Rasarnava-sudhakara-karika - Simhabhupala

Jagadananda Das

Rasarnava-sudhakara-karika - Simhabhupala

rasärëava-sudhäkaraù

The Rasärëava-sudhäkara of Siàhabhüpäla. Critically edited with introduction and notes by T. Venkatacharya. Madras: Adyar Library and Research Centre, 1979.

çré-siàha-bhüpäla-viracito

rasärëava-sudhäkaraù

(1)

prathamo viläsaù

raïjakolläsaù

çåìgära-véra-sauhärdaà maugdhya-vaiyätya-saurabham |

läsya-täëòava-saujanyaà dämpatyaà tad bhajämahe ||1||

véëäìkita-karäà vande väném eëédåçaà sadä |

sadänanda-mayéà devéà sarojäsana-vallabhäm ||2||

asti kiïcit paraà vastu paramänanda-kandalam |

kamaläkuca-käöhinya-kutühali-bhujäntaram ||3||

tasya pädämbujäj jäto varëo vigata-kalmañaù |

yasya sodaratäà präptaà bhagératha-tapaù-phalam ||4||

tatra recarlavaàçäbdhi-çarad-räkä-sudhäkaraù |

kalä-nidhir udära-çrér äséd däcaya-näyakaù ||5||

yasyäsi-dhärä-märgeëa durgeëäpi raëäìgaëe |

päëòya-räja-gajänékäj jaya-lakñmér upägatä ||6||

aìga-näräyaëe yasmin bhavati çrér atisthirä |

bhür abhüt kariëé vaçyä duñöa-räja-gajäìkuçe ||7||

tasya bhäryä mahäbhägyä viñëoù çrér iva viçrutä |

pocamämbä guëodärä jätä tämarasänvayät ||8||

tayor abhüvan kñiti-kalpa-våkñäù

puträs trayas träsita-vairi-véräù |

siàha-prabhur vennamanäyakaç ca

vérägraëé reca-mahé-patiç ca ||9||

kaläv eka-pado dharmo yair ebhiç caraëair iva |

sampürëa-padatäà präpya näkäìkñati kåtaà yugam ||10||

tatra siàha-mahépäle pälayaty akhiläà mahém |

namatäm unnatiç citraà räjïäm anamatäà natiù ||11||

kåñëaileçvara-saànidhau kåta-mahä-sambhära-meleçvare

vétäpäyam anekaço vidadhatä brahma-pratiñöhäpanam |

änåëya samapädi yena vibhunä tat-tad-guëair ätmano

nirmäëätiçaya-prayäsa-garima-vyäsaìgini brahmaëi ||12||

kåtänta-jihväkuöiläà kåpäëéà

dåñövä yadéyäà trasatäm aréëäm |

svedodayaç cetasi saàcitänäà

mänoñmaëäm ätanute praçäntim ||13||

çrémän reca-mahépatiù sucarito yasyänujanmä sphuöaà

präpto véra-guru-prathäà påthutaräà vérasya mudräkarém |

labdhvä labdha-kaöhäri-räya-virudaà rähuttaräyäìkitaà

putraà nägayanäyakaà vasumaté-véraika-cüòämaëim ||14||

so’yaà siàha-mahépälo vasudeva iti sphuöam |

ananta-mädhavau yasya tanüjau loka-rakñakau ||15||

tatränujo mädhava-näyakendro

dig-antaräla-prathita-pratäpaù |

yasyäbhavan vaàça-karä narendräs

tanübhavä veda-giréndra-mukhyäù ||16||

tasyägrajanmä bhuvi räja-doñair

aprota-bhäväd anapota-saàjïäm |

khyätäà dadhäti sma yathärtha-bhütäm

ananta-sajïäà ca mahédharatvam ||17||

sodaryo balabhadra-mürtir aniçaà devé priyä rukmiëé

pradyumnas tanayo’p pautra-nivaho yasyäniruddhädayaù |

so’yaà çrépatir annapota-nåpatiù kià cänanämbhoruhe

dhatte cäru-sudarçana-çriyam asau satvätma-hastämbuje ||18||

bahu-soma-sutaà kåtvä bhülokaà yatra rakñati |

eka-soma-sutaà rakñan svarlokaà lajjate hariù ||19||

somakula-paraçuräàe

bhuja-bala-bhéme’rigäya-gobäle |

yatra ca jägrati çäsati

jagatäà jägarti nitya-kalyäëam ||20||

hemädri-dänair dharaëé-suräëäà

hemäcalaà hasta-gataà vidhäya |

yaç cäru-sopäna-pathena cakre

çré-parvataà sarva-janäìghri-gamyam ||21||

yo naikavéroddalano’py asaìkhya-

saìkhyo’py abhagnätma-gati-kramo’pi |

ajäti-säìkarya-bhavo’pi citraà

dadhäti somänvaya-bhärgaväìkam ||22||

dhävaà dhävaà ripu-nåpatayo yuddha-raìgäpaviddhäù

khaòge khaòge phalita-vapuñaà yaà purastäd vilokya |

pratyävåttä api tata ito vékñamäëä yadéyaà

saàmanyante sphuöam avitathaà khaòga-näräyaëäìkam ||23||

annamämbeti vikhyätä tasyäséd dharaëé-pateù |

devé çivä çivasyeva räjamauler mahojjvalä ||24||

çatrughnaà çrutakértir yä subhadrä yaçasärjunam |

änandayati bhartäraà çyämä räjänam ujjvalam ||25||

tayor abhütäà putrau dväv ädyo veda-giréçvaraù |

dvitéyas tv advitéyo’sau yaçasä siàha-bhüpatiù ||26||

atha çré-siàha-bhüpälo dérghäyur vasudhäm imäm |

nijäàsa-péöhe nirvyäjaà kurute supratiñöhitäm ||27||

ahénajyäbandhaù kanaka-ruciraà kärmuka-varaà

bali-dhvaàsé bäëaù para-puram anekaà ca viñayaù |

iti präyo lokottara-samara-saànäha-vidhinä

maheço’yaà siàha-kñitipa iti yaà jalpati janaù ||28||

yatra ca raëa-saànahini

tåëa-caraëaà nija-puräc ca niùsaraëam |

vana-caraëaà tac-caraëaka-

paricaraëaà vä virodhinäà çaraëam ||29||

satäà prétià kurvan kuvalaya-vikäsaà viracayan

kaläù käntäù puñëan dadhad api ca jaivätåka-kathäm |

nitäntaà yo räjä prakaöayati mitrodayam aho

tathä cakränandän api ca kamalolläsa-suñamäm ||30||

tal-labdhäni ghanäghanair atitaräà väräà påñanty ambudhau

svätyäm eva hi çuktikäsu dadhate muktäni muktätmatäm |

yad dänodaka-vipruñas tu sudhiyäà haste patantyo’bhavan

mäëikyäni mahämbaräëi bahuço dhämäni hemäni ca ||31||

nayanam ayaà guëam aguëaà

padam apadaà nijam avetya ripu-bhüpäù |

yasya ca naya-guëa-viduño

vinamanti padäravinda-péöhäntam ||32||

präëänäà parirakñaëäya bahuço våttià madéyäà gatäs

tvat-sämanta-mahé-bhujaù karuëayä te rakñaëéyä iti |

karëe varëayituà nitänta-suhådo karëänta-viçräntayor

manye yasya dåg-antayoù parisaraà sä käma-dhenuù çritä ||33||

yuñmäbhiù pratigaëòa-bhairava-raëe präëäù kathaà rakñitä

ity antaù-pura-påcchayä yad ariñu präpteñu lajjä-vaçam |

çaàsanty uttara-mänana-vyatikara-vyäpära-päraìgatä

gaëòändolita-karëa-kuëòala-harin-mäëikya-varëäìkuräù ||34||

mandära-pärijätaka-

candana-santäna-kalpa-maëi-sadåçaiù |

anapota-däca-vallabha-

veda-giri-svämi-mäda-dämaya-saàjïaiù ||35||

ätma-bhavair ativibhavair

anitara-jana-sulabha-däna-muditair bhuvi yaù |

ratnäkara iva räjati

räjakarära-cita-sukamalolläsaù ||36||

yasyäòhyaù prathamaù kumära-tilakaù çré-annapoto guëair

ekasyägrajam ätma-rüpa-vibhave cäpe dvayor agrajam |

ärüòhe tritayägrajaà vijayate durvära-dor-vikrame

satyoktau caturagrajaà vitaraëe kià cäpi païcägrajam ||37||

yuddhe yasya kumära-däcaya-vibhoù khaògägra-dhärä-jale

majjanti pratipakña-bhümi-patayaù çauryoñma-santäpitäù |

citraà tat-pramadäù pranañöa-tilakä vyäkérëa-nélälakäù

prabhraçyat-kuca-kuìkumäù parigalan-netränta-käläïjanäù ||38||

paripoñiëi yasya putra-ratne

dayite vallabha-räya-pürëa-candre |

samudeti satäà prabhäva-çeñaù

kamalänäm abhivardhanaà tu citram ||39||

etair anyaiç ca tanayaiù so’yaà siàha-mahépatiù |

ñaòbhiù pratiñöhäm ayate sväméväìgaiù susaìgataiù ||40||

räjä sa räjäcala-nämadheyäm

adhyästa vaàça-krama-räjadhäném |

satäà ca rakñäm asatäà ca çikñäà

nyäyänurodhäd anusandadhänajïäù ||41||

vindhya-çré-çaila-madhya-kñmä-maëòalaà pälayan sutaiù |

vaàça-pravartakair arthän bhuìkte bhoga-purandaraù ||42||

tasmin çäsati siàha-bhümi-ramaëe kñmäm annapotätmaje

käöhinyaà kuca-maëòale taralatä neträïcale subhruväm |

vaiñamyaà trivaléñu manda-padatä lélälasäyäà gatau

kauöilyaà cikureñu kià ca kåçatä madhye paraà badhyate ||43||

so’haà kalyäëa-rüpasya varëotkarñaika-käraëam |

vidvat-prasädanä-hetor vakñye näöyasya lakñaëam ||44||

purä purandarädyäs te praëamya caturänanam |

kåtäïjali-puöä bhütvä papracchuù sarva-vedinam ||45||

bhagavan çrotum icchämaù çrävyaà dåçyaà manoharam |

dharmyaà yaçasyam arthyaà ca sarva-çilpa-pradarçanam ||46||

paraà païcamam ämnäyaà sarva-varëädhikärikam |

iti påñöaù sa tair brahmä sarva-vedän anusmaran ||47||

tebhyaç ca säram ädäya näöya-vedam athäsåjat |

adhyäpya bharatäcäryaà prajäpatir abhäñata ||48||

saha putrair imaà vedaà prayogeëa prakäçaya |

iti tena niyuktas tu bharataù saha sünubhiù ||49||

präyojayat sudharmäyäm indrasyägre’psaro-gaëaiù |

sarva-lokopakäräya näöya-çästraà ca nirmame ||50||

tathä tad-anusäreëa çäëòilyaù kohalo’pi ca |

dattilaç ca mataìgaç ca ye cänye tat-tanüdbhaväù ||51||

granthän nänä-vidhäàç cakruù prakhyätäs te mahétale |

teñäm atigabhératväd viprakérëa-kramatvataù ||52||

sampradäyasya vicchedät tad-vidäà viralatvataù |

präyo virala-saïcärä näöya-paddhatir asphuöä ||53||

tasmäd asmat-prayatno’yaà tat-prakäçana-lakñaëaù |

säraika-grähiëäà cittam änandayati dhématäm ||54||

nedänéntana-dépikä kim u tamaù-saìhätam unmülayej

jyotsnä kià na cakora-päraëa-kåte tat-käla-saàçobhiné |

bälaù kià kamaläkarän dina-maëir nolläsayed aïjasä

tat sampraty api mädåçäm api vacaù syäd eva samprétaye ||55||

svaccha-svädu-rasädhäro vastu-cchäyä-manoharaù |

sevyaù suvarëa-nidhivan näöya-märgaù sa-näyakaù ||56||

sättvikädyair abhinayaiù prekñakäëäà yato bhavet |

naöe näyaka-tädätmya-buddhis tan näöyam ucyate ||57||

rasotkarño hi näöyasya präëäs tat sa nirüpyate |

vibhävair anubhävaiç ca sättvikair vyabhicäribhiù ||58||

änéyamänaù svädutvaà sthäyé bhävo rasaù småtaù |

tatra jïeyo vibhävas tu rasa-jïäpana-käraëam ||59||

budhair jïeyo’yam älamba uddépana iti dvidhä |

ädhära-viñayatväbhyäà näyako näyikäpi ca ||60||

älambanaà mataà tatra näyako guëavän pumän |

tad-guëäs tu mahä-bhägyam audäryaà sthairya-dakñate ||61||

aujjvalyaà dhärmikatvaà ca kulénatvaà ca vägmitä |

kåtajïatvaà nayajïatvaà çucitä mäna-çälitä ||62||

tejasvitä kalävattvaà prajä-raïjakatädayaù |

ete sädhäraëäù proktäù näyakasya guëä budhaiù ||63||

sarvätiçäyi-räjyatvaà mahäbhägyam udähåtam |

yad-viçräëana-çélatvaà tad audäryaà budhä viduù ||64||

vyäpäraà phala-paryantaà sthairym ähur manéñiëaù |

duñkare kñipra-käritvaà dakñatäà paricakñate ||65||

aujjvalyaà nayanänanda-käritvaà kathyate budhaiù |

dharma-pravaëa-cittatvaà dhärmikatvam itéryate ||66||

kule mahati sambhütiù kulénatvam udähåtam |

vägmitä tu budhair uktä samayocita-bhäñitä ||67||

kåtänäm upakäräëäm abhjïatvaà kåtajïatä |

sämädy-upäya-cäturyaà nayajïatvam udähåtam ||68||

antaù-karaëa-çuddhir yä çucitä sä prakértitä |

akärpaëya-sahiñëutvaà kathitä mäna-çälitä ||69||

tejasvitvam avajïäder asahiñëutvam ucyate |

kalävattvaà nigaditaà sarva-vidyäsu kauçalam ||70||

raïjakatvaà tu sakala-cittählädana-käritä |

uktair guëaiç ca sakalair yuktaù syäd uttamo netä ||71||

madhyaù katipaya-héno bahu-guëa-héno'dhamo näma |

netä caturvidho'sau dhérodättaç ca dhéra-lalitaç ca ||72||

dhéra-praçänta-nämä tataç ca dhéroddhataù khyätaù |

dayävän atigambhéro vinétaù sattva-säravän ||73||

dåòha-vratas titikñävän ätmaçläghäparäìmukhaù |

nigüòhähaìkåtir dhérair dhérodätta udähåtaù ||74||

dayätiçaya-çälitvaà dayävattvam udähåtam |

gämbhéryam avikäraù syät saty api kñobha-käraëe ||75||

niçcinto dhéra-lalitas taruëo vanitä-vaçaù |

çama-prakåtikaù kleça-sahiñëuç ca vivecakaù ||76||

lalitädi-guëopeto vipro vä sacivo vaëik |

dhéra-çäntaç cärudatta-mädhavädir udähåtaù ||77||

mätsaryavän ahaìkäré mäyävé roñaëaç calaù |

vikatthano bhärgavädir dhéroddhata udähåtaù ||78||

ete ca näyakäù sarva-rasa-sädhäraëäù småtäù |

çåìgäräpekñayä teñäà traividhyaà kathyate budhaiù ||79||

patiç copapatiç caiva vaiçikaç ceti bhedataù |

patis tu vidhinä päëigrähakaù kathyate budhaiù ||80||

caturdhä so'pi kathito våttyä kävya-vicakñaëaiù |

anukülaù çaöho dhåñöo dakñiëaç ceti bhedataù ||81||

anukülas tv eka-jäniù çaöho güòhäparädhakåt |

dhåñöo vyaktänya-yuvaté-bhoga-lakñmäpi nirbhayaù ||82||

näyikäsv apy anekäsu tulyo dakñiëa ucyate |

laìghitäcärayä yas tu vinäpi vidhinä striyä ||83||

saìketaà néyate prokto budhair upapatis tu saù |

däkñiëyam änukülyaà ca dhärñöyaà cäniyatatvataù ||84||

nocitänyasya çäöhyaà syäd anya-cittatva-sambhavät |

rüpavän çéla-sampannaù çästrajïaù priya-darçanaù ||85||

kuléno matimän çüro ramya-veña-yuto yuvä |

adénaù surabhis tyägé sahanaù priya-bhäñaëaù ||86||

çaìka-vihéno mäné ca deça-käla-vibhäga-vit |

däkñya-cäturya-mädhurya-saubhägyädibhir anvitaù ||87||

veçyopabhoga-rasiko yo bhavet sa tu vaiçikaù |

kalakaëöhädiko lakñyo bhäëädäv eva vaiçikaù ||88||

sa tridhä kathyate jyeñöha-madhya-néca-vibhedataù |

atha çåìgära-netèëäà sähäyya-karaëocitäù ||89||

nirüpyante péöhamarda-viöa-ceöa-vidüñakäù |

näyakänucaro bhaktaù kiïcid ünaç ca tad-guëaiù ||90||

péöhamarda iti khyätaù kupita-stré-prasädakaù |

käma-tantra-kalä-vedé viöa ity abhidhéyate ||91||

sandhäna-kuçalaç ceöaù kalahaàsädiko mataù |

vikåtäìga-vaco-veñair häsya-käré vidüñakaù ||92||

deça-kälajïatä bhäñä-mädhuryaà ca vidagdhatä |

protsähane kuçalatä yathokta-kathanaà tathä ||93||

nigüòha-mantratety ädyäù sahäyänäà guëä matäù |

netå-sädhäraëa-guëair upetä näyikä matä ||94||

svakéyä parakéyä ca sämänyä ceti sä tridhä |

sampat-käle vipat-käle yä na muïcati vallabham ||95||

çélärjava-guëopetä sä svakéyä kathitä budhaiù |

sä ca svéyä tridhä mugdhä madhyä prauòheti kathyate ||96||

mugdhä nava-vayaù-kämä ratau vämä måduù krudhi |

yatate rata-ceñöäyäà güòhaà lajjä-manoharam ||97||

kåtäparädhe dayite vékñate rudaté saté |

apriyaà vä priyaà väpi na kiïcid api bhäñate ||98||

samäna-lajjä-madanä prodyat-täruëya-çäliné |

madhyä kämayate käntaà mohänta-surata-kñamä ||99||

madhyä tridhä mäna-våtter dhérädhérobhayätmikä |

dhérä tu vakti vakroktyä sotpräsaà sägasaà priyam ||100||

adhérä paruñair väkyaiù khedayed vallabhaà ruñä |

dhérädhéra tu vakroktyä sa-bäñpaà vadati priyam ||101||

sampürëa-yauvanonmattä pragalbhä rüòha-manmathä |

dayitäìge viléneva yatate rati-keliñu ||102||

rata-prärambha-mätre’pi gacchaty änanda-mürcchatäm |

mäna-våtteù pragalbhäpi tridhä dhérädi-bhedataù ||103||

udäste surate dhérä sävahitthä ca sädarä |

santarjya niñöhuraà roñäd adhérä täòayet priyam ||104||

dhérädhéra-guëopetä dhérädhéreti kathyate |

dvedhä jyeñöhä kaniñöheti madhyä prauòhäpi tädåçé ||105||

dhérädhérädi-bhedena madhyä-prauòhe tridhä tridhä |

jyeñöhä-kaniñöùä-bhedena täù pratyekaà dvidhä dvidhä ||106||

mugdhä tv eka-vidhä caivaà sä trayodaçadhoditä |

anyäpi dvividhä kanyä paroòhä ceti bhedataù ||107||

tatra kanyä tv anüòhä syät sa-lajjä pitå-pälitä |

sakhé-keliñu visrabdhä präyo mugdhä-guëänvitä ||108||

pradhänam apradhänaà vä näöakädäv iyaà bhavet |

mälaté-mädhave lakñye mälaté-madayantike ||109||

paroòhä tu pareëoòhäpy anya-sambhoga-lälasä |

lakñyä kñudra-prabandhe sä sapta-çatyädike budhaiù ||110||

sädhäraëa-stré gaëikä kalä-prägalbhya-dhärñöya-yuk |

eñä syäd dvividhä raktä viraktä ceti bhedataù ||111||

tatra raktä tu varëyä syäd aprädhänyena näöake |

agnimitrasya vijïeyä yathä räjïa irävaté ||112||

pradhänam apradhänaà vä näöaketara-rüpake |

sä ced divyä näöake tu prädhänyenaiva varëyate ||113||

viraktä tu prahasana-prabhåtiñv eva varëyate |

tasyä dhaurya-prabhåtayo guäñ tad-upayoginaù ||114||

channa-kämän ratärthäjïän bäla-päñaëòa-ñaëòakän |

rakteva raïjayed ibhyän niùsvän mäträ viväsayet ||115||

atra kecid ähuù—

gaëikäyä nänurägo guëavaty api näyake |

rasäbhäsa-prasaìgaù syäd araktäyäç ca varëane ||

ataç ca näöakädau tu varëyä sä na bhaved iti |

tathä cähuù [çå.ti. 1.62,64}—

sämänyä vanitä veçyä sä dravyaà param icchatä |

guëa-héne ca na dveño nänurägo guëiny api |

çåìgäräbhäsa etäsu na çåìgäraù kadäcana || iti |

tan-mataà nänumanute dhémän çré-siàha-bhüpatiù ||116||

bhävänubandhäbhäve ca näyikätva-parähateù |

tasyäù prakaraëädau ca näyikätva-vidhänataù ||117||

anäyikä-varëane tu rasäbhäsa-prasaìgataù |

tathä prakaraëädénäm arasäçrayatägateù ||118||

rasäçrayaà tu daçadhety ädi-çästra-virodhataù |

tasmät sädhäraëa-stréëäà guëa-çälini näyake ||119||

bhävänubandhaù syäd eva rudraöasyäpi bhäñaëät |

udättädi-bhidäà kecit sarväsäm api manvate ||120||

täs tu präyeëa dåçyante sarvatra vyavahärataù |

prathamaà proñita-patikä väska-sajjä tataç ca virahotkä ||121||

atha khaëòitä matä syät kalahäntaritäbhisärikä caiva |

kathitä ca vipralabdhä svädhéna-patis tathä cänyä ||122||

çåìgära-kåtävasthäbhedät täç cäñöadhä bhinnäù |

düra-deçaà gate känte bhavet proñita-bhartåkä ||123||

asyäs tu jägaraù kärçyaà nimittädi-vilokanam |

mälinyam anavasthänaà präyaù çayyä-niveñaëam ||124||

jäòya-cintä-prabhåtayo vikriyäù kathitä budhaiù |

bharatädayair abhidadhe stréëäm väras tu väsakaù ||125||

svaväsaka-vaçät känte sameñyati gåhäntaram |

sajjé-karoti cätmänaà yä sä väsaka-sajjikä ||126||

asyäs tu ceñöäù samparka-manoratha-vicintanam |

sakhé-vinodo hål-lekho muhur düti-nirékñaëam ||127||

priyäbhigamana-märgäbhivékñaëa-pramukhä matäù |

anägasi priyatame cirayaty utsukä tu yä ||128||

virahotkaëöhitä bhäva-vedibhiù sä saméritä |

asyäs tu ceñöä håt-täpo vepathuç cäìga-sädanam ||129||

aratir bäñpa-mokñaç ca svävasthä-kathanädayaù |

ullaìghya samayaà yasyäù preyän anyopabhogavän ||130||

bhoga-lakñmäïcitaù prätar ägacchet sä hi khaëòitä |

asyäs tu cintä niùçväsas tüñëéà-bhävo’çru-mocanam ||131||

kheda-bhränty-asphuöäläpä ity ädyä vikriyä matäù |

yä sakhénäà puraù päda-patitaà vallabhaà ruñä ||132||

nirasya paçcät tapati kalahäntaritä hi sä |

asyäs tu bhränti-saàläpau moho niùçvasitaà jvaraù ||133||

muhuù praläpa ity ädyä iñöäç ceñöä manéñibhiù |

madanänala-santaptä yäbhisärayati priyam ||134||

jyotsnä-tämasviné yäna-yogyämbara-vibhüñaëä |

svayaà väbhisared yä tu sä bhaved abhisärikä ||135||

asyäù santäpa-cintädyä vikriyäs tu yathocitam |

käntäbhisaraëae svéyä lajjänäçädi-çaìkayä ||136||

vyäghra-huìkära-santrasta-måga-çäva-vilocanä |

nélyädi-rakta-vasana-racitäìgävaguëöhanä ||137||

sväìge vilénävayavä niùçabdaà päda-cäriëé |

susnigdhaika-sakhé-mätra-yuktä yäti samutsukä ||138||

måñä priye tu nidräëe pärçve tiñöhati niçcalä |

garvätireka-nibhåtä çétaiù srag-däma-candanaiù ||139||

bhävajïä bodhayaty enaà tad-bhävävekñaëotsukä |

svéyävat kanyakä jïeyä käntäbhisaraëa-krame ||140||

veçyäbhisärikä tv eti håñöä vaiçika-näyakam |

ävirbhüta-smita-mukhé mada-ghürëita-locanä ||141||

anuliptäkhiläìgé ca viciträbharaëänvitä |

snehäìkurita-romäïca-sphuöébhüta-manobhavä ||142||

saàveñöitä parijanair bhogopakaraëänvitaiù |

raçanäräva-mädhurya-dépitänaìga-vaibhavä ||143||

caraëämbuja-saàlagna-maëi-maïjéra-maïjulä |

eñä ca mådu-saàsparçaiù keça-kaëòüyanädibhiù ||144||

prabodhayati tad-bodhe praëayät kupitekñaëä |

bähu-vikñepa-lulita-srasta-dhammilla-mallikä ||145||
calita-bhrü-vikärädi-viläsa-lalitekñaëä |

maireyäviratäsväda-mada-skhalita-jalpitä ||146||

preñyäbhiyäti dayitaà ceöébhiù saha garvitä |

priyaà kaìkaëa-nikväëa-maïju-vyajana-véjanaiù ||147||

vibodhya nirbhartsayati näsäbhaìga-puraùsaram |

kåtvä saìketam apräpte daiväd vyathitä tu yä ||148||

vipralabdheti sä proktä budhair asyäs tu vikriyä |

nirveda-cintä-khedäçru-mürcchä-niùçvasanädayaù ||149||

sväyattäsanna-patikä håñöä svädhéna-vallabhä |

asyäs tu ceñöäù kathitäù smara-püjä-mahotsavaù ||150||

vana-keli-jala-kréòä-kusumäpacayädayaù |

uttamä madhyamä nécety evaà sarväù striyas tridhä ||151||

abhijätair bhoga-tåptair guëibhir yä ca kämyate |

gåhëäti käraëe kopam anunétä prasédati ||152||

vidadhaty apriyaà patyau svayam äcarati priyam |

vallabhe säparädhe’pi tüñëéà tiñöhati sottamä ||153||

puàsaù svayaà kämayate kämyate yä ca tair vadhüù |

sakrodhe krudhyati muhuù sänåte’nåta-vädiné ||154||

säpakäre’pakartré syät snigdhe snihyati vallabhe |

evam ädi-guëopetä madhyamä sä prakértitä ||155||

akasmät kupyati ruñaà prärthitäpi na muïcati |

surüpaà vä kurüpaà vä guëavantam athäguëam ||156||

sthaviraà taruëaà väpi yä vä kämayate muhuù |

érñyä-kopa-vivädeñu niyatä sädhamä småtä ||157||

svéyä trayodaça-vidhä vividhä ca varäìganä |

vaiçikaivaà ñoòaçadhä täç cävasthäbhir añöabhiù ||158||

ekaikam añöadhä täsäm uttamädi-prabhedataù |

traividhyam evaà sa-caturaçétis triçaté bhavet ||159||

avasthä-trayam eveti kecid ähuù para-striyäù |

äsäà dütyaù sakhé ceöé liìginé prativeçiné ||160||

dhätreyé çilpakäré ca kumäré kathiné tathä |

kärur vipraçnikä ceti netå-mitra-guëänvitäù ||161||

uddépanaà caturdhä syäd älambana-samäçrayam |

guëa-ceñöälaìkåtayas taöasthäç ceti bhedataù ||162||

yauvanaà rüpa-lävaëye saundaryam abhirüpatä |

märdavaà saukumäryaà cety älambana-gatä guëäù ||163||

sarväsäm api näréëäà yauvanaà tu caturvidham |

pratiyauvanam etäsäà ceñöitäni påthak påthak ||164||

éñac-capala-neträntaà smara-smera-mukhämbujam |

sa-garva-jarajogaëòam asamagräruëädharam ||165||

lävaëyodbheda-ramyäìgaà vilasad-bhäva-saurabham |

unmélitäìkura-kucam asphuöäìgaka-sandhikam ||166||

prathamaà yauvanaà tatra vartamänä mågekñaëä |

apekñate mådu-sparçaà sahate noddhatäà ratim ||167||

sakhé-keli-ratä sväìga-saàskära-kalitädarä |

na kopa-harñau bhajate sapatné-darçanädiñu ||168||

nätirajyati käntasya saìgame kià tu lajjate |

stanau pénau tanur madhyaù päëipädasya raktimä ||169||

ürü karikaräkäräv aìgaà vyaktäìga-sandhikam |

nitambo vipulo näbhir gabhérä jaghanaà ghanam ||170||

vyaktä romävalé snaigdhyam aìga-keçaradäkñiñu |

dvitéya-yauvane tena kalitä väma-locanä ||171||

sakhéñu sväçayajïäsu snigdhä präyeëa mäniné |

na prasédaty anunaye sapatnéñv abhyasüyiné ||172||

näparädhän viñahate praëayerñyäkañäyitä |

rati-keliñv anibhåtä ceñöate garvitä rahaù ||173||

asnigdhatä nayanayor gaëòayor mläna-käntitä |

vicchäyatä khara-sparço’py aìgänäà çlathatä manäk ||174||

adhare masåëo rägas tåtéye yauvane bhavet |

tatra stréëäm iyaà ceñöä rati-tantra-vidagdhatä ||175||

vallabhasyäparityägas tadäkarñaëa-kauçalam |

anädaro’parädheñu sapatnéñv apy amatsaraù ||176||

jarjaratvaà stana-çroëi-gaëòoru-jaghanädiñu |

nirmäàsatä ca bhavati caturthe yauvane striyäù ||177||

tatra ceñöä rati-vidhäv anutsäho’samarthatä |

sapatnéñv änukülyaà ca käntenäviraha-sthitiù ||178||

tatra çåìgära-yogyatvaà sarasähläda-käraëam |

ädya-dvitéyayor eva na tåtéya-caturthayoù ||179||

aìgäny abhüñitäny eva prakñepädyair vibhüñaëaiù |

yena bhüñitavad bhäti tad rüpam iti kathyate ||180||

muktäphaleñu chäyäyäs taralatvam iväntarä |

pratibhäti yad aìgeñu lävaëyaà tad ihocyate ||181||

aìga-pratyängakänäà yaù sanniveço yathocitam |

susliñöa-sandhi-bandhaù syät tat saundaryam itéryate ||182||

yadätméya-guëotkarñair vastv anyan nikaöa-sthitam |

särüpyaà nayati präjïair äbhirüpyaà tad ucyate ||183||

spåñöaà yaträìgam aspåñöam iva syän märdavaà hi tat |

yä sparçäsahatäìgeñu komalasyäpi vastunaù ||184||

tat saukumäryaà tredhä syän mukhya-madhyädhama-kramät |

aìgaà puñpädi-saàsparçäsahaà yena tad uttamam ||185||

na saheta kara-sparçaà yenäìgaà madhyamaà hi tat |

yenäìgamätapädénäm asahaà tad ihädhamam ||186||

caturdhälaìkåtir väso-bhüñä-mälyänulepanaiù |

taöasthäç candrikä dhärä-gåha-candrodayäv api ||187||

kokiläläpam äkanda-manda-märuta-ñaö-padäù |

latä-maëòapa-bhügeha-dérghikä-jala-däraväù ||188||

präsäda-garbha-saìgéta-kréòädri-sarid-ädayaù |

evam ühyä yathä kälam upabhogopayoginaù ||189||

[älambana-gatäç ceñöä anubhävä vivakñitäù |]

bhävaà manogataà säkñät sva-hetuà vyaïjayanti ye |

te’nubhävä iti khyätä bhrü-kñepa-smitädayaù ||190||

te caturdhä citta-gätra-väg-buddhyärambha-sambhaväù |

tatra ca bhävo hävo helä çobhä känti-dépté ca ||191||

prägalbhyaà mädhuryaà dhairyaudäryaà ca cittajä bhäväù |

nirvikärasya cittasya bhävaù syäd ädi-vikriyä ||192||

grévä-recaka-saàyukto bhrü-neträdi-viläsa-kåt |

bhäva éñat-prakäço yaù sa häva iti kathyate ||193||

nänä-vikäraiù suvyaktaù çåìgäräkåti-sücakaiù |

häva eva bhaved dhelä lalitäbhinayätmikä ||194||

sä çobhä rüpa-bhogädyair yat syäd aìga-vibhüñaëam |

çobhaiva käntir äkhyätä manmathäpyäyanojjvalä ||195||

käntir eva vayo-bhoga-deça-käla-guëädibhiù ||

uddépitätivistäraà yätä ced déptir ucyate ||196||

niùçaìkatvaà prayogeñu prägalbhyaà parikértyate |

mädhuryaà näma ceñöänäà sarvävasthäsu märdavam ||197||

sthirä cittonnatir yä tu tad dhairyam iti saàjïitam |

audäryaà vinayaà prähuù sarvävasthänugaà budhäù ||198||

lélä viläso vicchittir vibhramaù kilakiïcitam |

moööäyitaà kuööamitaà bibboko lalitaà tathä ||199||

vihåtaà ceti vijïeyä yoñitäà daça gätrajäù |

priyänukaraëaà yat tu madhuräläpa-pürvakaiù ||200||

ceñöitair gatibhir vä syät sä léleti nigadyate |

priya-sampräpti-samaye bhrü-netränana-karmaëäm ||201||

tätkäliko viçeño yaù sa viläsa itéritaù |

äkalpa-kalpanälpäpi vicchittir atikänti-kåt ||202||

priyä-gamana-veläyäà madanäveça-sambhramät |

vibhramo’ìgada-härädi-bhüñä-sthäna-viparyayaù ||203||

çoka-roñäçru-harñädeù saìkaraù kila-kiïcitam |

sväbhiläña-prakaöam moööäyitam itéritam ||204||

keçädharädi-grahaëe modamäne’pi mänase |

duùkhiteva bahiù kupyed yatra kuööamitaà hi tat ||205||

iñöe’py anädaro garvän mänäd bibboka éritaù |

vinyäsa-bhaìgi-raìgänäà bhrü-viläsa-manoharäù ||206||

sukumärä bhaved yatra lalitaà tad-udéritam |

érñyayä mäna-lajjäbhyäà na dattaà yogyam uttaram ||207||

kriyayä vyajyate yatra vihåtaà tad udéritam |

itthaà çré-siàha-bhüpena sattvälaìkära-çälinä ||208||

kathitäù sattvajäù stréëäm alaìkäräs tu viàçatiù |

sattväd daçaiva bhävädyä jätä lélädayas tu na ||209||

ato hi viàçatir bhäväù sättvikä iti nocitam |

yujyate sättvikatvaà ca bhävädi-sahacäriëaù ||210||

lélädi-daçakasyäpi chatri-nyäya-balät sphuöam |

bhojena kréòitaà kelir ity anyau gätrajau småtau ||211||

ato viàçatir ity atra saìkhyeyaà nopapadyate |

atrocyate bhäva-tattva-vedinä siàha-bhübhujä ||212||

ädyaù präg eva bhävädi-samutpatteç ca çaiçave |

kanyä-vinoda-mätratväd anubhäveñu neñyate ||213||

prema-visrambha-mätratvän nänyasyäpy anubhävatä |

ato viàçatir ity eñä saìkhyä saìkhyävatäà matä ||214||

çobhä viläso mädhuryaà dhairyaà gämbhéryam eva ca |

lalitaudärya-tejäàsi sattva-bhedäs tu pauruñäù ||215||

néce dayädhike spardhä çauryotsähau ca dakñatä |

yatra prakaöatäà yänti sä çobheti prakértitä ||216||

våñabhasyeva gambhérä gatir dhéraà ca darçanam |

sasmitaà ca vaco yatra sa viläsa itéritaù ||217||

tan mädhuryaà yatra ceñöä-dåñöy-ädeù spåhaëéyatä |

çåìgära-pracurä ceñöä yatra tal lalitaà bhavet ||218||

atra gämbhérya-dhairye dve cittaje gätrajäù pare |

eke sädhäraëän etän menire citta-gätrayoù ||219||

äläpaç ca viläpaç ca saàläpaç ca praläpakaù |

anuläpäpaläpau ca sandeçaç cätideçakaù ||220||

nirdeçaç copadeçaç cäpadeço vyapadeçakaù |

evaà dvädaçadhä proktä kértitä väg-ärambhä vicakñaëaiù ||221||

taträläpaù priyoktiù syäd viläpo duùkhajaà vacaù |

ukti-pratyuktimad-väkyaà saàläpa iti kértitam ||222||

vyarthäläpaù praläpaù syäd anuläpo muhur vacaù |

apaläpas tu pürvoktasyänyathä yojanaà bhavet ||223||

sandeças tu proñitasya sva-värtä-preñaëaà bhavet |

so’tideço mad-uktäni tad-uktänéti yad vacaù ||224||

nirdeças tu bhavet so’yam aham ity ädi-bhäñaëam |

yatra çikñärtha-vacanam upadeçaù sa ucyate ||225||

anyärtha-kathanaà yatra so’padeça itéritaù |

vyäjenätmäbhiläñoktir yaträyaà vyapadeçakaù ||226||

buddhy-ärambhäs tathä proktä réti-våtti-pravåttayaù |

rétiù syät pada-vinyäsa-bhaìgé sä tu tridhä matä ||227||

komalä kaöhinä miçrä ceti syät tatra komalä |

dvitéya-turya-varëair yä svalpair vargeñu nirmitä ||228||

alpa-präëäkñara-präyä daça-präëa-samanvitä |

samäsa-rahitä svalpaiù samäsair vä vibhüñitä ||229||

vidarbha-jana-hådyatvät sä vaidarbhéti kathyate |

çleñaù prasädaù samatä mädhuryaà sukumäratä ||230||

artha-vyaktir udäratvam ojaù känti-samädhayaù |

ete vaidarbha-märgasya präëä daça guëäù småtäù ||231||

kevalälpa-präëa-varëa-pada-sandarbha-lakñaëam |

çaithilyaà yatra na spåñöaà sa çleñaù samudähåtaù ||232||

prasiddhärtha-padatvaà yat sa prasädo nigadyate |

bandha-vaiñamya-rähityaà samatä pada-gumphane ||233||

bandho måduù sphuöo miçra iti tredhä sa nigadyate |

tan mädhuryaà bhaved yatra çabde’rthe ca sphuöo rasaù ||234||

yad aniñöhura-varëatvaà saukumäryaà tad ucyate |

çrüyamäëasya väkyasya vinä çabdäntara-spåhäm ||235||

arthävagamakatvaà yad artha-vyaktir iyaà matä |

ukte väkye guëotkarña-pratibhänam udäratä ||236||

samäsa-bahulatvaà yat tad ojaù iti géyate |

loka-sthitim anullaìghya hådyärtha-pratipädanam ||237||

käntiù syäd dvividhä khyätä värtäyäà varëanäsu ca |

samädhiù so’nya-dharmäëäà yad anyaträdhiropaëam ||238||

atidérgha-samäsa-yutä bahulair varëair yutä mahä-präëaiù |

kaöhinä sä gauòéyety uktä tad-deça-budha-manojïatvät ||239||

yatrobhaya-guëa-gräma-saàniveças tulädhåtaù |

sä miçrä saiva päïcäléty uktä tad-deçaja-priyä ||240||

ändhré läöé ca sauräñöréty ädayo miçra-rétayaù |

santi tat-tad-deça-vidvat-priya-miçraëa-bhedataù ||241||

ta eva pada-saìghätäs tä evärtha-vibhütayaù |

tathäpi navyaà bhavati kävyaà grathana-kauçalät ||242||

täsäà grantha-gaòutvena lakñaëaà nocyate mayä |

bhojädi-grantha-bandheñu tad-äkäìkñibhir ékñyatäm ||243||

bhäraté sätvaté caiva kaiçiky ärabhaöéti ca |

catasro våttayas täsäm utpattir vakñyate sphuöam ||244||

jagaty ekärëave jäte bhagavän avyayaù pumän |

bhogi-bhogam adhiñöhäya yoga-nidrä-paro’bhavat ||245||

tadä vérya-madonmattau daityendrau madhu-kaiöabhau |

tarasä devadeveçam ägatau raëa-käìkñiëau ||246||

vividhaiù paruñair väkyair adhikñepa-vidhäyinau |

muñöi-jänu-prahäraiç ca yodhayämäsatur harim ||247||

tan-näbhi-kamalotpannaù prajäpatir abhäñata |

kim etad bhäraté-våttir adhunäpi pravartate ||248||

tad imau naya durdharñau nidhanaà tvarayä vibho |

iti tasya vacaù çrutvä nijagäda janärdanaù ||249||

idaà kävya-kriyä-hetor bhäraté nirmitä dhruvam |

bhäñaëäd väkya-bähulyäd bhäratéyaà bhaviñyati ||250||

adhunaiva nihanmy etäv ity äbhäñya vaco hariù |

nirmalair nirvikäraiç ca säìga-härair manoharaiù ||251||

aìgais tau yodhayämäsa daityendrau yuddha-çälinau |

bhümi-sthänaka-saàyogaiù pada-kñepais tathä hareù ||252||

bhümes tadäbhavad bhäras tad-vaçäd api bhäraté |

valgitaiù çärìgiëas tatra déptaiù sambhrama-varjitaiù ||253||

sattvädhikair bähu-daëòaiù sätvatvé våttir udgatä |

vicitrair aìga-häraiç ca helayä sa tadä hariù ||254||

yat tau babandha keçeñu jätä sä kaiçiké tataù |

sa-saàrambhaiù savegaiç ca citra-cäré-samutthitaiù ||255||

niyuddha-karaëair jätä citrair ärabhaöé tataù |

yasmäc citrair aìgahäraiù kåtaà dänava-mardanam ||256||

tasmäd abja-bhuvä loke niyuddha-samayaù kåtaù |

yaù çasträsträdi-mokñeñu nyäyaù sa päribhäñitaù ||257||

näöya-kävya-kriyä-yoge rasa-bhäva-samäçritaù |

sa eva samayo dhäträ våttir ity eva saàjïitaù ||258||

hariëä tena yad vastu valigitair yädåçaà kåtam |

tadvad eva kåtä våttir dhäträ tasyäìga-sambhavä ||259||

ågvedäc ca yajurvedät sämavedäd atharvaëaù |

bhäraty-ädyä kramäj jätä ity anye tu pracakñate ||260||

prayuktatvena bharatair bhäratéti nigadyate |

prastävanopayogitvät säìgaà tatraiva lakñyate ||261||

sättvikena guëenätityäga-çauryâdinä yutä |

harña-pradhänä santyakta-çoka-bhävä ca yä bhavet ||262||

sätvaté näma sä våttiù proktä lakñaëa-kovidaiù |

aìgäny asyäs tu catväri saàläpottäpakäv api ||263||

saìghätyaù parivartaç cety eñäà lakñaëam ucyate |

érñyä-krodhädibhir bhävai rasair vérädbhutädibhiù ||264||

parasparaà gabhéroktiù saàläpa iti çabdyate |

preraëaà yat parasyädau yuddhäyotthäpakas tu saù ||265||

mantra-çaktyärtha-çaktyä vä daiva-çaktyätha pauruñät |

saìghasya bhedanaà yat tu saìghätyaù sa udähåtaù ||266||

pürvodyuktasya käryasya parityägena yad bhavet |

käryäntara-svékaraëaà jïeyaù sa parivartakaù ||267||

nåtya-géta-viläsädi-mådu-çåìgära-ceñöitaiù |

samanvitä bhaved våttiù kaiçiké çlakñëa-bhüñaëä ||268||

aìgäny asyäs tu catväri narma tat-pürvakä ime |

sphaïja-sphoöau ca garbhaç ca teñäà lakñaëam ucyate ||269||

çåìgära-rasa-bhüyiñöhaù priya-cittänuraïjakaù |

agrämyaù parihäsas tu narma syät tat tridhä matam ||270||

çåìgära-häsyajaà çuddha-häsyajaà bhaya-häsyajam |

çåìgära-häsyajaà narma trividhaà parikértitam ||271||

sambhogecchä-prakaöanäd anuräga-niveçanät |

tathä kåtäparädhasya priyasya pratibhedanät ||272||

sambhogecchä-prakaöanaà tridhä väg-veña-ceñöitaiù |

anuräga-prakäço’pi bhogecchä-narmavat tridhä ||273||

priyäparädha-nirbhedo’py uktas tredhä tathä budhaiù |

çuddha-häsyajam apy uktaà tadvad eva tridhä budhaiù ||274||

häsyäd bhayena janitäj janitaà bhaya-häsyajam |

tad dvidhä mukham aìgaà tu tad dvayaà pürvavat tridhä ||275||

agrämya-narma-nirmäëa-vedinä siàha-bhübhujä |

narmäñöädaçadhä bhinnam eva sphuöam udähåtam ||276||

narma-sphaïjaù sukhodyogo bhayänto nava-saìgame |

narma-sphoöas tu bhäväàçaiù sücito’lpa-raso bhavet ||277||

anyais tv akäëòe sambhoga-viccheda iti géyate |

netur vä näyikäyä vä vyäpäraù svärtha-siddhaye ||278||

pracchädana-paro yas tu narma-garbhaù sa kértitaù |

pürva-sthito vipadyeta näyako yatra cäparas tiñöhet ||279||

tam apéha narma-garbhaà pravadati bharato hi näöya-veda-guruù |

mäyendra-jäla-pracuräà citra-yuddha-kriyä-mayém ||280||

chedyair bhedyaiù plutair yuktäà våttim ärabhaöéà viduù |

aìgäny asyäs tu catväri saìkñiptir avapätanam ||281||

vastütthäpana-sampheöäv iti pürve babhäñire |

saìkñipta-vastu-viñayä yä mäyäçilpa-yojitä ||282||

sä saìkñiptir iti proktä bharatena mahätmanä |

vadanty anye tu täà netur avasthäntara-saìgatim ||283||

parivartaka-bhedatvät tad upekñämahe vayam |

vibhräntir avapätaù syät praveça-drava-vidravaiù ||284||

tad-vastütthäpanaà yat tu vastu mäyopakalpitam |

sampheöas tu samäghätaù kruddha-saàrabdhayor dvayoù ||285||

äsäà ca madhye våtténäà çabda-våttis tu bhäraté |

tisro’rtha-våttayaù çeñäs tac-catasro hi våttayaù ||286||

anye tu miçraëäd äsäà miçräà våttià ca païcamém |

açeña-rasa-sämänyäà manyante lakñayanti ca ||287||

kaiçiké syät tu çåìgäre rase vére tu sätvaté |

radura-bébhatsayor våttir niyatärabhaöé punaù ||288||

çåìgärädiñu sarveñu raseñv iñöaiva bhäraté |

kecit tu tam imaà çlokaà bhäratéyaà niyämakam ||289||

präyikäbhipräyatayä vyäcakñäëä vicakñaëäù |

äsäà raseñu våtténäà niyamaà nänumanvate ||290||

vicära-sundaro naiña märgaù syäd ity udäsmahe |

kaiçiké-våtti-bhedänäà narmädénäà prakalpanam ||291||

yatra karuëam äçritya rasäbhäsatva-käraëam |

rasäbhäsa-prakaraëe vakñyate tad idaà sphuöam ||292||

tat-tan-nyäya-pravéëena nyäya-märgänuvartinä |

darçitaà siàha-bhüpena spañöaà våtti-catuñöayam ||293||

tat-tad-deçocitä bhäñä kriyä veñä pravåttayaù |

tatra bhäñä dvidhä bhäñä vibhäñä ceti bhedataù ||294||

tatra bhäñä sapta-vidhä präcyävantyä ca mägadhé |

bählékä däkñiëätyä ca çaurasené ca mälavé ||295||

saptadhä syäd vibhäñädi çabara-dramiländhrajäù |

çakäräbhéra-caëòäla-vanecara-bhavä iti ||296||

bhäñä-vibhäñäù santy anyäs tat-tad-deça-janocitäù |

täsäm anupayogitvän nätra lakñaëam ucyate ||297||

tat-tad-deçocitä veñäù kriyäç cätisphuöäntaräh |

anyeñäà sukha-duùkhädi-bhäveñu kåta-bhävanam ||298||

änukülyena yac cittaà bhävakänäà pravartate |

sattvaà tad iti vijïeyaà präjïaiù sattvodbhavän imän ||299||

sättvikä iti jänanti bharatädi-maharñayaù |

sarveñäm api bhävänäà yaiù sva-sattvaà hi bhävyate ||300||

te bhävä bhäva-tattva-jïaiù sättvikä samudéritäù |

te stambha-sveda-romäïcäù svara-bhedaç ca vepathuù ||301||

vaivarëyam açru-pralayäv ity añöau parikértitäù |

stambho harña-bhayämarña-viñädädbhuta-sambhavaù ||302||

anubhävä bhavanty ete stambhasya muni-saàmatäù |

saàjïä-virahitatvaà ca çünyatä niñprakampatä ||303||

nidägha-harña-vyäyäma-çrama-krodha-bhayädibhiù |

svedaù saïjäyate tatra tv anubhävä bhavanty amé ||304||

svedäpanayavätecchä-vyajana-grahaëädayaù |

romäïco vismayotsäha-harñädyais tatra vikriyäù ||305||

romodgamolluka-sanagätra-saàsparçanädayaù |

vaisvaryaà sukha-duùkhädyais tatra syur gadgadädayaù ||306||

vepathur harña-santräsa-jarä-krodhädibhir bhavet |

tatränubhäväù sphuraëa-gätra-kampädayo matäù ||307||

viñädätaparoñädyair vaivarëyam upajäyate |

mukha-varëa-parävåtti-kärçyädyäs tatra vikriyäù ||308||

viñäda-roña-santoñä-dhümädyair açru tat-kriyäù |

bäñpa-bindu-parikñepa-netra-saàmärjanädayaù ||309||

pralayo duùkha-dhätädyaiç ceñöä tatra visaàjïatä |

sarve’pi sattva-mülatväd bhävä yadyapi sättvikäù ||310||

tathäpy améñäà sattvaika-mülatvät sättvika-prathä |

anubhäväç ca kathyante bhäva-saàsücanäd amé ||311||

evaà dvairüpyam eteñäà kathitaà bhäva-kovidaiù |

anubhävaika-nidhinä sukhänubhava-çälinä |

çré-siàha-bhübhujä säìgam anubhävä nirüpitäù ||312||

asmat-kalpa-latä-daläni gilati tvat-käma-gaurväryatäà

mac-cintämaëi-vedibhiù pariëamed dürän nayoccair gajam |

ity ärüòha-vitardikäù pratipathaà jalpanti bhüdevatäù

siàha-kñmäbhuji kalpa-våkña-surabhé-hasty-ädi-dänodyate ||313||

rakñäyäà räkñasärià prabala-vimata-vidrävaëe vérabhadraà

käruëye rämabhadraà bhuja-bala-vibhavärohaëe rauhiëeyam |

päïcälaà caïcaläkñé-paricaraëa-vidhau pürëa-candraà prasäde

kandarpa-rüpa-darpe tulayati nitaräà siàha-bhüpäla-candraù ||314||

iti çrémad-ändhra-maëòalädhéçvara-pratigaëòa-bhairava-çrémad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhéma-çré-siàha-bhüpäla-viracite rasärëava-sudhäkara-nämni näöyälaìkära-çästre raïjakolläso näma

prathamo viläsaù

||1||

--o)0(o--

(2)

dvitéyo viläsaù

rasikolläsaù

kalyäëa-däyi bhavatäà bhaved bhavya-guëäkaram |

kamaläkucakäleya-vyaïjitoraù-sthalaà mahaù ||1||

cid-acit-kñema-käriëyai namaù çré-parëajädibhiù |

vandyäyai värdhi-nandinyai karägrastha-payoruhe ||2||

vy-abhé ity upasargau dvau viçeñäbhimukhatvayoù |

viçeñeëäbhimukhyena caranti sthäyinaà prati ||3||

väg-aìga-sattva-sücyä jïeyäs te vyabhicäriëaù |

taà cärayanti bhävasya gatià saïcäriëo’pi ||4||

unmajjanto nimajjantaù sthäyiny amåta-väridhau |

ürmivad vardhayanty enaà yänti tad-rüpatäà ca te ||5||

nirvedo’tha viñädo dainyaà gläni-çramau ca mada-garvau |

çaìkä-träsävegä unmädäpasmåté tathä vyädhiù ||6||

moho måtir älasyaà jäòyaà vréòävahitthä ca |

småtir atha vitarka-cintä-mati-dhåtayo harña utsukatvaà ca ||7||

augryam arñäsüyäç cäpalyaà caiva nidrä ca |

suptir bodha itéme bhävä vyabhicäriëaù samäkhyätäù ||8||

tattva-jïänäc ca daurgatyäv äpado viprayogataù |

érñyäder api saàjätaà nirvedaù svävamänanam ||9||¹

prärabdha-käryänirvähäd iñöänaväpter vipattitaù |

aparädha-parijïänäd anutäpas tu yo bhavet ||10||

viñädaù sa tridhä jyeñöha-madhyamädhama-saàçrayät |

sahäyänveñaëopäya-cintädyä uttame matäù ||11||

anutsähaç ca vaicittyam ity ädyä madhyame matäù |

adhamasyänubhäväù syur vaicitryam avalokanam ||12||

rodana-çväsita-dhyäna-mukha-çoñädayo’pi ca |

håt-täpa-durgatatvädyair anauddhatyaà hi dénatä ||13||

tatränubhävä mälinya-gätra-stambhädayo matäù |

ädhi-vyädhi-jarä-tåñëä-vyäyäma-suratädibhiù ||14||

niñpräëatä glänir atra kñämäìga-vacana-kriyäù |

kampänutsäha-vaivarëya-nayana-bhramaëädayaù ||15||

çramo mänasa-khedaù syäd adhva-nåtya-ratädobhiù |

aìga-mardana-niùçväsau päda-saàvähanaà tathä ||16||

jåmbhaëaà mandayänaà ca mukhanetra-vighürëanam |

sétkåtiç ceti vijïeyä anubhäväù çramodbhaväù ||17||

madas tv änanda-saàmoha-sambhedo madiräkåtaù |

sa tridhä taruëo madhyo’pakåñöaç ceti bhedataù ||18||

dåñöiù smerä mukhe rägaù sasmitäkulitaà vacaù |

lalitäviddha-gaty-ädyäç ceñöäù syus taruëe made ||19||

madhyame tu made väci skhalanaà ghürëanaà dåçoù |

gamane vaktratä bähvor vikñepa-srastatädayaù ||20||

apakåñöe tu ceñöäù syur gati-bhaìgo visaàjïatä |

niñöhévanaà muhuù çväso hikkä chardyädayo matäù ||21||

taruëas tüttamädénäà madhyamo madhya-nécayoù |

apakåñöas tu nécänäà tat-tan-mada-vivardhane ||22||

uttama-prakåtiù çete madhyo hasati gäyati |

adhama-prakåtir grämyaà paruñaà vakti roditi ||23||

aiçvaryädi-kåtaù kaiçcit mäno mada itéritaù |

vakñyamäëasya garvasya bheda evety udäsmahe ||24||

aiçvarya-rüpa-täruëya-kula-vidyä-balair api |

iñöa-läbhädinänyeñäm avajïä garva éritaù ||25||

anubhävä bhavanty atra gurv-äjïädy-äjïä-vyatikramaù |

anuttara-praadänaà ca vaimukhyaà bhäñaëe’pi ca ||26||

vibhramäpahnuté väkya-päruñyam anavekñaëam |

avekñaëaà nijäìgänäm aìga-bhaìgädayo’pi ca ||27||

çaìkä cauryäparädhädyaiù sväniñöotprekñaëaà matam |

tatra ceñöämuhuù pärçva-darçanaà mukha-çoñaëam ||28||

avakuëöhana-vaivarëya-kaëöha-sädädayo’pi ca |

çaìkä dvidyeyam ätmotthä parotthä ceti bhedataù ||29||

sväkärya-janitä svotthä präyo vyaìgyeyam iìgitaiù |

iìgitäni tu pakñma-bhrü-tärakä-dåñöi-vikriyäù ||30||

parotthä tu nijasyaiva parasyäkäryato bhavet |

präyeëäkära-ceñöäbhyäà täm imäm anubhävayet ||31||

äkäraù sättvikaç ceñöä tv aìga-pratyaìgajäù kriyäù |

träsas tu citta-cäïcalyaà vidyut-kravyäda-garjitaiù ||32||

tathä bhüta-bhujaìgädyair vijïeyäs tatra vikriyäù |

utkampa-gätra-saìkoca-romäïca-stambha-gadgadäù ||33||

muhur nimeña-vibhränti-pärçvasthälambanädayaù |

cittasya sambhramo yaù syäd ävego’yaà sa cäñöadhä ||34||
utpäta-väta-varñägni-matta-kuïjara-darçanät |

priyäpriya-çruteç cäpi çatrava-vyasanäd api ||35||

tatrautpätas tu çailädi-kampa-ketüdayädayaù |

taj-jäù sarväìga-visraàso vaimukhyam apasarpaëam ||36||

viñäda-mukha-vaivarëya-vismayädyäs tu vikriyäù |

tvarayägamanaà vastra-grahaëaà cävakuëöhanam ||37||

neträvamärjanädyäç ca vätävega-bhaväù kriyäù |

chatra-graho’ìga-saìkoco bähu-svastika-dhävane ||38||

uñëäçrayaëam ity ädyä varñävega-bhaväù kriyäù |

agny-ävegaù-bhaväç ceñöä véjanaà cäìga-dhünanam ||39||

vyatyasta-pada-vikñepa-netra-saìkocanädayaù |

ävege kuïjarodbhüte satvaraà cäpasarpaëam ||40||

vilokanaà muhuù paçcät träsa-kampädayo matäù |

priya-çravaëaje hy asmin abhutthänopagühane ||41||

préti-dänaà priyaà väkyaà romaharñädayo’pi ca |

apriya-çrutije’py asmin viläpah parivartanam ||42||

äkranditaà ca patanaà parito bhramaëädayaù |

ceñöäù syuù çätravävege varma-çasträdi-dhäraëam ||43||

ratha-väji-gajäroha-sahasäpakramädayaù |

ete syur uttamädénäm anubhävä yathocitam ||44||

unmädaç citta-vibhräntir viyogäd iñöa-näçataù |

viyogaje tu ceñöäù syur dhävanaà paridevanam ||45||

asambaddha-pralapanaà çayaëaà sahasotthitiù |

acetanaiù sahäläpo nirnimitta-smitädayaù ||46||

iñöa-näça-kåte tv asmin bhasmädi-parilepanam |

nåtya-gétädi-racanä tåëa-nirmälya-dhäraëam ||47||

cévarävaraëädéni präg-uktäç cäpi vikriyäù |

dhätu-vaiñamya-doñeëa bhütäveçädinä kåtaù ||48||

citta-kñobhas tv apasmäras tatra ceñöäù prakampanam |

dhävanaà patanaà stambho bhramaëaà netra-vikriyäù ||49||

svoñöha-daàça-bhujäsphoöa-lälä-phenädayo’pi ca |

doña-vaiñamyajas tv eña vyädhir evety udäsmahe ||50||

doñodreka-viyogädyair syäd vyädhir atra tu |

gätra-stambhaù çlathäìgatvaà küjanaà mukha-küëanam ||51||

srastäìgatäkñi-vikñepa-niùçväsädyäs tu vikriyäù |

saçéto däha-yuktaù sa dvividhaù parikértitaù ||52||²

hanu-saïcälanaà bäñpaù sarväìgotkampa-küjane |

jänu-kuïcana-romäïca-mukha-çoñädayo’pi ca ||53||

däha-jvare tu ceñöäù syuù çéta-mälyädi-käìkñaëam |

päëi-päda-parikñepa-mukha-çoñädayo’pi ca ||54||

äpad-bhéti-viyogädyair mohaç cittasya müòhatä |

vikriyäs tatra vijïeyä indriyäëäà ca çünyatä ||55||

niçceñöatäìga-bhramaëa-patanäghürëanädayaù |

väyor dhanaïjayäkhyasya viprayogo ya ätmanä ||56||

çarérävacchedavatä maraëaà näma tad bhavet |

etac ca dvividhaà proktaà vyädhijaà cäbhighätajam ||57||

ädyaà tv asädhya-håc-chüla-viñücy-ädi-samudbhavam |

amé tatränubhäväù syur avyaktäkñara-bhäñaëam ||58||

vivarëa-gätratä manda-çväsädi stambha-mélane |

hikkä parijanäpekñä-niçceñöendriyatädayaù ||59||

dvitéyaà ghäta-patana-dohodbandha-viñädijam |

tatra ghätädije bhümi-patana-krandanädayaù ||60||

viñaà tu vatsanäbhädyam añöau vegäs tad-udbhaväù |

kärñëyaà kampo däho hikkä phenaç ca kandhara-bhaìgaù ||61||

jaòatä måtir iti kathitä kramaçaù prathamädyä vegajäç ceñöäù |

svabhäva-çrama-sauhitya-garbha-nirbharatädibhiù ||62||

kåcchrät kriyonmukhatvaà yat tad älasyam iha kriyäù |

aìga-bhaìgaù kriyä-dveño jåmbhaëäkñi-vimardane ||63||

çayyäsanaika-priyatä tandré-nidrädayo’pi ca |

jäòyam apratipattiù syäd iñöäniñöhärthayoù çruteù ||64||

dåñöer vä virahädeç ca kriyäs tatränimeñatä |

açrutiù päravaçyaà ca tüñëém-bhävädayo’pi ca ||65||

akärya-karaëävajïä-stuti-nütana-saìgamaiù |

pratékäräkriyädyaiç ca vréòatvanatidhåñöatä ||66||

tatra ceñöä nigüòhoktir ädhomukhya-vicintane |

anirgamo bahiù kväpi düräd evävaguëöhanam ||67||

nakhänäà kåntanaà bhümi-lekhanaà caivam ädayaù |

avahitthäkära-guptir jaihmya-präbhava-nétibhiù ||68||

lajjä-sädhvasa-däkñiëya-prägalbhyäpajayädibhiù |

anyathä-kathanaà mithyä-dhairyam anyatra vékñaëam ||69||

kathä-bhaìgädayo’py asyäm anubhävä bhavanty amé |

svästhya-cintä-dåòhäbhyäsa-sadåçälokanädibhiù ||70||

småtiù pürvänubhütärtha-pratétis tatra vikriyäù |

kampanodvahane mürdhno bhrü-vikñepädayo’pi ca ||71||

üho vitarkaù sandeha-vimarña-pratyayädibhiù |

janito nirëayäntaù syäd asatyaù satya eva vä ||72||

tatränubhäväù syur amé bhrü-çiraù- ksepaëädayaù |

iñöa-vastv-aparipräpter aiçvarya-bhraàçanädibhiù ||73||

cintä dhyänätmikä tasyäm anubhävä bhavanty amé |

kärçyädhomukhya-santäpa-niùçväsocchrvasanädayaù ||74||

nänä-çästräratha-mathanäd artha-nirdhäraëaà matiù |

tatra ceñöäs tu kartavya-karaëaà saàçaya-chidä ||75||

çiñyopadeça-bhrü-kñepäv ühäpohädayo’pi ca |

jïäna-vijïäna-gurvädi-bhakti-nänärtha-siddhibhiù ||76||

lajjädibhiç ca cittasya naispåhyaà dhåtir ucyate |

atränubhävä vijïeyäù präptärthänubhavas tathä ||77||

apräptätéta-nañöärthän abhisaìkñobhaëädayaù |

manorathasya läbhena siddhyä yogyasya vastunaù ||78||

mitra-saìgama-devädi-prasädädeç ca kalpitaù |

manaù-prasädo harñaù syäd atra neträsya-phullatä ||79||

priyäbhäñaëam äçleñaù pulakänäà prarohaëam |

svedodgamaç ca hastena hasta-sampéòanädayaù ||80||

käläkñamatvam autsukyam iñöa-vastu-viyogataù |

tad-darçanäd ramya-vastu-didåkñädeç ca tat-kriyäù ||81||

tvaränavasthitiù çayyä-sthitir uttäna-cintane |

çaréra-gauravaà nidrä-tandrä-niùçvasitädayaù ||82||

aparädhävamänäbhyäà cauryääbhigrahaëädibhiù |

asat-praläpanädyaiç ca kåtaà caëòatvam ugratä ||83||

kriyäs taträsya-nayana-rägo bandhana-täòane |

çirasaù kampanaà kheda-vadha-nirbhartsanädayaù ||84||

adhikñepävamänädyaiù krodho’marña itéryate |

tatra sveda-çiraù-kampäv ädhomukhya-vicintane ||85||

upäyänveñaëotsäha-vyavasädayaù kriyäù |

para-saubhägya-sampatti-vidyä-çauryädi-hetubhiù ||86||

guëe’pi doñäropaù syäd asüyä tatra vikriyäù |

mukhäpavartanaà garhä bhrü-bhedänädarädayaù ||87||

räga-dveñädibhiç citta-läghavaà cäpalaà bhavet |

ceñöäs taträvicäreëa parirambhävalambane ||88||

niñkäsanokti-päruñye täòanäjïäpanädayaù |

mada-svabhäva-vyäyäma-niçcintatva-çramädibhiù ||89||

mano-nimélanaà nidrä ceñöäs taträsya-gauravam |

äghürëamäna-netratvam aìgänäà parimardanam ||90||

niùçväsocchväsane sanna-gätratvaà netra-mélanam |

çarérasya ca saìkoco jäòyaà cety evam ädayaù ||91||

udreka eva nidräyäù suptiù syät tatra vikriyäù |

indriyoparatir netra-mélanaà srasta-gätratä ||92||

utsvapnäyitanaiç calya-çväsocchväsädayo’pi ca |

svapna-sparçana-nidhväna-nidrä-sampürëatädibhiù ||93||

prabodhaç cetanäväptiç ceñöäs taträkñi-mardanam |

çayyäyä mokñaëaà bähu-vikñepo’ìguli-moöanam ||94||

çiraù-kaëòüyanaà cäìga-valanaà caivam ädayaù |

uttamädhama-madhyeñu sättvikä vyabhicäriëaù ||95||

vibhävair anubhävaiç ca varëanéyä yathocitam |

udvega-sneha-dambherñyä-pramukhäç citta-våttayaù ||96||

ukteñv antarbhavantéti na påthaktvena darçitäù |

vibhäväç cänubhäväç ca te bhavanti parasparam ||97||

kärya-käraëa-bhävas tu jïeyaù präyeëa lokataù |

svätantryät päratantryäc ca te dvidhä vyabhicäriëaù ||98||

para-poñakatäà präptäù paratanträ itéritäù |

tad-abhäve svatanträù syur bhävä iti ca te småtäù ||99||

äbhäsatä bhaved eñäm anaucitya-pravartitäm |

asatyatväd ayogyatväd anaucityaà dvidhä bhavet ||100||

asatyatva-kåtaà tat syäd acetana-gataà tu yat |

ayogyatva-kåtaà proktaà néca-tiryaì-naräçrayam ||101||

utpatti-sandhi-çävalya-çäntayo vyabhicäriëäm |

daçäç catasras tatra utpattir bhäva-sambhavaù ||102||

sarüpam asarüpaà vä bhinna-käraëa-kalpitam |

bhäva-dvayaà milati cet sa sandhir iti géyate ||103||

atyärüòhasya bhävasya vilayaù çäntir ucyate |

çavalatvaà tu bhävänäà saàmardaù syät parasparam ||104||

dig-antaräla-saïcära-kértinä siàha-bhübhujä |

evaà saïcäriëaù sarve sa-prapaïcaà nirüpitäù ||105||

sajätéyair vijätéyair bhävair ye tv atiraskåtäù |

kñräbdhivan nayanty anyän svätmatvaà sthäyino hi te ||106||

bharatena ca te kathitä rati-häsotsäha-vismaya-krodhäù |

çoko’tha jugupsä bhayam ity añöau lakñma vakñyate teñäm ||107||

yünor anyonya-viñayä sthäyinécchä ratir bhavet |

nisargeëäbhiyogena saàsargeëäbhimänataù ||108||

upamädhyätma-viñayair eñä syät tatra vikriyäù |

kaöäkña-päta-bhrü-kñepa-priya-väg-ädayo matäù ||109||

bhojas tu samprayogeëa ratim anyäm udäharat |

samprayogasya çabdädiñv antarbhävän na tan-matam ||110||

aìkura-pallava-kalikä-praspunaphalabhoga-bhäg iyaà kramaçaù |

premä mänaù praëayaù sneho rägo’nurägaç ca ||111||

sa premä bheda-rahitaà yünor yad bhäva-bandhanaà |

yat tu premänubandhena svätantryäd dhådayaìgamam ||112||

bahnäti bhäva-kauöilyaà so’yaà mäna itéryate |

bähyäntaropacärair yat prema-mänopakalpitaiù ||113||

badhnäti bhäva-viçrambhaà so’yaà praëaya ucyate |

viçrambhe paramäà käñöhäm ärüòhe darçanädibhiù ||114||

yatra dravaty antaraìgaà sa sneha iti kathyate |

sa tredhä kathyate prauòha-madhya-manda-vibhedataù ||115||

praväsädibhir ajïäta-citta-våttau priye jane |

itara-kleça-käré yaù sa prauòhaù sneha ucyate ||116||

itaränubhaväpekñäà sahate yaù sa madhyamaù |

dvayor ekasya mänädau tad anyasya karoti yaù ||117||

naivopekñäà na cäpekñäà sa sneho manda ucyate |

duùkham apy adhikaà citte sukhatvenaiva rajyate ||118||

yena sneha-prakarñeëa sa räga iti géyate |

kusumbha-nélé-maïjiñöha-räga-bhedena sa tridhä ||119||

kusumbha-rägaù sa jïeyo yaç citte rajyati kñaëät |

atiprakäçamäno’pi kñaëäd eva vinaçyati ||120||

nélé-rägas tu yaù sakto näpaiti na ca dépyate |

acireëaiva saàsaktaç ciräd api na naçyati ||121||

atéva çobhate yo’sau mäïjiñöho räga ucyate |

räga eva svayaà vedya-daçä-präptyä prakäçitaù ||122||

yävad-äçraya-våttiç ced anuräga itéritaù |

anye prétià rater bhedm ämananti na tan-matam ||123||

asamprayoga-viñayä seyaà harñän na bhidyate |

bhäñaëäkåti-veñäëaà kriyäyäç ca vikärataù ||124||

laulyädeç ca parasthänäm eñäm anukåter api |

vikäraç cetaso häsas tatra ceñöäù saméritäù ||125||

dåñöer vikäro nämauñöha-kapola-spandanädayaù |

çaktir dhariya-sahäyädyaiù phala-çläghyeñu karmasu ||126||

satvarä mänasé våttir utsähas tatra vikriyäù |

kälädyavekñaëaà dhairyaà väg-ärambhädayo’pi ca ||127||

sahajähärya-bhedena sa dvidhä paribhäñyate |

lokottara-padärthänäà tat-pürva-lokanädibhiù ||128||

vistäraç cetaso yas tu vismayaù sa nigadyate |

kriyäs taträkñi-vistära-sädhükti-pulakädayaù ||129||

vadhävajïädibhiç citta-jvalanaà krodha éritaù |

eña tridhä bhavet kordha-kopa-roña-prabhedataù ||130||

vadha-cchedädi-paryantaù krodhaù krüra-janäçrayaù |

abhyarthanävadhiù präyaù kopo véra-janäçrayaù ||131||

çatru-bhåtya-suhåt-püjyäç catväro viñayäs tayoù |

muhur dañöoñöhatä bhugna-bhrukuöé-danta-ghaööanam ||132||

hasta-niñpéòanaà gätra-kampaù çastra-pratékñaëam |

sva-bhujävekñaëaà kaëöha-garjädyäù çätrava-krudhi ||133||

bhåtya-krodhe tu ceñöäù syus tarjanaà mürdha-dhananam |

nirbhartsanaà ca bahudhä muhur nirvarëanädayaù ||134||

mitra-krodhe vikäräù syur neträntaù-patad-açrutä |

tüñëéà dhyänaà ca naiçcalyaà çvasitäni muhur muhuù ||135||

maunaà vinamra-mukhatä bhugna-dåñöyädayo’pi ca |

püjya-krodhe tu ceñöäù syuù sva-nindä namra-vaktratä ||136||

anuttara-pradänäìga-sveda-gadgadikädayaù |

çatru-krodhe tu ceñöäù syur bhäva-garbhita-bhäñaëam ||137||

bhrübheda-niöila-sveda-kaöäkñaäruëimädayaù |

bhåtyädi-kopa-tritaye tat-tat-krodhäditäù kriyäù ||138||

mithaù stré-puàsayor eva roñah stré-gocaraù punaù |

pratyayävadhir atra syur vikäräù kuöilekñaëam ||139||

adhara-sphuraëäpäìga-räga-niùçvasitädayaù |

dvedhä nigaditaù stréëäà roñaù puruña-gocaraù ||140||

sapatné-hetur ädyaù syäd anyaù syäd anya-hetukaù |

sapatné-hetuko roño vipralambhe prapaïcyate ||141||

anya-hetu-kåte tv atra kriyäù puruña-roñavat |

bandhu-vyäpatti-daurgaty-adhana-näçädibhiù kåtaù ||142||

citta-kleça-bharaù çokas tatra ceñöä vivarëatä |

bäñpodgamo mukhe çoñaù stambha-niùçvasitädayaù ||143||

uttamänam ayaà prauòho vibhävair anya-saàçritaiù |

ätma-sthair atirüòho’pi präyaù çauryeëa çämyati ||144||

tatra ceñöä guëäkhyäna-nigüòha-ruditädayaù |

syäd eña måti-paryantaù sva-parasthais tu madhyame ||145||

anativyakta-rudita-pramukhäs tatra vikriyäù |

hetubhiù svagatair eva präyaù stré-nécayor ayam ||146||

maraëa-vyavasäyäntas tatra bhü-pariveñöanam |

urastäòana-nirbheda-pätoccai rodanädayaù ||147||

ahådyänäà padärthänäà darçana-çravaëädibhiù |

saìkocanaà yan manasah sä jugupsätra vikriyäù ||148||

näsäpidhänaà tvaritä gatir äsya-viküëanam |

sarväìga-dhünanaà kutsä muhur niñöhévanädayaù ||149||

ghåëä çuddhä jugupsänyä daça-rüpe nirüpitä |

sä heya-çravaëotpanna-jugupsäyä na bhidyate ||150||

bhayaà tu mantunä ghora-darçana-çravaëädibhiù |

cittasyätéva cäïcalyaà tat präyo néca-madhyayoù ||151||

uttamasya tu jäyeta käraëair atilaukikaiù |

bhaye tu ceñöä vaivarëyaà stabdhatvaà gätra-kampanam ||152||

paläyanaà parävåtya vékñaëaà svätma-gopanam |

äsya-çoñaëam utkroça-çaraëänveñaëädayaù ||153||

hetujäd itare prokte bhaye soòhala-sünunä |

kåtrimaà tüttama-gataà gurv-ädén pratyavästavam ||154||

vibhéñikotthaà bäläder viträsitakam ity ubhe |

taträntyam antarbhütaà syäd ghora-çravaëaje bhaye ||155||

bhikñu-bhallüka-corädi-sücanä-kalpitatvataù |

ädyaà tu yukti-käkñyäyäà bhaya-kakñyäà na gähate ||156||

gurv-ädi-saànidhau yasmän nécaiù sthity-ädi-sücitam |

bhävo vinaya eva syäd atha syän näöake yadi ||157||

avahitthatayä tasya bhayatvaà dürato gatam |

ato hetujam evaikaà bhayaà syäd iti niçcayaù ||158||

bhojenoktäù sthäyino’nye garvaù sneho dhåtir matiù |

sthäsnur evoddhata-preyaù çäntodätta-raseñv api ||159||

tatra sneho rater bhedas tridhä cecchätma-tat-kåtaù |

anye poñä-sahiñëutvän naiva sthäyi-padocitäù ||160||

tad añöäv eva vijïeyäù sthäyino muni-saàmatäù |

sthäyino’ñöau trayastriàçac cäriëo’ñöau ca sättvikäù ||161||

evam ekonapaïcäçad bhäväù syur militä ime |

evaà hi sthäyino bhävän siàha-bhüpatir abhyadhät ||162||

athaiñäà rasa-rüpatvam ucyate siàha-bhübhujä |

vidvan-mänasa-haàsena rasa-bhäva-vivekinä ||163||

ete ca sthäyinaù svaiù svair vibhävair vyabhicäribhiù |

sättvikaiç cänubhävaiç ca naöäbhinaya-yogataù ||164||

säkñätkäram ivänétäù präpitäù svädu-rüpatäm |

sämäjikänäà manasi prayänti rasa-rüpatäm ||165||

dadhyädi-vyaïjana-dravyaiç ciïcädibhir athauñadhaiù |

guòädi-madhura-dravyair yathä-yogaà samanvitaiù ||166||

yadvat päka-viçeñeëa ñäòaväkhyo rasaù paraù |

niñpadyate vibhävädyaiù prayogeëa tathä rasaù ||167||

so’yam änanda-sambhedo bhävakair anubhüyate |

añöadhä sa ca çåìgära-häsya-vérädbhutä api ||168||

raudraù karuëa-bébhatsau bhayänaka itéritaù |

eñüttaras tu pürvasmät sambhüto viñamät samaù ||169||

bahu-vaktavyatä-hetoù sakalählädanäd api |

raseñu tatra çåìgäraù prathamaà lakñyate sphuöam ||170||

vibhävair anubhävaiç ca sättvikair vyabhicäribhiù |

nétä sadasya-rasyatvaà ratiù çåìgära ucyate ||171||

sa vipralambhaù sambhoga iti dvedhä nigadyate |

ayuktayos taruëayor yo’nurägaù parasparam ||172||

abhéñöäliìganädénäm anaväptau prakåñyate |

sa vipralambho vijïeyaù sa caturdhä nigadyate ||173||

pürvänuräga-mänau ca praväsa-karuëäv iti |

yat prema saìgamät pürvaà darçana-çravaëädibhiù ||174||

pürvänurägaù sa jïeyaù çravaëaà tad-guëa-çrutiù |

pratyakña-citra-svapnädau darçanaà darçanaà matam ||175||

yataù pürvänurägo’yaà saìkalpätmä pravartate |

so’yaà pürvänurägäkhyo vipralambha itéritaù ||176||

päratantryäd ayaà dvedhä daiva-mänuña-kalpanät |

tatra saïcäriëo gläniù çaìkäsüye çramo bhayam ||177||

nirvedautsukya-dainyäni cintä-nidre prabodhatä |

viñädo jaòatonmädo moho maraëam eva ca ||178||

etasminn abhiläñädi maraëäntam anekadhä |

tat-tat-saïcäri-bhävänäm utkaöatväd daçä bhavet ||179||

tathäpi präktanair asyä daçävasthäù samäsataù |

proktäs tad-anurodhena täsäà lakñaëam ucyate ||180||

abhiläñaç cintänusmåti-guëa-saìkértanodvegäù |

saviläpä unmäda-vyädhé jaòatä måtiç ca täù kramaçaù ||181||

saìgamopäya-racita-prärabdha-vyavasäyataù |

saìkalpecchä-samudbhütir abhiläño’tra vikriyäù ||182||

praveça-nirgamau tüñëéà tad-dåñöi-patha-gäminau |

räga-prakäçana-paräç ceñöäù svätma-prasädhanam ||183||

vyäjoktayaç ca vijane sthitir ity evam ädayaù |

kenopäyena saàsiddhiù kadä tasya samägamaù ||184||

düté-mukhena kià väcyam ity ädy ühas tu cintanam |

atra névyädi-saàsparçaù çayyäyäà parivartanam ||185||

sa-bäñpäkekarä dåñöir mudrikädi-vivartanam |

nirlakñya-vékñaëaà caivam ädyä vikåtayo matäù ||186||

arthänäm anubhütänäà deça-kälänuvartinäm |
säntatyena parämarço mänasaù syäd anusmåtiù ||187||

tatränubhävä niùçväso dhyäëaà kåtya-vihastatä |

çayyäsanädi-vidveña ity ädyäù smara-kalpitäù ||188||

saundaryädi-guëa-çläghä guëa-kértanam atra tu |

romäïco gadgadä väëé bhäva-manthara-vékñaëam ||189||

tat-saìga-cintanaà sakhyä gaëòa-svedädayo’pi ca |

manasaù kampa udvegaù kathitas tatra vikriyäù ||190||

cintä santäpa-niùçväsau dveñaù çayyäsanädiñu |

stambha-cintäçru-vaivarëya-dénatvädaya éritäù ||191||

iha me dåk-pathaà präpad ihätiñöhad ihästa ca |

ihälapad ihävätséd ihaiva nyavåtat tathä ||192||

ity ädi-väkya-vinyäso viläpa iti kértitaù |

tatra ceñöäs tu kuträpi gamanaà kvacid ékñaëam ||193||

kvacit kvacid avasthänaà kvacic ca bhramaëädayaù |

sarvävasthäsu sarvatra tan-manaskatayä sadä ||194||

atasmiàs tad iti bhräntir unmädo virahodbhavaù |

tatra ceñöäs tu vijïeyä dveñaù sveñöe’pi vastuni ||195||

dérghaà muhuç ca niùçväso nirnimeñatayä sthitiù |

nirnimitta-smita-dhyäna-gäna-maunädayo’pi ca ||196||

abhéñöa-saìgamäbhäväd vyädhiù santäpa-lakñaëaù |

atra santäpa-niùçväsau çéta-vastu-niñevaëam ||197||

jévitopekñaëaà moho mumürñä dhåti-varjanam |

yatra kvacic ca patanaà srastäkñatvädayo’pi ca ||198||

idam iñöam aniñöaà tad iti vetti na kiïcana |

nottaraà bhäñate praçne nekñate na çåëoti ca ||199||

yatra dhyäyati niùsaàjïaà jaòatä sä prakértitä |

atra sparçänabhijïatvaà vaivarëyaà çithiläìgatä ||200||

akäëòa-huìkåtiù stambho niùçväsa-kåçatädayaù |

tais taiù kåtaiù pratékärair yadi na syät samägamaù ||201||

tataù syän maraëodyogah kämägnes tatra vikriyäù |

lélä-çuka-cakorädi-nyäsaù snigdha-sakhé-kare ||202||

kala-kaëöha-kaläläpa-çrutir mandänilädaraù |

jyotsnä-praveça-mäkanda-maïjaré-vékñaëädayaù ||203||

muhuù-kåto meti neti pratiñedhärtha-vépsayä |

épsitäliìganädénäà nirodho mäna ucyate ||204||

so’yaà sahetu-nirhetu-bhedäd dvedhätra hetujaù |

érñyayä sambhaved érñyä tv anyäsaìgini vallabhe ||205||

asahiñëutvam eva syäd dåñöer anumiteù çruteù |

érñyä-mäne tu nirvedävahittha-gläni-dénatäù ||206||

cintä-cäpalya-jaòatä-mohädyä vyabhicäriëaù |

bhogäìka-gotra-skhalanotsvapnair anumitis tridhä ||207||

çrutiù priyäparädhasya çrutir äpta-sakhé-mukhät |

käraëäbhäsa-sambhüto nirhetuù syäd dvayor api ||208||

avahitthädayas tatra vijïeyä vyabhicäriëaù |

nirhetukaù svayaà çämyet svayaà grähasmitädibhiù ||209||

hetujas tu çamaà yäti yathäyogyaà prakalpitaiù |

sämnä bhedena dänena naty-upekñä-rasäntaraiù ||210||

tatra priyokti-kathanaà yat tu tat säma géyate |

sakhyädibhir upälambha-prayogo bheda ucyate ||211||

vyäjena bhüñaëädénäà pradänaà dänam ucyate |

natiù päda-praëämaù syät tüñëéà sthitir upekñaëam ||212||

äkasmika-bhayädénäà kalpanä syad rasäntaram |

yädåcchikaà buddhi-pürvam iti dvedhä nigadyate ||213||

anukülena daivena kåtaà yädåcchikaà bhavet |

pratyutpanna-dhiyä puàsä kalpitaà buddhi-pürvakam ||214||

pürva-saìgatayor yünor bhaved deçäntarädibhiù |

caraëa-vyavadhänaà yat sa praväsa itéryate ||215||

taj-janyo vipralambho’pi praväsatvena saàmataù |

harña-garva-mada-vréòä varjayitvä saméritäù ||216||

çåìgära-yogyäù sarve’pi praväsa-vyabhicäriëaù |

käryataù sambhramäc chäpät sa tridhä tatra käryajaù ||217||

buddhi-pürvatayä yünoù saàvidhäna-vyapekñayä |

våtto vartiñyamäëaç ca vartamäna iti tridhä ||218||

ävegaù sambhramaù so’pi naiko divyädibhedataù |

çäpo vairüpyatädrüpya-pravåtter dvividho bhavet ||219||

praväsaù çäpa-vairüpyäd ahalyä-gautamädiñu |

dvayor ekasya maraëe punar ujjévanävadhau ||220||

virahaù karuëo’nyasya saìgamäçänuvartanät |

karuëa-bhrama-käritvät so’yaà karuëa ucyate ||221||

saïcäriëo’nubhäväç ca karuëe’pi praväsavat |

sparçanäliìganädénäm änukülyän niñevaëam ||222||

ghaöate yatra yünor yat sa sambhogaç caturvidhaù |

saìkñiptaù saìkérëaù sampannataraù samåddhimän iti te ||223||

pürvänuräga-mäna-praväsa-karuëänusambhaväù kramataù |

yuvänau yatra saàkñiptän sädhvasa-vréòitädibhiù ||224||

upacärän niñevete sa saàkñipta itéritaù |

saìkérëas tu parädhéna vyaléka-maraëädibhiù ||225||

saìkéryamäëaù sambhogaù kiïcit puñpeñu-peçalaù |

bhaya-vyaléka-smaraëädy-abhävät präpta-vaibhavaù ||226||

proñitägatayor yünor bhogaù sampanna éritaù |

punar ujjévane bhoga-samåddhiù kiyaté bhavet ||227||

çiväbhyäm eva vijïeyam ity ayaà hi samåddhimän |

vibhävair anubhävaiç ca svocitair vyabhicäribhiù ||228||

häsaù sadasya-rasyatvaà néto häsya itéryate |

taträlasya-gläni-nidrä-vyädhy-ädyä vyabhicäriëaù ||229||

eña dvedhä bhaved ätma-para-sthiti-vibhägataù |

ätmasthas tu yadä svasya vikärair hasati svayam ||230||

parasthas tu para-präptair etair hasati cet param |

prakåti-vaçät sa ca ñoòhä smita-hasite vihasitävahasite ca ||231||

apahasitätihasitake jyeñöhädénäà kramäd dve dve |

smitaà cälakñya-daçanaà dåk-kapola-vikäça-kåt ||232||

tad eva lakñya-daçana-çikharaà hasitaà bhavet |

tad eva kuïcitäpäìga-gaëòaà madhura-niùsvanam ||233||

kälocitaà sänurägam uktaà vihasitaà bhavet |

phulla-näsä-puöaà yat syän nikuïcita-çiro’àsakam ||234||

jihmävaloka-nayanaà tac cävahasitaà matam |

kampitäìgaà säçru-netraà tac cäpahasitaà bhavet ||235||

karopagüòha-pärçvaà yad uddhatäyata-niùsvanam |

bäñpäkuläkña-yugalaà tac cätihasitaà bhavet ||236||

vibhävair anubhävaiç ca svocitair vyabhicäribhiù |

nétaù sadasya-rasyatvam utsäho véra ucyate ||237||

eña tridhä samäsena däna-yuddha-dayodbhaväù |

däna-véro dhåtir harño matyädyä vyabhicäriëaù ||238||

smita-pürväbhibhäñitvaà smita-pürvaà ca vékñitam |

prasäde bahu-dätåtvaà tadvad väcänumoditam ||239||

guëäguëa-vicärädyäs tv anubhäväù saméritäù |

yuddha-vére harña-garvämarñädayä vyabhicäriëä ||240||

asähäyye’pi yuddhecchä samaräd apaläyanam |

bhétäbhaya-pradänädyä vikäräs tatra kértitäù ||241||

dayä-vére dhåti-mati-pramukhä vyabhicäriëaù |

svärtha-präëa-vyayenäpi vipanna-träëa-çélatä ||242||

äçväsanoktayaù sthairyam ity ädyäs tatra vikriyäù |

vibhävair anubhävaiç ca svocitair vyabhicäribhiù ||243||

nétaù sadasya-rasyatvaà vismayo’dbhutatäà vrajet |

atra dhåtyävega-jäòya-harñädyä vyabhicäriëaù ||244||

ceñöäs tu netra-vistära-svedäçru-pulakädayaù |

vibhävair anubhävaiç ca svocitair vyabhicäribhiù ||245||

krodhaù sadasya-rasyatvaà néto raudra itéryate |

ävega-garvaugryämarña-mohädyä vyabhicäriëaù ||246||

prasveda-bhrukuöé-netra-rägädyäs tatra vikriyäù |

vibhävair anubhävaiç ca svocitair vyabhicäribhiù ||247||

nétaù sadasya-rasyatvaà çokaù karuëa ucyate |

aträñöau sättvikä jäòya-nirveda-gläni-dénatäù ||248||

älasyäpasmåti-vyädhi-mohädyä vyabhicäriëaù |

vibhävair anubhävaiç ca svocitair vyabhicäribhiù ||249||

jugupsä poñam äpannä bébhatsatvena rasyate |

atra gläni-çramonmäda-mohäpasmära-dénatäù ||250||

viñäda-cäpalävega-jäòyädyä vyabhicäriëaù |

sveda-romäïca-nämägra-cchädanädyäç ca vikriyäù ||251||

vibhävair anubhävaiç ca svocitair vyabhicäribhiù |

bhayaà sadasya-rasyatvaà nétaà proktaà bhayänakaù ||252||

tatra santräsa-maraëa-cäpalävega-dénatäù |

viñäda-mohäpasmära-çaìkädyä vyabhicäriëaù ||253||

vikriyäs tv äsya-çoñädyäù sättvikäç cäçru-varjitäù |

kecit samäna-balayo rasayoù saìkaraà viduù ||254||

na parékñäkñamam idaà mataà prekñävatäà bhavet |

tuñyatve pürva äsvädaù katarasyety aniçcayät ||255||

spardhäparatväd ubhayor anäsväda-prasaìgataù |

tayor anyatarasyaiva präyeëäsvädanäd api ||256||

yugapad rasanéyatvaà nobhayor upapadyate |

eñäm aìgäìgi-bhävena saìkaro mama saàmataù ||257||

tathä ca bhäratéye—

bhävo väpi raso väpi pravåttir våttir eva vä |

sarveñäà samavetänäà rüpaà yasya bhaved bahu ||

sa mantavyo rasaù sthäyé çeñäù saïcäriëo matäù || iti |

tulädhåtatvam anayor na syät prakaraëädinä |

kavi-tätparya-viçränter ekatraivävalokanät ||258||

ubhau çåìgära-bébhatsäv ubhau véra-bhayänakau |

raudrädbhutäv ubhau häsya-karuëau prakåti-dviñau ||259||

svabhäva-vairiëor aìgäìgi-bhävenäpi miçraëam |

vivekibhyo na svadate gandha-gandhakayor iva ||260||

virodhino’pi säànidhyäd atiraskära-lakñaëam |

poñaëaà prakåtasyeti ced aìgatvaà na tävatä ||261||

yat kiïcid upakäritväd aìgasyäìgitvam aìgini |

na tat-saànidhi-mätreëa carvaëänupakärataù ||262||

anyathä pänakädyeñu çarkaräder iväpatet |

antarä patitasyäpi tåëäder upakäritä ||263||

tac carvaëäbhimäne syät satåëäbhyavahäritä |

bhåtyor näyakasyeva nisarga-dveñiëor api ||264||

aìgayor aìgino våddhau bhaved ekatra saìgatiù |

aìgenäìgé rasaù svecchä-våtti-vardhita-sampadä ||265||

amätyenävinétena sväméväbhäsatäà vrajet ||266||

hariçcandro rakñäkaraëa-ruci-satyeñu vacasäà

viläse vägéço mahati niyame néti-nigame |

vijetä gäìgeyaà jana-bharaëa-saàmohana-kalä-

vrateñu çré-siàha-kñitipatir udäro viharate ||267||

nitya çréyannapota-kñitipati-januñaù siàha-bhüpäla-mauleù

saundaryaà sundaréëäà hariëa-vijayinäà vägurä locanänäm |

dänaà mandära-cintämaëi-sura-surabhé-garva-nirväpaëäìkaà

vijïänaà sarva-vidyä-nidhi-budha-pariñac-chemuñé-bhägya-rekhä ||268||

iti çrémad-ändhra-maëòalädhéçvara-pratigaëòa-bhairava-çrémad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhéma-çré-siàha-bhüpäla-viracite rasärëava-sudhäkara-nämni näöyälaìkära-çästre rasikolläso näma

dvitéyo viläsaù

||2||

—o)0(o—

(3)

tåtéyo viläsaù

bhävakolläsaù

sa kñemadäyé kamalänukülaù

kaöhora-pärävata-kaëöha-nélaù |

kåpä-nidhir bhavya-guëäbhirämaù

paraù pumän raja-mahédhra-väsé ||1||

tad édåça-rasädhäraà näöyaà rüpakam ity api |

naöasyätipravéëasya karmatvän näöyam ucyate ||2||

yathä mukhädau padmäder ärope rüpaka-prathä |

tathaiva näyakäropo naöe rüpakam ucyate ||3||

tac ca näöyaà daça-vidhaà väkyärthäbhinayätmakam |

tathä ca bhäratéye—

näöakaà saprakaraëam aìko vyäyokga eva ca |

bhäëaù samavakäraç ca véthé prahasanaà òimaù ||

éhämågaç ca vijïeyo daçadhä näöya-lakñaëam | (18.2-3)

rasetivåtta-netäras tat-tad-rüpaka-bhedakäù ||4||

lakñitau rasanetäräv itivåttaà tu kathyate |

itivåtta-kathä-vastu-çabdäù paryäya-väcinaù ||5||

itivåttaà prabandhasya çaréraà trividhaà hi tat |

khyätaà kalpyaà ca saìkérëaà khyätaà räma-kathädikam ||6||

kavi-buddhi-kåtaà kalpyaà mälaté-mädhavädikam |

saìkérëam ubhayäyattaà lava-räghava-ceñöitam ||7||

lakñyeñv etat tu bahudhä divya-martyädi-bhedataù |

tac cetivåttaà vidvadbhiù païcadhä parikértitam ||8||

béjaà binduù patäkä ca prakaré käryam ity api |

yat tu svalpam upakñiptaà bahudhä viståtià gatam ||9||

käryasya käraëaà präjïais tad béjam iti kathyate |

uptaà béjaà taror yadvad aìkurädi-prabhedataù ||10||

phaläya kalpate tadvan näyakädi-vibhedataù |

phaläyaitad bhaved yasmäd béjam ity abhidhéyate ||11||

phale pradhäne béjasya prasaìgoktaiù phaläntaraiù |

vicchinne yad aviccheda-käraëaà bindur ucyate ||12||

jala-bindur yathä siïcaàs taru-mülaà phaläya hi |

tathaiväyam upakñipto bindur ity abhidhéyate ||13||

yat pradhänopakaraëa-prasaìgät svärtham åcchati |

sä syät patäkä sugréva-makarandädi-våttavat ||14||

yat kevalaà parärthasya sädhakaà ca pradeça-bhäk |

prakaré sä samuddiñöä nava-våndädi-våttavat ||15||

aìgasya ca pradhänasya bhävyavasthasya sücakam |

yad ägantuka-bhävena patäkä-sthänakaà hi tat ||16||

etad dvidhä tulya-saàvidhänaà tulya-viçeñaëam |

taträdyaà tri-prakäraà syäd dvitéyaà tv ekam eva hi ||17||

evaà caturvidhaà jïeyaà patäkä-sthänakaà budhaiù ||18a||

tathä ca bharataù—

sahasaivärtha-sampattir guëavaty upacärataù |

patäkä-sthänakam idaà prathamaà parikértitam || iti (19.31)

tathä ca—

vacaù sätiçayaà çliñöaà kävya-bandha-samäçrayam |

patäkä-sthänakam idaà dvitéyaà parikértitam || iti | (19.32)

tathä ca—

arthopakñepaëaà yatra lénaà sa-vinayaà bhavet |

çliñöa-pratyuttaropetaà tåtéyam idam iñyate || (19.33)

tathä ca—

dvy-artho vacana-vinyäsaù suçliñöaù kävya-yojitaù |

upanyäsa-suyuktaç ca tac caturtham udähåtam || (19.34) iti |

vastunas tu samastasya dharma-kämärtha-lakñaëam ||18||

phalaà käryam iti çuddhaà miçraà vä kalpayet sudhéù |

pradhänam aìgam iti ca tad vastu dvividhaà punaù ||19||

pradhänaà netå-caritaà pradhäna-phala-bandhi ca |

kävye vyäpi pradhänaà tad yathä rämädi-ceñöitam ||20||

näyakärtha-kåd-aìgaà syän näyaketara-ceñöitam |

nityaà patäkä prakaré cäìgaà béjädayaù kvacit ||21||

béjatväd béjam ädau syät phalatvät käryam antataù |

tayoù sandhäna-hetutvän madhye binduà prakalpayet ||22||

yathäyogaà patäkäyäù prakaryäç ca niyojanam |

käryasya païcadhävasthä näyakädi-kriyä-vaçät ||23||

ärambha-yatna-präpty-äçä-niyatäpti-phalägamäù |

tatra mukhya-phalodyoga-mätram ärambha iñyate ||24||

yatnas tu tat-phala-präptyäm autsukyena tu vartanam |

präpty-äçä tu mahärthasya siddhi-sadbhäva-bhävanä³ ||25||

niyatäptir avighnena kärya-saàsiddhi-niçcayaù |

samagreñöa-phaläväptir näyakasya phalägamaù ||26||

ekaikasyäs tv avasthäyäù prakåtyä caikayaikayä |

yogaù sandhir iti jïeyo näöya-vidyä-viçäradaiù ||27||

ekaikasyäs tv avasthäyäù prakåtyä caikayaikayä |

yogaù sandhir iti jïeyo näöya-vidyä-viçäradaiù ||27||

patäkäyäs tv avasthänaà kvacid asti na vä kvacit |

patäkä-virahe béjaà binduà vä kalpayet sudhéù ||28||

mukhya-prayojana-vaçät kathäìgänäà samanvaye |

aväntarärtha-sambandhaù sandhiù sandhäna-rüpataù ||29||

mukha-pratimukhe garbha-vimarçäv upasaàhåtiù |

païcaite sandhayaù teñu yatra béja-samudbhavaù ||30||

nänä-vidhänäm arthänäà rasänäm api käraëam |

tan mukhaà tatra cäìgäni béjärambhänurodhataù ||31||

upakñepaù parikaraù parinyäso vilobhanam |

yuktiù präptiù samädhänaà vidhänaà paribhävanä ||32||

udbheda-bhedau karaëam iti dvädaça yojayet |

upakñepas tu béjasya sücanä kathyate budhaiù ||33||

parikriyä tu béjasya bahulékaraëaà matam |

béja-niñpatti-kathanaà parinyäsa itéryate ||34||

näyakädi-guëänäà yad varëanaà tad vilobhanam |

samyak prayojanänäà hi nirëayo yuktir iñyate ||35||

präjïaiù sukhasya sampräptiù präptir ity abhidhéyate |

béjasya punar ädhänaà samädhänam ihocyate ||36||

sukha-duùkha-karaà yat tu tad vidhänaà budhä viduù |

çläghyaiç citta-camatkäro guëädyaiù paribhävanä ||37||

udghätanaà yad béjasya sa udbhedaù prakértitaù |

béjasyottejanaà bhedo yad vä saìghäta-bhedanam ||38||

prastutärtha-samärambhaà karaëaà paricakñate |

béja-prakäçanaà yatra dåçyädåçyatayä bhavet ||39||

tat syät pratimukhaà bindoù prayatnasyänurodhataù |

iha trayodaçäìgäni prayojyäni manéñibhiù ||40||

viläsa-parisarpau ca vidhutaà çama-narmaëé |

narma-dyutiù pragamanaà nirodhaù paryupäsanam ||41||

puñpaà vajram upanyäso varëa-saìgrahanaà tathä |

viläsaù saìgamärthas tu vyäpäraù parikértitaù ||42||

pürva-dåñöasya béjasya tv aìka-cchedädinä tathä |

nañöasyänusmåtiù çaçvat parisarpa iti småtaù ||43||

näyakäder épsitänäm arthänäm anaväptitaù |

aratir yad bhaved tad dhi vidvadbhir vidhutaà matam ||44||

athavänunayotkarñaà vidhutaà syän niräkåtiù |

arateù çamanaà taj-jïäù çamam ähur manéñiëaù ||45||

parihäsa-pradhänaà yad vacanaà narma tad viduù |

kopasyäpahnavärthaà yad dhäsyaà narma-dyutir matä ||46||

tat tu pragamanaà yat syäd uttarottara-bhäñaëam |

yatra vyasanam äyäti nirodhaù sa nigadyate ||47||

ruñöasyänunayo yaù syät paryupäsanam éritam |

sa-viçeñäbhidhänaà yat puñpaà tad iti saàjïitam ||48||

vajraà tad iti vijïeyaà säkñän niñöhura-bhäñaëam |

yuktibhiù sahito yo’rthaù upanyäsaù sa iñyate ||49||

sarva-varëopagamanaà varëa-saàhära ucyate |

dåñöädåñöasya béjasya garbhas tv anveñaëaà muhuù ||50||

aträpy äcäpatäkänurodhäd aìgäni kalpayet |

abhütäharaëaà märgo rüpodäharaëe kramaù ||51||

saìgrahaç cänumänaà ca toöakädhibale tathä |

udvegaù sambhramäksepau dvädaçaiñäà tu lakñaëam ||52||

abhütäharaëam tat syäd väkyaà yat kapaöäçrayam |

märgas tattvärtha-kathanam rüpaà sandeha-kåd vacaù ||53||

sotkarña-vacanaà yat tu tad udäharaëaà matam |

bhäva-jïänaà kramo yad vä cintyamänärtha-saìgatiù ||54||

saìgrahaù sämadänärtha-saàyogaù parikértitaù |

arthasyäbhyühanaà liìgäd anumänaà pracakñate ||55||

saàrambhaà tu vacanaà saìgirante hi toöakam |

budhair adhibalaà proktaà kapaöenätivaïcanam ||56||

çatru-vairädi-sambhütaà bhayam udvega ucyate |

çatru-vyäghrädi-sambhütau çaìkäträsau ca sambhramaù ||57||

garbha-béja-samäkñepam äkñepaà paricakñate |

yatra pralobhana-krodha-vyasanädyair vimåçyate ||58||

béjärtho garbha-nirbhinnaù sa vimarça itéryate |

prakaré-niyatäptyänuguëyäd aträìga-kalpanam ||59||

apavädo’tha sampheöo vidrava-drava-çaktayaù |

dyuti-prasaìgau chalana-vyavasäyau nirodhanam ||60||

prarocanä vicalanam ädänaà syus trayodaça |

taträpavädo doñäëäà prakhyäpanam itéryate ||61||

doña-saìgrathitaà väkyaà sampheöaà sampracakñate |

virodha-vadha-dähädir vidravaù parikértitaù ||62||

guru-vyatikramaà präha dravaà tu bharato muniù |

utpannasya virodhasya çamanaà çaktir iñyate ||63||

dyutir näma samuddiñöä tarjanodvejane budhaiù |

prastutärthasya kathanaà prasaìgaù parikértitaù ||64||

prasaìgaà kathayanty anye gurüëäà parikértanam |

avamänädi-karaëaà käryärthe chalanaà viduù ||65||

vyavasäyaù sva-sämarthya-prakhyäpanam itéryate |

virodhanaà nirodhoktiù saàrabdhänäà parasparam ||66||

siddhavad bhävino’rthasya sücanä syät prarocanä |

ätma-çläghä vicalanam ädänaà kärya-saìgrahaù ||67||

mukha-sandhyädayo yatra vikérëä béja-saàyutäù |

mahat-prayojanaà yänti tan-nirvahaëam ucyate ||68||

sandhi-virodhau grathanaà nirëayaù paribhäñaëe prasädaç ca |

änanda-samaya-kåtayo bhäñopagühane tadvat ||69||

atha pürva-bhäva-sayujäv upasaàhära-praçasté ca |

iti nirvahaëasyäìgäny ähur améñäà tu lakñaëaà vakñye ||70||

béjopagamanaà sandhiù käryänveñaëaà virodhaù syät |

grathanaà tad-upekñepaù syäd anubhütasya nirëayaù kathanam ||71||

paribhäñä tv anyonyaà jalpanam athavä parivädaù |

çuçrüñädi-präptaà prasädam ähuù prasannatvam ||72||

abhilañitärtha-samägamam änandaà prähur äcäryäù |

samayo duùkha-saìkñayaù kåtir api labdhärtha-susthirékaraëam ||73||

mänädyäptiç ca bhäñaëam upagühanam adbhuta-präptiù |

dåñöa-krama-käryasya syäd dåñöiù pürva-bhävas tu ||74||

dharmärthädy-upagamanäd upasaàhäraù kåtärthatä-kathanam |

bharataiç caräcaräëäm äçér äçaàsanaà praçastiù syät ||75||

rasa-bhävänurodhena prayojanam apekñya ca |

säphalyaà käryam aìgänäm ity äcäryäù pracakñate ||76||

keñäàcid eñäm aìgänäà vikalpaà kecid ücire |

mukhädi-sandhiñv aìgänäà kramo’yaà na vivakñitaù ||77||

kramasyänädåtatvena bharatädibhir ädimaiù |

lakñyeñu vyutkrameëäpi kathanena vicakñaëaiù ||78||

catuù-ñañöhi-kalä-marma-vedinä siàha-bhübhujä |

lakñitä ca catuùñañöhir bäla-rämäyaëe sphuöam ||79||

mukhädi-sandhiñv aìgänäm açaithilya-pratétaye |

sandhy-antaräëi yojyäni tatra tatraikaviàçatiù ||80||

äcäryäntara-saàmatyä camatkärodayäd api |

vakñye lakñaëam eteñäm udähåtim api sphuöam ||81||

säma-däne bheda-daëòau pratyutpanna-matir vadhaù |

gotra-skhalitam ojaç ca dhéù krodhaù sähasaà bhayam ||82||

mäyä ca saàvåtir bhräntir dütyaà hetv-avadhäraëam |

svapna-lekhau madaç citram ity etäny ekaviàçatiù ||83||

tatra säma priyaà väkyaà svänuvåtti-prakäçanam |

dänam ätma-pratinidhir bhüñaëädi-samarpaëam ||84||

bhedas tu kapaöäläpaiù suhådäà bheda-kalpanam |

daëòas tv avinayädénäà dåñöyä çrutyätha tarjanam ||85||

tät-käliké ca pratibhä pratyutpanna-matir småtä |

vadhas tu jévita-droha-kriyä syäd ätatäyinaù ||86||

tad gotra-skhalitaà yat tu näma-vyatyaya-bhäñaëam |

ojas tu väg-upanyäso nija-çakti-prakäçakaù ||87||

iñöärtha-siddhi-paryantä cintä dhér iti kathyate |

krodhas tu cetaso déptir aparädhädi-darçanät ||88||

sva-jévita-niräkäìkño vyäpäraù sähasaà bhavet |

bhayaà tv äkasmika-träsaù mäyä kaitava-kalpanä ||89||

saàvåttiù svayam uktasya svayam pracchädanaà bhavet |

bhräntir viparyaya-jïänaà prasaìgasya hy aniçcayät ||90||

dütyaà tu sahakäritvaà durghaöe kärya-vastuni |

niçcayo hetunärthasya mataà hetv-avadhäraëam ||91||

svapno nidräntare mantra-bheda-kåd vacanaà matam |

vivakñitärtha-kalitä patrikä lekha éritaù ||92||

madas tu madyajaù citraà cäkärsya vilekhanam |

bhäga-kalpanayäìgänäà mukha-pramukha-sandhiñu ||93||

pratyekaà niyatatvena yojyä tatraiva kalpanä |

sandhy-antaräëäà vijïeyaù prayogas tv avibhägataù ||94||

tathaiva darçanäd eñäm anaiyatyena sandhiñu |

tad eñäm avicäreëa kathito daçarüpake ||95||

sandhy-antaräëäm aìgeñu näntarbhävo mato mama |

sämädy-upäya-dakñeëa sandhyädi-guëa-çobhitä ||96||

nirvyüòhaà siàha-bhüpena sandhy-antara-nirüpaëam |

evam aìgair upäìgaiç ca suçliñöaà rüpaka-çriyaù ||97||

çaréraà vas tv alaìkuryät ñaö-triàçad bhüñaëaiù sphuöam |

bhüñaëäkñara-saìghätau hetuù präptir udähåtiù ||98||

çobhä saàçaya-dåñöäntäv abhipräyo nidarçanam |

siddhi-prasiddhé däkñiëyam arthäpattir viçeñaëam ||99||

padoccayas tulya-tarko vicäras tad-viparyayaù |

guëätipäto’tiçayo niruktaà guëa-kértanam ||100||

garhaëänunayo bhraàço leça-kñobhau manorathaù |

anukti-siddhiù särüpyaà mälä madhura-bhäñaëam ||101||

påcchopadiñöa-dåñöäni ñaö-triàçad-bhüñaëäni hi |

guëälaìkära-bahulaà bhäñaëaà bhüñaëaà matam ||102||

väkyam akñara-saìghäto bhinnärthaà çliñöa-varëakam |

sa hetur iti nirdiñöo yat sädhyärtha-prasädhakaù ||103||

eka-deça-parijïänät präptiù çeñäbhiyojanam |

väkyaà yad güòha-tulyärthaà tad udäharaëaà matam ||104||

çobhä svabhäva-präkaöyaà yünor anyonyam ucyate |

aniçcayäntaà yad väkyaà saàçayaù sa nigadyate ||105||

sva-pakñe darçanaà hetor dåñöäntaù sädhya-siddhaye |

abhipräyas tv abhütärtho hådyaù sämyena kalpitaù ||106||

abhipräyaà pare prähur mamatäà hådya-vastuni |

yathärthänäà prasiddhänäà kriyate parikértanam ||107||

paropekñä-vyudäsärthaà tan nidarçanam ucyate |

atarkitopapannaù syät siddhir iñöärtha-saìgamaù ||108||

prasiddhir loka-vikhyätair väkyair artha-prasädhanam |

cittänuvartanaà yatra tad däkñiëyam itéritam ||109||

uktärthänupapattyä’nyo yasminn arthaù prakalpyate |

väkya-mädhurya-saàyuktä särthäpattir udähåtä ||110||

siddhän bahün pradhänärthän uktvä yatra prayujyate |

viçeña-yuktaà vacanaà vijïeyaà tad viçeñaëam ||111||

bahünäà tu prayuktänäà padänäà bahubhiù padaiù |

uccayaù sadåçärtho yaù sa vijïeyaù padoccayaù ||112||

rüpakair upamäbhir vä tulyärthäbhiù prayojitaù |
apratyakñärtha-saàsparças tulya-tarka itéritaù ||113||

vicäras tv eka-sädhyasya bahu-sädhana-varëanam |

vicärasyänyathäbhävo vijïeyas tad-viparyayaù ||114||

guëätipäto vyatyasta-guëäkhyänam udähåtam |

bahün guëän kértayitvä sämänyena ca saàçrayän ||115||

viçeñaù kértyate yatra jïeyaù so’tiçayo budhaiù |

niruktir niravadyoktir nämäny artha-prasiddhaye ||116||

loke guëätirikänäà bahünäà yatra nämabhiù |

eko’pi çabdyate tat tu vijïeyaà guëa-kértanam ||117||

yatra saìkértayan doñän guëam arthena darçayet |
guëän vä kértayan doñän darçayed garhaëaà tu tat ||118||

abhyarthanä-paraà väkyaà vijïeyo’nunayo budhaiù |

patanaà prakåtäd arthäd anyasmin bhraàça éritaù ||119||

leçaù syäd iìgita-jïäna-kåd viçeñaëavad vacaù |

kñobhas tv anya-gate hetäv anyasmin kärya-kalpanaà ||120||

manorathas tu vyäjena vivakñita-nivedanam |

prastävanaiva çeño’rtho yatränukto’pi gåhyate ||121||

anukta-siddhir eñä syäd ity äha bharato muniù⁴ |

dåñöa-çrutänubhütärtha-kathanädi-samudbhavam ||122||

sädåçyaà yatra saìkñobhät tat särüpyaà nirüpyate |

épsitärtha-prasiddhy-arthaà kathyante yatra süribhiù ||123||

prayojanäny anekäni sä mälety abhidhéyate |

yat prasannena särüpyaà yatra püjayituà vacaù ||124||

stuti-prakäçanaà tat tu småtaà madhura-bhäñaëam |

praçnenaivottaraà yatra sä påcchä parikértitä ||125||

pratigåhya tu çästrärthaà yad väkyam abhidhéyate |

vidvan-manoharaà svantam upadiñöaà tad ucyate ||126||

yathädeçaà yathä-kälaà yathä-rüpaà ca varëyate |

yat pratyakñaà parokñaà vä tad dåñöam dåñöavan matam ||127||

çré-siàha-bhüpena kavéçvaräëäà

viçräëitäneka-vibhüñaëena |

ñaötriàçad uktäni hi bhüñaëäni

salakñmalakñyäëi muner matena ||128||

säkñad evopadeçena präyo dharma-samanvayät |

aìgäìgi-bhäva-sampanna-samasta-rasa-saàçrayät ||129||

prakåty-avasthä-sandhyädi-sampatty-upanibandhanät |

ähuù prakaraëädénäà näöakaà prakåtià budhäù ||130||

atideça-bala-präpata-näöakäìgopajévanät |

anyäni rüpakäëi syur vikärä näöakaà prati ||131||

ato hi lakñaëaà pürvaà näöakasyäbhidhéyate |

divyena vä mänuñeëa dhérodättena saàyutam ||132||

çåìgära-véränyatara-pradhäna-rasa-saàçrayam |

khyäteti våtta-sambaddhaà sandhi-païcaka-saàyutam ||133||

prakåty-avasthä-sandhy-aìga-sandhy-antara-vibhüñaëaiù |

patäkä-sthänakair våtti-tad-aìgaiç ca pravåttibhiù ||134||

viñkambhakädibhir yuktaà näöakaà tat trivargadam |

tad etan näöakärambha-prakäro vakñyate mayä ||135||

vidher yathaiva saìkalpo mukhatäà pratipadyate |

pradhänasya prabandhasya tathä prastävanä småtä ||136||

arthasya pratipädyasya térthaà prastävanocyate |

prastävanäyäs tu mukhe nändé käryä çubhävahä ||137||

äçérnamaskriyä-vastunirdeçänyatamä småtä |

candranämäìkitä präyo maìgalärtha-padojjvalä ||138||

añöäbhir daçabhiç ceñöä seyaà dvädaçabhiù padaiù |

samair vä viñamair väpi prayojyety apare jaguù ||139||

nändy-ante tu praviñöena sütradhäreëa dhématä |

prasädhanäya raìgasya våttir yojyä hi bhäraté ||140||

aìgäny asyäç ca catväri bharatenävabhäñire |

prarocanämukhe caiva véthé-prahasane iti ||141||

véthé prahasanaà sva-sva-prasaìge vakñyate sphuöam |

prarocanä tu sä proktä prakåtärtha-praçaàsayä ||142||

sadasya-citta-våtténäà saàmukhékaraëaà ca yat |

praçaàsä tu dvidhä jïeyä cetanäcetanäçrayä ||143||

acetanau deça-kälau kälo madhu-çaran-mukhaù |

deças tu devatäräja-tértha-sthänädir ucyate ||144||

tad adya käla-näthasya yätretyädiñu lakñyatäm |

cetanäs tu kathä-nätha-kavi-sabhya-naöäù småtäù ||145||

kathä-näthäs tu dharmärtha-rasa-mokñopayoginaù |

dharmopayoginas tatra yudhiñöhira-nalädayaù ||146||

arthopayogino rudra-narasiàha-nåpädayaù |

rasopayogino vidyädhara-vatseçvarädayaù ||147||

mokñopayogino räma-väsudevädayo matäù |

eke tv abhedam icchanti dharma-mokñopayoginoù ||148||

kavayas tu prabandhäras te bhaveyuç caturvidhäù |

udätta uddhataù prauòho vinéta iti bhedataù ||149||

antar-güòhäbhimänoktir udätta iti géyate |

paräpavädät svotkarña-vädé tüddhata ucyate ||150||

yathocita-nijotkarña-vädé prauòha itéritaù |

yuktyä nijotkarña-vädé prauòha ity aparaiù småtaù ||151||

vinéto vinayotkarñät sväpakarña-prakäçakaù |

sabhyäs tu vibudhair jïeyä ye didåkñänivtä janäù ||152||

te’pi dvidhä prärthanéyäù prärthak iti ca sphuöam |

idaà prayokñye yuñmäbhir anujïä déyatäm iti ||153||

samprärthyäù sütradhäreëa prärthanéyä iti småtäù |

tvayä prayogaù kriyatäm ity utkaëöhita-cetasaù ||154||

ye sütriëaà prärthayante te sabhyäù prärthakäù småtäh |

raìgopajévinaù proktä naöäs te’pi tridhä småtäù ||155||

vädakä gäyakäç caiva nartakäç ceti kovidaiù |

véëä-veëu-mådaìgädi-vädakä vädakäù småtäù ||156||

äläpana-dhruvägéta-gäyakä gäyakä matäù |

nänä-prakäräbhinaya-kartäro nartakäù småtäù ||157||

vistaräd uta saìkñepät prayuïjéta prarocanäm |

evaà prarocayan sabhyän sütré kuryäd athämukham ||158||

sütra-dhäro naöéà brüte sva-käryaà prati yuktitaù |

prastutäkñepa-citroktyä yat tad ämukham éritam ||159||

tréëyämukhäìgäny ucyante kathodghätaù pravartakaù |

prayogätiçayaç ceti teñäà lakñaëam ucyate ||160||

sütriëo väkyam arthaà vä svetivåtta-samaà yadä |

svékåtya praviçet pätraà kathodghäto dvidhä mataù ||161||

äkñiptaà käla-sämyena pravåttiù syät pravartakam |

eño’yam ity upakñepät sütradhära-prayogataù ||162||

prayoga-sücanaà yatra prayogätiçayo hi saù |

prastävanä-sthäpaneti dvidhä syäd idam ämukham ||163||

vidüñaka-naöé-päripärçvikaiù saha saàläpan |

stoka-véthy-aìga-sahitäny ämukhäìgäni sütra-bhåt ||164||

yojayed yatra näöya-jïair eñä prastävanä småtä |

sarvämukhäìga-véthy-aìga-sametair väkya-vistaraiù ||165||

sütradhäro yatra naöé-vidüñaka-naöädibhiù |

saàlapana prastutaà cärtham äkñipet sthäpanä hi sä ||166||

çåìgära-pracure näöye yogyaù syäd ämukha-kramaù |

ratnävalydike präyo lakñyatäà kovidair ayam ||167||

vérädbhutädi präye tu präyaù prastävanocitä |

anargha-räghavädyeñu präyaço vékñyatäm iyam ||168||

häsya-bébhatsa-raudrädi-präye tu sthäpanä matä |

véra-bhadra-vijåmbhädau sä präyeëa samékñyatäm ||169||

kathitäny ämukhäìgäni véthy-aìgäni pracakñmahe |

ämukhe’pi ca véthyäà ca sädhäraëye’pi saàmataù ||170||

véthy-aìga-saàprathä teñäà véthyäm ävaçyakatvataù |

udghätyakävalagita-prapaïca-trigate chalam ||171||

väkkely-adhibale gaëòam avasyandita-nälike |

asat-praläpa-vyähärau mådavaà ca trayodaça ||172||

tatrodghätyakam anyonyäläpa-mälä dvidhä hi tat |

güòhäratha-pada-paryäya-kramät praçnottara-kramät ||173||

dvidhävalagitaà proktam arthävalaganätmakam |

anya-prasaìgäd anyasya saàsiddhiù prakåtasya va ||174||

prapaïcas tu mithaù stotram asadbhütaà ca häsyakåt |

çruti-sämyäd anekärtha-yojanaà trigataà bhavet ||175||

proktaà chalaà sasotpräsaiù priyäbhäsair vilobhanam |

säkäìkñasyaiva väkyasya väkkeliù syät samäptitaù ||176||

spardhayänyonya-sämarthya-vyaktis tv adhibalaà bhavet |

gaëòaà prastuta-sambandhi bhinnärthaà sahasoditam ||177||

pürvoktasyänyathä vyäkhyä yaträvasyanditaà hi tat |

prahelikä nigüòhärthä häsyärthaà nälikä småtä ||178||

antarläpä bahirläpety eñä dvedhä saméritä |

asambaddha-kathäläpo’sat-praläpa itéritaù ||179||

anyärthaà vacanaà häsya-karaà vyähära ucyate |

doñä guëä guëä doñä yatra syur mådavaà hi tat ||180||

evam ämukham äyojya sütradhäre sahänuge |

niñkränte’that tad-äkñiptaiù pätrair vastu prapaïcayet ||181||

vastu sarvaà dvidhä sücyam asücyam iti bhedataù |

rasa-hénaà bhaved atra vastu tat sücyam ucyate ||182||

yad vastu nérasaà tat tu sücayet sücakäs tv amé |

viñkambha-cülikäìkäsyäìkävatära-praveçakäù ||183||

tatra viñkambho bhüta-bhävi-vastv-aàça-sücakaù |

amukhya-pätra-racitaù saìkñepaika-prayojanaù ||184||

sa çuddho miçra ity ukto miçraù syän néca-madhyamaiù |

so’yaà ceöé-naöäcärya-saàläpa-parikalpitaù ||185||

mälavikägnimitrasya prathamäìke nirüpyatäm |

çuddhaù kevala-madhyo’yam ekäneka-kåto dvidhä ||186||

ratnävalyäm eka-çuddhaù präpta-yaugandharäyaëaù |

aneka-çuddho viñkambhaù ñañöhäìke’nargha-räghave ||187||

nirüpyatäà samprayukto mälyavacchuka-säraëaiù |

vandi-mägadha-sütädyaiù pratiséräntara-sthitaiù ||188||

arthopakñepaëaà yat tu kriyate sä hi cülikä |

sä dvidhä cülikä khaëòa-cülikä ceti bhedataù ||189||

pätrair yavanikäntaùsthaiù kevalaà yä tu nirmitä |

ädäv aìkasya madhye vä cülikä näma sä småtä ||190||

praveça-nirgamäbhäväd iyam aìkäd bahir gatä |

raìga-nepatha-saàsthäyi-pätra-saàläpa-vistaraiù ||191||

ädau kevalam aìkasya kalpitä khaëòa-cülikä |

praveça-nirgamäpräpter iyam aìkäd bahir-gatä ||192||

enäà viñkambham evänye prähur naitan mataà mama |

apraviñöasya saàläpo viñkambhe na hi yujyate ||193||

tad viñkambha-çiraskatvän mateyaà khaëòa-cülikä |

pürväìkänte sampraviñöaiù pätrair bhävy-aìka-vastunaù ||194||

sücanaà tad-avicchityai yat tad aìkäsyam éritam |

yathä hi véra-carite dvitéyäìkävasänake ||195||

praviñöena sumantreëa sücitaà räma-vigrahe |

vasiñöha-viçvämiträdi-samäbhäñaëa-lakñaëam ||196||

vastüttaräìke pürvärthävicchedenaiva kalpitam |

aìkävatäraù päträëäà pürva-käryänuvartinäm ||197||

avibhägena sarveñäà bhäviny aìke praveçanam |

dvitéyäìke mälavikägnimitre sa nirüpyatäm ||198||

pätreëäìka-praviñöena kevalaà sücitatvataù |

bhaved aìkäd abähyatvam aìkäsyäìkävatärayoù ||199||

yan nécaiù kevalaà pätrair bhävi-bhütärtha-sücanam |

aìkayor ubhayor madhye sa vijïeyaù praveçakaù ||200||

so’yaà ceöi-dvayäläpa-saàvidhänopakalpitaù |

mälaté-mädhave präjïair dvitéyäìke nirüpyatäm ||201||

asücyaà tu çubhodätta-rasa-bhäva-nirantaram |

prärambhe yady asücyaà syäd aìkam evätra kalpayet ||202||

rasälaìkära-vastünäm upalälana-käìkñiëäm |

janany-aìkavadädhära-bhütatväd aìka ucyate ||203||

aìkas tu païcañair dvitrair aìgino’ìgasya vastunaù |

rasasya vä samälamba-bhütaiù pätrair manoharaù ||204||

saàvidhäna-viçeñaù syät taträsücyaà prapaïcayet |

asücyaà tad dvidhä dåçyaà çrävyaà cädyaà tu darçayet ||205||

dvedhä dvitéyaà svagataà prakäçaà ceti bhedataù |

svagataà svaika-vijïeyaà prakäçaà tad dvidhä bhavet ||206||

sarva-prakäçaà niyata-prakäçaà ceti bhedataù |

sarva-prakäçaà sarveñäà sthitänäà çravaëocitam ||207||

dvitéyaà tu sthiteñv apy eñv ekasya çravaëocitam |

dvidhä vibhävyate’nyac ca janäntam apaväritam ||208||

tripatäkä-kareëänyän apaväryäntarä kathäm |

anyenämantraëaà yat syät taj janäntikam ucyate ||209||

rahasyaà kathyate’nyasya parävåtyäpaväritam |

itthaà çrävyaà ca dåçyaà ca prayujya susamähitaiù ||210|

pätrair niñkramaëaà käryam aìkänte samam eva hi |

aìka-cchedaç ca kartavyaù kälävasthänurodhataù ||211||

dinärdha-dinayor yogyam aìke vastu pravartayet |

aìka-prasaìgäd garbhäìka-lakñaëaà vakñyate mayä ||212||

rasanäyaka-vastünäà mahotkarñäya kovidaiù |

aìkasya madhye yo’ìkaù syäd asau garbhäìka éritaù ||213||

vastu-sücaka-nändéko diì-mätra-mukha-saìgataù |

arthopakñepakair hénaç cülikä-parivarjitaiù ||214||

aneñyad-vastu-viñayaù pätraiç tri-caturair yutaù |

nätiprapaïcetivåttaù svädhäräìkäìga-çobhitaù ||215||

prastutärthänubandhé ca pätra-niñkramaëävadhiù |

prathamäìke na kartavyaù so’yaà kävya-viçäradaiù ||216||

so’yam uttara-räme tu rasotkarñäya kathyatäm |

netur utkarñako jïeyo bäla-rämäyaëe tv ayam ||217||

amogha-räghave so’yaà vastütkarñaika-käraëam |

näöake’ìkä na kartavyäù païca-nyünä daçädhikäù ||218||

tad édåça-guëopetaà näöakaà bhukti-muktidam |

tathä ca bharataù—

dharmärtha-sädhanaà näöyaà sarva-duùkhäpanoda-kåt |

äsevadhvaà tad åñayas tasyotthänaà tu näöakam || iti |

näöakasya tu pürëädi-bhedäù kecana kalpitäù ||219||

teñäà nätéva ramyatväd aparékñäkñamatvataù |

muninänädåtatväc ca tän uddeñöum udäsmahe ||220||

atha prakaraëam—

yatretivåttam utpädyaà dhéra-çäntaç ca näyakaù |

rasaù pradhänaà çåìgäraù çeñaà näöakavad bhavet ||221||

tad dhi prakaraëaà çuddhaà dhürtaà miçraà ca tat tridhä |

kula-stré-näyakaà çuddhaà mälaté-mädhavädikam ||222||

gaëikä-näyikaà dhürtaà kämadattähvayädikam |

kitava-dhyputakärädi-vyäpäraà tv atra kalpayet ||223||

miçraà tat kulajä-veçye kalpite yatra näyike |

dhürta-çuddha-kramopetaà tan måcchakaöikädikam ||224||

näöikä tv anayor bhedo na påthag rüpakaà bhavet |

prakhyätaà nåpater våttaà näöakäd ähåtaà yataù ||225||

buddhi-kalpita-vastutvaà tathä prakaraëäd api |

vimarça-sandhi-rähityaà bhedakaà cen na tan matam ||226||

ratnävalyädike lakñye tat-sandher api darçanät |

stré-präya-caturaìkädi-bhedakaà cen na tan matam ||227||

eka-dvi-try-aìka-päträdi-bhedenänantatä yataù |

devé-vaçät saìgamena bhedaç cet tan na yujyate |

mälavikägni-miträdau näöikätva-prasaìgataù ||228||

prakaraëikä-näöikayor anusaraëéyä hi näöikä-saraëiù |

ata eva bharata-muninä näöyaà daçadhä nirüpitaà pürvam ||229||

khyätena vä kalpitena vastunä präkåtair naraiù |

anvitaù kaiçiké-hénaù sättvatyärabhaöé-måduù ||230||

stréëäà viläpa-vyäpärair upetaù karuëäçrayaù |

nänä-saìgräma-saànäha-prahäramaraëotkaöaù ||231||

mukha-nirvähavän yaù syäd eka-dvi-try-aìka icchayä |

utsåñöikäìkaù sa jïeyaù sa-viñkambha-praveçakaù ||232||

asminn amaìgala-präye kuryän maìgalam antataù |

prayojyasya vadhaù käryaù punar ujjévanävadhiù ||233||

ujjévanäd apy adhikaà manoratha-phalo’pi vä |

vijïeyam asya lakñyaà tu karuëäkandalädikam ||234||

khätetivåtta-sampanno niùsahäyaka-näyakaù |

yukto daçävaraih khyätair uddhataiù pratinäyakaiù ||235||

vimarça-garbha-rahito bhäraty-ärabhaöé-sphuöaù |

häsya-çåìgära-rahita ekäìko raudra-saàçrayaù ||236||

eka-väsara-våttäntaù präpta-viñkambha-cülikaù |

astré-nimitta-samaro vyäyogaù kathito budhaiù ||237||

vijïeyam asya lakñyaà tu dhanaïjaya-jayädikam |

svasya vänyasya vä våttaà viöena nipuëoktinä ||238||

çaurya-saubhägya-saàstutyä véra-çåìgära-sücakam |

buddhi-kalpitam ekäìkaà mukha-nirvahaëänvitam ||239||

varëyate bhäraté-våttyä yatra taà bhäëam érate |

eka-pätra-prayojye’smin kuryäd äkäça-bhäñitam ||240||

anyenänuktam apy anyo vacaù çrutveva yad vadet |

iti kià bhaëaséty etad bhaved äkäça-bhäñitam ||241||

läsyäìgäni daçaitasmin saàyojyänyatra täni tu |

geya-padaà sthita-päöhyam äsénaà puñpa-gandhikä ||242||

pracchedakas trimüòhaà ca saindhaväkhyaà dvimüòhakam |

uttamottamakaà cänyad ukta-pratyuktam eva ca ||243||

véëädi-vädanenaiva sahitaà yatra bhävyate |

lalitaà näyikä-gétaà tad geya-padam ucyate ||244||

caïcat-puöädinä väkyäbhinayo näyikä-kåtaù |

bhümi-cäré-pracäreëa sthita-päöhyaà tad ucyate ||245||

bhrü-netra-päëi-caraëa-viläsäbhinayänvitam |

yojyam äsénayä päöhyam äsénaà tad udähåtam ||246||

nänä-vidhena vädyena nänä-täla-layänvitam |

läsyaà prayujyate yatra sä jïeyä puñpa-gandhikä ||247||

anyäsaìgama-çaìkinyä näyakasyätiroñayä |

prema-ccheda-prakaöanaà läsyaà pracchedakaà viduù ||248||

aniñöhura-çlakñëa-padaà sama-våttair alaìkåtam |

näöyaà puruña-bhäväòhyaà trimüòhakam udähåtam ||249||

deça-bhäñä-viçeñeëa calad-valaya-çåìkhalam |

läsyaà prayujyate yatra tat saindhavam iti småtam ||250||

cärébhir lalitäbhiç ca citrärthäbhinayänvitam |

spañöa-bhäva-rasopetaà läsyaà yat tad dvimüòhakam ||251||

aparijïäta-pärçvasthaà geya-bhäva-vibhüñitam |

läsyaà sotkaëöha-väkyaà tad uttamottamakaà bhavet ||252||

kopa-prasäda-janitaà sädhikñepa-padäçrayam |

väkyaà tad ukta-pratyuktaà yünoù praçnottarätmakam ||253||

çåìgära-maïjaré-mukhyam asyodäharaëaà matam |

läsyäìga-daçakaà tatra lakñyaà lakñya-vicakñaëaiù ||254||

prakhyätenetivåttena näyakair api tad-vidhaiù |

påthak-prayojanäsaktair militair deva-dänavaiù ||255||

yuktaà dvädaçabhir véra-pradhänaà kaiçiké-mådu |

try-aìkaà vimarça-hénaà ca kapaöa-traya-saàyutam ||256||

tri-vidravaà tri-çåìgäraà vidyät samavakärakam |

mohätmako bhramaù proktaù kapaöas trividhas tv ayam ||257||

sattvajaù çatrujo daiva-janitaç ceti sattvajaù |

krüra-präëi-samutpannaù çatrujas tu raëädijaù ||258||

vätyävarñädi-sambhüto daivajaù kapaöaù småtaù |

udäharaëam eteñäm ävege lakñyatäà budhaiù ||259||

jéva-gräho’pi moho vä kapaöäd vidravas tataù |

kapaöa-traya-sambhüter ayaà ca trividho mataù ||260||

dharmärtha-käma-sambaddhas tridhä çåìgära éritaù |

vratädi-janitaù kämo dharma-çåìgära éritaù ||261||

pärvaté-çiva-sambhogas tad udäharaëaà matam |

yatra kämena sambaddhair arthair arthänubandhibhiù ||262||

bhujyamänaiù sukha-präptir artha-çåìgära éritaù |

särvabhauma-phala-präpti-hetunä vatsa-bhüpateù ||263||

ratnävalyä samaà bhogo vijïeyä tad udähåtiù |

durädara-surä-päna-para-därädi-kelijaù ||264||

tat-tad-äsväda-lalitaù käma-çåìgära éritaù |

tad udäharaëaà präyo dåçyaà prasanädiñu ||265||

çåìgära-tritayaà tatra nätra bindu-praveçakau |

mukha-pratimukhe sandhé vastu dvädaça-näòikam ||266||

prathame kalpayed aìke näòikä ghaöikä-dvayam |

mukhädi-sandhi-trayaväàç caturnäòika-vastukaù ||267||

dvitéyäìkas tåtéyas tu dvi-näòika-kathäçrayaù |

nirvimarça-catuù-sandhir evam aìkäs trayaù småtäù ||268||

véthé-prahasanäìgäni kuryäd atra samäsataù |

prastävanäyäù prastäve prokto véthy-aìga-vistaraù ||269||

daça prahasanäìgäni tat-prasaìge pracakñmahe |

udäharaëam etasya payodhi-mathanädikam ||270||

sücya-pradhäna-çåìgärä mukha-nirvahaëänvitä |

eka-yojyä dviyojyä vä kaiçiké-våtti-nirmitä ||271||

véthy-aìga-sahitaikäìkä véthéti kathitä budhaiù |

asyäà präyeëa läsyäìga-daçakaà yojayen na vä ||272||

sämänyä parakéyä vä näyikätränurägiëé |

véthy-aìga-präya-våttitvän nocitä kula-pälikä ||273||

lakñyam asyäs tu vijïeyaà mädhavé-véthikädikam |

vastu-sandhy-aìka-läsyäìga-våttayo yatra bhäëavat ||274||

raso häsyaù pradhänaà syäd etat prahasanaà matam |

viçeñeëa daçäìgäni kalpayed atra täni tu ||275||

avagalitävaskandau vyavahäro vipralambha upapattiù |

bhayam anåtaà vibhräntir gadgada-väk ca praläpaç ca ||276||

pürvam ätma-gåhétasya samäcärasya mohataù |

düñaëaà tyajanaà cätra dvidhävagalitaà matam ||277||

avaskandas tv anekeñäm ayogyasyaika-vastunaù |

sambandhäbhäsa-kathanät sva-sva-yogyatva-yojanä ||278||

vyavahäras tu saàvädo dviträëäà häsya-käraëam |

vipralambho vaïcanä syäd bhütäveçädi-kaitavät ||279||

upapattis tu sä proktä yat prasiddhasya vastunaù |

loka-prasiddhayä yuktyä sädhanaà häsya-hetunä ||280||

småtaà bhayaà tu nagara-çodhakädi-kåto daraù |

anåtaà tu bhaved väkyam asabhya-stuti-gumphitam ||281||

tad evänåtam ity ähur apare sva-mata-stuteù |

vastu-sämya-kåto moho vibhräntir iti géyate ||282||

asatya-ruditonmiçraà väkyaà gadgada-väg bhavet |

praläpaù syäd ayogyasya yogyatvenänumodanam ||283||

çuddhaà kérëaà vaikåtaà ca tac ca prahasanaà tridhä |

çuddhaà çrotriya-çäkhäder veña-bhäñädi-saàyutam ||284||

ceöa-ceöé-jana-vyäptaà tal lakñyaà tu nirüpyatäm |

änanda-koça-pramukhaà tathä bhagavad-ajjukam ||285||

kérëaà tu sarvair véthy-aìgaiù saìkérëaà dhürta-saìkulam |

tasyodäharaëaà jïeyaà båhat-saubhadrakädikam ||286||

yac cedaà kämukädénäà veña-bhäñädi-saìgataiù |

ñaëòatäpa-savåddhädyair yutaà tad vaikåtaà bhavet ||287||

kalikeli-prahasana-pramukhaà tad udähåtam |

khyätetivåttaà nirhäsya-çåìgäraà raudra-mudritam ||288||

sättvaté-våtti-viralaà bhäraty-ärabhaöé-sphuöam |

näyakair uddhatair deva-yakña-räkñasa-pannagaiù ||289||

gandharva-bhüta-vetäla-siddha-vidyädharädibhiù |

samanvitaà ñoòaçabhir nyäya-märgaëa-näyakam ||290||

caturbhir äìkair anvétaà nirvimarçaka-sandhibhiù |

nirghätolkoparägädi-ghora-krüräji-sambhramam ||291||

sa-praveçaka-viñkambha-cülikaà hi òimaà viduù |

asyodäharaëaà jïeyaà vérabhadra-vijåmbhitam ||292||

yatretivåttaà miçraà syät sa-viñkambha-praveçakam |

catväro’ìkä nirvimarça-garbhäù syuù sandhayas trayaù ||293||

dhéroddhattaç ca prakhyäto divyo martyo’pi näyakaù |

divya-striyam anicchantéà kanyäà vähartum udyataù ||294||

stré-nimittäji-saàrambhaù païcañäù pratinäyakäù |

rasä nirbhaya-bébhatsä våttayaù kaiçikéà vinä ||295||

svalpas tasyäù praveço vä so’yam éhämågo mataù |

vyäjän nivärayed atra saìgrämaà bhéñaëa-kramam ||296||

tasyodäharaëaà jïeyaà präjïair mäyä-kuraìgikä |

itthaà çré-siàha-bhüpena sarva-lakñaëa-çälinä ||297||

sarva-lakñaëa-sampürëo lakñito rüpaka-kramaù |

atha rüpaka-nirmäëa-parijïänopayoginé ||298||

çré-siàha-dharaëéçena paribhäñä nirüpyate |

paribhäñätra maryädä pürväcäryopakalpitä ||299||

sä hi naur atigambhéraà vivikñor näöya-sägaram |

eñä ca bhäñä-nirdeça-nämabhis trividhä matä ||300||

tatra bhäñä dvidhä bhäñä vibhäñä ceti bhedataù |

caturdaça vibhäñäù syuù präcyädyä väkya-våttayaù ||301||

äsäà saàskära-rähityäd viniyogo na kathyate |

uttamädiñu tad-deça-vyavahärät pratéyatäm ||302||

bhäñä dvidhä saàskåtä ca präkåté ceti bhedataù |

kaumära-päëinéyädi-saàskåtä saàskåtä matä ||303||

iyaà tu devatädénäà munénäà näyakasya ca |

liìginäà ca viöädénm anécänäà prayujyate ||304||

prakåteù saàskåtäyäs tu vikåtiù präkåté matä ||305||

ñaò-vidhä sä präkåtaà ca çaurasené ca mägadhé |

paiçäcé cülikä paiçäcy apabhraàça iti kramät ||306||

atra tu präkåtaà stréëäà sarväsäà niyataà bhavet |

kvacic ca devé gaëikä mantrijä ceti yoñitäm ||307||

yoginy-apsarasoù çilpa-käriëyä api saàskåtam |

ye nécäù karmaëä jätyä teñäà präkåtam ucyate ||308||

chadma-liìgavatäà tadvaj jainänäm iti kecana |

adhame madhyame cäpi çaurasené prayujyate ||309||

dhévarädy-atinéceñu mägadhé ca niyujyate |

rakñaù-piçäca-néceñu paiçäcé-dvitayaà bhavet ||310||

apabhraàças tu caëòäla-yavanädiñu yujyate |

näöakädäv apabhraàça-vinyäsasyäsahiñëavaù ||311||

anye caëòälakädénäà mägadhy-ädén prayuïjate |

sarveñäà käraëa-vaçät käryo bhäñä-vyatikramaù ||312||

mähätmyasya paribhraàçaà madasyätiçayaà tathä |

pracchädanaà ca vibhräntià yathälikhita-väcanam ||313||

kadäcid anuvädaà ca käraëäni pracakñate |

säkñäd anäma-grähyäëäà janänäà pratisaàjïayä ||314||

ähväna-bhaìgé näöyajïair nirdeça iti géyate |

sa tridhä püjya-sadåça-kaniñöha-viñayatvataù ||315||

püjyäs tu devo munayo liìginas tat-samästriyaù |

bahuçrutäç ca bhagavac-chabda-väcyä bhavanti hi ||316||

äryeti brähmaëo väcyo våddhas täteti bhäñyate |

upädhyäyeti cäcäryo gaëikä tv ajjukäkhyayä ||317||

mahäräjeti bhüpälo vidvän bhäva itéryate |

chandato nämabhir väcyä brähmaëais tu narädhipäù ||318||

deveti nåpatir väcyo bhåtyaiù prakåtibhis tathä |

särvabhaumaù parijanair bhaööa-bhaööäraketi ca ||319||

väcyo räjeti munibhir apatya-pratyayena vä |

vidüñakeëa tu präyaù sakhe räjan nitécchayä ||320||

brähmaëaiù sacivo väcyo hy amätya saciveti ca |

çaiñäir äryety athäyuñman iti särathinä rathé ||321||

tapasvi-sädhu-çabdäbhyäà praçäntaù paribhäñyate |

sväméti yuva-räjas tu kumäro bhartå-därakaù ||322||

ävutteti svasur bhartä syäleti påtanä-patiù |

bhaööiné sväminé devé tathä bhaööäriketi ca ||323||

paricärajanair väcyä yoñito räja-vallabhäù |

räjïä tu mahiñé väcyä devéty anyäù priyä iti ||324||

sarveëa patné tv äryeti pitur nämnä sutasya vä |

täta-pädä iti pitä mätämbeti sutena tu ||325||

jyeñöhäs tv äryä iti bhräträ tathä syur mätulädayaù |

sadåçaù sadåço väcyo vayasyety ähvayena vä ||326||

haleti sakhyä tu sakhé kathanéyä sakhéti vä |

suta-çiñya-kanéyäàso väcyä guru-janena hi ||327||

vatsa-putraka-dérghäyus-täta-jäteti saàjïayä |

anyaù kanéyän äryeëa janena paribhäñyate ||328||

çilpädhikära-nämabhyäà bhadra bhadra-mukheti |

väcye nécätinéce tu haëòe haïje iti kramät ||329||

bharträ väcyäù sva-sva-nämnä bhåtyäù çilpocitena vä |

evam ädi prakäreëa yojyä nirdeça-yojanä ||330||

loka-çästrävirodhena vijïeyä kävya-kovidaiù |

anukta-nämnaù prakhyäte kaïcuki-prabhåter api ||331||

itivåtte kalpite tu näyakäder api sphuöam |

rasa-vastüpayogéni kavir nämäni kalpayet ||332||

vinayandhara-bäbhravya-jayandhara-jayädikam |

käryaà kaïcukinäà näma präyo viçväsa-sücakam ||333||

latälaìkära-puñpädi-vastünäà lalitätmanäm |

nämabhir guëa-siddhair ceöénäà näma kalpayet ||334||

karabhaù kalahaàsaç cety ädi nämänujévinäm |

karpüra-caëòa-kämpilyety ädikaà näma vandinäm ||335||

subuddhi-vasubhütyädi-mantriëäà näma kalpayet |

devarätaù somaräta iti näma purodhasaù ||336||

çrévatso gautamaù kautso gärgyo maudgalya ity api |

vasantakaù käpileya ity äkhyeyo vidüñakaù ||337||

pratäpa-véra-vijaya-mäna-vikrama-sähasaiù |

vasanta-bhüñaëottaàsa-çekharäìka-padottaraiù ||338||

dhérottaräëäà netèëäà näma kurvéta kovidaù |

candräpéòaù kämapäla ity ädyaà lalitätmanäm ||339||

ugravarmä caëòasena ity ädy-uddhata-cetasäm |

datta-senänta-nämäni vaiçyänäà kalpayet sudhéù ||340||

karpüra-maïjaré candralekhä rägataraìgikä |

padmävatéti präyeëa nämnä väcyä hi näyikä ||341||

devyas tu dhäriëé-lakñmé-vasumatyädi-nämabhiù |

bhogavaté käntimaté kamalä kämavallaré ||342||

irävaté haàsapadéty ädi-nämnä tu bhoginé |

viprakñatra-viçaù çarma-varma-dattänta-nämabhiù ||343||

çikhaëòäìgada-cüòänta-nämnä vidyädharädhipäù |

kuëòalänanda-ghaëöänta-nämnä käpälikä janäù ||344||

yogasundarikä vaàçaprabhä vikaöamudrikä |

çaìkha-keyürikety ädi-nämnä käpälika-striyaù ||345||

änandiné siddhimaté çrématé sarvamaìgalä |

yaçovaté putravatéty ädi-nämnä suväsiné ||346||

ity ädi sarvam älocya lakñaëaà kåta-buddhinä |

kavinä kalpitaà kävyam äcandrärkaà prakäçate ||347||

lakñya-lakñaëa-nirmäëa-vijïäna-kåta-buddhibhiù |

parékñyatäm ayaà grantho vimatsara-manéñayä ||348||

bharatägama-päréëaù çrémän siàha-mahépatiù |

rasikaù kåtavän evaà rasärëava-sudhäkaram ||349||

saàrambhäd anapota-siàha-nåpater dhäöé-samäöékane

niùsäëeñu dhaëaà dhaëaà dhaëam iti dhvänänusandhäyiñu |

modante hi raëaà raëaà raëam iti prauòhäs tadéyä bhaöä

bhräntià yänti tåëaà tåëaà tåëam iti pratyarthi-påthvé-bhujaù ||350||

matvä dhäträ tuläyäà laghur iti dharaëéà siàha-bhüpäla-candre

såñöe taträtigurvyäà tad-upanidhitayä sthäpyamänaiù krameëa |

cintäratnaugha-kalpa-druma-tati-surabhé-maëòalaiù püritäntäpy

ürdhvaà nétä laghimnä tad-ari-kula-çataiù püryate’dyäpi sä dyauù ||351||

iti çrémad-ändhra-maëòalädhéçvara-pratigaëòa-bhairava-çrémad-anapota-narendra-nandana-bhuja-bala-bhéma-çré-siàha-bhüpäla-viracite rasärëava-sudhäkara-nämni näöyälaìkära-çästre bhävakolläso näma

tåtéyo viläsaù

||3||

—o)0(o—

samäptaç cäyaà rasärëava-sudhäkaraù

çré-toya-çaila-vasatiù sa tamäla-nélo

jéyäd dharir muni-cakora-suçäradenduù |

lakñmé-stanastavaka-kuìkuma-kardama-çré-

saàlipta-nirmala-viçäla-bhujäntarälaù ||

malaya-giri-niväsé märuto yacchatäìgas

taruëa-çiçira-raçmir yat suhåt-puëya-kértiù |

carati ciram anaìgaù kväpi kari apy adåçyaù

sa jayatu rasikaughair vanditaù païcabäëaù ||

açeñäëäà dvijanuñäm äçérväda-paramparä |

taraìgayatu kalyäëaà kavénäà cäyur äyatam ||

--o)0(o--

1 Another reading in some manuscripts:

anubhävas tu naiñphalya-matir nirveda ucyate |

atra cintäçru-niùçvasa-vaivarëyocchväsa-dénatä ||

2 The following half karika is found in only one edition: (çéta-jvare tu ceñöäù syuù santäpaç cäìga-sädanam |)

3 siddha-sad-bhävanä matä.

4 Näö 16.169 = prastävenaiva çeño’rthaù kåtsno yan na pratéyate | vacanena vinänukta-siddhiù sä parikértitä ||

Página PRINCIPAL OBRAS y AUTORES CLÁSICOS Agradecimientos Cuadro General Disculpen las Molestias Conceptos Hinduistas (1428)SC Category:Hindu (mythology) (3256)SC | Category:Hindu mythology (3270)SC | Categoría:Mitología hindú (3288)SC (indice) | Categoría:Mitología hindú (videos) (3289)SC | Conceptos Hinduista (A - G) SK y SC (videos) (3294)SC Aa-Anc · Aga - Ahy · Ai - Akshay · Akshe - Amshum · Ana - Ancie · Ang - Asvayu · Ata - Az · Baa-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bu · C · Daa-Daz · De · Dha-Dry · Du-Dy · E · F · Gaa-Gayu · Ge-Gy · Ha-He · Hi-Hy · I · J · K · Ka - Kam · Kan - Khatu · Ki - Ko · Kr - Ku · L · M · N · O · P · R · S · Saa-San · Sap-Shy · Si-Sy · Ta - Te · U · V · Ve-Vy · Y · Z Conceptos Hinduistas (2919)SK | (2592)SK Aa-Ag · Ah-Am · Ana-Anc · And-Anu · Ap-Ar · As-Ax · Ay-Az · Baa-Baq · Bar-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bhy · Bo-Bu · Bra · Brh-Bry · Bu-Bz · Caa-Caq · Car-Cay · Ce-Cha · Che-Chi · Cho-Chu · Ci-Cn · Co-Cy · Daa-Dan · Dar-Day · De · Dha-Dny · Do-Dy · Ea-Eo · Ep-Ez · Faa-Fy · Gaa-Gaq · Gar-Gaz · Ge-Gn · Go · Gra-Gy · Haa-Haq · Har-Haz · He-Hindk · Hindu-Histo · Ho-Hy · Ia-Iq · Ir-Is · It-Iy · Jaa-Jaq · Jar-Jay · Je-Jn · Jo-Jy · Kaa-Kaq · Kar-Kaz · Ke-Kh · Ko · Kr · Ku - Kz · Laa-Laq · Lar-Lay · Le-Ln · Lo-Ly · Maa-Mag · Mah · Mai-Maj · Mak-Maq · Mar-Maz · Mb-Mn · Mo-Mz · Naa-Naq · Nar-Naz · Nb-Nn · No-Nz · Oa-Oz · Paa-Paq · Par-Paz · Pe-Ph · Po-Py · Raa-Raq · Rar-Raz · Re-Rn · Ro-Ry · Saa-Sam · San-Sar · Sas-Sg · Sha-Shy · Sia-Sil · Sim-Sn · So - Sq · Sr - St · Su-Sz · Taa-Taq · Tar-Tay · Te-Tn · To-Ty · Ua-Uq · Ur-Us · Vaa-Vaq · Var-Vaz · Ve · Vi-Vn · Vo-Vy · Waa-Wi · Wo-Wy · Yaa-Yav · Ye-Yiy · Yo-Yu · Zaa-Zy HINDUISMO (3270)SC | 1º Sri Garga-Samhita

Sri Garga-Samhita | Oraciones Selectas al Señor Supremo | Devotees Vaishnavas | Dandavat pranams - All glories to Srila Prabhupada | Dandavat pranams | Santos Católicos | El Mundo del ANTIGUO EGIPTO II | El Antiguo Egipto I |Archivo Cervantes | Neale Donald Walsch | Sivananda Yoga | SWAMIS | Hari Katha | Hinduismo | Biografías