domingo, 17 de enero de 2010

Ujjvala-nilamani 02 - Nayaka-sahaya (Three commentaries) - Rupa Gosvamin

Fotos
Devoción
harekrsna

Krishna_Balarama12.jpg

BalaramaMauesCoin1stCenturyBCE.jpg

Balarama_Mural.jpg

Krishna_meets_parents.jpg

Baladewa-kl.jpg

Jagadananda Das

Ujjvala Nilamani - Con Comentario

Ujjvala-nilamani 01 - Nayaka-bheda-prakaranam - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 02 - Nayaka-sahaya - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 03 - Hari-priya - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 04 - Radha - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 05 - Nayika - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 06 - Yuthesvari - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 07 - Duti - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 08 - Sakhi - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 10 - Uddipana - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 11 - Anubhava - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 12 - Sattvika - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 13 - Vyabhicari - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 14 - Sthayi-bhava - Author: Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani 15 - Sringara-bheda - (Three commentaries) - Rupa Gosvamin
Ujjvala-nilamani-mula-matram - Rupa Gosvamin

|| 2 ||

atha näyaka-sahäya-bheda-prakaraëam

(2.1)

athaitasya sahäyäù syuù äpaïcadhä ceöako viöaù |

vidüñakaù péöha-mardaù priya-narma-sakhas tathä ||1||

narma-prayoge naipuëyaà sadä gäòhänurägitä |

deça-käla-jïatä däkñyaà ruñöa-gopé-prasädanam |

nigüòha-mantratety-ädyäù sahäyänäà guëäù småtäù ||2||

sandhäna-caturaç ceöo güòha-karmä pragalbha-dhéù |

sa tu bhaìgura-bhåìgärädikaù prokto’tra gokule ||3||

çré-jévaù: athaitasya sahäyäù syur ity aupapatyäbhäsa-léläyäm eva jïeyäù | kintu kiçorä api kelau klébavat pauruña-bhäva-hénä evaite mantavyäù ||1-3||

viçvanäthaù: sahäyäs te kiçorä api te péöhamardaà vinä klébavat pauruña-bhäva-hénä eva lélä-çaktyä sampäditä iti çré-jéva-gosvämi-caraëänäà vyäkhyä ||1-3||

viñëudäsaù: athäsmin rase sahäyä ucyante—athaitasyeti | etasya kåñëasya | ceöakädi-saàjïä rasa-çästra-prasiddhäù päribhäñikäù ||1-3||

--o)0(o--

(2.4)

yathä—

na punar idam apürvaà devi kuträpi dåñöaà

çaradi yad iyam ärän mädhavé puñpitäbhüt |

iti kila våñabhänor lambhitäsau kumäré

vraja-nava-yuva-räja vyäjataù kuïja-véthim ||4||

çré-jévaù: na vyäkhyätam ||4||

viçvanäthaù: na vyäkhyätam ||4||

viñëudäsaù: na punar idam iti çré-kåñëäjïayä vyäja-viçeñataù çré-rädhäà tasyästikam änétä | tad anu çré-kåñëena säçcaryaà nirbandhataù påñöha-tad-änayana-prakäraù san bhaìguras taà prati nija-päöavätiçayam ävedayati—kuïja-véthéà kuïja-çreëéà kuïja-märgaà vä | vraja-nava-yuva-räjeti sambodhanaà tu svälambanänurüpam eva | teñäà präyaçaù tad-ädi-nämnaiva taj-jïänät ||4||

--o)0(o—

(2.5)

atha viöaù—

veçopacära-kuçalo dhürto goñöhé-viçäradaù |

käma-tantra-kalä-vedé viöa ity abhidhéyate |

kaòäro bhäraté-bandhur ity ädir viöa éritaù ||5||

çré-jévaù: veçopacära-kuçalatvaà käma-tantra-kalä-veditvaà ca dütyopayoga eva jïeyaà na tu sarvatra våthätvät | bhäväntara-sparçitväbhäväc ca | udäharaëe tu tad-dvayam unneyam | tac ca svarüpasya veçäntareëäcchannatayä gamanät käma-tantréya-mohana-manträdi-yogäc ca ||5||

viçvanäthaù: käma-tantra-sambandhinyaù kaläù stré-vaçékära-mohana-mantrauñadhädi-prayogäù ||5||

viñëudäsaù: käma-tantra-kälä käma-çästra-néti-vettä ||5||

--o)0(o--

(2.6)

yathä—

vraje säraìgäkñé-vitatibhir anullaìghya-vacanaù

sakhähaà tad-bandhoç caöubhir abhiyäce muhur idam |

kala-kréòad-vaàçé-sthagita-jagaté-yauvata-dhåtis

tvayä yuktaù çyäme na khalu parihartuà sakhi hariù ||6 ||

çré-jévaù: na vyäkhyätam ||6||

viçvanäthaù: anullaìghya-vacana iti goñöhé-viçäradatvam | kalena madhuräsphuöena dhvanitä kréòanté yä vaàçé tayeti bhaya-pradarçanena käma-tantra-kaläveditvaà dhürtatvaà ca tasya vyaïjitam ||6||

viñëudäsaù: vraje säraìgäkñéti mäninéà çyämäà prati kaòärasya väkyaù | tatra vraja ity ädinä sva-vivakñitärthaà grähayitum ätma-sambhävanä | caöubhir ity ädinä säma | kala-kréòad ity ädinä harir ity anena ca bheda uktaù ||6||

--o)0(o--

(2.7-8)

atha vidüñakaù—

vasantädy-abhidho lolo bhojane kalaha-priyaù |

vikåtäìga-vaco-veñair häsya-karé vidüñakaù |

vidagdha-mädhave khyäto yathäsau madhumaìgalaù ||7||

yathä—

tuñöena smitapuñpavåñöiradhunä sadyastvayä mucyatäm

ärüòhaù kutuké vimänamatulaà mäà gokuläkhaëòalaù |

ithaà devi manorathena rabhasädabhyarthyamäno’pyasau

yatte mänini nädharaù prayatate tannädbhutaà rägiñu ||8||

çré-jévaù: bhojane lolaù satåñëaù| etad-ädikam apy udäharaëäntareëa jïeyam ||7|| vimänaà divya-ratha-rüpaà pakñe vigatamänam | atra tan nädbhutaà rägiñv iti arthäntara-nyäsaù rägiñv ity arthaù çleña-mülaù | räga-çabdo hi rägo’nuräge mätsarye kleçädau lohitädiñu iti viçva-prakäçe mätsarya-lohitayoù svékåtatvät rägi-padaà hi lohite’dhare mätsaryavaty arthäntare’pi vartate iti ||7-8||

viçvanäthaù: he mänini ! itthaà manorathena mayä abhyarthyamäno’pi tavädharo yan mad-abhéñöa-däne na prayatate tad-rägiñu matsareñu näçcaryam ity arthäntara-nyäsaù | yatas tat-saìgenaiva tvam api mätsaryavaté mäniny abhür iti bhävaù | rägo’nuräge mätsarye kleçädau lohitädiñu iti viçve | kim abhyarthanaà tad äha—tuñöena tvayä he adhara smita-puñpa-våñöir mucyatäà kriyatäm | mucyatäm ity anena sä tvayi vartate eva kintu sä antarbaddhä sthäpitä iti sämprataà tava mäno nästy eveti dhvaniù | tataç ca tasyäù kathaà viphalaà bandhanaà kriyate | mocanaà kriyatäm | sä bahir niùsaratv iti bhävaù | yato gokuläkhaëòalaù påthvé-maëòalendraù | pakñe vraja-deçasya räjä | çleñeëa sva-mädhuryeëa tava sarvendriya-pratipälako mäà vimänam | divyaà ratham ity arthaù | çleñeëa viçiñöa-jïänavantam | mana jïäne ghaï | ärüòhaù | asmin karmaëi sähäyyärtham avalambamäna ity arthaù | yad vä, tasyä häsya-prakäçärthaà vahann evägatyedaà vakti | vikåtäìga-vaco-veñaiù iti lakñaëät | çleñeëa tadä vigatädaraà vidüñakaà iti svätmanärohaëe hetur uktaù | çleñeëa vigato mäno yato bhavati tad yathä syäd atulaà yathä syäd evaà mäà çobhäm äruòhaù ato rathärüòhe räjïi puñpa-våñöiù parama-çobhä-svékäreëa mäna-dhvaàsini ca smitäviñkåtiç ca samucitaiveti bhävaù | tataç ca tayä smitaà kåtam iti jïeyam ||7-8||

viñëudäsaù: vasanteti | bhojane lolaù lubdhaù | lolaç cala-satåñëayoù iti nänärthät | tatra vikåta-väcä häsya-käritvaà darçayati tuñöeneti | käcin mäninéà prati çré-kåñëena tan-mäna-bhaìgäya preñitasya madhumaìgalasya väkyam—he mänini ! ittham evaà prakäreëa manorathena mana eva rathaù syandanas tenäbhyarthamäno’pi yäcyamäno’pi te tavädharaù yan na prayatate prayatnaà na karoti arthät tasminn abhyarthane | tat rägiñu raktatä-yukteñu pakñe krodhäny aparyäyavatsu nädbhutaà na citram | abhyarthanam eväha—pürvärdhena | he adhara ! adhunä sämprataà sadyaù aciräd eva smitam eva puñpaà tasya våñöir mucyatäà kriyatäm ity arthaù | tatra hetuù—gokuläkhaëòalaù çré-vraja-nava-yuvaräjaù çré-kåñëaù | pakñe påthvé-maëòala-patiù mäm ärüòhaù | kim-bhütaà mäm ? vimänaà vigata-mänaà, pakñe ratham | manasy ärüòhasya çré-kåñëasyopari mäna-bhaìga-lakñaëa-smita-puñpa-våñöer aucityät | pakñe rathärüòhasya räjïa upari | kimbhütaù ? kutuké narma-parihäsa-madhura-bhäñaëädinä kuïjaräsavihärädiñu kautuka-yuktaù | påthvé-pati-pakñe räjya-darçana-mågayädiñu kutuké | alaìkärau cätra çleña-rüpakäv uktau ||7-8||

--o)0(o—

(2.9)

yathä vä—

mamopaharati svayaà bhavadabhéñöadevo nama-

nnavaà kamalamujjvalaà kamalabandhurutkaëöhayä |

mayä tu tadavajïayä bhuvi nirasyate ruñyatä

na mänayasi madvacastadapi mänini tvaà kutaù ||9||

jévaù : na vyäkhyätam ||9||

viçvanäthaù : mäm asau häsayituà yatate tad ahaà na hasäméti haöhinyäà tad-vacanam anavadhänäyäà prasaìgäntara eva mano dadhatyäà tad-vaiphalyam api syäd ity ata äha—yathä veti | ruñyatä akåta-snäna eva kamalam änaiñés tad idam apavitraà jätam | atas tväm asmät paricaraëäd dürékariñyäméti krudhyatä ||9||

viñëu-däsaù : mamopaharatéti mäninéà çré-rädhäà prati madhumaìgalasya väkyam | kamala-bandhuù süryaù | tat kamalaà nirasyate prakñipyate, aträpi vikåta-väcaiva häsya-käritvam | alaìkära-kaustubhe—

unmattäbhir vasantotsava-rabhasa-madair go-duhäà kanyakäbhiù

kñodaiù sindüra-candräguru-mala-ruhäà hä hä dhig andhékåto’smi |

jäòyaàgandhämbusekair ajani tata ito dhävituà näsmi çakto

vyäpadye’haà vayasya priya-sakham eva mäà mästv iha brahma-hatyä || ity ädi [a.kau. 5.4]

vaktraà vo dvija-räja-hiàsi madirälolaà dåçor yugmakaà

käntiù käïcana-häriëé viharaëaà gurv-aìganä-saìgatam |

saìgé païcama eva païca-viçikhaù çuddhis tathäpéha vo

daityaà yan nyavädhéd våñäkåtimayaà tenaiña duñöo hariù || [a.kau. 8.118] ||9||

--o)0(o--

(2.10)

atha péöha-mardaù—

guëair näyaka-kalpo yaù premnä tatränuvåttimän |

péöha-mardaù sa kathitaù çrédämä syäd yathä hareù ||10||

jévaù : na vyäkhyätam ||10||

viçvanäthaù : na vyäkhyätam ||10||

viñëu-däsaù : na vyäkhyätam ||10||

--o)0(o--

(2.11)

yathä—

kälindé-puline mukunda-caritaà viçvasya vismäpanaà

drañöuà gacchati goñöham eva nikhilaà naikätra candrävalé |

brümas tasya suhåttamäù svayam amé pathyaà ca tathyaà ca te

mä govardhana-malla ghaööaya mudhä govardhanoddhäriëam ||11||

jévaù : brüma ity ädinä bahu-vacanena tasya näyaka-tulya-guëatvädikaà vyajyate | govardhano näma mallaç candrävatyäù patiàmanyaù kaçcid iti lalita-mädhava-prakriyä ||11||

viçvanäthaù : kälindéti | madéyän api därän äkåñya vanaà nayati tad ayam aham asmai pratiphalaà däsyäméti vividha-viruddha-valginaà govardhana-mallaà prati çrédäma-väkyam | brümaiti bahu-vacanena väkyasyäsya bahu-vaktåtvena tvayä näprämäëyam äçaìgkanéyam iti | suhåttamä iti | skahyät tadéyäntaùkaraëa-dharmasya candrävalyäà nirvikäritva-lakñaëasya jïänaà dhvanitam | patham iti | anyathä bakäriñöädén iva tväm asau vadhiñyatéti | mä ghaööaya kåñëa-sarpam iva mä cälaya yady ätmano bhadram icchaséti | ghaööa calane | malleti | kaàsasyähaà cäëürädi-sadåço malla ity api mähaà kåthä iti | govardhanoddhäraëam iti | svasya mahä-parvatoddhåti-kñamatäviñkäreëa tvat-kaàsam api näsau gaëayatéti dhvanitam | atra çåìgära-sakhya-raudra-raseñu raudra eväìgé | çleñeëa tvaà govardhanaù sa tu govardhanoddhäré sa-kuöumbasya taväpi tadä rakñitatväd iti nétiç ca dhvanitä ||11||

viñëu-däsaù : kälindé-pulina iti kadäcit pathi yadåcchayä çrédämänam upalabhya tat-purataù çré-kåñëam äkñipantaà govardhana-mallaà prati çrédämnaù sa-saàrambhäöopa-vacanam | mä ghaööaya na cälaya | ghaööa calane iti curädiù | mudhä vyartham eva yato drañöuà gacchatéty ädi | tathyaà satyam etat | tena ca pathyaà maìgalaà ca brümaù | nanv asau nanda-tanujo mahä-dhürta-çekharas tasya cäïcalyädikam ajïätvaivaà brüñe ? taträha vayaà tasya kåñëasya suhåttamäù | tasya nirdoñatva-parama-paräkramitva-duñöa-damanäbhirucitvädénäà mahä-guëänäm antas-tattva-vettäraù | atas tad-ghaööane pratyuta te’bhadraà bhaviteti sücitam | so’haà govardhana-nämä malla-puìgavo’smi | tatra sasmitäbhinayam äha—govardhanoddhäriëam | vraje yäval lokottaräkhila-karmaëäm äçrayatvasyopalakñaëam etat | yenävalélayä kareëaikenaiva saptähaà govardhanäcala uccair dhåtas tasya çré-kåñëasya tvädåça-kñudra-duñöa-vadhe kaù prayogaù iti bhävaù ||11||

--o)0(o--

(2.12)

yathä vä—

taveyaà çrédäman bhaëitir iha viçrambhayati mäà

prasädo rudräëyäù kim iva capaläsu prasaratu |

vane yäntéà durgärcana-ghusåëa-mälyäìkita-karäà

vadhüà dåñövä çaìke prathayati kalaìkaà khala-janaù ||12||

jévaù : taveyam iti | tasya våddhä-vaïcanayä näyake premädhikyaà vyajyate ||12||

viçvanäthaù : candrävalyäù patiàmanye govardhana-malle daëòa-rüpopäyena çrédämnaù sähäyyam udähåtya tasyäù çvaçrväà bhedenäpi tasya darçayati—yathä veti | taveyam iti | sva-vadhüà vane prahiëu vä gåhe rundhi vä mad-vayasyät tu niùçaìkaiva tiñöha, sa tv enäà na paricinoti | apéti satyäpayämi kià tv äptatayä bravémi | rudräëyäù sva-bhäva eväyaà çaçvat-sevyamänä prasédanté sva-sampadaà dadäti | sevita-caré punaù seväm apräpya krudhyanté dhana-dhänya-patyädikaà bhakñayati ceti bhäëòéra-mukhäc chrutam iti bruväëaà çrédämänaà prati bhäruëòä-vacanam | capaläsv iti | mad-gåhe dhana-dhänya-gavädi-våddhänyathänupapattyä rudräëyäù prasädaù | rudräëé-prasädänyathänupapattyä vadhür iyam acaïcalä sädhv eveti jïäyata eveti bhävaù | kintu vane yäntém ity ädi ||12||

viñëu-däsaù : säöopa-väcä daëòa-rüpopäyena çrédämnaù sähäyyam udähåtya säntva-väcä bhedopäyena tasya tad darçayati—yathä veti | taveyam iti loka-ravair ghürëäkñara-nyäyät sva-vadhväù kåñëasya bandhaà çrutvä kadäcit tat-priya-sakha-varyaà çrédämänam ekänte vyapadeçena bhäruëòä prathamaà kiàcit påñöavaté | tatas tad-abhihitam äkarëya samyag viçrastäyä bhäruëòäyäs tad-anumodana-väkyaà taà prati prathayati prakhyäpayati, yataù khala-jano duñöa-lokaù ||12||

--o)0(o--

(2.13)

atha priya-narma-sakhaù—

ätyantika-rahasya-jïaù sakhé-bhäva-samäçritaù |

sarvebhyaù praëayibhyo’sau priya-narma-sakho varaù |

sa gokule tu subalas tathä syäd arjunädayaù ||13||

jévaù : sakhé-bhävaù çré-kåñëa-tat-preyasyäù para-para-melanecchä taà samäçrita iti tena tasya puruña-bhävaç cävåta iti bhävaù ||13||

anyatarabhyäà na vyäkhyätaù |

--o)0(o--

yathä—

pratyävartayati prasädya lalanäà kréòä-kali-prasthitäà

çayyäà kuïja-gåhe karoty agha-bhidaù kandarpa-lélocitäm ||

svinnaà béjayati priyä-hådi parisrastäìgam uccair amuà

kva çrémän adhikäritäà na subalaù sevä-vidhau vindati ||14||

jévaù : svinnaà véjayatéty udättälaìkära eväyam | sa ca väcärthäsambhave’pi vastv atiçaya-mätra-vyaïjakaù kvacid dåçyate | yathä tad açruëi nadé jätä ity ädau | tataù çaçvad véjayati praiyän vitatayä svinnäìgam etaà rahaù iti päöhäntaraà ca na müla-kåtam ||14||

viçvanäthaù : pratyeti | rüpa-maïjaryäù subala-viñayaka-bhakti-janikä sva-sakhéà praty uktiù -- svinnaà véjayatéti | bahiù sthitvä yantra-vyajaneneti jïeyam ||14||

viñëu-däsaù : pratyävartayatéti kasyacit priya-narma-sakhasya kaàcit sva-priya-vayasyaà prati subalasya bhägyätiçayäçaàsanam | svinnam iti ïiñvidä gätra-prakñaraëe divädiù | ïétaù ktaù [Päë. 3.2.187] iti vartamäne ktaù | srastäìgam iti sraàsu dhvaàsu adhaù-patane srastaà patitam aìgaà yasya | anyat spañöam | ätyäntika-rahasya-jïatvam atroktam ||14||

--o)0(o--

yathä vä—

yäbhiù säci-dåg-aïcalena caöulaà kaàsärir älihyate

dor-dvandvena kucopapéòam urasi svairaà pariñvajyate |

etasyädhara-sédhur uddhuratayä sämo damäsvädyate

kià jänäsi sakhe vyadhäyi katarad-gopébhir äbhis tapaù ||15||

jévaù : yäbhir iti | tad anumodanam eva na tu tat-spåhä sakhé-bhäväd eva ||15||

viçvanäthaù : atra sakhé-bhävaà samäçritya iti | yadyapi sakhyo hi sva-sva-yütheçvaréëäà çré-rädhädénäm eva çré-kåñëäìga-saìga-sukhena sukhinyo na tu sveñäm | tad api täù sämänyato dvidhä bhavanti prema-saundarya-vaidagdhy-ädénäm ädhikyena çré-kåñëasyätilobhanéya-gätryas teñäà nyünatvena tasyätilobhanéya-gätryaç ca | tatra pürväù çré-kåñëäìga-saìga-spåhävatyo’pi bhavanti | täç ca lalitädyäù parama-preñöha-sakhy-ädaya uttaräs tu tad-dvayäbhävät kadäpi kåñëäìga-saìga-spåhävatyo na bhavanti | täç ca kastüryädayo nitya-sakhyas tatra vyäkyäta-lakñaëaà pürväsäà çré-kåñëäìga-saìga-spåhä-rüpam aàçam udähartum äha yathä veti | yäbhir iti | subalaà prati ujjvalasya säbhiläñoktiù | kucopapéòaà kucäbhyäm upapéòya ||15||

viñëu-däsaù : yäbhir iti ca pürvavat kaàcit priya-sakhaà prati kasyacit priya-sakhasya çré-gopénäà bhägyätiçaya-çläghoktiù | kucopapéòaà kucäbhyäm upapéòya äkramyety arthaù | sakhé-bhävatvam atroktam ||15||

--o)0(o--

(2.16-17)

caturvidhäù sakhäyo’tra ceöaù kiìkara éryate |

péöhamardasya vérädäv api sähäyya-käritä ||16||

hari-priyä-prakaraëe vakñyante yäs tu dütikäù |

aträpi tä yathä-yogyaà vijïeyä rasa-vedibhiù ||17||

çré-jévaù: na vyäkhyätam ||16||

viçvanäthaù: na vyäkhyätam ||16||

viñëudäsaù: atra rase | näyakasya païca-vidha-sahäyaà prapaïcya düténäà ca sahäya-viçeñatvät saìkñepatas täsäà dig-darçanam äha—hari-priyeti | atra näyaka-prakaraëe ||16-17||

--o)0(o--

(2.19)

tatra svayaà, yathä—

sakhi mädhavadågdütyäù

karmaöhatä kärmaëe viciträsti |

upadhäçuddhäpi yayä

ruddhä tvam citriteväsi ||18||

çré-jévaù: tatra svayam iti | svayaà dütéty arthaù | kärmaëe vaçékaraëauñadha-karmaëi | upadhayä dharmädi-parékñaëayä ||18||

viçvanäthaù: tatra svayam iti | svayaà dütéty arthaù | sakhéti | rädhäà prati viçäkhoktiù | kärmaëe vaçékaraëauñadha-karmaëi | upadhayä dharmädi-parékñaëayä çuddhäpi | upadhä dharmädyair yat parékñaëam ity amaraù ||18||

viñëudäsaù: sakhi mädhaveti—rahasi kadäcit çré-kåñëa-sandarçana-jäta-kñobhäà çré-rädhikäà prati tat-sakhyäù (vacanam) | mädhavasya çré-kåñëasya dåk locanaà saiva düté tasyäù karmaöhatä kauçalam | kärmaëe müla-karmaëi vaçékärauñadhi-viçeñe iti yävat | viciträ atyadbhutä, täm eväha upadheti | upadhä dharma-parékñä tayä çuddhä parama-sädhvy api yayä dåg-dütyä citriteti citra-likhitä mürtir iva | älekhyäçcaryayoç citram iti nänärtha-vargät | anena stambhäkhya-sättvika-bhävodgamo dhvanitaù | atra kevalaà cäkñuña eväbhiyogaù prakäçitaù | kintu, aträpi tä yathäyogyaà vijïeyä [u.né. 2.17] iti pürvottara-rétyä anyaträpi väcikäìgika-cäkñuñäù sarvatra abhiyogä dåçyante | yathätraivägre sthäyi-bhäva-prastäve raty-ävirbhäva-hetutvenodähariñyate—

mad-adhara-viluöhad-vilocanäntaà

mådula-latä-nava-pallavaà daçantam |

sakhi harim avalokya bhänujäyä-

staöa-vipine sphuöad-antaräsmi jätä || [u.né. 14.6] iti |

atra mad-adharety ädinä cäkñuñaù | mådulety ädinä äìgikaù | gétävalau (8) ca—

kuöilaà mäm avalokya navämbujam upari cucumba sa raìgé |

tena haöhäd aham abhavaà vepathu-maëòala-saïcalad-aìgé ||

bhämini påccha na väraà väram |

hanta vimuhyati vékñya mano mama vallava-räja-kumäram ||dhruva||

däòima-latikäm anu nistala-phala-namitäà sa dadhe hastam |

tad anubhavän mama dharmojjvalam api dhairya-dhanaà gatam astam ||

adaçad açoka-latä-pallava-mayam atanu-sanätana-narmä |

tad aham avekñya babhüva ciraà bata vismåta-käyika-karmä ||

atra cäkñuñäìgikau spañöau | atanu-sanätana-narmety atra väciko’pi | agre näyikä-prakaraëe väcikäbhiyoge garväkñepa-yäcïädibhiù [u.né. 7.7] ity aträdi-çabdän narmopadeçäbhyäà ca sa jïeyaù | tathä,

malayänila-guru-çikñita-läsyä |

naöati latä-tatir ujjvala-häsyä ||

pika-tatir iha vädayati mådaìgam |

paçyati taru-kulam aìkurad aìgam ||

gäyati bhåìga-ghaöädbhuta-çélä |

mama vaàçéva sanätana-lélä || [gétävalau 39]

atra yäcïäyä väcikaù | anyatra ca—

dåñöyäntike sthalaja-hema-saroja-räjéà

tat-korakeñu karajäìga-tatià vidhäya |

cittaà mama prasabham äkulayan kalävän

narmätanoti sakhi ko’yam ibhendra-lélaù ||

tiryag vilokya sakhi mäà nija-bähu-daëòäv

utthäpya jåmbhaëa-lasad-vadanäravindaù |

kréòä-kaläpa-vidhibhir hådi naù pradhinvan

ko’yaà kadamba-taru-mülam alaìkaroti ||

mäà vékñya ... tara-bimba-phalaà vicumban

hastämbuje kalita-nistala-bilva-yugmaù |

man-mänasaà sapadi caïcalayan samantäc

chyämäkåtiù ka iha çaila-taöe cakästi ||

manda-smitämåta-vikasvara-danta-käntyä

dhairyeëa särdham iha santamasaà vidhüya |

mådvéà lavaìga-latikäà ghaöayan tamäle

sammohayaty ahaha me hådayaà hådéçaù ||

äliìgana-kramam avetya tiraçcalantaà

smitväïcale savayasaà sahasävarudhya |

svairehayä kim api mad-dhådayaà pramuïcan

sakhyo harir harati dhairya-dhanaà prasahya || iti |

atra padya-païcake narmätanotéti narmaëä väcikaù | tiryag-vilokyeti cäkñuñaù | etad-vyatiriktäù sarva eväìgikä jïeyäù | evaà näyikänäm iva näyakasyäpi trividha-sväbhiyogodäharaëäni bahüni santi | vistara-bhayän na likhyante ||18||

--o)0(o--

(2.19)

vaàçé yathä çré-lalita-mädhave (1.24)—

hriyam avagåhya gåhebhyaù

karñati rädhäà vanäya yä nipuëä |

sä jayati nisåñöärthä

vara-vaàçaja-käkalé düté ||19||

çré-jévaù: avagåhya upahåtyety arthaù | nisåñöärthä vinyasta-kärya-bhärä ||19||

viçvanäthaù: hriyam iti | gärgé-väkyam | avagåhya äcchidya | vanäya vanaà präpayitum | nisåñöärthä vinyasta-kärya-bhärä ||19||

viñëudäsaù: hriyam avagåhyeti | dinänte våndävanäd gopälaiù saha vrajam ägacchataù çré-kåñëasya vaàçé-ravaà çrutvä gärgé vadati | hriyaà lajjäm avagåhya samädäya | karñati äkarñati, yato nipuëä tat-tat-karmaëi parama-kuçalä | nisåñöärthä düté-bhedaù | atraiva—

vinyasta-kärya-bhärä syäd dvayor ekatareëa yä |

yuktyobhau ghaöayed eñä niåñöärthä nigadyate || [u.né. 7.57] iti |

vidagdha-mädhave ca—

ayi sudhäkara-maëòali maëòaya

tvam aöavéà mådu-pada-visarpanaiù |

udaya-saila-taöé-nihitekñaëo

nanu cakora-yuvä paritapyate || [vi.mä. 6.9]

atra candra-maëòalé-vyapadeçena muralyä dautyam |

divyo rathaìgi samayaù sakhi saìgamasya

jajïe varäìgi tarasä kuru pakña-pätam |

adhvänam ardha-nayanena vilokamänaù

çokäd ayaà sahacaras tava rauravéti || [vi.mä. 6.6]

atra cakraväké-vyapadeçena | lalita-mädhave ca—

akñëor bandhuà hari-haya-harin-nägari-präg-ariktäà

rogeëäviñkuru guru-rucaà bhänavéyäà navénäm |

cakräbhikhyaù kim api virahäd äkulaù käkü-lakñaà

kurvan mukhyas tvayi sa vayasäm arthibhävaà tanoti || [la.mä. 4.22] ||19||

--o)0(o--

(2.20)

äpta-düté—

vérä-våndädir apy äpta-düté kåñëasya kértitä |

vérä pragalbha-vacanä våndä cäöükti-peçalä ||20||

çré-jévaù: na vyäkhyätam ||20||

viçvanäthaù: na vyäkhyätam ||20||

viñëudäsaù: véreti | ädi-grahaëäd våndärikä-melä-muralädyäç ca jïeyäù | cäöükti-peçalä cäöüktau manojïä vicakñaëety arthaù ||20||

--o)0(o--

(2.21)

yathä—

vimukhé mä bhava garviëi

madgiri giriëä dhåte na kåtarakñam |

müòhe samuòhavayasaà

mädhavamädhäva rägeëa ||21||

çré-jévaù: vimukhé mä bhaveti | vämäyamänäà pürva-rägiëéà prati düté-vacanam | amüòha-vayasaà surüòha-yauvanaà mädhavaà prati ädhäva | samüòha-vayasam ity anena sa tv anyasyäm äsakto bhaviñyaty eva tvam evänutapsyaséti vyaïjitam | etad vyaïjanäyäù spañöatärtham eva müòhe iti pragalbhatvam uktam | pragalbha-vacanatväd eva väkyaà samäptam api rägeëety anena punar gantuà sthäyi-nirdeçaç ca kåtaù | tena ca mädhava mä dhäva mä dhavaà patià tuccham ity etad-väg-bhaìgy-antaraà vyaìgyaà jïäpitam iti säkñän na väcyaà kåtam ||21||

viçvanäthaù: atra vaàçyäù svänatiriktatvät svayaà tvaà nisåñöärthatväd äpta-dütétvaà ca | ata eva våndä-våndärikä-melä-muralyädyäs tu dütikäù iti gaëoddeça-dépikä | mad-giri mama väkye | samüòha-vayasaà samyag dhåta-yauvanam | tena sa yävad anyasyäm äsakto na bhavati tävad ädhäveti vilambänaucityaà dhvanitam | giriëädhåteneti | véravatyaù striyaù iti nyäyena baliñöatvaà dyotitam | bhaìgyä tu sa pürvaà giriëä dhåtena kåta-rakño’bhüt | adya tu giribhyäà dhåtäbhyäà kåta-rakño bhaviñyatéti samäçvastäbhisareti narma | mädhavaà lakñmé-käntam | näräyaëa-sama iti garga-väkyät | mä çobhä tasyäù patim | bhaìgyä tu he müòhe, tiryaì-mukhé kià bhävayasi müòhänäà paçvädénäm iva vayasä saha vartamänaà dhavaà svapatià mä ädhäveti kaöhora-bhäñitvam ||21||

viñëudäsaù: vimukhéti vérä-väkyaà käïcin mäninéà vraja-devéà prati | mad-giri mama väci | mädhavaà näräyaëa-samo guëaiù [bhä.pu. 10.8.19] iti gargokty-anusäreëa çré-kåñëaà, çleñeëa mä çobhä tasyäù patim äçrayaà parama-sundaram ity arthaù | aträtha dvaye’pi kåñëasyotkarñoktir mäna-khaëòanärtham eva | rägeëa parama-premëä ädhäva çéghra-gatyä ägaccha abhisarety arthaù | vilambe sati tu anya-näyikä-saìgatir api sambhaved iti dhvanitam | mänopaçamärthaà punar api tan-mahima-sücikena viçeñaëa-dvayena viçinañöi—dhåtena giriëä kåtä rakñä yena tam ity asya nirupadhy-upakäritvaà baliñöhatvaà parama-karuëatvaà ca sücitam | tathä sa-müòha-vayasaà samyak üdhaà präptaà vayaù kaiçoraà yasya tam | vah präpaëe ktaù dharmitvena vayaù-çabdasya kaiçora eva mukhya-pravåttitvät | garviëéti müòhe iti ca sambodhanäbhyäà véräyäù prägalbhyam uktam | padyävalyäà ca—

premävagähana-kåte mänaà mä kuru ciräya karabhoru |

näkarëi kià nu mugdhe jätaà péyüña-manthane garalam ||

vidhu-mukhi vimukhébhävaà bhävini mad-bhäñaëe mä gäù |

müòhe nigama-nigüòhaù katipaya-kalyäëato milati || [pa. 226-227] ||21||

--o)0(o--

(2.22)

yathä vä—

våndä sundari vandanaà vidadhaté yat påcchati tväm asau

caïcan-maïjula-khaïjaréöa-nayane tatrottaraà vyaïjaya |

keyaà bhrü-bhujagé tavätiviñamä bambhramyate yad-bhiyä

kläntaù käliya-mardano’pi kurute nädya praveçaà vraje ||22||

çré-jévaù: våndeti | våndäyä eva vacanam ||22||

viçvanäthaù: våndeti våndoktiù | bhrü-bhujagéty anayä bhujagyaiva dañöaù kläntaù san bambhramyate iti tena tvam eva tatra gatvä svéya-bhrü-bhujagyä punas taà sva-käntaà dañöaà kåtvä susthékuru | loke hi bhujaga-jäti-dañöaà janaà punar dañövä yadi sva-viñaà gåhëäti tadaiva sa nirämayaù syäd iti prasiddhiù ||22||

viñëudäsaù: våndeti | mäninéà rädhäà prati våndoktiù | vyaïjaya vyaïjanayä våttyaiva jïäpayeti vakñyamäëa-praçne’rthe käliya-mardanasyäpi bhayotpädakatvät bhrü-bhujagyäù parama-kñobhakatvaà kåñëaika-gamyatayänyätarkyatayä ca parama-rahasyatvaà ca dhvanitam | bhrür eva bhujagé sarpé | bambhramyate kuöilaà bhramati | atra vandanam ity ädinä sundaréti caïcan maïjula-khaïjaréöa-nayane iti sambodhanäbhyäà våndäyäç cäöüktir vyaktaiva | våndäyäù svarüpaà kiïcid vidagdha-mädhave, yathä—

ajanita-çäsana-bhaìgä, sthira-jaìgama-maëòalaiù sva-vane |

nikhila-präëi-ruta-jïä, vindati purataù kathaà våndä || [vi. mä. 5.2]

iti paurëamäsy-uktam | tasyäç ca tathaiva teñv äjïä ca tatraiva, yathä—

smitaà vitanu mädhavi prathaya malli häsodgamaà

mudä vikasa päöale puraöa-yüthi nidräà tyaja |

praséda çata-patrike bhaja lavaìga-valli çriyaà

dadhätu saha rädhayä harir ayaà vihära-spåhäm || [vi. mä. 5.34]

lalita-mädhave ca—

kusuma-racana-caïcur niñkuöänäm akäle

pariëata-matir äyur-veda-tantre tarüëäm |

kalayitum api bhävaà sthävaräëäà samarthä

nivasati nava-våndä dväravatyäà prasiddhä || [la.mä. 6.18] ||22||

--o)0(o--

(2.23)

asyäsädhäraëä dütyo vévädyäù kathitä hareù |

liìginy-antäs tu vakñyante yäs täù sädhäraëä dvayoù ||23||

çré-jévaù: dvayoù çré-kåñëa-tat-preyasyoù ||23||

viçvanäthaù: vérädyä vérä-våndärikä-melä-muralyädyäù asädhäraëä asyaiva na tu täsäm | liìginyas täù çilpa-käriëé-daivajïä-liìginya iti tisraù ||23||

viñëudäsaù: asyeti | asya hareù | harer eva kevalaà, na tu täsäm | çilpa-käré-daivajïä-liìginas tu dvayor näyikänä-näyakayoù sädhäraëäù samänäù samapakñapätinya ity arthaù ||23||

--o)0(o--

iti çré-çré-ujjvala-nélamaëau näyaka-sahäya-bheda-prakaraëam ||2||