domingo, 17 de enero de 2010

Madhurya Kadambini - Visvanatha Cakravartin

Fotos
Devoción
harekrsna

Jagadananda Das

mädhurya-kädambiné

A number of different editions went into producing this version.

(1) Shyamlal Hakim

(2) Priyacharan Dasji

(3) Pandit Ananta Das Babaji.

The numbering has been revised in the 2.0 version, after I worked on editing Ananta Das Panditji’s translation and commentary. A numbering system must serve some purpose, and the most logical system is to group paragraphs, or at least coherent segments, into single numbered sections. Since Ananta Dasji chose to break the sections up in the way given here in order to comment on them, I have decided to follow his divisions and number accordingly. The old numbers are placed in brackets, in plum, in their appropriate place.

(1)

prathamä våñöiù

håd-vapre nava-bhakti-çasya-vitateù saïjévané svägamä-

rambhe käma-tapartudäha-damané viçväpagolläsiné |

dürän me maru-çäkhino’pi sarasé-bhäväya bhüyät prabhu-

çré-caitanya-kåpä-niraìkuça-mahä-mädhurya-kädambiné ||1||

(1)

bhaktiù pürvaiù çritä täà tu rasaà paçyed yad-ätta-dhéù |

taà naumi satataà rüpa-näma-priya-janaà hareù ||2|| (2)

iha khalu paramänanda-mayäd api puruñäd brahma pucchaà pratiñöhä [tai.u. 2.5.1] iti brahmato’pi parätparo raso vai saù | rasaà hy eväyaà labdhvänandé bhavati [tai.u. 2.7.1] iti çrutyä sücyamäno mallänäm açanir nåëäà nara-varaù stréëäà smaro mürtimän [bhä.pu. 10.43.17] iti sarva-vedänta-säreëa nikhila-pramäëa-cakravartinä çrémad-bhägavatena rasatvena vivriyamäëaù, brahmaëo hi pratiñöhäham [gétä 14.27] iti çré-gétopaniñadä ca eväyam iti saàmanyamänaù çré-vraja-räja-nandana eva çuddha-sattva-maya-nija-näma-rüpa-guëa-léläòhyo’nädi-vapur eva kam api hetum anapekñamäëa eva svecchayaiva jana-çravaëa-nayana-mano-buddhy-ädéndriya-våttiñv avatarate | yathaiva yadu-raghv-ädi-vaàçeñu svecchayaiva kåñëa-rämädi-rüpeëa ||3||

tasya bhagavata iva tad-rüpäyä bhakter api sva-prakäçatä-siddhy-artham eva hetutvänapekñatä | tathä hi—yato bhaktir adhokñaje ahaituky apratihatä ity ädau hetuà vinaivävirbhavatéti taträrthaù | tathaiva—yadåcchayä mat-kathädau [bhä.pu. 11.20.8], mad-bhaktià vä yadåcchayä [bhä.pu. 11.20.13], yadåcchayaivopacitä ity ädäv api yadåcchayety asya sväcchandyenety arthaù | yadåcchä svairitety abhidhänät ||4||

yadåcchayä kenäpi bhägyeneti vyäkhyäne bhägyaà näma kià çubha-karma-janyaà tad-ajanyaà vä ? ädye bhakteù karma-janya-bhägya-janyatve karma-päratantrye svaprakäçatäpagamaù | dvitéye bhägasyänirväcyatvenäjïeyatväd asiddheù kathaà hetutvam ? bhagavat-kåpaiva hetur ity ukte tasyä asärvatrikatvena tasmin bhagavati vaiñamyaà prasajjate | duñöa-nigraheëa sva-bhakta-pälana-rüpaà tu vaiñamyaà tatra na düñaëävahaà pratyuta bhüñaëävaham eva, bhakta-vätsalya-guëasya sarva-cakravartitvena sarvopamardakatvenopaviñöäd añöamyämåta-våñöau vyäkhyäsyamänatvät ||5||

nirupädhikäyäs tad-bhakta-kåpäyä hetutve vastuto bhaktänäm api vaiñamyänucitatve’pi prema-maitré-kåpopekñä yaù karoti sa madhyamaù [bhä.pu. 11.2.46] iti madhyama-bhakta-vaiñamyasya vidyamänatväd bhagavataç ca sva-bhakta-vaçyatvena tat-kåpänugämi-kåpatve na kiïcid asämaïjasyam | yato bhakta-kåpäyä hetur bhaktasyaiva tasya hådaya-vartiné bhaktir eva | täà vinä kåpodaya-sambhaväbhäväd iti bhakteù sva-prakäçatvam eva siddham ||6||

ato yaù kenäpy atibhägyena jäta-çraddho’sya sevane [bha.ra.si. 1.2.14] ity atra atibhägyena çubha-karma-janya-bhägyam atikräntena kenäpi bhakta-käruëyeneti tattvärtho jïeyaù | na ca bhaktänäà kåpäyäù präthamyäsambhavas teñäm apéçvara-preryatväd iti väcyam | éçvareëaiva sva-bhakta-vaçyatäà svékurvatä sva-kåpä-çakti-sampradänékåta-sva-bhaktena tädåçasya bhaktotkarñasya dänät | antaryäminaç ca éçitavyänäà svädåñöopärjita-bahir-indriya-vyäpäreñu niyamana-mätra-käritve’pi sva-bhakteñu sva-prasäda eva dåçyate | yad uktaà çré-gétäsu—mat-prasädät paräà çäntià [gétä18.62] mat-saàsthäm adhigacchati [gétä 6.15] iti | prasädaç ca sva-kåpä^¹-çakti-dänätmakaù pürvam ukta eva ||7||

kià ca svecchävatära-caritaiù [bhä.pu. 4.8.57] iti, svecchä-mayasya [bhä.pu. 10.14.2] ity ädi pramäëa-çatair avagatena sväcchandyenävatarato’pi tasya bhü-bhära-haraëädeù sthüla-dåñöyä hetutve iva niñkäma-karmädeù kväpi dväratve’pi na kñatiù | kià ca—

yaà na yogena säìkhyena däna-vrata-tapo-'dhvaraiù |

vyäkhyä-svädhyäya-sannyäsaiù präpnuyäd yatnavän api || [bhä.pu. 11.12.9]

ity ädinä däna-vratädénäà spañöam eva hetu-khaëòane’pi—

däna-vräta-tapo-homa-japa-svädhyäya-saàyamaiù |

çreyobhir vividhaiç cänyaiù kåñëe bhaktir hi sädhyate || [bhä.pu. 10.47.24]

iti yad dhetutvaà çrüyate tat khalu jïänäìga-bhütäyäù sättvikyä eva bhakter na tu nirguëäyäà premäìga-bhütäyäù | kecit tu dänaà viñëu-vaiñëava-sampradänakaà vartäny ekädaçy-ädéni tapas-tat-präpti-hetuko bhogädi-tyäga iti sädhana-bhakty-aìgäny evähuù | tat-sädhyatve bhakteù bhaktyä saïjätayä bhaktyä [bhä.pu. 11.3.31] itivat nirhetukatvam eva siddham iti sarvaà samaïjasam ||8|| (3)

çreyaù-såtià bhaktim udasya te vibho [bhä.pu. 10.14.4], ko värtha äpto’bhajatäà sva-dharmataù [bhä.pu. 1.5.17] iti pureha bhüman bahavo’pi yoginaù [bhä.pu. 10.14.5] ity ädibhyo jïäna-karma-yogädénäà pratisva-phala-siddhyai bhaktim avaçyam apekñamäëänäm iva bhakteù svéya-phala-prema-siddhyai svapne’pi na tat-tat-säpekñatvam | pratyuta—na jïänaà na ca vairägyaà präyaù çreyo bhaved iha [bhä.pu. 11.20.31] iti dharmän santyajya yaù sarvän mäà bhajet sa tu sattamaù [bhä.pu. 11.11.32] ity ädibhyas tasyäù sarvathänanyäpekñitvaà kià vaktavyaà teñäm eva jïäna-karma-yogädénäà prätisvakeñu phaleñv api kadäcid ätmanä sädyamäneñu na tat-tad-gandhäpekñatvam api | yad uktam—yat karmabhir yat tapasä jïäna-vairägyataç ca yat [bhä.pu. 11.20.32] ity ädau, sarvaà mad-bhakti-yogena mad-bhakto labhate’ïjasä [bhä.pu. 11.20.33] iti | taà vinä tu teñäà—

bhagavad-bhakti-hénasya jätiù çästraà japas tapaù |

apräëasyaiva dehasya maëòanaà loka-raïjanam || [hari-bhakti-sudhodaya 3.11]

ity äder vaiphalyäyaiva syäd iti | tasyäù parama-mahatyä adhénatvaà teñäà sampräëäyaivästäm | api tu karma-yogasya käla-deça-pätra-dravyänuñöhäna-çuddhy-ädy-apekñä ca tat-tat-småti-prasiddhaiva | asyäs tu na tathä—

na deça-niyamas tatra na käla-niyamas tathä |

nocchiñöädau niñedho’sti harer nämäni lubdhaka || ity ädeù ||9||

kià cäsyäù prasiddha-säpekñatvam api na |

sakåd api parigétaà çraddhayä helayä vä |

bhågu-vara nara-mätraà tärayet kåñëa-näma || ity ädeù |

karma-yogasya tathäbhütatve mahänartha-käritvam eva |

mantra-hénaù svarato varëato vä

mitho prayukto na tam artham äha |

yathendra-çatruù svarato’parädhät

sa väg-vajro yajamänaà hi hinasti || [päïinéya-çikñä, 52] ity ädeù |

evaà jïänasyäntaùkaraëaà çuddhy-adhénatvaà prasiddham eva | niñphala-karma-yogenäntaù-karaëasya çuddhau niñpäditäyäm eva tatra tasya praveçät karmädhénatvà ca | tad-adhikåtasya daivät duräcäratva-lave’pi—sa vai väntäçy apatrapaù [bhä.pu. 7.15.36] iti nindä | kaàsa-hiraëyakaçipu-rävaëädénäà tat-tat-prakaraëa-dåñöyä jïänäbhyäsavatäm api na tattvena vyapadeça-lavo’pi ||10||

bhaktes tu vikréòitaà vraja-vadhübhir ity ädau—

bhaktià paräà bhagavati parilabhya kämaà

håd-rogam äçv apahinoty acireëa dhéraù || [bhä.pu. 10.33.39]

ity atra ktvä-pratyayena håd-rogavaty evädhikäriëi paramäyä api tasyäù prathamam eva praveças tatas tayaiva parama-svatantrayä kämädénäm apagamaç ca | teñäà kadäcit sattve’pi—api cet suduräcäro bhajate mäm [gétä 9.30] iti bädhyamäno’pi mad-bhakta [bhä.pu. 11.14.18]ity ädibhyaç ca tadvatäà na kväpi çästreñu nindä-leço’pi | ajämilasya bhaktatvaà viñëudütair nirüpitam | saìketaà bhagavan-näma putra-snehänuñaìgajam ity ädi-dåñöyä tad-äbhäsatäm apy ajämilädénäà bhaktatvaà sarvaiù saìgétam eva |

tad evaà karma-yogädénäm antaù-karaëa-çuddhi-dravya-deça-çuddhy-ädayaù sädhakäs tad-vaiguëyädayo bädhakä bhaktis tu präëa-däyiny eveti | sarvathä päratantryam eva teñäm | na hi svatanträù kenäpi sädhyante bädhyante veti ||11||

kià ca, jïänaika-sädhana-mätratvaà bhakter ity ajïair evocyate yato jïäna-sädhyän mokñäd api tasyäù paramotkarñaù evälocyate | muktià dadäti karhicit sma na bhakti-yogam [bhä.pu. 5.6.18] iti |

muktänäm api siddhänäà näräyaëa-paräyaëaù |

sudurlabhaù praçäntätmä koöiñv api mahämune || [bhä.pu. 6.14.5] ity ädibhyaù ||12||

indram eva pradhänékåtya svayaà guëébhavatopendreëa taà sarvathä puñëatä sva-kåpälutvam eva yathäbhijïa-janeñu pratyäyate na tu sväpakarñas tathaiva jïänaà puñëantyäs tat-tat-prakaraëa-väkyeñu tasyä bhakter anugraha eva sudhébhir anugamyata iti ||13||

bhaktyä saïjätayä bhaktyä [bhä.pu. 11.3.31] iti bhakteù phalaà prema-rüpä saiveti svayaà puruñärtha-mauli-rüpatvaà tasyäù | tad evaà bhagavata iva svarüpa-bhütäyä mahä-çakteù sarva-vyäpakatvaà sarva-vaçékäritvaà sarva-saïjévakatvaà sarvotkarña-parama-svätantryaà sva-prakäçatvaà ca kiàcid uööaìkitaà tad api täà vinä anyatra pravåttau prekñävattvasyäbhäva iti kià vaktavyam | naratvasyäpi ko vai na seveta vinä naretaram ity ädibhir avagamo dåñöaù ||14|| (4)

iti mahä-mahopadhyäya-çrémad-viçvanätha-cakravarti-viracitäyäà mädhurya-kädambinyäà bhakteù sarvotkarño näma prathamämåta-våñöiù

||1||

--o)0(o--

(2)

dvitéyämåta-våñöiù

athätra mädhurya-kädambinyäà dvaitädvaita-väda-vivädayor nävakäço labhanta iti kaiçcid apekñaëéyäç ced aiçvarya-kädambinyäà dåçyatäà näma ||1||

idänéà karaëa-kedärikäsu prädurbhavantyäs tasyä eva bhakter jïäna-karmädy-amiçritatvena çuddhäyäù kalpa-vallyä api nirastänya-phaläbhisandhitayaiva dhåta-vratair madhu-vratair iva bhavya-janair äçriyamäëäyäù sva-viñayaikänukülya-müla-präëäyäù sva-sparçena sparça-maëir iva karaëa-våttér api präkåtatva-lohatäà çanais tyäjayitvä cinmayatva-çuddha-jämbunadatäà präpayantyäù kandalébhävänte samudgacchantyäù sädhanäbhikhye dve patrike vivriyete | tayoù prathamä kleçaghné dvitéyä çubhadeti | dvayor api tayor antas tu lobha-pravartakatva-lakñaëa-caikkaëyena yeñäm ahaà priya ätmä sutaç ca [bhä.pu. 3.25.38] ity ädi çuddha-sambandha-snigdhatayä ca präptotkarñe deçe räga-nämno räjïa evädhikäraù | bahis tu tasmäd bhärata sarvätmä [bhä.pu. 2.1.5] ity ädi çästra-pravartakatva-lakñaëa-päruñyäbhäsena priyädi-çuddhäçuddhäbhävät svata evätisnigdhatänudayena pürvataù kiàcid apakåñöe deçe vaidhanämno’parasya räjïaù | kleçaghnatva-çubhadatväbhyäà tu präyas tayor na ko’pi viçeñaù ||2||

tatra avidyäsmitä-räga-dveñäbhiniveçäù païca kleçäù [yo.sü. 2.3| | prärabdhäprärabdha-rüòha-béja-päpädayas tan-mayä eva | çubhäni durviñaya-vaitåñëya-bhagavad-viñaya-satåñëyänukülya-kåpäkñamä-satya-säralya-sämya-dhairya-gämbhérya-mänadatvämänitva-sarva-subhagatvädayo guëäç ca—sarvair guëais tatra samäsate suräù [bhä.pu. 5.18.12] ity ädi-dåñöyä jïeyäù ||3||

bhaktiù pareçänubhavo viraktir anyatra caiña trika eka-kälaù [bhä.pu. 11.2.42] ity ukta-prakäreëa yugapad api pravåttayor api tayoù patrikayor udgama-täratamyenaiva tat-tad-açubha-nivåtti-çubha-pravåtti-täratamyäd asty eva kramaù | sa cätisükñmo durlakñyo’pi tat-tat-kärya-darçana-liìgena sudhébhir avaséyate ||4||

tatra bhakty-adhikäriëaù prathamaà çraddhä | sä ca tat-tac-chästrärthe dåòha-pratyaya-mayé, prakramyamäëa-yatnaika-nidäna-rüpa-tad-viñayakatvaika-nirväha-rüpa-sädara-spåhä ca | sä ca sä ca sväbhäviké kenäpi baläd utpäditä ca ||5||

tataç cäçrita-guru-caraëasya tasya jijïäsyamäna-sadäcärasya tac-chikñayaiva sajätéyäçaya-snigdha-bhakty-abhijïa-sädhu-saìga-bhägyodayaù ||6||

tato bhajana-kriyä | sä ca dvividhä—aniñöhitä niñöhitä ca | tatra prathamam aniñöhitä kramenotsäha-mayé ghana-taralä vyüòha-vikalpä viñaya-saìgarä niyamäkñamä taraìga-raìgiëéti ñaò-vidhä bhavantéti svädhäraà vilakñayati ||7||

tatra utsäha-mayé | prathamam eva çästram adhyetum ärabhamäëasya sarva-loka-çlokyamäna-päëòityam upapannam iva svasmin manyamänasya baöor iva utsäha-svädhikaraëasya pracurayatéty utsähamayé ||8||

atha ghana-taralä | prakramyamäëäni bhakty-aìgäni kadäcin nirvahanti kadäcic ca na veti ghanatvaà taralatvaà cäsyäù yathä baöoù çästräbhyäsaù kadäcit sändraù kadäcit tad-artha-praveçäsamarthatayä särasyänudayena çithilaç ca ||9|| (7)

atha vyüòha-vikalpä | kim ahaà sa-parigraha eva putra-kalaträdén vaiñëavékåtya bhagavat-paricaryäyäà niyojya gåha eva sukhaà taà bhaje, kià vä sarvän eva parityajya nivikñepaù çré-våndävanaà dhyeya-sthänam eväsénaù kértana-çravaëädibhiù kåtärthébhaveyam? sa ca tyägaù kià bhukta-bhogasyävagata-viñama-viñaya-däva-davathor mama carama-daçäyäm eva kià vädhunaiva samucita iti | kià ca, täm ékñed ätmano måtyuà tåëaiù küpam ivävåtam [bhä.pu. 3.32.40] iti dåñöyä äçramasyäsyäviçväsasyatayä yo dustyajän dära-sutän [bhä.pu. 5.14.43] ity atra jahau yuvaiva malavat ity ädi-dåñöyä tyakta-vilambas taträpi aho me pitarau våddhau [bhä.pu. 11.17.57] ity atra atåptas tän anudhyäyan måto’ndhaà viçate tamaù [bhä.pu. 11.17.58] iti bhagavad-väkyena tyäge’labdha-balaç ca sampraty eva präëadhäraëa-mätra-våttir vanaà tadaiva praviçyäñöäv eva ca yämän abhyarthayänéti | na jïänaà na ca vairägyaà präyaù çreyo bhaved iha [bhä.pu. 11.20.31] ity atra tu vairägyasya bhakti-janakatve eva doño na tu bhakti-janitatve iti tad-anubhäva-rüpatayä tad-adhénatvam iti | yad yad äçramam agät sa bhikñukas tat-tad-anna-paripürëam aikñata iti nyäyena kadäcid vairägyaà tävad rägädayaù stenäù tävat kärägåhaà gåham [bhä.pu. 10.14.36] iti kadäcid gärhasthyaà ca niçcinvan kim ahaà kértanam eva kià vä kathä-çravaëam api uta seväm eva utäho tävad ambaréñädivad anekäìgäm eva bhaktià karavai ity ädi vividhä eva präptä vikalpä yatra bhavantéti vyüòha-viklapä ||10|| (8)

atha viñaya-saìgarä |

viñayäviñöa-cittänäà viñëv-äveçaù sudürataù |

väruëé-dig-gataà vastu vrajann aindréà kim äpnuyät ||

iti bhogä eva balät svasminn abhiniveçya mäà bhajane çithilayantéti tad amé tyaktvä näma-grähaà käàçcana käàçcana tyaktavato’pi bhuïjänasya—juñamäëaç ca tän kämän parityäge’py anéçvaraù [bhä.pu. 11.20.28] iti bhagavad-väkyasyodäharaëatvaà präptavatas tasya pürväbhyastair viñayais taiù saha saìgaro yuddhaà kadäcit tat-paräjayaù kadäcit sva-paräjaya iti viñaya-saìgarä ||11|| (9)

atha niyamäkñamä | adyärabhya imäni nämäni gåhétavyäni etävatyaç ca praëatayaù käryä ittham eva tad-bhaktä api sevanéyä bhagavad-asambandha-väco’pi noccäraëéyä grämya-värtävatäà sannidhis tyaktavatyaù ity ädi pratidinam api pratijänato’pi samaye tathä na kñamatvam iti niyamäkñamä | viñaya-saìgaräyäà viñaya-tyägäkñamatvam atra tu bhakty-utkarñäkñamatvam iti bhedaù ||12|| (10)

atha taraìga-raìgiëé | bhakteù svabhäva eväyaà yat tadvati sarve’pi janä anurajyantéti janänuräga-prabhavä hi sampada iti präcäà väco’pi | bhakty-utthäsu vibhütiñu läbha-püjä-pratiñöhädiñu valé-valitäsüpaçäkhäsu taraìgeñv iväcarantyä asyä raìga iti taraìga-raìgiëé ||13|| (11)

iti mahä-mahopädhyäya-çrémad-viçvanätha-cakravarti-viracitäyäà mädhurya-kädambinyäà bhakteù çraddhädi-krama-traya-kathana-pürvakaà bhajana-kriyä-bheda-kathanaà näma dvitéyämåta-våñöiù

||2||

--o)0(o--

(3)

tåtéyämåta-våñöiù

atha anarthänäà nivåttiù | te cänarthäç caturvidhäù—duñkåtotthäù sukåtotthä aparädhotthä bhakty-utthäç ceti |

tatra duñkåtotthäù durabhiniveça-dveña-rägädyäù pürvoktäù kleçä eva | sukåtotthä bhogäbhiniveçä vividhä eva | te ca kleçäntaù-pätina iti kecit | aparädhotthä ity atra nämäparädhä eva gåhyante | seväparädhänäà tu nämabhis tat-tan-nivartaka-stotra-päöhaiù sevä-sätatyena ca bhavyasya vivekinaù präyaù pratidinam evopaçamenäìkuré- bhävänupalabdheù | kintu tat-tad-upaçama-sambhava-balena tatra sävadhänatä-çaithilye seväparädhä api nämäparädhä eva syuù | tathä hy uktam—nämno baläd yasya hi päpa buddhiù iti | tatra näma ity upalakñaëaà bhakti-mätrasyaivopaçamakasya | dharma-çästre’pi präyaçcitta-balena päpäcaraëe na tasya päpasya kñayaù pratyuta gäòhataiva ||1|| (1)

nanv evam na hy aìgopakrame dhvaàso mad-dharmasyoddhaväëv api [bhä.pu. 11.29.20] iti, viçeñato daçärëo’yaà japa-mätreëa siddhida ity ädi-väkya-balena tat-tad-aìgänäm ananuñöhäne vaikalyädäv api vä jäte nämäparädhaù prasajjate | maivam | nämno baläd yasyety atra päpe buddhiç cikérñädi | tad eva hi päpaà yatra sati nindä-präyaçcittädi-çravaëam | na ca karma-märga iva bhakti-märge’pi aìga-vaikalyädau kväpi nindä-çravaëam iti na taträparädha-çaìkä ||2|| (2)

yad uktaà—

ye vai bhagavatä proktä upäyä hy ätma-labdhaye |

aïjaù puàsäm aviduñäà viddhi bhägavatän hi tän ||

yän ästhäya naro räjan na pramädyeta karhicit |

dhävan nimélya vä netre na skhalen na pated iha || [bhä.pu. 11.2.34-35] iti |

atra nimélyeti kartå-vyäpära-liìgena vidyamäne eva netre mudrayitvä taträpi dhävan päda-nyäsa-sthalam atikramyäpi vrajan na skhaled ity akñarärtha-labdher bhagavad-dharmam äçritya tad-aìgäni sarväëi jïätväpy ajïa iva känicid ullaìghyäpi anutiñöhan na pratyaväyé syät, näpi phaläd bhraçyed ity eva vyäkhyä upapadyate | “nimélanaà nämäjïänaà” tasyäpi çruti-småti-viñayäv ity eñä^² tu na saìgacchate mukhyärtha-bädhäyogät | na ca dhävan nimélyety etad eva dvätriàçad-aparädhäbhävam api kroòékarotv iti väcyam, yän bhagavatä proktän upäyän äçrityety uktatvät | yänair vä pädukair väpi gamanaà bhagavad-gåhe [ha.bha.vi. 8.441] ity ädayas tu tatra niñiddhä eva | seväparädhe tu, harer apy aparädhän yaù kuryäd dvipada-päàçanaù [ha.bha.vi. 11.519] ity ädiñu çrüyanta eva nindäù | kià ca, te nämäparädhäù präcénä arväcénä vä yadi samyag-anabhijïäta-prakäräù syuù kintu tat-phala-liìgenänuméyamänä eva tadä teñäà nämabhir eväçränta-prayuktair bhakti-niñöhäyäm utpadyamänäyäà krameëopaçamaù | yadi te jïäyanta eva, tadä tv asti kvacit kaçcid viçeñaù ||3|| (3)

yathä satäà nindä iti daçasu nämnaù prathamo’parädhaù | tatra nindety anena dveña-drohädayo’py upalakñyante | tataç ca daivät tasminn aparädhe jäte—hanta pämareëa mayä sädhuñu aparäddham iti anutapto janaù kåçänau çämyati taptaù kåçänunä eväyam iti nyäyena tat-padägra eva nipatya prasädayäméti viñaëëa-cetasä praëati-stuti-sammänädibhis tasyopaçamaù käryaù | kadäcit kasyacana kair api duñprasädanéyatve bahu-dinam api tan-mano’bhirociny anuvåttiù käryä | aparädhasyätimahattvät kathaïcit tayäpy anivartyakopatve dhiì mäm akñéëa-bhaktäparädhaà niraya-koöiñu patantam iti nirvidya sarvaà parityajya samäçrayaëéyä näma-saìkértana-santatis tayä ca mahä-çaktimatyävaçyam eva käle tataù syäd evoddhäraù | kià me muhur muhur eva päda-patanädibhiù sväpakarña-svékäreëa nämäparädha-yuktänäà nämäny eva haranty agham ity asyaiva paramopäyaù sa eva samäçrayaëéyaù iti bhävanäyäà pürvavad eva punar api nämäparädhaù ||4||

na ca kåpälur akåta-drohas titikñuù sarva-dehinäm ity ädi sampürëa-dharmakä eva santas teñäm eva nindä aparädha iti väcyam | sarväcära-vivarjitäù çaöha-dhiyo vrätyä jagad-vaïcakäù iti tat-prakaraëa-vartinä vacanena tädåça-duçcaritänäm api bhagavantaà bhajatäà kaimutika-nyäyena sac-chabda-väcyatvena sücitatvät ||5||

kià ca, kaçcin mahä-bhägavatatvät mahäparädhiny api yadyapi na kupyati tad api taträparädhavatä sva-çuddhy-arthaà praëaty-ädibhir anuvartanéya eva saù | serñaà mahä-puruña-päda-päàçubhir nirasta-tejaùsu tad eva çobhanam iti satäà väkyena tac-caraëa-reëünäm asahiñëutayä tat-phala-pradatvävagamät ||6||

kià ca, duravagama-niñkäraëake kvacit kåpä-dåñöau prabhaviñëau svacchanda-carite kvacin mahäbhägavata-maulau tu na käpi maryädä paryäpnoti | yathä çibikäà vähayati kaöükti-viña-varñiëy api rahügaëe çré-jaòa-bharatasya kåpä | yathä ca päñaëòa-dharmävalambini sva-hiàsärtham upaseduñi daitya-samühe upari-carasya vasoç cedi-räjasya | yathä vä mahä-päpini sva-laläöe rudhira-pätiny api mädhave prabhu-varasya nityänandasyeti | evam eva guror avajïä ity aträpi jïeyam | çivasya çré-viñëor ity atraivaà vivecanéyam ||7|| (2)

caitanyaà hi dvividhaà bhavati--svatantram asvatantraà ca | tatra prathamaà sarva-vyäpakam éçvaräkhyaà dvitéyaà deha-mätra-vyäpi-çaktikaà jéväkhyam éçitavyam | éçvara-caitanyaà dvividhaà mäyä-sparça-rahitaà lélayä svékåta-mäyä-sparçaà ca | tatra prathamaà näräyaëädy-abhidham | yad uktaà—harir hi nirguëaù säkñat puruñaù prakåteù paraù [bhä.pu. 10.88.5] iti | dvitéyaà çivädy-abhidham | yad uktam—çivaù çakti-yutaù çaçvat triliìgo guëa-saàvåtaù iti | atra guëa-saàvåta-liìgenäpi tasya jévatvaà näçaìkanéyam |

kñéraà yathä dadhi vikära viçeña yogät

saïjäyate na hi tataù påthag asti hetoù |

yaù çambhutäm api tathä samupaiti käryäd

govindam ädi puruñaà tam ahaà bhajämi || iti brahma-saàhitokteù [5.45] ||8||

anyatra ca puräëägamädiñu bahutra éçvaratvena prasiddheç ca | yat tu sattva rajas tama iti prakåter guëäù ity atra sthity-ädaye harir-viriïci-harä [bhä.pu. 1.2.23] ity anena tat-sädhäraëyät brahmaëy apéçvaratvam avagamyate tad-éçvaräveçäd eveti jïeyam |

bhäsvän yathäçma çakaleñu nijeñu tejaù

svéyam kiyat prakaöayaty api tadvad atra |

brahmä ya eña jagad aëòa vidhäna kartä iti brahma-saàhitokteù [5.49] ||9||

tathä—

pärthiväd däruëo dhümas tasmäd agnis trayémayaù |

tamasas tu rajas tasmät sattvaà yad brahma-darçanam || [bhä.pu. 1.2.24]

ity atra tamasaù sakäçät rajasaù çraiñöhyo’pi vastuto rajasi dhüma-sthäëéye çuddha-tejaù-sthänéyasyeçvarasyänupalabdheç ca | sattve saàjvalanägnau çuddha-tejasaù säkñäd iva pärthive däru-sthänéye tamasy api tasyäntarhitatayopalabdhir asty eva | tat-käryänuñuptau nirbheda-jïäna-sukhänubhava ivety ädi vicärya tattvam avaseyam ||10||

atheçitavyaà caitanyaà ca sva-daçä-bhedena dvividham—avidyayävåtam anävåtaà ca | taträvåtaà deva-manuñya-tiryag-ädi | anävåtaà dvividhaà—éçvareëaiçvarya-çaktyänäviñöam äviñöaà ca | anäviñöaà sthülato dvividham—jïäna-bhakti-sädhana-vaçät éçvare lénam alénaà ca | prathamaà çocyam, dvitéyaà tan-mädhuryäsvädy-açocyam |

äviñöaà ca dvividham—cid-aàça-bhüta-jïänädibhir mäyäàça-bhüta-såñöy-ädibhiç ceti | prathamaà catuùsanädi | dvitéyaà brahmädéti ||11||

evaà ca, viñëu-çivayor abheda eva prasaktaç caitanyaikarüpyät | niñkämair upäsyatvänupäsyatve tu nirguëatva-saguëatväbhyäm evety avagantavyam | viñëu-brahmädyais tu bheda eva caitanya-pärthakyäd eva | kvacit tu süryasya tad-äviñöa-sürya-känta-maëer abheda iva viñëu-brahmaëor abhedaç ca puräëa-vacaneñu dåñöaù | kià ca kvacin mahä-kalpe çivo’pi brahmeva éçvaräviñöä jéva eva bhavet | yad uktam—kvacij jéva-viçeñatvaà harasyoktaà vidhor iveti | ata eva—

yas tu näräyaëaà devaà brahma-rudrädi-daivataiù |

samatvenaiva vékñeta sa päñaëòé bhaved dhruvam || [hari-bhakti-viläsa 1.73] ||12||

iti vacanam api brahma-sähacaryeëa saìgacchate iti | evam aparyälocayatäà viñëur eveçvaro na çivaù çiva eveçvaro na viñëur vayam ananyä naiva paçyämaù çivaà vayaà ca na viñnum ity ädi viväda-grasta-maténäm aparädhe jäte kälena kadäcit tat-tätparyälocana-vijïa-sädhu-jana-prabodhitatve teñäm eva çivasya bhagavat-svarüpäd abhinnatvena labdha-pratéténäà näma-kértanenaiväparädha-kñayaù ||13||

evaà ca, naitä bhagavad-bhaktià spåçanti bahirmukhyo vigétä iti jïäna-karma-pratipädikäù çrutér yenaiva mukhenänindaàs tenaiva mukhena täs tad-anuñöhätèàç ca janän muhur abhinandya nämabhir uccaiù saìkértitaiù çruti-çästra-nindana-rüpäc caturthäparädhän nistareyuù | yatas täù çrutayo bhakti-märgeñv anadhikäriëaù svacchanda-vartinaù parama-rägändhän api vartma-mätram adhyärohayitum udyatäù parama-käruëikä eveti tat-tätparya-vijïa-jana-prabodhitä yadi bhägya-vaçäd bhaveyus tadaiveti | evam evänyeñäm api ñaëëäm aparädhänäm udbhava-nivåtti-nidänäni avagantavyäni ||14|| (3)

atha bhakty-utthäs te ca müla-çäkhäta upaçäkhä iva bhaktyaiva dhanädi-läbha-püjä-pratiñöhädyäù sva-våttibhiù sädhaka-cittam apy uparajya sva-våddhyä müla-çäkhäm iva bhaktim api kuëöhayituà prabhavantéti ||15||

teñäà caturëäm anarthänäà nivåttir api païca-vidhä | eka-deça-vartiné bahu-deça-vartiné präyiké pürëä ätyantiké ceti | tatra grämo dagdhaù paöo bhagna iti nyäyenäparädhottänäm anarthänäà nivåttir bhajana-kriyänantaram eka-deça-vartiné niñöhäyäm utpannäyäà bahula-deça-vartiné ratäv utpadyamänäyäà präyiké premné pürëä çré-bhagavat-pada-präptäv ätyantiké ||16||

yas tu taträpi citraketau kädäcitko mahad-aparädhaù sa prätétika eva na västavaù | satyäà prema-sampattau pärñadatva-våtratvayor vaiçiñöyäbhäva-siddhäntät | jaya-vijayayos tv aparädha-käraëaà prema-vijåmbhitä svecchaiva | sä ca—he prabhu-vara! pratikülékåtya tad yuddha-sukham anubhüyatäm ity avayoù svataù paripürëatäyäm aëu-mätram api nyünatvam asahamänayoù kiìkarayoù prärthanä-haöhaù sva-bhakta-vätsyalya-guëam api laghükåtya niñpädyatäm ity äkärä kädäcitka-prasaìga-bhavä mänasä manasaiva jïeyä ||17||

tathä duñkåtotthänäà bhajana-kriyänantaram eva präyiké niñöhäyäà jätäyäà pürëä äsaktäv evätyantiké tathä bhakty-utthänäà bhajana-kriyänantaram eka-deça-vartiné niñöhäyäà pürëä rucäv ätyantikéti anubhavinä bahudåçvanä samyag vivicyänumantavyam ||18|| (4)

nanu, aàhaù saàharad akhilaà sakåd udayäd eva [näma-kaumudé, padyävalé 16] iti, yan näma sakåc chravaëät pukkaço’pi vimucyate saàsärät ity api pramäëa-çatäd ajämilädy-upäkhyäneñv ekasyaiva nämäbhäsasyävidyä-paryanta-sarvänartha-nivåtti-pürvaka-bhagavat-präpakatvänubhaväd bhagavad-bhaktänäà duritädi-nivåttäv uktaù kramo na saìgacchate | satyam | nämna etävaty eva çaktir nätra sandehaù | parantu sväparädhiñv aprasannena tena yat sva-çaktiù samyak na prakäçyate tad eva duñöatädénäà jévätur ity avagantavyam | kintu yama-dütänäà tad-äkramaëe na çaktiù | na te yamaà päçabhåtaç ca tad-bhaöän svapne’pi paçyantéty [bhä.pu. 6.1.19] ädeù | na vidyate tasya yamair hi çuddhir ity atra yamer yogäìgair iti vyäkhyeyam ||19||

yathä samarthena paramäòhyenäpi sväminä kåtäparädhaù svajano yadi na pälyate kintu tatrodäsyate tadaiva duùkha-däridrya-mälinya-çokädayaù krameëa labdhävasarä bhavanti na tv anyadéyä janäù ke’pi kadäpéti jïeyam | tathä ca punaù sva-svämino manobhirocinyäm anuvåttau satyäà çanais tat-prasädäd duùkha-däridryädayaù çanair apayänti | tathä bhagavad-bhakta-çästra-guru-prabhåtibhir amäyayä muhuù sevitaiù çanair eva tasya nämnaù prasäde duritädénäm api çanair eva näçaù | iti nästi vivädaù |

na ca mama ko’pi nästi nämäparädha iti vaktavyaà phalenaika-phala-käraëasyäparädhasya präcénasyärväcénasya vä anumänät | phalaà ca bahu-näma-kértane’pi prema-liìgänudaya iti | yad uktaà—

tad açma säraà hådayaà batedaà yad gåhyamäëair hari näma dheyaiù |

na vikriyetätha yadä vikäro netre jalaà gätra ruheñu harñaù || [bhä.pu. 2.3.24] iti ||20||

tathä hi nämäparädha-prasaìge—

ke te’parädhä viprendra nämno bhagavataù kåtaù |

vinighnanti nåëäà kåtyaà präkåtaà hy änayanti hi || iti |

tadéya-guëa-nämädéni sadyaù prema-pradäny api çrutäni kértitäni ca tat-térthädikaà sadyaù siddhidam api cirät sevitaà tan-niveditäni ghåta-dugdha-tämbülädéni sadyaù sarvendriya-taraìga-nivartakäni muhur äsvädya upayuktäny eva svataù parama-cinmayäny apy etäni yasmät präkåtänéva bhavanti te’parädhäù ke bhagavan-näma iti sotkampa-sa-vismayaù praçnaù |

nanv evaà sati nämäparädhavato janasya bhagavad-vaimukhyasyaivocityät tad-uktaà guru-pädäçraya-bhajana-kriyädikam api na sambhavet | satyam | pravartamäne mahäjvara iva odanäder arocakatväd evänupädänam iva nämäparädhasya gäòhatve sati tatra puàsi çravaëa-kértanädi-bhajana-kriyäyä avakäça eva na syäd ity atra kaù sandehaù | kintu jvarasya mådutve cirantanatve odanäder api kiàcid rocakatvam iva | bahu-dinato bhogenäparädhasya kñéëa-vegatve mådutve ca bhagavad-bhaktau kiàcin-mätra-ruciù syäd iti puàsaù prasajjati bhakty-adhikäraù | tataç ca yathä poñöikäny api dugdhaudanädéni jérëa-jvaravantaà pumäàsaù na puñyanti kiàcit puñyanti ca kintu gläni-kärçyena nivartayituà çaknuvanti kälenauñadha-pathyayoù sevitayoù çaknuvanti ca | tathaiva tädåçasya bhakty-adhikäriëaù çravaëa-kértanädéni kälenaiva krameëaiva sakalaà prakäçayantéti sädhüktam—

ädau çraddhä tataù sädhu-saìgo’tha bhajana-kriyä |

tato’nartha-nivåttiù syät tato niñöhä ity ädi ||21||

kaiçcit tu näma-kértanädivatäà bhaktänäà prema-liìgädarçanena päpa-pravåttyä ca na kevalam aparädhaù kalpyate vyavahärika-bahu-duùkha-darçanena cäpi prärabdha-näçäbhävaç ca | niraparädhatvena nirdhäritasyäjämilasyäpi sva-putra-näma-karaëa-pratidina-bahudhä-tan-nämähväna-samayeñv api premäbhäva-däsé-saìgädi-päpa-pravåtti-darçanät | prärabdhäbhäve’pi yudhiñöhiräder vyavahärika-bahu-duùkha-darçanäc ca | tasmät phalann api våkñaù präyaçaù käla eva phalati itivat niraparädheñu prasédad api näma sva-prasädaà käla eva prakäçayet | pürväbhyäsät kriyamäëä päpa-räçir api utkhäta-daàñöroraga-daàça iväkiàcitkarä eva | roga-çokädi-duùkham api na prärabdha-phalam |

yasyänugåhëämi hariñye tad-dhanaà çanaiù |

tato’dhanaà tyajanty asya svajanä duùkha-duùkhitam || iti |

nirdhanatva-mahä-rogo mad-anugraha-lakñaëam ity ädi vacanät | sva-bhakta-hita-käriëä tadéya-dainyotkaëöhädi-vardhana-catureëa bhagavataiva duùkhasya déyamänatvät karma-phalatväbhävena na prärabdhatvam ity ähuù ||22|| (5)

iti mädhurya-kädambinyäà bhakteù sarva-graha-praçaminé näma

tåtéyämåta-våñöiù

||3||

--o)0(o—

(4)

caturthy amåta-våñöiù

atha pürvaà yä aniñöhitä niñöhiteti dvividhoktä bhajana-kriyä tasyäù prathamä ñaò-vidhä lakñitä | tato dvitéyäm alakñayitvaivänartha-nivåttiù prakräntä | yad uktaà—

çåëvatäà sva-kathäù kåñëaù puëya-çravaëa-kértanaù |

hådy antaùstho hy abhadräëi vidhunoti suhåt-satäm ||

nañöa-präyeñv abhadreñu nityaà bhägavata-sevayä |

bhagavaty uttama-çloke bhaktir bhavati naiñöhiké || [bhä.pu. 1.2.17-18]

tatra çåëvatäà sva-kathäù kåñëaù puëya-çravaëa-kértanaù ity aniñöhitaiva bhaktir avagamyate naiñöhikéty agre vakñyamäëatvät | abhadräëi vidhunoti iti tayor madhye evänarthänäà nivåttir uktä | nañöa-präyeñv abhadreñv ity atra teñäà kaçcana bhägo näpi nivartata ity api sücita iti | ata eva krama-präptatayä niñöhitä bhaktir idänéà vivriyate ||1|| (1)

niñöhä naiçcalyam utpannä yasyä iti niñöhitä | naiçcalyaà bhakteù pratyahaà vidhitsitam apy anartha-daçäyäà laya-vikñepäpratipatti-kañäya-rasäsvädänäà païcänäm antaréyäëäà dürväratvän na siddham äsét | anartha-nivåtty-anantaraà teñäà tadéyänäà nivåtta-präyatvät naiçcalyam sampadyate iti layädy-abhäva eva niñöhä-liìgam | tatra layaù kértana-çravaëa-smaraëeñu uttareñv ädhikyena nidrodgamaù | vikñepas teñu vyavahärika-värtä-samparkaù | apratipattiù kadäcil laya-vikñepayor abhäve kértanädy-asämarthyam | kañäyaù krodha-lobha-garvädi-saàskäraù | rasäsvädaù viñaya-sukhodaya-käle kértanädiñu mano’nabhiniveça iti |

... bhaktir bhavati naiñöhiké |

tadä rajas-tamo-bhäväù käma-lobhädayaç ca ye |

ceta etair anäviddhaà sthitaà sattve prasédati || [bhä.pu. 1.2.19]

ity atra ca-kärasya samuccayärthatväd rajas-tamo-bhävä eva labhyante | kià ca, etair anäviddham ity ukte bhäva-paryantaà teñäà sthitir apy asti bhakty-abädhakatayaiva ||2||

sä ca niñöhä säkñäd-bhakti-vartiné tad-anuküla-vastu-vartinéti dvividhä | tatra säkñäd-bhaktir ananta-prakäräpi sthülatayä trividhä | käyiké väciké mänasé ceti | tatra prathamaà käyikyäs tato väcikyäs tata eva mänasyä bhakter niñöhä sambhaved iti kecit | bhakteñu täratamyena sthitänäm api saha-ojo-balänäà madhye kvacana bhakte vilakñaëa-tädåça-saàskära-vaçät kasyacid eva bhagavad-unmukhatvädhikyaà syäd iti näyaà krama ity anye | tad-anuküla-vastuni amänitva-mänadatva-maitré-dayädéni | teñäà niñöhä ca kutracana çama-prakåtau bhakte bhakter aniñöhitatve dåçyate kutracana tasminn uddhate bhakte niñöhitatve’pi na dåçyate yady api tad api bhakti-niñöhaiva sva-sattväsattväbhyäà tan-niñöhä-sattväsattve sudhiyam avagamayati na tu bäla-pratétir eva västavékartuà çakyeti | yad uktaà—

bhaktir bhavati naiñöhiké |

tadä rajas-tamo-bhäväù käma-lobhädayaç ca ye |

ceta etair anäviddhaà sthitaà sattve prasédati || iti |

çravaëa-kértanädiñu yatnasya çaithilya-präbalya eva dustyajye sambhavanté niñöhitäniñöhite bhakté pradarçayetäm iti saìkñepato vivekaù ||3|| (2)

iti mädhurya-kädambinyäà niñyanda-bandhurä näma

caturthy amåta-våñöiù

||4||

--o)0(o--

(5)

païcamy amåta-våñöiù

athäbhyäsa-kåñëa-vartma-dépitäà bhakti-käïcana-mudräà sva-tejasä vahantéà dadhäne bhakta-hådi tasyäà rucir utpadyate | çravaëa-kértanädénäm anyato vailakñaëyena rocakatvaà ruciù | yasyäm utpadyamänäyäà pürva-daçäyäm iva tair muhur apy anuçélitair na çramopalabdhi-gandho’pi | yä hi teñu vyasanitvam aciräd evotpädayati ||1||

yathä nityaà çästram adhéyänasya baöoù käle çästärtha-praveçe sati çästrasya rocakatvam utpädyamänam eva taà tatra çramaà nopanayaty äsaïjayati ca | vastutaù siddhänte tu paittika-vaiguëyena düñitäyäà rasanäyäà sitäyä arocakatve’pi sitaiva tad-vaiguëya-niräsakam auñadham iti vivekinaù tasyä eva yathä muhur apasevane kälena svädvéyaà svädvéyam äbhätéti tasyä eva rocakatvaà tathaivävidyädi-vidüñitasya jéväntaù-karaëasya çravaëädi-bhaktyä tad-doña-praçame tasyäà rucir udbhavatéti ||2||

sä ca rucir dvividhä | vastu-vaiçiñöyäpekñiëé tad-anapekñiëé ca | vastünäà bhagavan-näma-rüpa-guëa-lélädénäà vaiçiñöyaà kértanasya sausvaryädimattvaà varëita-bhagavac-caritäder guëälaìkära-dhvany-ädimattvaà paricaryädénäà tädåça-sväbhéñöa-deça-pätra-dravyädi-sad-bhävavattvaà yad apekñate tad vastu-vaiçiñöyäpekñiëé | kià kià kédåçaà vyaïjanam astéti påcchatäà manda-kñudvatäm iva | prathamä seyaà yato’ntaùkaraëasya yat kiïcid doña-lava eva kértanädénäà vaiçiñöyam apekñate ato’sty antaùkaraëa-doñäbhäsä jïeyä | dvitéyä tu yathä tan-näma-rüpädy-upakrama eva balavaté bhavanté vaiçiñöye tv atiprauòhatvam äpadyamäneyaà nästi mano-vaiguëya-gandhä eva jïeyä ||3||

tataç cäho sakhe! kåñëa-nämämåtäni vihäya kim iti duñparigraha-yoga-kñema-värtä-viñayeñu nimajjayasi tväà vä kià bravémi dhiì mäà yad aham api pämaraù çré-guru-caraëa-prasäda-labdham apy etad vastu sva-granthi-nibaddhaà mahä-ratnam ivänupalabhya parito bhramann etävantaà kälam anya-vyäpära-pärävära-madhye mithyä-sukha-leça-sphuöita-kapardaka-mätram anviñyäyüàsi våthaivänayam | bhakteù kam apy anaìgékurvan çakter abhävam evädyotayam | hanta sa evähaà saiveyaà me rasanä yä hy anåta-kaöu-grämya-praläpam amåtam iva lihyaté bhagavan-näma-guëa-värtäsu sälasaiväsét | hanta hanta tat-kathä-çravaëärambha eva sväpaà bhajaàs tadaiva kadäcit prastutäyäà grämya-värtäyäm utkarëatayä labdha-jägaraà sädhünäà sad eva taà sakalam akalaìkayan | asya ca duñpürasya jaöharasya kåte jaraöho’pi käàs kän duñkåtodyamän näkaravam | tad ahaà na jäne kasmin vä niraye sva-kåta-phalam upabhuïjänaù sthäsyäméti nirvidyamänas tadaiva kvacid aho raho bhuvi mahopaniñat-kalpa-vallé-phala-säraà säraìga iva prabhoç caritämåtaà svädayann abhivädayan muhur muhur api sädhün avyädhüta-saàläpas tiñöhann upaviçan praviçann api bhagavad-dhäma-baddhämala-sevä-niñöhas tan-manä unmanä ivänabhijïa-lokair älakñyamäëo bhakta-jana-bhajanänanda-nåtyädhyäyam adhyetum upakramamäëa iva ruci-nartakyä päëibhyäà gåhétveva tat tat çikñyamäëa iva käïcanamudam ananubhüta-carém upalabhe na jäne kuçélaväcäryäbhyäà bhäva-premabhyäà kälena praviçya nartayiñyamäëaù kasyäà vä nivåtinévåti viräjayiñyatéti ||4||

iti mädhurya-kädambinyäà niñyanda-bandhurä näma

païcamy amåta-våñöiù

-||5||-

--o)0(o--

(6)

ñañöhy amåta-våñöiù

atha saiva bhajana-viñayä ruciù parama-prauòhitamä saté yadä bhajanéyaà bhagavantaà viñayékaroti tadeyam äsaktir ity äkhyäyate | yaiva bhakti-kalpa-vallyäù stavaké-bhävam äsädayanté bhäva-premaëé puñpa-phale aciräd eva bhäviné dyotayati | rucir bhajana-viñayä äsaktir bhajanéya-viñayeti bhümnaiva vyäpadeçaù | vastutas tübhe apy ubhayaà viñayékaroty eva | aprauòhatväbhyäm eva bhedaù | äsaktir eväntaù-karaëa-mukuraà tathä märjayati yathä tatra sahasä pratibimbito bhagavän avalokyamäna iva bhavati | hanta viñayair äkramyate madéyaà cetas tad idaà bhagavati nidadhäméti bhaktasya vidhitsänantaram^³ eva präyo viñayebhyo niñkramya tad-rüpa-guëädau yat praveça-çélaà pürva-daçäyäm äsét tad eva cittam äsaktau jätäyäà vidhitsätaù pürvam eva svayam eva tathäbhütaà bhavet | yathä bhagavad-rüpa-guëädibhyo niñkramya värtäntare cetaù kadä praviñöam iti präpta-niñöhenäpi bhaktena nänusandhätuà çakyate tathaiva värtäntarato niñkramya bhagavad-rüpa-guëädiñu kadä praviñöaù sva-ceta ity äsaktir anäsaktena na lakñyate | äsaktimatä bhaktena tu tal lakñyate ||1||

tataç ca prätaù kutastyo’pi bhoù kaëöha-lambita-çré-çälagräma-çilä-sundara-sampuöo laghu-laghüccärita-çré-kåñëa-nämämåtäsväda-pratikñaëa-lolita-rasanaù prekñyamäëa eva durbhagaà mäm ulläsayasi kasmiàçcid arthe tat kathaya kutra kutra vä térthe bhramaëaà keñäà dåñöyä keñäà vä bhagavad-anubhavänäm äsadébhavann ätmänam anyaà cäkåtärthayaù | ity udbhävita-saàläpämåta-päna-yäpita-katipaya-kñaëaù punar anyato gatvä bhoù kakña-nikñipta-manohara-pustaka-vilakñaëayä çriyä vidvän evänuméyase tad vyäcakñva daçama-skandhéyaà padyam ekaà jévaya çruti-cätakéà tad-arthämåta-våñöyä iti tad-vyäkhyayä romäïcita-gätraù punar anyato gatvä hantädhunaivähaà kåtärthé bhaviñyämi yad iyaà sabhaiva sadya eva mama samasta-duñkåta-dhvaàsinéti viracita-daëòavad-avani-praëipäta-puraùsara-praëati-vinatikaù tat-sabhä-mukuöamaëinä mahä-bhägavata-varyeëa parama-viduñä sarasam ädriyamäëaù saìkucita-tanus tad-antika-kåtopaveça eva bhos tribhuvana-jéva-bhavana-mahä-bhava-roga-bhiñak-çiromaëe dhåtvaiva dhamaném adhamasyäpi me mahä-dénasya nirüpaya rujaà samädiçasva pathyauñadhe kenäpi prayuktena mahä-rasäyanena mad-abhépsitäà puñöim api sampädayeti säsraà yäcamänas tat-kåpävaloka-madhura-väì-mayämåta-niùsyandanaditas tac-caraëa-paricaraëa-néta-païca-ñaò-väsaraù sarasam aöann api kadäcid aöavéà yadi mayi vartate kåñëasya kåpävalokas tadäyaà dürataù puro’valokyamänaù kåñëa-säras tri-caturäëi padäni mad-abhimukham äyätu na cen mäà påñöhékarotv iti naisargikér api måga-paçu-rakñi-ceñöäs tad-anugraha-nigraha-liìgatayaiva jänan grämopaçalye’pi khelato vipra-bälakän sanakädén iva kim ahaà vrajendra-kumäraà präpsyämi iti spåñövä tad-dattam uttaraà meti mugdhäkñaraà durbodhärthatayä subhodärthatayä vä parämåñya sva-gåha-madhyamadhyäsyäpi mahä-dhana-gådhnuù kåpaëa-vaëig iva kvähaà yämi, kià karomi kena vyäpäreëa me tad-abhéñöa-vastu-jätaà hasta-gataà syäd iti parimläna-vadanaç cintayan svapan uttiñöhan upaviçan parijanaiù käraëaà påcchyamäno’pi kadäcin müka iva kadäcid avahitthäm älambamänaù sämpratam abhüd ayaà channa-buddhir iti bandhubhiù svabhävata eväyaà jaòa iti vedäntibhiù bhrañöa iti karmibhir aho mahä-säraà vastu samadhigatam iti abhaktair dämbhika iti taträparädhibhiù parämåñyamäëo mänäpamäna-vicära-vidhuro bhagavad-äsakti-svardhuné-praväha-patita eva ceñöate bhakta iti ||2||

iti mädhurya-kädambinyäà manohäriëé näma

ñañöhy amåta-våñöiù

||6||

--o)0(o--

(7)

saptamy amåta-våñöiù

atha saiväsaktiù parama-pariëämaà präptavaté raty-apara-paryäyo bhäva ity äkhyäà labhate | ya eva hi saccidänanda iti çakti-trikasya svarüpa-bhütasya kandalé-bhävaà bhajate^⁴ | yam eva khalu bhakti-kalpa-vallyä utphullaà prasünam äcakñate | yasya ca bähyaiva prabhä sarvaiù sudurlabhä, äbhyantaré tu mokñam api laghükaroti | yasya ca paramäëur eka eva tamaù samastam unmülayati | yasya parimalaiù prasåmaraiù madhusüdanaà nimantryänéya tatra prakaöékartuà prabhüyate | kià bahunä, yair eva väsitäç citta-våtti-tila-vitatayo dravébhävam äsädya, sadya eva bhagavad-aìgam akhilam snehayituà yogyatäà dadhate | yaù khalv ävirbhavann eva svädhäraà çvapacam api brahmäder api namasyatvam äpädayati ||1||

udyotamäne cäsmin çyämalimänaà vraja-mahendra-nandanasyäìgänäm eva, äruëyaà tadéyädhara-neträntäder eva, dhavalimänaà tadéya-vadana-smita-candrikäder eva, pétimänaà tad-ambara-bhüñaëäder eva leòhuà labdhväsanna-samayam iva valitotkaëöhaà bhaktasya nayana-dvandvam açrubhir ajasram ätmänam abhiñiïcet | gétaà tadéyaà muralyä eva, çiïjitaà tadéya-nüpuräder eva, saundaryaà tadéya-kaëöhasyaiva, nideçaà tac-caraëa-paricaraëasyaiva, tat-kåtaà kam api svasyävataàsékartuà mågyad iva sthäne sthäne kñaëe kñaëe çravaëa-dvayaà niçcalébhavad unnamet | evam eva kédåço vä tad-ubhaya-kara-kiçalaya-sparçaù ? iti tadaiva tam anubhavad iva gätraà romäïcitaà bhavet | tat-saurabhyaà labhyamänam iva viduñyau näse praphulle kñaëe kñaëe çväsaà gåhétvä paricicéñetäm | hanta ! sä phenä kià me svädanéyä ? iti tadaiva täm upalabhamäneva rasanäpy ulläsaà dadhänaivoñöhädharau lihyät | kadäpi tadéya-sphürtau taà säkñät präptavad iva ceto håñyet, tan-mädhuryäsväda-sampattyä mädyet, tadaiva tat-tirobhäve viñédet, gläyed ity evaà saïcäri-bhävair ätmänam alaìkurvad iva çobheta ||2||

buddhir apatantam evärtham avadhärayanté jägrat-svapna-suñuptiñu tadéya-småti-vartmany eva pänthatvam adhyavasyet | ahantä ca präpsyamäne sevopayogini siddha-dehe praviçantéva sädhaka-çaréraà präyo jahätéva viräjeta^⁵ | mamatä ca tac-caraëäravinda-makaranda eva madhukarébhavitum upakrameteti | sa ca bhaktaù präptaà mahä-ratnaà kåpaëa iva janebhyo bhävaà gopayann api kñänti-vairägyädénäm äspadébhavan lasal-laläöam eväntardhanaà kathayatéti nyäyena tad-vijïa-sädhu-goñöhyäà vidito bhavet. anyatra tu vikñipta ity unmatta iti sajjata^⁶ iti durlakñyatäà gacchet ||3||

sa ca bhävo räga-bhakty-uttho vaidha-bhakty-uttha iti dvividhaù | ädyo jäti-pramäëäbhyäm ädhikyena mahima-jïänänädareëa bhagavati sämänyädhikyäc ca sändraù | dvitéyaù täbhyäà prathamataù kiïcin nyünatvena aiçvarya-jïäna-viddha-mamatävattväc cäsändraù | präyo dvividha eväyaà bhävo dvividhänäà bhaktänäà dvividha-cid-väsanä-sanätheñu hådayeñu sphuran dvividhäsvädyatvaà bhajate | ghana-rasa iva rasäla-panasekñu-dräkñädiñu praviñöaù påthak påthaì mädhuryavattvaà bhajate | te ca bhaktäù çänta-däsa-sakhi-pitå-preyasé-bhävavantaù païcavidhäù syuù | tatra çänteñu çäntir iti däseñu prétir iti sakhiñu sakhyam iti pitå-bhävavatsu vätsalyam iti preyasé-bhävavatsu priyateti nämatedam^⁷ api ||4||

punaç cäyaà sva-çaktair ävirbhävitair^⁸ vibhävänubhäva-vyabhicäribhir ätmeva räjeva vä prakåtibhir udbhütaiçvaryaù sthäyéti nämnä vaiçiñöyaà gacchan tair militaù çänta iti däsyam iti sakhyam iti vätsalyam iti ujjvala iti labdha-vibhedo raso bhavati | yo hi raso vai saù, rasaà hy eväyaà labdhvänandé bhavati iti çrutyäbhidhéyate | ayam anyaträvatäre’vatäriëi vä sambhavann api svayaà sampürtimänaà tatra taträlabhamäno vrajendra-nandana eva svakäñöhäà labhate nada-nadé-taòägädiñu sambhavad api yathä samudra eva jala-nidhitvam | yo hi bhävasya prathama-pariëatäv eva utpadyamäna eva premaëi mürta eva rasaù säkñäd eva tadvatä bhaktenänubhüyata iti ||5||

iti mädhurya-kädambinyäà paramänanda-niñyandiëé näma

saptamy amåta-våñöiù

||7||

--o)0(o--

(8)

añöamy amåta-våñöiù

atha tasyä eva bhakti-kalpa-vallyäù sädhanäbhikhye ye pürvaà dve patrike lakñite, idänéà tato’ticikkaëäni tädåça-çravaëa-kértanädi-mayäni bhäva-kusuma-saàlagnäni anubhäväbhidhänäni bahüni paträëi sahasaivävirbhüya kñaëe kñaëe dyotayanti | yäny eva bhäva-kusumaà pariëämaà präpayya punas tadaiva premäbhidhäna-phalatvam änayanti |

kià ca, äçcarya-caryeyaà bhakti-kalpa-vallé yasyäù patra-stavaka-puñpa-phaläni präpta-pariëatény api sva-svarüpam atyajanty eva nava-naväny eva sahaiva sarväëi vibhräjante | tataç cäsya bhakta-janasyätmätméya-gåha-vittädiñu çata-sahasraço bhavatyo yäç citta-våttayo mamatä-rajjubhis teñu teñu nibaddhä eva pürvam äsan, tä eva citta-våttéù sarvä eva tatas tato’vahelayaivonmocya, sva-çaktyä mäyikér api tä mahä-rasa-küpa-spåçyamäna-padärtha-mäträëéva säkära-cid-änanda-jyotirmayékåtya, täbhir eva mamatäbhiù sarväbhis tatas tato vicitäbhiù sva-çaktyaiva tathäbhüté-kåtäbhiù çré-bhagavad-rüpa-näma-guëa-mädhuryeñu yo nibadhnäti, so’yaà prema-mahä-kiraëa-mäléva udayiñyamäëa eva nikhila-puruñärtha-nakñatra-maëòaléù sahasaiva viläpayati ||1||

phala-bhütasyäsya yaù svädyamäno rasaù, sa sändränanda-viçeñätmä | rasasya parama-pauñöiké çaktiù çré-kåñëäkarñiëéty ucyate | yasmin äsvädayitum ärabhyamäëa eva vighnän na gaëayatéti kià vaktavyam ? mahä-çüro bhaöa iva, mahä-dhana-gådhnur atyäveça-lupta-vicäras taskara iva svätmänam api nävekñate | kià ca, rätrindivam eva pratikñaëam abhyavahriyamäëaiç caturvidhaiù parama-svädubhir aparimitair annair api durupaçamanéyä yadi käcit kñudhä sambhavet, tat-sadåçyä utkaëöhayä sürya iva täpayan, tat-käla eva sphürter ävirbhävitäni bhagavad-rüpa-guëa-mädhuryäëy apäräëy äsväda-viñayé-kärayan koöi-candra iva çiçiräyati ||2||

yugapad eva svädhäram adbhuto’yaà premä uditya ca yasminn éñad eva vardhamäne bhagavat-säkñätkäram eva pratikñaëam äkäìkñato bhaktasya utkaëöhä-çalyasya mahä-dähakasyevätipräbalyodayät sphürti-präpta-tad-rüpa-lélä-mädhuryair api atåptasya tasya

bändhavo’pi nirudakändha-küpa eva,

bhavanam api kaëöaka-vanam eva,

yat-kiïcanäbhyavahäro’pi prahäro mahän eva,

sajjana-kåta-praçaàsä api sarpa-daàçä eva,

prätyähika-kåtya-kartavyam api martavyam eva,

aìga-pratyaìgäni api mahä-bhära eva,

suhåd-gaëa-säntvanam api viña-dåñöa^⁹ eva,

sadä jägaro’pi sägaro’nutäpasyaiva,

kadäcit nidräpi vidräviëé jévanasyaiva,

sva-vigraho’pi bhagavan-nigraho mürta eva,

präëä api dhänäù punaù punar bhåñöä eva |

kià bahunä ? präk sadaiväbhéñöam äséd yat tac ca raho mahopadrava eva,

bhagavac-cintanam evätma-nikåntanam eva ||3||

tataç ca premaiva cumbaké-bhävam äpadya kärñëäyasébhütaà kåñëam äkåñyänéya kasmiàçcana kñaëe bhaktasyäsya nayana-gocarékaroti | tatra ca saundarya-saurabhya-sausvarya-saukumärya-saurasyaudärya-käruëyänéti svéyäù svarüpa-bhütäù parama-kalyäëa-guëäù bhagavatä sva-bhaktasya tasya nayanädiñv indriyeñu nidhéyante | teñäà ca parama-madhuratve nitya-navatve ca bhaktasyäsya ca tad-äsvädayituù premëaiva pravartamäne pratikñaëa-vardhiñëau mahotkaëöhäyäà ca ko’py änanda-mahodadhir ävirbhavan närhati kavi-sarasvaté-lakuöyä parimeyatäm | yathä hi—

atiniviòatara-viöapa-dala-kula-pravalita-mahä-nyagrodha-talasya sura-dérghikä-hima-salila-sambhåta-ghaöa-çata-valayita-taöasyätiçiçiratve tad-äçrayitur janasya ca,

tapartu-taraëi-kiraëa-tapta-maru-saraëi-mahä-pänthatve ca,

tathä kädambiné-ghanäsärasyäpäratva iva tad-abhiñicyamänasya vana-mataìgajasya cirantana-dava-davathu-dünatve ca,

tathä sudhä-kiraëasyätimadhuratve sväda-lolupatve ca,

yas tädätmika änandaù, sa eva dig-darçanärthaà tasyopamänékriyate ||4||

tatra prathamaà labdhäpära-camatkärasya bhaktasya locanayoù sva-saundaryaà prakäçyate prabhuëä |

tatas tan-mädhuryeëa sarvendriyäëäà manasaç ca locana-mayé-bhäve pravartite stambha-kampa-bäñpädibhiù kåta-vighnaç ca tasyänanda-kåta-mürcchäyäà jätäyäà prabodhayitum iva dvitéyaà saurabhyaà tadéya-ghräëendriyeñu prakäçyate |

tenäpi teñäà ghräëa-mayé-bhäve dvitéya-mürcchärambhe—“are mad-bhakta ! taväham eva sampadyamäno’smi mä vihvalé-bhüù ! nikämaà mäm anubhava” iti tåtéyaà saundaryaà çravaëendriya-grähyam ävirbhävyate |

punas tenäpi teñäà çravaëa-mayé-bhäve tåtéya-mürcchopakrame kåpayä caraëäravindena päëibhyäm urasä ca sva-sparçaà dattvä caturthaà sva-saukumäryam asäv anubhävyate | tatra däsya-bhävavatas tasya mürdhni caraëena sparçaù, sakhya-bhävataù päëyoù päëibhyäà, vätsalya-bhävavataù sva-kara-talenäçru-märjanaà, preyasé-bhävavatas tu urasi sva-vakñasä bähubhyäm äçleñaù kriyate iti bhedo bodhyaù ||5||

punaç ca tenäpi tathä tathaiva caturtha-mahä-mürcchärambhe païcamaà svädhara-sambandhi saurasyaà tadéya-rasanendriya-grähyaà, preyasé-bhävavaty eva tat-käla-prädurbhüta-tad-abhéñöäkäravati jana^¹⁰ eva prakäçyate, nänyatra |

tataç ca pürvavad eva tathä-tathä-bhäve’pi tadätanyäs tv änanda-mürcchäyäs tv atinaiviòye jäte tataù prabodhayitum asamartheneva bhagavatä ñañöham audäryaà vitanyate | tac ca teñäm eva saundaryädénäà sarveñäm eva tan-nayanädi-sarvendriyeñv eva yugapad eva baläd vitaraëam |

tadaiva bhagavad-iìgita-jïeneva premnäpy ativardhamänena satä tad-anurüpa-tåñëätirekaà saàvardhyäpi tatra bhakte svayaà candratvam upeyuñä yugapad evänanda-samudra-çata-laharé-vyatisaàmarda-bhara-jarjaritatvam iva tasya antaù^¹¹ nirmimäëena svayam eva säkära-tan-mano’dhidaivaté-bhavateva tathä sva-çaktir vitéryate yathä yaugapadyenaiva te te svädä nirvivädä eva bhavanti |

na caivaà manaso’nekägratvena tat-tad-äsvädasyäsändrateti väcyam | pratyuta saundarya-sausvaryädén prati sarvendriyäëäm eva nayané-bhäva-çravaëé-bhävädyä ekadaiva bobhüyamänä alaukikäcintyädbhuta-camatkäram evätanvataù svädasyätisändratvam eva kurvanti | naivästi tatra laukikänubhava-tarka-däva-davathor avakäço’pi, acintyäù khalu ye bhävä na täàs tarkeëa yojayed ity ädeù ||6|| (2)

tataç ca, saundaryädénäà yävanti mädhuryäëi teñäà sämastyenänububhüñäv api asmin bhakta-cätaka-caïcu-paöe jalada-bindv-ävaléva na mänti täni vimåçya “aho tarhi mayaitäni saundaryädény etävanti kim-arthaà dhåtäni” iti teñäà sambhojanäyaiva saptamaà sarva-çakti-kadamba-paramädhyakñäyä ägamädäv api vimalotkarñiëy-ädénäm añöa-dig-daleñu vartamänänäà svarüpa-çakténäà madhya eva karëikäyäà mahäräja-cakravartinyä iva sthitäyä hy anugrahäbhidhänatvenoktäyä bhagavato nayanäravinda eva ätmänaà vyaïjayantyäù kåpä-çakter vilasitaà kvacit däsädau vätsalyam iti, kvacit käruëyam iti, priyädau ceto-drava iti, kvacid anu kati-nämnäbhidhéyamänam udayate | yayaiva kåpä-çaktyä sarva-vyäpiny api tadéyecchä-çaktiù sädhuñu sädhv evaà raïjitä paramätmärämän api mahä-camatkåti-bhümér adhyärohayati | yayaiva bhagavato bhakta-vätsalyaà näma eka eva guëaù samräò iva prathama-skandhe påthivyoktän svarüpa-bhütän satya-çaucädén kalyäëa-guëän çästi ||7||

mohas tandrä bhramo rukña-rasatä käma ulbaëaù |

lolatä mada-mätsarye hiàsä kheda-pariçramau ||

asatyaà krodha äkäìkñä äçaìkä viçva-vibhramaù |

viñamatvaà paräpekñä doñä añöädaçoditäù || [bha.ra.si. 2.1.247-8]

añöädaça-mahä-doñai rahitä bhagavat-tanuù || [bha.ra.si. 2.1.246]

bhagavati sarvathä niñiddhä apy ete doñä yad-anurodhena räma-kåñëädy-avatäreñu kvacit kvacid vidyamänä eva santo bhaktair anubhüyamänä mahä-guëäyante | tataç ca sarväëy eva tad-vitérëäni saundaryädény äsvädayituà labdhaujasi bhakte äsvädyäsvädya ca, täà camatkåti-parama-käñöhäm adhiruhyädhiruhya, cäçruta-caraà bhagavato bhakta-vätsalyam idam iveti manasä muhur muhur evänubhüya, dravébhävam äseduñi tasmin... ||8||

“are mad^¹²-bhakta-varya ! bahüni janmäni mad-arthaà därägära-dhanädikaà parityajya mat-paricaryänurodhena çéta-väta-kñudhä-tåñëä-vyathä-mayädén bahün eva kleçän soòhavate janävamänädén apy avagaëitavate bhikñu-caryäà gåhétavate bhavate kim api dätum açaknuvan åëé kevalam abhüvam. särvabhaumatva-pärameñöhya-yoga-siddhy-ädikaà ca na bhavad-anurüpam iti tat tat kathaà vitariñyämi ? nahi nahi, paçubhyo rocamänaà ghäña-tuña-buñädikaà kasmaicin manuñyäya déyate ? tad aham ajito’pi bhavatädhunä jita eva varte. na rte bhavat-sauçélya-valléà samyag-avalambanam.”

iti bhagavato väì-mädhuréà parama-snigdha-varëäà karëävataàsékåtya, “prabho bhagavan ! kåpä-pärävära ! ghora-saàsära-praväha-präpita-kleça-cakra-nakra-vyüha-carvyamäëaà mäà vilokya, käruëyodyota-drava-ceto-navanéto’khila-lokätéto^¹³ bhagavan çré-guru-rüpa-dhäré mad-anädy-avidyä-vidäri-sva-darçanena sudarçanenaiva tan nirbhidya, tad-daàñörä-taöäd evonmocya, nija-caraëa-kamala-yugala-däsé-cikérñayä sva-mantra-varëa-véthéà mat-karëa-véthéà praveçya, nirvyathékåtya, muhur muhur api sva-guëa-näma-çravaëa-kértana-smaraëädibhir mäà yad açüçudhan nija-bhaktair api saìgamitaiù sva-seväm apy abübudhat, tad api durmedho’ham adhamatamo divasam ekam api prabhuà na paryacaraà, kadarya-caryas tad ayaà jano daëòayitum evärhaù, pratyutaitävad darçana-mädhuréà päyitaù ||9||

“kià ca, åëé-bhaväméti çré-mukha-väëyä prabhu-vareëa viòambito’sméti manye’haà | tat kià karomi ? païca vä saptäñöäthavä lakña-koöayo’pi yady aparädhä bhaveyuù, tad api täà samprati kñamayituà dhärñöyam älambeta mäm | parärdhato’py adhikäàs tän avadhärayämi |

“kià ca, te te’tiprabaläç cirantanä bhukta-bhoktavya-phalä vartantäà näma | samprati pürvedyur eva néradena néla-nérajena néla-maëinä çrémad-aìgasya, candramasä çré-mukhasya, nava-pallavena çré-caraëasya, dyutim upamimänena mayä dagdha-sarñapärdhena kanaka-çikhariëam iva caëaka-kaëena cintämaëim iva pheruëä keçariëam iva maçakena garuttvantam iva samékurvatä durbuddhinä spañöam aparäddham evety adhunaivävagatam | tadä tu prabhum ahaà stauméti svéyam avidvattvam api kavitvam etad iti janeñv api prakhyäpitam | ataù parantu mad-ékñaëena kñaëena samékñita-çré-mürti-rüpeëa vaibhavena javena tarjyamänä dhairya-rahitä gaur iva me gauù çrémat-saundarya-kalpa-vallém upamäna-radanair düñayituà na prabhaviñyati |”

ity evaà bahu-vidhaà çaàsati tasminn atiprasannena bhagavatä punar api preyasy-ädi-bhävatas tasya yathä-sambhavam abhépsitaà tädätmika-tat-sva-viläsa-vilakñitaà çré-våndävanaà kalpa-çäkhinaà mahä-yoga-péöhaà sva-preyasé-vånda-mukhyäà çré-våñabhänu-nandinéà tat-sakhéù çré-lalitädyäs tat-kiìkarér api sva-vayasyän çré-subalädén sva-pälyamänä naicikéç ca çré-yamunäà çré-govardhanaà bhäëòéraà ca nandéçvara-girià tatratya-janaka-janané-bhrätå-bandhu-däsädén sarvän eva vrajaukaso rasotkarñeëa darçayitvä tat-tad-änanda-mahä-moha-taraìginyäà taà nimagnékåtya svayaà parikareëäntardhéyate ||10||

tataç ca kiyadbhiù kñaëair labdha-prabodhaù punar api prabhuà didåkñur locana-mudräm unmocya, taà nävalokayann ätmänam açrubhir abhiñiïcan |

“kim ayaà svapna älokitaù? nahi nahi, çayyälasya-nayana-käluñyädy-abhävät |

kim iyaà kasyacin mäyä? nahi nahi, etädåçänandasya mäyikatväsambhavät |

kià vä, cittasyaiva bhrama-mayé käpi våttiù? nahi nahi, laya-vikñepädy-ananubhavät |

kià vä, manoratha-paripäka-präpto’yaà vastu-viçeñaù? nahi nahi, édåça-padärthasya sémno’pi kadäpi manorathenädhiroòhum açakyatvät |

sphürti-labdho’yaà bhagavat-säkñätkäro vä? nahi nahi, samprati smaryamäëäbhyaù pürva-pürvodbhutäbhyaù sphürtibhyo’syätivailakñaëyät |”

ity evaà vividham eva saàçayänaù | çayäna eva dhüli-dhoraëi-dhüsaräyäà dharaëau, “yathä tathästu punar api tad-darçanaà me bhüyät” iti muhur äçäsäno’pi tad-anupalabhamänaù khidyan, luöhan, rudan, gäträëi vraëayan, mürcchayan, prabudhyamäna, uttiñöhan, upaviçan, abhidravan, kroçan unmatta iva, kñaëaà tüñëém äséno manéñéva, kñaëaà lupta-nitya-kriyo bhrañöäcära iva, kñaëam asambaddhaà pralapan graha-grasta iva, kñaëaà kasmaicid äçväsakäya nibhåtaà påcchate bhakta-janäya sva-bandhave svänubhütam arthaà bruväëaù, kñaëaà prakåti-stha iva, “sakhe bhüri-bhäga ! bhagavat-säkñätkära eväyaà taväbhavat,” iti tena yuktyä pratoñyamäëo håñyann eva, “hanta tarhi katham eva punar na bhavati ?” iti tadaiva viñédan, “hanta kasyacin mahänubhäva-cüòämaëer mahä-bhägavatasya käpi kåpä-vitäna-pariëatir vä, durbhägasyäpi me bhagavat-paricaryäyä ghüëäkñara-nyäyena vä, kasmiàçcid divase kathaàcid utpannäyä niñkaitavatäyäù phalam idaà vä | kià vä, vaiguëya-samudre’pi kñudre mayi bhagavad-anukampäyä nirupädhitvam eva mürtaà prakaöébabhüva |

“hanta hanta ! kena vä anirvacanéya-bhägyena svayaà hasta-präpto nidhir ajani | kena vä mahäparädhena tataç cyutam iti niçcetuà niçcetano’haà na prabhavämi | tad-bädhä-bädhita-dhéù kva yämi ? kià vä karomi ? kam upäyam atra kam iha vä påcchämi ? mahä-çünyam iva nirätmakam iva niùçaraëam iva däva-pluñöam iva mäà nigilad iva tribhuvanam avaloke | lokebhyo niùsåtya tad ebhyaù kñaëaà vivikte praëidadhäméti |”

tathä^¹⁴ kurvan, “hä prabho ! sundara-mukhäravinda-mädhuréka-sudhä-dhärä-dhuréëa-bhävita-väsita-nikhila-vipina-çré-vigraha-vara-parimala-vana-mäla-caöulitäli-jäla ! punar api kñaëam api tatrabhavantaà dåçyäsam | sakåd eva ca svädita eva, svädita-tan-mädhuréko na punar evam abhyarthayiñye,” iti vilapan luöhan çvasan mürcchann unmädyan pratidiçam eva taà paçyan, håñyan, çliñyan, hasan, aöan, gäyan, punar apy anékñaàäëo’nutapan, rudan, alaukika-ceñöita eväyüàñi nayan, sva-deho’py asti nästi vä nänusandadhate |

tataç ca samaye païcatäà gacchataà sva-dehaà na jänan, “mayäbhyarthitaù sa eva karuëä-varuëälayas tathaiva pratyakñébhüya säkñät seväyäà mäà niyuïjänaù sva-bhavanaà nayati,” iti jänan kåta-kåtyo bhakto bhavatéti ||11||

ädau çraddhä tataù sädhu-saìgo’tha bhajana-kriyä |

tato’nartha-nivåttiù syät tato niñöhä rucis tataù |

athäsaktis tato bhävas tataù premäbhyudaïcati || [bha.ra.si. 1.4.15-16]

ity arthaù sädhu vivåtaù | ato’pi yathottara-svädu-vaiçiñöya-bhäjita-sneha-mäna-praëaya-rägänuräga-mahä-bhäväkhyäni bhakti-kalpa-vallyä ürdhvordhva-pallava-gäméni phaläni santi | na teñäm äsväda-sampad-auñëa-çaitya-saàmarda-sahaù sädhakasya deho bhaved iti na teñäà tatra präkaöya-sambhava iti na täny atra vivåtäni |

kià ceha rucy-äsakti-bhäva-premasu lakñayitvä säkñäd anubhava-gocaratäà präpiteñu tatra santy api bhüréëi pramäëäni nopanyastäni | pramäëäpekñayä hy anubhava-vartma-päruñyäpädakatvät | kià ca, täny apekñyäëi cet,

tasmiàs tadä labdha-rucer mahämate [bhä.pu. 1.5.27] iti rucau,
guëeñu saktaà bandhäya rataà vä puàsi muktaye [bhä.pu. 3.25.15] iti äsaktau,
priya-çravasy aìga mamäbhavad ratiù [bhä.pu. 1.5.26] iti ratau |
premätibhara-nirbhinna-pulakäìgo’tinirvåta iti [bhä.pu. 1.6.18] premaëi,
tä ye pibanty avitåño nåpa gäòha-karëais tän na spåçanty açana-tåò-bhaya-çoka-mohä [bhä.pu. 4.29.40] iti rucy-anubhäve,
gäyan vilajjo vicared asaìga [bhä.pu. 10.2.39] iti äsakty-anubhäve.
yathä bhrämyatyayo brahman svayam äkarña-sannidhau |

tathä me bhrämyate cetaç cakra-päëer yadåcchayä || [bhä.pu. 7.5.14] iti rucy-anubhäve,

evaà-vrata ity atra hasanty atho roditi rauti gäyati iti [bhä.pu. 11.2.40] premëo’nubhäve,
ähüta iva me çéghraà darçanaà yäti cetasi [bhä.pu. 1.6.34] iti tatra sphürtau,
paçyanti te me ruciräëy amba santa iti [bhä.pu. 3.25.35] säkñäd-darçane,
tair darçanéyävayavair udära-viläsa-häsekñita-väma-süktaiù [bhä.pu. 3.25.36] iti labdha-darçanasya svabhäve,
väso yathä parikåtaà madiräm adändha [bhä.pu. 11.13.36] iti ceñöäyäà pramäëäny anusandhäya vicärayitavyäni ||12||

atredaà tattvaà – ahaìkärasya dve våtté ahantä mamatä ca iti | tayor jïänena layo mokñaù deha-gehädi-viñayatve bandhaù | ahaà prabhor janaù sevako’smi sevyo me prabhur bhagavän saparikara eva rüpa-guëa-mädhuré-mahodadhir iti pärñada-rüpa-vigraha-bhagavad-vigrahädi-viñayatve premä sa hi bandha-mokñäbhyäà vilakñaëa eva puruñärtha-cüòämaëir ity ucyate |

tatra kramaù | ahantä-mamatayor vyavahärikyäm eva våttäv atisändräyäà satyäà saàsära eva | ahaà vaiñëavo bhüyäsaà prabhur me bhagavän sevyo bhavatv iti yädåcchikyäà çraddhä-kaëikäyäà satyäà tad-våtteù päramärthikatva-gandhe bhaktäv adhikäraù | tataù sädhu-saìge sati päramärthikatva-gandhasya sändratvaà vyavahäre ätyantiké | tato bhajana-kriyäyäm aniñöhitäyäà satyäà tayoù paramärthe vastuny ekadeça-vyäpiné våttiù vyavahäre pürëaiva | tasyäà niñöhitäyäà paramärthe bahula-deça-vyäpiné vyavahäre präyiky eva | rucäv utpannäyäà paramärthe präyiky eva våttir vyavahäre tu bahu-deça-vyäpiné | äsaktau jätäyäà paramärthe pürëä vyavahäre tu gandha-mätré | bhäve tu paramärtha evätyantiké våttir vyavahäre tu bädhitänuvåtti-nyäyenäbhäsa-mayé | premaëi tayor ahantä-mamatayor våttiù paramärthe paramätyantiké vyavahäre tu naikäpéti |

evaà ca bhajana-kriyäyäm bhagavad-dhyänaà värtäntara-gandhi kñaëikam eva | niñöhäyäà tad-dhyäne värtäntaräbhäsaù | rucau värtäntara-rahitam eva tad-dhyänaà bahula-käla-vyäpé | äsaktau tad-dhyänam atisändram | bhäve dhyäna-mätram eva bhagavataù sphürtiù | premaëi sphürter vailakñaëyaà tad-darçanaà ceti ||13||

mädhurya-väridheù kåñëa-caitanyäd uddhåtaiù rasaiù |

iyaà dhinotu mädhuryamayé kädambiné jagat ||14||

iti çré-viçvanätha-cakravarti-viracitäyäà mädhurya-kädambinyäà

pürëa-manoratho näma

añöamy amåta-våñöiù

||8||

--o)0(o--

samäptaiñä mädhurya-kädambiné ||

1 svarüpa

2 eñä bhägavata-bhävärtha-dépikä: çruti-småté ubhe netre vipräëäà parikértite | ekena vikalaù käëo dväbhyäm andhaù prakértitaù || iti tatroddhåta-småti-väkyam |

3 vidhitsästaram

4 labhate

5 viräjate

6 sajjate ? sajjita ? sajjana ?

7 näma-bhedam

8 sva-çaktyaivävirbhävitair

9 våñöa.

10 abhéñöäkära-rati-bhajana (Priyacharan Dasji’s edition)

11 The absence of sandhi here is in all editions. Generally speaking, in editing these works, I take sandhi or the lack of it to contain punctuation clues. Copyists often add or take out sandhi according to their understanding of the thought flow, or lack of it. I follow this tradition. Commentarial texts often contain less sandhi.

12 eva (Priyacharan Dasji’s edition), tad- in the place of mad- in all editions, but makes no sense.

13 lokätéta (AD)

14 atha