat-prakarñatä sandhau viçleñäçléla-kañöatäù |
ardhäntaraika-padatä samäpta-punar-ättatä ||6||
abhavan mata-sambandhäkramämata-parärthatäù |
väcyasyänabhidhänaà ca bhagna-prakramatä tathä ||7||
tyägaù prasiddher asthäne nyäsaù pada-samäsayoù |
saìkérëatä garbhitatä doñäù syur väkya-mätragäù ||8||
apuñöa-duñkrama-grämya-vyähatäçléla-kañöatäù |
anavékåta-nirhetu-prakäçita-viruddhatäù ||9||
sandigdha-punaruktatve khyäti-vidyä-viruddhate |
säkäìkñatä-sahacara-bhinnatästhäna-yuktatä ||10||
aviçeñe viçeñaç cäniyame niyamas tathä |
tayor viparyayo vidhy-anuvädäyuktate tathä ||11||
nirmukta-punaruktatvaà artha-doñäù prakértitäù |
rasasyoktiù sva-çabdena sthäyi-saïcäriëor api ||12||
paripanthir asäìgasya vibhävädeù parigrahaù |
äkñepaù kalpitaù kåcchräd anubhäva-vibhävayoù ||13||
akäëòe prathana-cchedau tathä déptiù punaù punaù |
aìgino’nanusandhänam anaìgasya ca kértanam ||14||
ativiståtir aìgasya prakåténäà viparyayaù |
arthänaucityam anye ca doñä rasa-gatä matäù |
ebhyaù påthag-alaìkära-doñäëäà naiva sambhavaù ||15||
vaktari krodha-saàyukte tathä väcye samuddhate |
raudrädau ca rase'tyantaà duùçravatvaà guëo bhavet ||16||
suratärambha-goñöhyädäv açlélatvaà tathä punaù |
syätäm adoñau çleñädau nihatärthäprayuktate ||17||
guëaù syäd apratétatvaà jïatvaà ced vaktå-väcyayoù |
svayaà väpi parämåçe kathitaà ca padaà punaù ||18||
vihitasyänuvädyatve viñäde vismaye krudhi |
dainye'tha läöänupräse'nukampäyäà prasädane ||19||
arthäntara-saìkramita-väcye harñe'vadhäraëe |
sandigdhatvaà tathä vyäja-stuti-paryavasäyi cet ||20||
vaiyäkaraëa-mukhye tu pratipädye'tha vaktari |
kañöatvaà duùçravatvaà vä grämyatvam adhamoktiñu ||21||
nirhetutä tu khyäte'rthe doñatäà naiva gacchati |
kavénäà samaye khyäte guëaù khyäta-viruddhatä ||22||
mälinyaà vyomni päpe yaçasi dhavalatä varëyate häsa-kértyoù
raktau ca krodha-rägau sarid udadhi-gataà paìkajendévarädi |
toyädhäre'khile'pi prasarati ca marälädikaù pakñi-saìgho
jyotsnä preyä cakorair jaladhara-samaye mänasaà yänti haàsäù ||23||
pädäghätäd açokä vikasati bakulo yoñitäm äsyam adyair
yünäm aìgeñu häräù sphuöati ca hådayaà viprayogasya täpaiù |
maurvé-rolamba-mälä dhanur atha viçikhäù kausumäù puñpa-ketor
bhinnaà syäd asya väëair yuvajana-hådayaà stré-kaöäkñeëa tadvat ||24||
ahny-ambhojaà niçäyäà vikasati kumudaà candrikä çukla-pakñe
megha-dhväneñu nåtyaà bhavati ca çikhinäà näpy açoke phalaà syät |
na syäj jäté vasante na ca kusuma-phale gandha-sära-drumäëäm
ity ädy unneyam anyat kavi-samaya-gataà sat-kavénäà prabandhe ||25||
dhanur jyädiñu çabdeñu çabdäs tu dhanur-ädayaù |
ärüòhatvädi-bodhäya prayoktavyäù sthitä ime ||26||
uktäv änanda-magnädeù syän nyüna-padatä guëaù |
kvacin na doño na guëo guëaù kväpy adhikaà padam ||27||
samäpta-punar-ättatvaà na doño na guëaù kvacit |
garbhitatvaà guëaù kväpi patat-prakarñatä tathä ||28||
kvacid uktau sva-çabdena na doño vyabhicäriëaù |
anubhäva-vibhäväbhyäà racanaà yatra nocitam ||29||
saïcäryäder viruddhasya bädhyatvena vaco guëaù |
virodhino'pi smaraëe sämyena vacane tathä ||30||
bhaved virodho nänyonyam aìginy aìgatvam äptayoù |
anukäre ca sarveñäà doñäëäà naiva doñatä ||31||
anyeñäm api doñäëäm ity aucityän manéñibhiù |
adoñatä ca guëatä jïeyä cänubhayätmatä ||32||
iti sähitya-darpaëe doña-prakäçaù |
saptamaù paricchedaù
||7||
—o)0(o—
(8)
añöamaù paricchedaù
guëa-nirëayaù
rasasyäìgitvam äptasya dharmäù çauryädayo yathä |
guëäù mädhuryam ojo’tha prasäda iti te tridhä ||1||
citta-dravébhäva-mayo hlädo mädhuryam ucyate |
sambhoge karuëe vipralambhe çänte’dhikaà kramät ||2||
mürdhni vargästy avarëena yuktäñ öa-öha-da-òhän vinä |
raëau laghü ca tad-vyaktau varëäù käraëatäà gatäù ||3||
avåttir alpa-våttir vä madhurä racanä tathä |
ojaç cittasya vistära-rüpaà déptatvam ucyate ||4||
véra-bébhatsa-raudreñu krameëädhikyam asya tu |
vargasyädya-tåtéyäbhyäà yuktau varëau tad-antimau ||5||
upary adho dvayor vä sarephau öa-öha-òa-òhaiù saha |
ça-käraç ca ña-käraç ca tasya vyaïjakatäà gatäù ||6||
tathä samäsa-bahulä ghaöanauddhatya-çäliné |
çleñaù samädhir audäryaà prasäda iti ye punaù ||7||
guëäç cirantanair uktä ojasy antarbhavanti te |
grämya-duùçravatä-tyägät käntiç ca sukumäratä ||8||
kvacid doñas tu samatä märgäbheda-svarüpiëé |
anyathokta-guëeñv asyä antaùpäto yathäyatham ||9||
ojaù prasädo mädhuryaà saukumäryam udäratä |
tad-abhävasya doñatvät svékåtä anugä guëäù ||10||
artha-vyaktiù svabhävokty-alaìkäreëa tathä punaù |
rasa-dhvani-guëébhüta-vyaìgyänäà känti-nämakaù ||11||
çleño vicitratä-mätram adoñaù samatä-param |
na guëatvaà samädheç ca tena närtha-guëäù påthak ||12||
iti sähitya-darpaëe guëa-vivecano näma
añöamaù paricchedaù
||8||
—o)0(o—
(9)
navamaù paricchedaù
réti-nirëayaù
pada-saìghaöanä rétir aìga-saàsthä-viçeñavat |
upakartré rasädénäà sä punaù syäc caturvidhä ||1||
vaidarbhé cätha gauòé ca päïcälé läöikä tathä |
mädhurya-vyaïjakair varëai racanä lalitätmikä ||2||
avåttir alpa-våttir vä vaidarbhé rétir iñyate |
ojaù prakäçakair varëair bandha äòambaraù punaù ||3||
samäsa-bahulä gauòé varëaiù çeñaiù punar dvayoù |
samasta-païcaña-pado bandhaù päïcälikä matä ||4||
läöé tu rétir vaidarbhé-päïcälyor antare sthitä |
kvacit tu vakträdyaucityäd anyathä racanädayaù ||5||
iti sähitya-darpaëe réti-vivecano näma
navamaù paricchedaù
||9||
(10)
daçama-paricchedaù
alaìkära-tattvam
çabdärthayor asthirä ye dharmäù çobhätiçäyinaù |
rasädén upakurvanto’laìkäräs te’ìgadädivat ||1||
[çabdälaìkäräù]
äpätato yad arthasya paunaruktyena bhäñaëam |
punar uktavad äbhäsaù sa bhinnäkära-çabdagaù ||2||
anupräsaù çabda-sämyaà vaiñamye’pi svarasya yat |
cheko vyaïjana-saìghasya sakåt sämyam anekadhä ||3||
anekasyaikadhä sämyam asakåd väpy anekadhä |
ekasya sakåd apy eña våtty-anupräsa iñyate ||4||
uccäryatväd yad ekatra sthäne tälüradädike |
sädåçyaà vyaïjanasyaitac chruty-anupräsa iñyate ||5||
vyaïjanaà ced yathävasthaà sahäyena svareëa tu |
ävartyate’ntya-yojyatväd antyänupräsa eva tat ||6||
çabdärthayoù paunaruktyaà bhavet tätparya-mätrataù |
läöänupräsa ity ukto’nupräsaù païcadhä mataù ||7||
saty arthe påthag-arthäyäù svara-vyaïjana-santateù |
krameëa tenaivävåttir yamakaà vinigadyate ||8||
anyasyänyärthakaà väkyam anyathä yojayed yadi |
anyaù çleñeëa käkvä vä sä vakroktis tato dvidhä ||9||
çabdair eka-vidhair eva bhäñäsu vividhäsv api |
väkyaà yatra bhavet so’yaà bhäñä-sama itéñyate ||10||
çliñöaiù padair anekärthäbhidhäne çleña ucyate |
varëa-pratyaya-liìgänäà prakåtyoù padayor api ||11||
çleñäd vibhakti-vacana-bhäñäëäm añöadhä ca saù |
punas tridhä sabhaìgo’bhaìgas tad ubhayätmakaù ||12||
padyädyäkära-hetutve varëanäà citram ucyate |
rasasya paripanthitvän nälaìkäraü prahelikä ||13||
ukti-vaicitrya-mätraà sä cyuta-dattäkñarädikä |
[arthälaìkäräù]
sämyaà väcyam avaidharmye väkyaikye upamä dvayoù ||14||
sä pürëä yadi sämänya-dharma aupamya-väci ca |
upamänaà copameyaà bhaved väcyam iyaà punaù ||15||
çrauté yathevävä-çabdä ivärtho vä vatir yadi |
ärthé tulya-samänädyäs tulyärtho yatra vä vatiù ||16||
dve tad-dhite samäse’pi väkye pürëä ñaò eva tat |
luptä sämänya-dharmäder ekasya yadi vä dvayoù ||17||
trayäëäà vänupädäne çrauty ärthé säpi pürvavat |
pürëävad dharma-lope sä vinä çrautéà tu tad-dhite ||18||
ädhära-karma-vihite dvividhe ca kyaci kyaìi |
karma-kartror ëamuli casyäd evaà païcadhä punaù ||19||
upamänänupädäne dvidhä väkya-samäsayoù |
aupamya-väcino lope samäse kvipi ca dvidhä ||20||
dvidhä samäse väkye ca lope dharmopamänayoù |
kvip-samäsa-gatä dvedhä dharmevädivi-lopane ||21||
upameyasya lope tu syäd ekä pratyaye kyaci |
dharmopameya-lope’nyä trilope ca samäsa-gä ||22||
tenopamäyä bhedäù syuù saptaviàçati-saìkhyakäù |
eka-rüpaù kvacit kväpi bhinnaù sädhäraëo guëaù ||23||
bhinne bimbänubimbatvaà çabda-mätreëa vä bhidä |
eka-deça-vivartiny upamä väcyatva-gamyate ||24||
bhavetäà yatra sämyasya kathitä rasanopamä |
yathordhvam upameyasya yadi syäd upamänatä ||25||
mälopamä yad ekasyopamänaà bahu dåçyate |
upamänopameyatvam ekasyaiva tv ananvayaù ||26||
paryäyeëa dvayor etad upameyopamä matä |
sadåçänubhaväd vastu-småtiù smaraëam ucyate ||27||
rüpakaà rüpitäropäd viñaye nirapahnave |
tat paramparitaà säìgaà niraìgam iti ca tridhä ||28||
yatra kasyacid äropaù paräropaëa-käraëam |
tat paramparitaà prähuù çliñöäçliñöa-nibandhanam ||29||
pratyekaà kevalaà mälä-rüpakaà ceti caturvidham |
aìgino yadi säìgasya rüpaëaà säìgam eva tat ||30||
samasta-vastu-viñayam eka-deça-vivarti ca |
äropyäëäm açeñäëäà çäbdatve prathamaà matam ||31||
yatra kasyacid ärthatvam eka-deça-vivarti tat |
niraìgaà kevalasyaiva rüpaëaà tad api dvidhä ||32||
mälä-kevala-rüpatvät tenäñöau rüpaka-bhedäù |
dåçyante kvacid äropyäù çliñöäù saìge'pi rüpake ||33||
adhikärüòha-vaiçiñöyaà rüpakaà yat tad eva tat |
viñayärthatayäropye prakåtärthopayogini ||34||
pariëämo bhavet tulyä tulyädhikaraëo dvidhä |
sandehaù prakåte'nyasya saàçayaù pratibhotthitaù ||35||
çuddho niçcaya-garbhäsau niçcayänta iti tridhä |
sämyäd atasmiàs tad-buddhir bhräntimän pratibhotthitä ||36||
kvacid bhedäd gåhétåëäà viñayäëäà tathä kvacit |
ekasyänekadhollekho yaù sa ullekha ucyate ||37||
prakåtaà pratiñidhyänyasthäpanaà syäd apahnutiù |
gopanéyaà kam apy arthaà dyotayitvä kathaïcana ||38||
yadi çleñeëänyathä vänyathayet säpy apahnutiù |
anyan niñidhya prakåta-sthäpanaà niçcayaù punaù ||39||
bhavet sambhävanotprekñä prakåtasya parätmanä |
väcyä pratéyamänä sä prathamaà dvividhä matä ||40||
väcye vädeù prayoge syäd aprayoge parä punaù |
jätir guëaù kriyä dravyaà yad utprekñyaà dvayor api ||41||
tad añöadhäpi pratyekaà bhäväbhäväbhimänataù |
guëa-kriyä-svarüpatvän nimittasya punaç ca täù ||42||
dvätriàçad-vidhatäà yänti tatra väcyäbhidhäù punaù |
vinä dravyaà tridhä sarväù svarüpa-phala-hetugäù ||43||
ukty-anuktyor nimittasya dvidhä tatra svarüpagäù |
pratéyamänä bhedäç ca pratyekaà phala-hetugäù ||44||
ukty-anuktyoù prastutasya pratyekaà tä api dvidhä |
alaìkäräntarotthä sä vaicitryam adhikaà bhajet ||45||
siddhatve'dhyavasäyasyätiçayoktir nigadyate |
bhede’py abhedaù sambandhe’sambandhas tad-viparyayau ||46||
paurväparyätmakaà kärya-hetvoù sä païcadhä mataù |
padärthänäà prastutänäm anyeñäà vä yadä bhavet ||47||
eka-dharmäbhisambandhaù syät tadä tulyayogitä |
aprastuta-prastutayor dépakaà tu nigadyate ||48||
atha kärakam ekaà syäd anekäsu kriyäsu cet |
prativastüpamä sä syäd väkyayor gamya-sämyayoù ||49||
eko’pi dharmaù sämänyo yatra nirdiçyate påthak |
dåñöäntas tu sadharmasyäpi vastunaù pratibimbanaù ||50||
sambhavan vastusambandho'sambhavan väpi kutracit |
yatra bimbänubimbatvaà bodhayets sä nidarçanä ||51||
ädhikyam upameyasyopamänän nyünatäthavä |
vyatireka eka ukte'nukte hetau punas tridhä ||52||
caturvidho'pi sämyasya bodhanäc chabdato'rthataù |
äkñepäc ca dvädaçadhä çleñe'péti trirañöadhä ||53||
pratyekaà syän militäñöa-catväriàçad-vidhaù punaù |
sahärthasya baläd ekaà yatra syäd väcakaà dvayoù ||54||
sä sahoktir müla-bhütätiçayoktir yadä bhavet |
vinoktir yad vinänyena näsädhv anyad asädhu vä ||55||
samäsoktiù samair yatra kärya-liìga-viçeñaëaiù |
vyavahära-samäropaù prakåtenäsya vastunaù ||56||
uktair viçeñaëaiù säbhipräyaiù parikaro mataù |
çabdaiù svabhäväd ekärthe çleño’nekärtha-väcanam ||57||
kvacid viçeñaù sämänyät sämänyaà vä viçeñataù |
käryän nimittaà käryaà ca hetor atha samät samam ||58||
aprastutät prastutaà ced gamyate païcadhä tataù |
aprastuta-praçaàsä syäd uktä vyäja-stutiù punaù ||59||
nindä-stutibhyäà väcyäbhyäà gamyatve stuti-nindayoù |
paryäyoktaà yadä bhaìgyä gamyam eväbhidhéyate ||60||
sämänyaà vä viçeñeëa viçeñas tena vä yadi |
käryaà ca käraëenedaà käryeëa ca samarthyate ||61||
sädharmyenetareëärthäntara-nyäso’ñöadhä tataù |
hetor väkya-padärthatve kävya-liìgo nigadyate ||62||
anumänaà tu vicchityä jïänaà sädhyasya sädhanät |
abhedenäbhidhä-hetur hetor hetumatä saha ||63||
anukülaà prätikülyam anuküla-vidhäyi cet |
vastuno vaktum iñöasya viçeña-pratipattaye ||64||
niñedhäbhäsa äkñepo vakñyamäëoktago dvidhä |
aniñöasya tathärthasya vidhyäbhäsaù paro mataù ||65||
vibhävanä vinä hetuà käryotpattir yad ucyate |
uktänukta-nimittatväd dvidhä sä parikértitä ||66||
sati hetau phaläbhäve viçeñoktis tathä dvidhä |
jätiç caturbhir jätädyair guëo guëädibhis tribhiù ||67||
kriyä ca kriyädravyäbhyäà dravyaà dravyeëa vä mithaù |
viruddham iva bhäseta virodho'sau daçäkåtiù ||68||
kärya-käraëayor bhinna-deçatäyâm asaìgatiù |
guëau kriye vä yat syätäà viruddhe hetu-käryayoù ||69||
yad värabdhasya vaiphalyam anarthasya ca sambhavaù |
virüpayoù saàghaöanä yä ca tad viñamaà matam ||70||
samaà syäd änurüpyeëa çläghä yogyasya vastunaù |
vicitraà yad viruddhasya kåtir iñöa-phaläptaye ||71||
äçrayäçrayinor ekasyädhikye'dhikam ucyate |
anyonyam ubhayor eka-kriyäyäù käraëaà mithaù ||72||
yad ädheyam anädhäram ekaà cäneka-gocaram |
kiïcit prakurvataù käryam açakyasyetarasya vä ||73||
käryasya karaëaà daiväd viçeñas trividhas tataù |
vyäghätaù sa tu kenäpi vastu yena yathäkåtam ||74||
tenaiva ced upäyena kurute'nyas tad anyathä |
saukäryeëa ca käryasya viruddhaà kriyate yadi ||75||
paraà paraà prati yadi pürva-pürvasya hetutä |
tadä käraëa-mäla syät tan mälä-dépakaà punaù ||76||
dharmiëäm ekadharmeëa saàbaddho yady athottaram |
pürvaà pürvaà prati viçeñaëatvena paraà param ||77||
sthäpyate'pohate vä cet syät tadaikävalé dvidhä |
uttarottaram utkarño vastunaù sära ucyate ||78||
yathäsäìkhyam anuddeça uddiñöänäà krameëa yat |
kvacid ekam anekasmin ekaà caikaçaù kramät ||79||
bhavati kriyate vä cet tadä paryäya iñyate |
parivåttir vinimayaù sama-nyünädhikair bhavet ||80||
praçnäd apraçnato väpi kathitäd vastuno bhavet |
tädåg anya-vyäpohaç cec chäbda ärtho'thavä tadä ||81||
parisaìkhyottaraà praçnasyottaräd unnayo yadi |
yac cäsakåd asambhävyaà saty api praçna uttaram ||82||
daëòäpüpikayänyärthägamo'rthäpattir iñyate |
vikalpas tulya-balayor virodhaç cäntaräyataù ||83||
samuccayo'yam ekasmin sati käryasya sädhake |
khalekapotikä-nyäyät tat-karas tat-paro'pi cet ||84||
guëau kriye vä yugapat syätäà yad vä guëa-kriye ||
samädhiù sukare kärye daiväd vastv antarägamät ||85||
pratyanékam açaktena pratékäre ripor yadi |
tadéyasya tiraskäras tasyotkarñasya sädhakaù ||86||
prasiddhasyopamänasyopameyatva-prakalpanam |
niñphalatväbhidhänaà vä pratépam iti kathyate ||87||
uktvä cätyantam utkarñam atyutkåñöasya vastunaù |
kalpite'py upamänatve pratépaà kecid ücire ||88||
mélitaà vastuno guptiù kenacit tulya-lakñmaëä |
sämänyaà prakåtasyänya-tädätmyaà sadåçair guëaiù ||89||
tadguëaù sva-guëa-tyägäd atyutkåñöa-guëa-grahaù |
tad-rüpänahäras tu hetau saty apy atadguëaù ||90||
saàlakñitas tu sükñmo'rtha äkäreëeìgitena vä |
kayäpi sücyate bhaìgyä yatra sükñmaà tad ucyate ||91||
vyäjoktir gopanaà vyäjäd udbhinnasya tu vastunaù |
svabhävoktir durühärthaù svakriyä-rüpa-varëanam ||92||
adbhutasya padärthasya bhütasyärthe bhaviñyataù |
yat pratyakñäyamänatvaà tad bhävikam udähåtam ||93||
lokätiçayasampattir vastunodättam ucyate |
yad väpi prastutasyäìgaà mahatäà caritaà bhavet ||94||
rasa-bhävau tad-äbhäsau bhävasya praçamas tathä |
guëé-bhütatvam äyänti yadälaìkåtayas tadä ||95||
rasavat preya ürjasvi samähitam iti kramät |
bhävasya codaye sandhau miçratve ca tad-äkhyakäù ||96||
yady eta evälaìkäräù paraspara-vimiçritäù |
tadä påthag-alaìkärau saàsåñöiù saìkaras tathä ||97||
aìgäìgitve'laàkåténäà tadvad ekäçrayasthitau |
sandigdhatve ca bhavati saìkaras trividhaù punaù ||98||
çré-candra-çekhara-mahä-kavi-candra-sünu-
çré-viçvanätha-kaviräja-kåtaà prabandham |
sähitya-darpaëam amuà sudhiyo vilokya
sähitya-tattvam akhilaà sukham eva vitta ||99||
yävat prasannendu-nibhänanä
çré-näräyaëasyäìkam alaìkaroti |
tävan manaù saàmadayan kavénäm
eña prabandhaù prathito’stu loke ||100||
ity älaìkärika-cakravarti-sändhi-vigrahika-mah äpätra-çré-viçvanätha-kaviräja-kåte
sähitya-darpaëe daçamaù paricchedaù
||10||
—o)0(o—
samäptaç cäyaà granthaù |
1 abhidhä-müla-rüpaù |
Sri Garga-Samhita | Oraciones Selectas al Señor Supremo | Devotees Vaishnavas | Dandavat pranams - All glories to Srila Prabhupada | Dandavat pranams | Santos Católicos | El Mundo del ANTIGUO EGIPTO II | El Antiguo Egipto I |Archivo Cervantes | Neale Donald Walsch | Sivananda Yoga | SWAMIS | Hari Katha | Hinduismo | Biografías
No hay comentarios:
Publicar un comentario