Sri Bhagavad-bhakti-rasayanam

Fotos
Devoción
harekrsna

Urvashi-Pururavas_by_RRV.jpg

Uchaishravas - Darkhorserecords.jpg

Jagadananda Das

Bhagavad-Bhakti-Rasayanam - Madhusudana Sarasvati

çré-madhusüdana-sarasvaté-praëétaà

çré-bhagavad-bhakti-rasäyaëam

tad-viracitä prathamolläsasya öékä-matallikä ca |

--o)0(o--

Text used : (ed.) Janardan Shastri Pandeya. Vidyabhavan präcya-vidyä-grantha-mälä 91. Varanasi : Chowkhamba Vidyabhavan, 1998 (3rd edition).

prathama ulläsaù

nava-rasa-militaà vä kevalaà vä pum-arthaà

paramam iha mukunde bhakti-yogaà vadanti |

nirupama-sukha-saàvid-rüpam aspåñöa-duùkhaà

tam aham akhila-tuñöyai çästra-dåñöyä vyanajmi ||1||

öékä:

pada-nakha-niviñöa-mürtibhir ekädaçatäm ivävahann iñöäm |

yaà samupäste giriças taà vande nanda-mandire kaàcit ||

granthärambhe sambhävita-vighna-niväraëa-buddhyä bhagavad-anudhyäna-rüpa-maìgalm aìgékurvann ädau prekñä-pürvakäri-pravåtty-aìgatayäbhidheya-prayojana-sambandhän äcañöe çiñöägraëé-grantha-käro nava-raseti |

karma-yogo’ñöäìga-yogo jïäna-yogo bhakti-yoga iti catväraù pumarthatvena prasiddhä yogäù—

yogäs trayo mayä proktä nèëäà çreyo-vidhitsayä |

jïänaà karma ca bhaktiç ca nopäyo’nyo’sti kutracit || (11.20.6)

iti bhagavad-vacanenäñöäìga-yogo’pi jïäna-yogäntargato drañöavyaù |

mana ekatra saàyuïjyäj jita-çväso jitäsanaù |

vairägyäbhyäsa-yogena dhriyamäëam atandritaù || (11.9.11)

ity api tasyäpi vyutpädanät | tatra—garbhädhäna-puàsavana-sémantonnayana-jätakarma-näma-karaëänna-präçana-caulopanayanäni, catväri veda-vratäni, snänaà sahadharma-cäriëé-saàyogaù, païca-mahä-yajïänäm anuñöhänam añöakäpärvaëa-çräddha-çrävaëyägrahäyaëé caitry-äçva-yujé ceti sapta-päka-yajïa-saàsthä, agnyädheyam agnihotra-darça-paurëamäsäv ägrayaëaà cäturmäsyäni nirüòha-paçu-bandhaù sauträmaëé ceti sapta havir-yajïasthäù, agniñöomo’tyagniñöome ukthyaù ñoòaçé väjapeyo’tiräträptor yäma iti sapta soma-yajïa-saàsthäç ca ity ädi-çästra-vihito varëäçrama-dharma-rüpaù karma-yogo’ntaù-karaëa-çuddhi-sädhanatvena tävat-paryantam anuñöheyaù—

tävat karmäëi kurvéta na nirvidyeta yävatä |

mat-kathä-çravaëädau vä çraddhä yävan na jäyate || (11.20.9)

iti bhagavad-vacanät |

antaù-karaëa-çuddhi-sädhanatvaà ca—tasya dharmeëa päpam apanudati tasmäd dharmaà paramaà vadanti, yena kena yajïenäpi vä darvi-homenänupahata-manä eva bhavati ity ädi çruti-siddham |

tataç cädrutacittasyanirveda-pürvakaà tattva-jïänam | druta-cittasya tu bhagavat-kathä-çravaëädi-bhägavata-dharma-çraddhä-pürvikä bhaktir ity avadhitvena dvayam apy upättam | tato’ntaù-karaëa-çuddhyäñöäìga-yogam anuñöhäya taila-dhärävad avicchinna-bhagavad-ekäkära-pratyaya-paramparätmakaikägratä-yogyaà manaù sampädayet |

yad-ärambheñu nirviëëo viraktaù saàyatendriyaù |

abhyäsenätmanä yogé dhärayed acalaà manaù ||

dhäryamäëaà mano yarhi bhrämyad äçv anavasthitam |

atandrito’nurodhena märgeëätma-vaçaà nayet || (11.20.18-19)

ity ädi-bhagavad-vacanät |

tasmiàç ca sati amänitvam adambhitvaà ity ärabhya etaj jïänam iti proktam [gétä 13.7-11] ity antena granthena çrémad-bhagavad-gétopaniñad-upadiñöo jïäna-yogaù pratiñöhito bhavati dehendriyädy-anäsaìgätmakaù | asya ca jïäna-yogasya bhakti-yogo’vadhiù |

säìkhyena sarva-bhävänäà pratilomänulomataù |

bhaväpyayäv anudhyäyen mano yävat prasédati ||

nirviëëasya viraktasya puruñasyokta-vedinaù |

manas tyajati daurätmyaà cintitasyänucintayä ||

yamädibhir yoga-pathair änvékñikyä ca vidyayä |

mamärcopäsanäbhir vä nänyair yogyaà smaren manaù || (11.20.22-24)

ity ädi-bhagavad-vacanät |

proktena bhakti-yogena bhajato mäsakån muneù |

kämä hådayyä naçyanti sarve mayi hådi sthite || (11.20.29)

ity ädi-bhagavad-vacanänusäriëyä sädhana-bhakti-niñöhayä nikhilam api viñaya-niñöha-premäëaà bhagavaty eva pratiñöhäpayataù sakala-viñaya-vimukha-manaso mahäbhägasya kasyacid bhagavad-guëa-garima-granthana-rüpa-grantha-çravaëa-janita-druti-rüpäyäà manovåttau sarva-sädhana-phala-bhütäyäà gåhéta-bhagavad-äkäräyäà vibhävänubhäva-vyabhicäri-saàyogena rasa-rüpatayäbhivyakto bhagavad-äkäratä-rüpo raty-äkhya-sthäyi-bhävaù paramänanda-säkñätkärätmakaù prädurbhavati | sa eva bhakti-yoga iti taà paramaà niratiçayaà puruñärthaà vadanti rasajïäù |

tasmän mad-bhakti-yuktasya yogino vai mad-ätmanaù |

na jïänaà na ca vairägyaà präyaù çreyo bhaved iha ||

yat karmabhir yat tapasä jïäna-vairägyataç ca yat |

yogena däma-dharmeëa çreyobhir itarair api ||

sarvaà mad-bhakti-yogena mad-bhakto labhate’ïjasä |

svargäpavargaà mad-dhäma kathaïcid yadi väïchati ||

na kiïcit sädhavo dhérä bhaktä hy ekäntino mama |

väïchanty api mayä dattaà kaivalyam apunar-bhavam ||

nairapekñyaà paraà prähur niùçreyasam analpakam |

tasmän niräçiño bhaktir nirapekñasya me bhavet ||

na mayy ekänta-bhaktänäà guëa-doñodbhavä guëäù |

sädhünäà sama-cittänäà buddheù param upeyuñäm || (11.20.31-36)

ity ädi-vacanäni, tad-anubhavitäraç ca |

duùkhäsambhinna-sukhaà hi paramaù puruñärtha iti sarva-tantra-siddhäntaù dharmärtha-käma-mokñäç catväraù puruñärthä iti prasiddhis tu läìgalaà mama jévanam itivat sädhane phalatva-vacanäd aupacäriké | ato na sukham eva puruñärtha iti pakña-häniù |

sukhaà duùkhäbhävaç ca dvau puruñärthäv iti tärkikäù | tan na, läghavena sukha-mätrasyaiva puruñärthatva-kalpanät | icchä-janakatve hi jïänasya sukha-viñayakatvam evävacchedakam | na tu sukha-duùkhäbhävänyatara-viñayakatvaà gauravät | duùkhäbhävasya tu sukha-paricäyakatvenaivopayogaù |

yat tu nyäya-nibandhana-käraiù çaìkitam—duùkhäbhävasya sukhärthatvenaivopayoge’bhihite sukhasyäpi duùkhäbhävärthatvenopayogo vaktuà çakyate, vyäpya-vyäpaka-bhävasyaiva vinigamakatvät | yadä sukhaà tadä duùkhäbhäva iti hi vyäptiù sarva-sammatä, nirupädhi-sahacära-darçanät | ato duùkhäbhävasya sukha-käle’vaçyambhävitvät, sukha-paricäyakatvam upapadyate, tad-vyäpakatvät tasya | yadä duùkhäbhävas tadä sukham iti na tad-vyäptiù | suñupti-pralayädau vyabhicärät | ato duùkhäbhävasya sukhävyäpyatvän na tat-paricäyakatvaà sukhasya | vyäpakaà hi vyäpya-sthiti-hetutvenänyathä-siddham | sukhaà ca na duùkhäbhäva-vyäpakam atas tad eva svatantraù puruñärthaù |

duùkhäbhävasya sukhärthatvenopayoge sarva-sukha-çünyasya duùkhäbhävasya mokñasya puruñärthatvaà na syäd iti cet, déyatäà jaläïjalis tasmai | paramänanda-rüpatvena tu tasya puruñärthatvaà vedänta-vido vadanti |

ato bhagavad-bhakti-yogasyäpi duùkhäsambhinna-sukhatvenaiva parama-puruñärthatvam ity äha—nirupama-sukha-saàvid-rüpam aspåñöa-duùkham iti |

etena bhaktir na puruñärtho dharmärtha-käma-mokñeñv anantarbhäväd ity ädikaà sarvam apästam | dharmärtha-kämänäà svataù puruñärthatväbhävät taj-janya-sukhasyaiva puruñärthatve gauravädananugamäc ca dharma-janyatvädi-viçeñaëaà parityajya sukha-mätraà puruñärtha iti sthite samädhi-sukhasyeva bhakti-sukhasyäpi svatantra-puruñärthatvät | tasya mokña-samépa-vartitayä mokñäntarbhütatve yogaja-dharmajanyä dharmäntar-bhütatve vä bhakti-sukhasyäpi bhägavata-dharma-janyatayä dharmätarbhävasya çraddhä-jaòän prati vaktuà çakyatvät | bhaktasya saàsära-mokñasyävaçyakatvän mokñäntar-gato vä bhakti-yogaù | tasmät puruñärtha-catuñöayaäntargatatvena vä svätantryeëa vä bhakti-yogaù puruñärthaù paramänanda-rüpatväd iti nirvivädam |

tasya paramänanda-rüpatäm upapädayann aväntara-vibhägam äha—nava-rasa-militaà vä kevalaà veti | spañöam etad upariñöät kariñyate | mukunda iti bhakti-yogasya viñaya-nirdeçaù | sarväntaryämé sarveçvara eva bhakti-rasälambana-vibhäva iti vakñyate | granthädau cedaà maìgalam äcaritam |

sarvadä sarva-käryeñu nästi teñäm amaìgalam |

yeñäà hådi-stho bhagavän maìgaläyatanaà hariù || iti småteù |

tam ahaà vyanjmi ity abhidheya-sambandha-nirdeçaù çästra-dåñöyety amülatva-niväraëam | akhila-tuñöyai iti prayojana-nirdeçaù | sädhünäà hi tuñöiù sväbhäviké | anyeñäm apy etad granthokta-yuktibhir asambhävanä-viparéta-bhävanädi-nivåttyäntaù-karaëa-çuddher hetor ity abhipräyaù |

ke punar bhakti-yogasya pumarthatva-vädäù ? çåëu tän—

na hy ato’nyaù çivaù panthä viçataù saàsåtäv iha |

väsudeve bhagavati bhakti-yogo yato bhavet || (2.2.33)

dharmaù svanuñöhitaù puàsäà viñvaksena-kathäsu yaù |

notpädayed yadi ratià çrama eva hi kevalam || (1.2.8)

däna-vräta-tapo-homa- japa-svädhyäya-saàyamaiù |

çreyobhir vividhaiç cänyaiù kåñëe bhaktir hi sädhyate || (10.47.24)

bhagavän brahma kärtsnyena trir anvékñya manéñayä |

tad adhyavasyat küöa-stho ratir ätman yato bhavet || (2.2.34)

etävän eva loke’smin puàsäà niùçreyasodayaù |

tévreëa bhakti-yogena mano mayy arpitaà sthiram || (3.25.44)

yä nirvåtis tanu-bhåtäà tava päda-padma-

dhyänäd bhavaj-jana-kathä-çravaëena vä syät |

sä brahmaëi sva-mahimany api nätha mä bhüt

kià tv antakäsi-lulität patatäà vimänät || (4.9.10) ity ädayaù |

atra hi sarva-sukåta-sädhyatvena tätparya-viñayatvena cärthän niùçreyasa-nirvåti-çabdäbhyäà ca säkñäd eva puruñärthatvaà darçitam | çrémad-bhagavad-gétäsu ca—

yoginäm api sarveñäà mad-gatenäntarätmanä |

çraddhävän bhajate yo mäà sa me yuktatamo mataù || (gétä 6.47) ity ädinä |

nanu bhakti-yogasya sädhanatvam api bodhayanty anye vädäù—

väsudeve bhagavati bhakti-yogaù prayojitaù |

janayaty äçu vairägyaà jïänaà ca yad ahaitukam || (1.2.7)

akämaù sarva-kämo vä mokña-käma udära-dhéù |

tévreëa bhakti-yogena yajeta puruñaà param || (2.3.10)

kecit kevalayä bhaktyä väsudeva-paräyaëäù |

aghaà dhunvanti kärtsnyena néhäram iva bhäskaraù || (6.1.15)

çrémad-bhagavad-gétäsu ca—

bhaktyä mäm abhijänäti yävän yaç cäsmi tattvataù |

tato mäà tattvato jïätvä viçate tad-anantaram || (11.55) ity ädayaù |

atränya-sädhanatvena säkñäd apuruñärthatvaà spañöam evoktam |

atrocyate—phala-sädhana-bhedena bhakti-dvaividhyopapatter adoñaù | tathä hi—bhajanam antaù-karaëasya bhagavad-äkäratä-rüpaà bhaktir iti bhäva-vyutpattyä bhakti-çabdena phalam abhidhéyate | tasya ca niratiçaya-pumarthatvät pürvokta-vädänäà prämäëyam avyähatam | tathä—bhajyate sevyate bhagavad-äkäram antaùkaraëaà kriyate’nayeti karaëa-vyutpattyä bhakti-çabdena çravaëa-kértanädi-sädhanam abhidhéyate, tasya puruñärthatväbhävät sädhanatva-vädänäm api prämäëyam aviruddham | yathä—vijïaptir vijïänam iti bhäva-vyutpattyä vijïänam änandaà brahma [bå.ä.u. 3.9.2] ity atra vijïäna-çabdo brahmaëi vartate | vijïäyate’neneti karaëa-vyutpattyä vijïänaà yajïaà tanute [tai.u. 2.5.1] ity ädäv antaùkaraëe vartate tadvat | etac ca spañöékåtaà prabuddhena—

smarantaù smärayantaç ca mitho’ghaugha-haraà harim |

bhaktyä saïjätayä bhaktyä bibhraty utpulakäà tanum || (11.3.31) iti |

atra karaëa-vyutpattyä prathama-bhakti-çabdo bhägavata-dharmeñu prayuktaù, dvitéyas tu bhäva-vyutpattyä phale |

iti bhägavatän dharmän çikñan bhaktyä tad-utthayä |

näräyaëa-paro mäyäm aïjas tarati dustaräm || (11.3.33)

ity upasaàhäre prathama-bhakti-pada-sthäne bhägavata-dharma-çabda-prayogät | na cayathädhyayanasyäkñare-grahaëätmakasyäpy akñara-grahaëam eva phalam | gurv-adhénatva-tad-anadhénatväbhyäà viçeñät | evam aträpi bhägavata-dharma-rüpä bhaktir eva gurv-adhénatvena sädhanam | tad-anadhénatvena ca niñöhäà präptä saté saiva phalam iti na sädhana-phala-bhedena bhakti-dvaividhyopapattir iti väcyam |

kvacid rudanty acyuta-cintayä kvacid

dhasanti nandanti vadanty alaukikäù |

nåtyanti gäyanty anuçélayanty ajaà

bhavanti tüñëéà param etya nirvåtäù || (11.3.32)

iti madhye kåta-kåtyatva-parämarçät |

yadä hy adhyayana-phalasyäkñara-grahaëasyärtha-jïänänuñöhänädivad bhägavata-dharma-janitäyä bhakter api phaläntare sädhanatvam abhaviñyat, tadä paraà puruñärthaà präpya nirvåtäs tüñëéà bhavantéti kåtärthatäà nävakñyat | api tu, tad-anantaram anuñöheyänantaraà niradekñyat, na ca niridçati | tasmät sädhana-phala-bhedena bhakti-dvaividhyopapatteù sädhanatva-vacanänäà phalatva-vacanänäà ca viñaya-vibhägena sarvaträvirodhaù siddhaù | aghaà dhunvanti kärtsnyena ity ädi tu phala-sädhanayoù samänam | phala-rüpäyä api bhakter dåñöa-phalakatäyä vakñyamäëatvät | evaà ca—

idaà hi puàsas tapasaù çrutasya vä

sviñöasya süktasya ca buddhi-dattayoù |

avicyuto’rthaù kavibhir nirüpito

yad-uttamaçloka-guëänuvarëanam || (1.5.22)

nivåtta-tarñair upagéyamänäd

bhavauñadhäc chrotra-mano-'bhirämät |

ka uttamaçloka-guëänuvädät

pumän virajyeta vinä paçughnät || (10.1.4)

ity ädau sädhana-vacanaà phala-paratayä yojanéyam | gobhiù çréëéta matsaram itivat | tatra hi go-prabhavaiù kñérair matsaraà soma-rasaà miçrayed ity arthaù sthitaù pürva-tantre | uttara-tantre ca mahataù param avyaktam ity aträvyakta-çabdas tat-prabhava-çaréram äcañöa iti sthita-mänuña-mänikädhikaraëe sükñmaà tu tad-arthatvät ity atra | evam aträpi guëänuvarëana-guëänuväda-çabdau ca taj-janya-préti-paratayä yojyau | anyathä para-puruñärthatväyogät |

nanu tarhi nänäntareëa brahma-vidyaiva bhagavad-bhaktir ity uktam | tathä hi—tam etaà vedänuvacanena brähmaëä vividiñanti yajïena dänena tapasä’näçakena ity ädi çrutyä sarva-sukåta-sädhyatvena brahma-vidyä pratipäditä | sarväpekñädhikaraëe ca tathaiva nirëétä | ihäpi pürvodähåta-vacanaiù sarva-sukåta-sädhyatvena lakñaëena bhagavad-bhakter brahma-vidyä-rüpatäyäù pratipädanät tasyäç ca niratiçaya-pumarthatvasya caturlakñaëa-mémäàsayäpratipatti-vipratipatti-niväraëena vyavasthäpitatväd vyartho’yaà vicärärambha iti cet ?

na, svarüpa-sädhana-phalädhikäri-vailakñaëyäd bhakti-brahma-vidyayoù | dravé-bhäva-pürvikä hi manaso bhagavad-äkäratä savikalpaka-våtti-rüpä bhaktiù |

dravé-bhävänupetädvitéyätma-mätra-gocarä nirvikalpaka-mano-våttir brahma-vidyä | bhagavad-guëa-garima-granthana-rüpa-grantha-çravaëaà bhakti-sädhanam | tat tvam asy ädi vedänta-mahä-väkyaà brahma-vidyä-sädhanam | bhagavad-viñayaka-prema-prakarño bhakti-phalam | sarvänartha-müläjïäna-nivåttir brahma-vidyä-phalam | präëi-mätrasya bhaktäv adhikäraù | brahma-vidyäyäà tu sädhana-catuñöaya¹-sampannasya paramahaàsa-parivräjakasya |

yajïa-dänädi-sarva-sukåta-sädhyatvaà tu samänaà bhakti-brahma-vidyayoù svarga-vividiñayor iva | yathä, svarga-kämo darça-pürëamäsäbhyäà yajeta iti sthita eva svarga-sädhanatve svargebhyaù kämebhyo darça-paurëamäsau iti väkyena phaläntaratvam api bodhyate | tathä, tam etaà vedänuvacanena [bå.ä.u. 4.4.22] ity ädinä vividiñä-sädhanatvam api saàyoga-påthaktva-nyäyena bodhyate, tathä bhakti-brahma-vidyayor api bhaviñyati | sämagryaikyaà hi käryaikye na tu käraëa-mätraikye, atiprasaìgät | evaà bhakti-brahma-vidyayor api svarga-vividiñayor iva phala-sädhana-bhäväbhävaç ca tulya-sädhana-sädhyatvaà ca bhaviñyati |

nanu, brahma-vidyätiriktatve bhakteù svargädivan niratiçaya-puruñärthatvaà na syäd iti cen na, svargäder niyata-deça-käla-çarérendriyädi-bhogyatvena sarvatropabhoktum açakyatvät kñayitva-päratantrya-lakñaëa-duùkha-dvayänubiddhatvena niratiçayatväbhäve’pi bhakti-sukha-dhäräyäù sarva-deça-käla-çarérendriyädi-sädhäraëyena brahmavidyä-phalavad upabhoktuà çakyatvät kñayitva-päratantrya-lakñaëa-duùkha-dvayänuvedhäbhävena niratiçayatvopapatteù |

tad uktam—

tyaktvä sva-dharmaà caraëämbujaà harer

bhajann apakvo’tha patet tato yadi |

yatra kva väbhadram abhüd amuñya kià

ko värtha äpto’bhajatäà sva-dharmataù ||

tasyaiva hetoù prayateta kovido

na labhyate yad bhramatäm upary adhaù |

tal labhyate duùkhavad anyataù sukhaà

kälena sarvatra gabhéra-raàhasä ||

na vai jano jätu kathaïcanävrajen

mukunda-sevy anyavad aìga saàsåtim |

smaran mukundäìghry-upagühanaà punar

vihätum icchen na rasa-graho janaù || (1.5.17-19)

sakån manaù kåñëa-padäravindayor

niveçitaà tad-guëa-rägi yair iha |

na te yamaà päça-bhåtaç ca tad-bhaöän

svapne’pi paçyanti hi cérëa-niñkåtäù || (6.1.19) ity ädi |

ata eväpattäv api duùkhäsaàsparçitva-pratipädanäyäspåñöa-duùkham iti viçeñaëam upättam | ata eva ca na pariëati-virasena svargädinä sämyam | etena laukika-rasa-vailakñaëyam api vyäkhyätam | tasyäpi çästrävihitatvena päpa-kñayähetutvenäpattau duùkha-saàsparçitatvät | bhaktes tu dåñöädåñöa-phalatayä mahän viçeño vakñyate |

nanv evaà sati bhakti-sukhäd vairägyäsambhavena mumukñutväsambhavät tad-adhikärika-catur-lakñaëa-mémäàsärambho na syäd iti cet, satyam | bhakti-sukhäsaktän prati tasyä anärambhät | bhajanéya-svarüpa-nirëayärthaà bhaktänäm api tad-vicärasyävaçyakatväc ca | bhakti-sukhäd vairägyaà na syäd iti tv iñöam eva näpäditam |

ätmärämäç ca munayo nirgranthä apy urukrame |

kurvanty ahaitukéà bhaktim ittham-bhüta-guëo hariù || (1.7.10)

ity ädinä jévan-muktänäm api bhagavad-bhakti-pratipädanät ||1||

[iti vakñyamäëa-sarvärtha-saìgraha-rüpa-prathama-kärikä-vivaraëam |]

--o)0(o—

saàsära-rogeëa baléyasä ciraà

nipéòitais tat-praçame’tiçikñitam |

idaà bhavadbhir bahudhä vyayätigaà

nipéyatäà bhakti-rasäyanaà budhäù ||2||

tasmäd asya granthasya nämakanathadvärä prayojanam upadiçati—saàsäreti | spañöam ||2||

--o)0(o--

drutasya bhagavad-dharmäd dhärävähikatäà gatä |

sarveçe manaso våttir bhaktir ity abhidhéyate ||3||

bhagavad-bhakte rasa-rüpatayä pumarthatäà vaktuà prathamaà sämänya-lakñaëam äcañöad—drutasyeti | bhagavad-dharmo’tra bhagavad-guëa-çravaëam | na tu dharam-buddhyä tad-anuñöhäna-paryantaà vivakñitam | tasmät kenäpy upäyena manaù kåñëe niveçayet ity aträpi kenäpy upäyeneti dharma-buddhyä’nuñöhitenäyatna-siddhena vä bhagavad-guëa-çravaëenety arthaù | tena çiçupälädau nävyäptiù bhagavad-guëa-çravaëena vakñyamäëa-käma-krodhädyud-dépana-dvärä dravävasthäà präptasya cittasya dhärävähiké yä sarveça-viñayä våttiù | bhagavad-äkäratety arthaù | tad-äkärataiva hi sarvatra våtti-çabdärtho’smäkaà darçane | sä bhaktir ity abhidhéyate çästra-vidbhiù | tathä ca çästram—

mad-guëa-çruti-mätreëa mayi sarva-guhäçaye |

mano-gatir avicchinnä yathä gaìgämbhaso’mbudhau ||

lakñaëaà bhakti-yogasya nirguëasya hy udähåtam |

ahaituky avyavahitä yä bhaktiù puruñottame || (3.29.11-12)

aträvicchinneti dhärävähikatä darçitä | yathä gaìgämbhasa iti dåñöäntena därñöäntike’pi manasi dravävasthä | mayi sarva-guhäçaye mano-våttir iti sarveçäkäratä | tenädravävasthäyäà dhärävähiky api våtti-dravävasthäyäm apy äçu vinäçiné sä | dravatva-dhärävähikatva-yuktäpy asarveça-viñayä na bhaktir ity uktam ||3||

--o)0(o—

citta-dravyaà hi jatuvat svabhävät kaöhinätmakam |

täpakair viñayair yoge dravatvaà pratipadyate ||4||

tad eva spañöayituà citta-ceñöitam äcañöe—citteti | jatuno hi dahanätmaka-täpaka-yogam antareëa käöhinya-çäntir na bhavati | saurälokädi-yoge tu çithilé-bhäva-mätraà na drutir iti sarva-siddham | evaà cittasyäpi vakñyamäëa-kämädi-viñayätmaka-täpaka-saàyoge vinä na dravébhävo, viñaya-mätra-saïoge tu çithilébhäva-mätram iti täpaka-padopädänena sücitam ||4||

--o)0(o--

käma-krodha-bhaya-sneha-harña-çoka-dayädayaù |

täpakäç citta-jatunas tac-chäntau kaöhinaà tu tat ||5||

tän eva täpakän äha—kämeti | eñäà pratyeka-lakñaëa-bhedäàç ca vakñyati | yad-viñaye kämädénäm udrekas tad-viñaye cittasya dravébhävaù | punar viñayäntara-saïcärädinä kämädi-tirobhäve käöhinyam evety arthaù ||5||

--o)0(o—

drute citte vinikñipta-sväkäro yas tu vastunä |

saàskära-väsanä-bhäva-bhävanä-çabda-bhäg asau ||6||

dravébhäva-prayojanam äha—druta iti | na tu vinaçyatä jïänena janitas tärikädi-parikalpita ätma-guëa ity arthaù ||6||

--o)0(o--

çithilé-bhäva-mätraà tu mano gacchaty atäpakaiù |

na tatra vastu viçati väsanätvena kiàcana ||7||

naï éñad-arthaù | atäpakair éñat täpakaiù saurälokädi-sthänéyair viñayair yoge sati manaù kiïcid avayava-viçaraëa-mätraà präpnoti | ataù çithilébhüte jatunéva tädåçe manasi na kiïcid vastu väsanätvena viçati | kintu väsanä-vailakñaëyena tad-äbhäsatvenaiva viçatéty arthaù ||7||

--o)0(o--

dravatäyäà praviñöaà sad yat käöhinya-daçäà gatam |

cetaù punar drutau satyäm api tan naiva muïcati ||8||

citta-drutau bhavati väsanä, çithilé-bhäve tu väsanäbhäsa ity atra vinigamakam äha—dravatäyäm iti | dravävasthä-praviñöa-hiìgulädi-raìgasya jatunaù punaù käöhinyäpanayena käñöhädi-saàyoge jäyamäne yathä sa eva raìgaù pratibhäsate, çaithilyävasthä-praviñöas tu raìgo na tathä | evaà dravävasthe cetasi yad vastu-svarüpaà praviñöaà sat käöhinya-daçä-paryantaà sthitaà tat punar dravébhäväntareëa viñayäntare gåhyamäëe’pi prakäçamänatväc cetasä na tyajyate | ataù sä väsanety ucyate çaithilyävasthä-praviñöaà tu käöhinyävasthä-paryantaà na tiñöhati | tiñöhad vä viñayäntara-grahaëa-samaye cittena tyajyata iti sa väsanäbhäsa ity arthaù | ata eva yasyaikadä drute citte bhagavad-äkäratä praviñöä, sa sarvadä tad-bhänät kåta-kåtyo bhavatéty uktam—

sarva-bhüteñu yaù paçyed bhagavad-bhävam ätmanaù |

bhütäni bhagavaty ätmany eña bhägavatottamaù || (11.2.45) iti |

sarva-bhüta-grahaëa-samaye’pi dravävasthä-praviñöa-bhagavad-äkäratäyä eva prakäçamänatväj jatur aìgavat sarva-bhüteñu bhagavad-bhänopapattiù | sa ca bhägavatottamaù, etädåça-saàskärasyävinäçitväd iti bhävaù | ata eva brahmavid evaitädåça ity apästam | tasya brahmavido dravävasthäyä anapekñitatvenottama-madhyama-präkåta-bhakteñv agaëanéyatvät | atra tu dravävasthä-paripuñöau sarva-bhüteñu yaù paçyed ity avasthäyäà bhägavatottama uktaù | éñad-dravävasthä-yutän väsanäbhäsena—

éçvare tad-adhéneñu bäliçeñu dviñatsu ca |

prema-maitré-kåpopekñä yaù karoti sa madhyamaù || (11.2.46) ity uktaù |

etädåg-avasthävato’gre dravävasthäyä utpatsyamänatväd ity arthaù | yasya tu citte na dravävasthä puñöä, näpéñad utpannä, kintu svayaà tad-arthaà bhägavata-dharmän çraddhayänutiñöhati, sa käöhinyävasthä-vinäça-sämagré-viçiñöaù—

arcäyäm eva haraye püjäà yaù çraddhayehate |

na tad-bhakteñu cänyeñu sa bhaktaù präkåtaù småtaù || (11.2.47) ity uktaù |

prakåtir ärambhas tasyäà vartamänaù präkåtaù | sämprataà prärabdha-bhakti-sädhanänuñöhäna ity arthaù | iyam eva ca dravävasthä praëayänuräga-snehädi-çabdair api saìkértyate | yathä—

visåjati hådayaà na yasya säkñäd

dharir avaçäbhihito’py aghaugha-näçaù |

praëaya-rasanayä dhåtäìghri-padmaù

sa bhavati bhägavata-pradhäna uktaù || (11.2.55)

praëayo dravävasthä sa eva raçanä rajjuvad bandhana-sädhanam | tasyäà dravävasthäyäà praviñöasya punar nirgamanäbhäväd ity arthaù | dravävasthä-praviñöa-bhagavat-svarüpa-bhänasya trividhatväd uttama-bhägavato’pi trividhaù | taträdyaà prapaïca-satyatva-bhäna-sahitam, yathä—

khaà väyum agnià salilaà mahéà ca

jyotéàñi sattväni diço drumädén |

sarit-samudräàç ca hareù çaréraà

yat kià ca bhütaà praëamed ananyaù || (11.2.41) ity ädi |

anena präkåto bhägavatottamaù | dvitéyaà prapaïca-mithyätva-bhäna-sahitaà, yathä—

tasmäd idaà jagad açeñam asat-svarüpaà

svapnäbham asta-dhiñaëaà puru-duùkha-duùkham |

tvayy eva nitya-sukha-bodha-tanäv anante

mäyäta udyad api yat sad ivävabhäti || (10.14.22)

anena madhyamo bhägavatottamaù | tåtéyaà prakära-dvayenäpi prapaïca-bhäna-rahitaà, yathä—

dhyäyataç caraëämbhojaà bhäva-nirjita-cetasä |

autkaëöhyäçru-kaläkñasya hådy äsén me çanair hariù ||

premätibhara-nirbhinna- pulakäìgo’tinirvåtaù |

änanda-samplave léno näpaçyam ubhayaà mune || (1.6.17-18)

anenottamo bhägavatottamaù | nirantara-sädhanäbhyäsa-paripäkeëottama-bhümi-läbhaù ||8||

--o)0(o--

sthäyi-bhäva-girä’to’sau vastv-äkäro’bhidhéyate |

vyaktaç ca rasatäm eti paränandatayä punaù ||9||

dravävasthä-praviñöa-viñayäkärasyänapäyitve sthäyi-çabdo’pi tatra mukhya eva na päribhäñika ity äha—sthäyéti | vibhävänubhäva-vyabhicäri-saàyogenäbhivyaktaù sthäyi-bhäva eva sabhyäbhineyayor bheda-tirodhänena sabhya-gata eva san paramänanda-säkñätkära-rüpeëa rasatäm äpnotéti rasa-vidäà maryädä | tad uktam äcärya-bharatena—vibhävänubhäva-vyabhicäri-saàyogäd rasa-niñpattiù iti | ato bhakter api rasatäà vaktuà sthäyi-bhävo nirüpyata iti bhävaù ||9||

--o)0(o--

bhagavän paramänanda-svarüpaù svayam eva hi |

mano-gatas tadäkäro rasatäm eti puñkalam ||10||

sthäyibhävasya rasatvopapattaye paramänanda-rüpatäm upapädayati—bhagavän iti | bimbam eva hy upädhi-niñöhatvena pratéyamänaà pratibimbam ity ucyate | paramänandaç ca bhagavän manasi pratibimbita-sthäyi-bhävatäm äsädya rasatäm äsädayatéti bhakti-rasasya paramänanda-rüpatvaà nirvivädam | näpy älambana-vibhäva-sthäyi-bhävayor aikyam, bimba-pratibimba-bhävena bhedasya vyavahära-siddhatväd éça-jévayor iva ||10||

--o)0(o--

käntädi-viñaye’py asti käraëaà sukha-cid-dhanam |

käryäkäratayä’bhäne’py ävåtaà mäyayä svataù ||11||

nanv evaà bhagavad-äkärasya paramänanda-rüpasya sthäyi-bhävatvena bhakti-rasasya paramänanda-rüpatvam astu | käntädi-viñayäëäà tu çåìgärädi-rasäëäm atathätvät kathaà paramänanda-rüpam ety ata äha—käntädéti | änandäd dhy eva khalv imäni bhütäni jäyante | änandena jätäni jévanti | änandaà prayanty abhisaàviçanti [tai.u. 3.6] ity ädi çrutyä hi paramänanda-rüpaà brahma jagad-upädänam iti pratipäditam | janmädy asya yataù [ve.sü. 1.1.2] iti nyäyena tathaiva nirëétam | upädänäbhinnaà ca sarvaà käryaà måd-abhinna-ghaöavat sarvatra dåñöam | sarvaà khalv idaà brahma, idaà sarvaà yad ayam ätmä [chä.u. 3.15], sad eva somyedam agra äsét [chä.u. 6.2] ity ädi cchändogyädi-çrutibhiç ca tathaiva pradipäditam | tad-ananyatvam ärambhaëa-çabdädibhya iti nyäyena ca nirëétam | evaà saty akhaëòänandädvayäkäreëa tad-abhäne hetü mäyä-nimittäv ävaraëa-vikñepäv ity äha—käryeti | akäryasyäpi käryäkäreëa bhänaà vikñepaù | akhaëòänandäkäreëa svato’bhänvam ävaraëam | tad uktam—

åte’rthaà yat pratéyeta na pratéyeta cätmani |

tad vidyäd ätmano mäyäà yathäbhäso yathä tamaù || (2.9.33) iti ||11||

--o)0(o--

sad-ajïätaà ca tad brahma meyaà käntädi-mänataù |

mäyä-våtti-tirobhäve våttyä sattvasthayä kñaëam ||12||

kathaà tarhi tasya bhänam ity ata äha—sad iti | ajïäta-jïäpakatvenaiva hi sarveñäà mänänäà mänatä, anyathä småter api mänatäpatteù | ajïätaà ca sva-prakäçatayä bhäsamäna-caitanyam eva na jaòam | tasya bhänäprasaktyä taträvaraëa-kåtyäbhävät | ataù käntädi-gocara-mänänäm ajïäta-jïäpakatvena prämäëyäya tat-tad-avicchinna-caitanyam eva viñayo väcyaù, anyathä tad-ayogät | tathä ca sättvikyä pramäëa-janitäparokña-våttyävaraëa-tirobhäve sati tat-tad-viñayävacchinnatvena bhäsate | vastutaù paramänanda-rüpa-viñayopädäna-caitanyam | anavacchinna-svarüpäbhänäc ca na sadyo-muktiù sva-prakäçatva-bhaìgo vä ||12||

--o)0(o--

atas tad eva bhävatvaà manasi pratipadyate |

kià ca nyünäà ca rasatäà yäti jäòya-vimiçraëät ||13||

tataù kim ? ata äha—ata iti | viñayävacchinna-caitanyam eva dravävastha-mano-våttyärüòhatayä bhävatvaà präpya rasatäà präpnotéti na laukika-rasasyäpi paramänanda-rüpatvänupapattiù | ata evänavacchinna-cid-änanda-ghanasya bhagavataù sphuraëäd bhakti-rase’tyantädhikyam änandasya | laukika-rase tu viñayävacchinnasyaiva cid-änandäàçasyäsphuraëät tatränandasya nyünataiva | tasmäd bhakti-rasa eva laukika-rasänupekñya sevya ity arthaù ||13||

--o)0(o--

iti vedänta-siddhänte sthäyino rasatoditä |

säìkhya-siddhäntam äçrityäpy adhunä pratipadyate ||14||

pratipädyata iti | sthäyinä rasatety anuñaìgaù ||14||

--o)0(o--

tamo-rajaù-sattva-guëä moha-duùkha-sukhätmakäù |

tan-mayé prakåtir hetuù sarvaà käryaà ca tan-mayam ||15||

etävad evopapädayituà vyutpädayati—tamo-rajaù-sattveti | tathä hi säìkhyä evam äcakñate—sarve bhäväù sukha-duùkha-mohätmaka-sämänya-prakåtikäù | sukha-duùkha-mohätmakatvena pratéyamänatvät | ye yad-ätmakatvena pratéyante te tad-ätmaka-sämänya-prakåtikäù | yathä, måd-ätmakatayä pratéyamänä måt-sämänya-prakåtikä ghaöa-çarävädayaù | anugata-käraëätirikta-sämänyänabhyupagamamän na ghaöatvädinä vyabhicäraù | sukha-duùkha-mohätmakatvena caite pratéyante | tasmät tat-sämänya-prakåtikä ity anumänena sukha-duùkhätmaka-prakåti-siddhiù | tatra yat sukhaà tat sattvam | yad duùkhaà tad rajo, yo moho viñädaù sa tama iti tasyäs triguëätmakatva-siddhiù |

na ca paramäëubhir brahmaëä cärthäntaratä, paramäëu-väde kärya-käraëayor bhedäbhyupagamena teñäm aténdriyatvena ca tadätmakatayä kasyäpi käryasya pratéyamänatväbhävät paramäëuñu pramäëäbhäväc ca | sargädya-käléna-käryopädänänumänasya läghava-tarka-sahakäreëaikopädäna-viñayakatvät kñity-ädi-kartr-anumänasyaika-kartå-viñayakatvavat | brahma-vädinäà kärya-käraëayor abhedäbhyupagame’pi na jagato brahmätmanä pratéyamänatvaà sambhavati, brahmaëaù särvalaukika-mänägocaratväbhyupagamät | sad-rüpeëa brahmäpi sarva-pramäëägocaraù | tathä ca sad-ätmanä käryasya pratéyamänatvam asty eveti cet, kim anenäkäëòa-täëòavena ? brahmaëo niùsämänya-viçeñatvena nänä-rüpäsambhava iti säìkhya-saìkhyävatäm abhimänaù ||15||

--o)0(o--

triguëätmakam ekaikaà vastu try-äkäram ékñyate |

nija-mänasa-saìkalpa-bhedena puruñais tribhiù ||16||

nanu bhavatäm apy asiddho hetuù, sukha-duùkha-moha-nämäntaräëäà bähya-ghaöädi-tädätmya-sambhavät | sambhave vä sarvaà vastu sarvaà pramätäraà prati try-äkäratayä prathetety ata äha—triguëeti | na tävad äntara-bähyayos tädätmya-sambhavaù | bähyänäm eva manaù-pratibimbitatvenäntaratvät | näpi sarvän prati tulya-bhäna-prasaìgaù | tat-tad-väsanä-rüpa-sahakäri-bhedät ||16||

--o)0(o--

käminyäù sukhatä bharträ sapatnyä duùkha-rüpatä |

tad-aläbhät tathänyena mohatvam anubhüyate ||17||

etad evodäharati—käminyä iti | bhartäraà prati hi käminyäù sattväàça evodricyate | sapatnéà prati tu rajo’àça eva | täà kämayamänam anyaà ca täm avindantaà prati tamo’àça eva | ataù krameëa teñu sukha-duùkha-viñädäù prärdubhavanty ato vyavasthopapattiù |

väsanä-bhedenaikasminn api bhäna-bhedo bhaööäcäryair apy uktam—

parivräö-kämuka-çunäm ekasyäà pramadä-tanau |

kuëapaù käminé bhakñyam iti tisro vikalpanäù || iti ||17||

--o)0(o--

evaà sati sukhäkäraù praviñöo mänase yadä |

tadä sa sthäyi-bhävatvaà pratipadya raso bhavet ||18||

phalitam äha—evaà satéti | krodhädi-bhävasyäpi rajas-tamo-miçrita-sattvodreka-nibandhana-citta-druti-phalitatvät sukhamayatvam ity abhipräyaù | dravébhävasya sattva-dharmatvät taà vinä ca sthäyibhäväsambhavät sattva-guëasya ca sukhamayatvät sarveñäà bhävänäà sukhamayatve’pi rajas-tamo’àça-miçraëät täratamyam avagantavyam | ato na sarveñu raseñu tulya-sukhänubhavaù | upariñöäc ca spañöékariñyate ||18||

--o)0(o--

paramäëv-eka-rüpaà tu cittaà na viñayäkåti |

ity ädi matam anyeñäm aprämäëyäd upekñitam ||19||

aträhus tärkikäù—nityaà niravayavam aëu-parimäëaà manaù | tasya kathaà sävayava-jatu-dåñöäntena dravébhäva-dvärä viñayäkära-pariëämo vaktuà çakyate ? na hi niravayavasya hräsa-våddhé sambhavataù | tasmäd ukta-sthäyi-bhäva-nirüpaëam asaìgatam iti | taträha—parameti | ädi-çabdäd vibhur mana iti präbhäkaräëäà, samanantara-pratyaya evottara-jïäna-käraëatayä mana iti saugatänäà ca mataà saìgåhétam |

ayaà bhävaù—karaëatvät paraçvädivad indriyatväc cakñur-ädivan manaso madhyama-parimäëatvam anuméyate | na cäëutvänumäne kiàcil liìgam asti | näpi nityendriyatväc chortravad vibhutvänumänam, nityatvasyäsiddhatvät | äkäçasyäpi nityatväbhävena tat-kärya-çrotrasya sutaräà nityatväbhäväc ca | ata eva janyasya vibhutväbhävän madhyama-parimäëatvänumänasya çrotre na vyabhicäraù | yad-indriyaà yad-guëa-grähakaà tad-indriyaà tad-guëavad-bhütärabdham iti vyäpter yathä cakñur-ädeù svagrähya-guëavad bhütärabhyatvaà sädhyate tathä manaso’pi païca-mahä-bhüta-guëa-grähakatvena svagrähya-guëavat-païca-bhütärabhyatvaà sädhyatäm, viçeñäbhävät | na ca vijätéyänäm anärambhakatvaà viçeñaù, suvarëa-sütraiù paööa-sütraiù kärpäsa-sütraiç ca vijätéyair eka-paöärambha-darçanät | taträvayavy-anaìgékäre’nyaträpi tathänaìgékära-sambhaväd avayavino tat-tajaläïjalitä-prasaìgät | tasmäd apaïcékåta-païca-bhütärabdhaà sattva-pradhänaà saìkoca-vikäsa-çélaà svaccha-dravyaà cakñurvan-mürta-dravyaäbhighäta-yogyaà ca deha-parimäëaà mano’bhyupagantavyam, siddhänte sukha-duùkhecchä-jïänädénäà tad-äçrayatväbhyupagamät teñäà ca sarva-çaréra-vyäpitvenopalambhät tad-äçrayasya manaso’pi sarva-çaréra-vyäpitvät | aëutväbhäve yugapat sarvendriyeëaikadaikam eva jïänaà janyata iti niyamas tävad ävayoù samaù | anyathä yugapac cäkñuña-jïäna-dvayotpattiù kià na syät ? nänendriya-janya-jïänänäà tu yugapad utpattir iñyata eva, dérghäà çuñkuléà bhakñayataù çabda-sparça-rüpa-rasa-gandhänäà yugapad anubhavät | suñupty-anyathänupapattyä tvaì-manaù-saàyogasya jïäna-mätre käraëatvena tvayäbhyupagamäd rasanävacchinnatvak-saàyuktasya guòasya yugapad-rasa-sparçopalambhas taväpi durniväraù | tasmän näsmad-abhyupagate manasi çruti-småti-nyäya-siddhe vimatiù sambhavati | samanantara-pratyayas tv atiniryuktikatväd upekñitaù | vistaras tv asmadéya-vedänta-kalpa-latäyäm anusandheyaù ||19||

--o)0(o--

gåhëäti viñayäkäraà mano viñaya-yogataù |

iti vedäntibhiù säìkhyair api samyaì nirüpitam ||20||

ataù svaccha-svabhävasya sävayavasya manaso darpaëädivad-viñayäkära-grähakatvaà vedänta-çästre säìkhya-çästre ca yan nirüpitam, tat prämäëikatvät samécénam evety äha—gåhëätéti | yadyapi säìkhyänäm ähaìkärikaà manaù brahma-vädinäà tu mate bhautikam iti mahän viçeñas tathäpi viñayäkära-grähakatvaà samänam iti tulyavad ubhayor upanyäsaù ||20||

--o)0(o--

müñäsiktaà yathä tämraà tan-nibhaà dåçyate tathä |

ghaöädi vyäpnuvac cittaà tan nibhaà jäyate dhruvam ||21||

dravébhäva-pürvakaà cittasya viñayäkära-bhajanam ity atra bhäñya-kära-vacanam udäharati—müñeti | müñä puöa-päka-yantram | tad-dvärä dravébhütaà tämraà yatra pratimädyäkära-ghaöitodare måd-ädi-saàsthäna-viçeñe siktaà bhavati, tat-tad-udara-stha-saàsthänäkäraà bhavati drutatvät | eva räga-dveñädinä dravébhütaà cittaà cakñur-ädi-dvärä yatra siktaà bhavati svayam api tad-viñayäkäraà bhavatéti kärikärthaù | yadyapy asmin väkye sämänyata eva dravébhäva uktas tathäpy anubhava-baläd räga-dveñädi-viñaye vyavasthäpyate, tad-abhäve tu çithilébhäva-mätram ity uktam adhastät ||21||

--o)0(o--

vyaïjako vä yathä’’loko vyaìyasyäkäratäm iyät |

sarvärtha-vyaïjakatväd dhér arthäkärä pradåçyate ||22||

mano viñayäkäram | viñaya-gatävaraëa-nivartakatväd älokavad ity anumänam asminn arthe pramäëam äha—vyaïjako veti | vyaïjakasya tad-äkäratväbhäve tad-gatävaraëa-nivåtter adarçanäd ity arthaù ||22||

--o)0(o--

bhagavat-püjyapädänäm iyam uktiù sayuktikä |

tathä värtika-kärai apy ayam artho nirüpitaù ||23||

bhagavad iti | vyaïjako vety ädy uktir värtika-käräëäm api | yuktir anumäna-rüpä darçitä ||23||

--o)0(o--

mätur mänäbhiniñpattir niñpannaà meyam eti tat |

meyäbhisaìgataà tac ca meyäbhatvaà prapadyate ||24||

värtika-käräëäà väkyäntaram udäharati—mätur iti | mätuç cid acid granth-rüpät sacitkäd antaù-karaëät våtti-jïänäkhyasya dravébhäva-pürvakasya män-çabda-väcyasya parëäma-viçeñasyäbhiniñpattir bhavati | tac ca pariëäma-viçeñätmakaà mäna-niñpannaà sac-cakñur-ädi-dvärä ghaöädi-viñaya-paryantaà gacchati çarérävacchinnam antaù-karaëam atyajad eva kulyä-jalavat | tac ca ghaöädi-sambaddhaà sad-ghaöädy-äkäratäà präpnoti | tataç ca tatra caitanyäbhivyaktyä ghaöädy-upalabha iti kärikärthaù | sarvä ceyaà prakriyäsmäbhir vistareëa siddhänta-bindau pratipäditä ||24||

--o)0(o--

evam etädåçaà väkyam udähäryam anekaçaù |

cittasya viñayäkära-grähakatvopapädane ||25||

evam iti | grantha-gaurava-bhayän nodähriyata iti bhävaù ||25||

--o)0(o--

ato mäàsa-mayé yoñit käcid anyä mano-mayé |

mäàsa-mayyä abhede’pi bhidyate’tra mano-mayé ||26||

païcadaçyäà vidyäraëya-pädair apy ayam artho darçitaù | tam upasaàhära-vyäjenäha—ato mäàsa-mayéti | mano-mayy-äkära-bhedaà vinaikasmin bhautike piëòe bheda-pratyayäyogäd ity arthaù ||26||

--o)0(o--

bhäryä snuñä nanändä ca yätä mätety anekadhä |

jämätä çvaçuraù putraù pitety ädi pumän api ||27||

bheda-pratétim eva sarva-siddhäm udäharati—bhäryeti | bhidyate ity anuñaìgaù ||27||

--o)0(o--

bähya-piëòasya näçe’pi tiñöhaty eva mano-mayaù |

ataù sthäyéti vidvadbhir ayam eva nirüpitaù ||28||

ekänekatva-vaidharmyam uktvä vinäçitvävinäçitva-vaidharmyäntaram äha—bähyeti | mano-mayo’vyavahita evety arthaù ||28||

--o)0(o--

evaà sämänyato bhäva-svarüpam upadarçitam |

viçeñeëa tu sarveñäà lakñaëaà vakñyate påthak ||29||

manomayé viñayäkära evävinäçitvät sthäyi-bhäva iti kathitam | tasya tu rati-häsädi-rüpeëa bhades tal-lakñaëaà ca vakñyate’nantarolläsa ity arthaù ||29||

--o)0(o--

bhagavantaà vibhuà nityaà pürëaà bodha-sukhätmakam |

yad gåhëäti drutaà cittaà kim anyad avaçiñyate ||30||

yasmäd druta-citta-praviñöo viñayäkäro’napäyé, tasmäd ity äha—bhagavantam ity ädi | vibhum iti sarva-deça-vyäpakatvam | nityam iti sarva-käla-vyäpakatvam | pürëam ity advitéyatayä sarva-dvaita-bhramädhiñöhänatvam | bodha-sukhätmakam iti niratiçaya-pum-arthatvaà darçitam | etädåçena bhagavad-äkäreëa manogatenänädi-käla-praviñöäsaìkhya-viñayäkäräëäà kavalékaraëät tan-mätra-parisphürtyä kåta-kåtyo bhavatéty arthaù ||30||

--o)0(o--

kaöhinä çithilä vä dhér na gåhëäti na väsyate |

upekñäjïänam ity ähus tad-budhäù prastarädiñu ||31||

dravébhävasya prayojanaà pürvoktam eva smärayati tatra prayatna-däåòhyäya—kaöhineti | kaöhinä dhér na gåhëäty eva | çithilä tu gåhëäty api na väsyate dravébhäväbhävad itaù pürvam evoktam | éñad apy adravé-bhävaù käöhinyam éñad-dravatvaà çaithilyam | tac ca dravävasthä-kärya-bhüta-sättvika-bhäväbhäväd avaseyam | te ca—

stambhaù svedo’tha romäïcäù svara-bhaìgo’tha vepathuù |

vaivarëyam açru pralaya ity añöau sättvikä matäù || ity abhihitäù |

ata eva bhagavad-viñaye käöhinyaà nigadyate—

tad açma-säraà hådayaà batedaà

yad gåhyamäëair hari-näma-dheyaiù |

na vikriyetätha yadä vikäro

netre jalaà gätra-ruheñu harñaù || (2.3.24)

kathaà vinä roma-harñaà dravatä cetasä vinä |

vinänandäçru-kalayä çudhyed bhaktyä vinäçayaù || (11.14.23)

bhaktyä vinä katham äçayaù çudhyet ? bhaktiç ca dravatä cetasä vinä kathaà syät ? dravac-cittaà ca kathaà romaharñaà vinä’’nandäçru ca vinä jïäyetety arthaù | açru-pulakayor abhidhänaà stambha-svedädénäm apy upalakñaëam | yato dravatväbhäve cittaà na väsyate | ato budhäù paëòitäù käma-krodhädy-anäspadé-bhütäpäñäëädi-jïänam upekñäjïäna-saàskäräjanakam ity ähuù | tathä cähur nyäya-värttika-kåtaù—yan na sukha-sädhanaà na duùkha-sädhanaà, tad evopekñaëéyam iti | sukha-sädhane rägaù saàskära-hetur duùkha-sädhane dveñas tathä tad-ubhayäbhäve tu citte dravatväbhävän na jäyate saàskära ity arthaù | etävän hi sarveñäà çästräëäà rahasya-bhüto’rtho yad-viñayäkäratä-niräkaraëa-pürvakaà cittasya bhagavad-äkäratäsampädanam, sarveñäm api çästräëäm atraiva vyäpära-bhedena paryavasänät ||31||

--o)0(o--

käöhinyaà viñaye kuryäd dravataà bhagavat-pade |

upäyaiù çästra-nirdiñöair anukñaëam ato budhaù ||32||

nanv anädi-käla-dravac-citta-praviñöa-tat-tad-iñöäniñöa-viñaya-koöi-saìkérëatä cittasya svabhäva-bhütä çétateva toyasyoñëateva dahanasya saïcariñëuteva pavanasya kathaà nivartatäà, dharmiëi sati svabhävopamardäsmabhaväd ity ata äha—käöhinyam iti |

viñayäkäratä hi na cittasya svabhäva-bhütä, tasyä ägantuka-hetu-janyatvät | tathä hi—sthüla-viñayäkäratä-hetur indriya-sannikarñädir jägaraëe, sükñma-viñayäkäratä-hetur manogata-väsanä svapne, tad-ubhayäbhäve tu suñuptivan nirviñayam eva cittaà bhavati | suñuptau citta-layäbhidhänaà tu nirviñayakatväbhipräyakam eva | etac ca bhagavatä sütra-käreëaiva pradarçitam—tadä’péteù saàsära-vyapadeçät [bra.sü. 4.2.8] | apétir layaù | maryädäyäm äì | apétià layaà maryädékåtya, tasya manaso layät pürva-käle saàsära-vyapadeçaù | na tu tal-laye satéti süträrthaù | tathä ca suñuptäv api punar utthänena saàsära-vyapadeçasya sattvän na mano-layaù | vivaraëa-käräëäà tu keyaà sükñmatä näma ity ädinä yan-mano-layäbhidhänaà, tat paramatäbhipräyeëa na tu sva-matänusäreëa sütra-virodhät iti bhävaù |

bhagavad-äkäratä tu cittasya sväbhäviké tasya citta-käraëé-bhüta-sükñma-käraëänirvacanéya-viciträneka-çaktiman-mäyädhiñöhänasya nityasya vibhoù sarväntaryämiëaù sarvatränugatatvät, yathä ghaöasya jalädi-pürëatä käraëa-sädhyä, äkäça-pürëatä tu svataù, tasya sarva-vyäpakatvät, tadvat | tad uktaà värtikä-kära-pädaiù—

viyad-vastu-svabhävänurodhäd eva na kärakät |

viyat-sampürëatotpattau kumbhasyaivaà daçä dhiyäm ||

sukha-duùkhädi-rüpatvaà dhiyäà dharmädi-hetutaù |

svataù siddhätma-sambodha-vyäptir vastv-anurodhataù || iti |

cittasya bhagavad-äkäratäyäù sväbhävikatvena hetv-anapekñäyä çästrasya kopa-yoga iti ced anyäkäratä-virodhi-bhagavad-äkäratä-sampädana ity avehi | yä hi sväbhäviké bhagavad-äkäratä cittasya, sä viñayäkäratä-sahacaritatvät tat-sadhakatväc ca na tad-virodhiné | çästra-janyä tu sädhanopakrame parokñeva bhäsamänäbhyäsa-krameëa viñayäkäratäà çanaiù çanais tirodadhaté sädhana-paripäkeëäparokñatäà nétä saté täà samüla-ghätam upahanti | ata evoktam—

yarhy abja-näbha-caraëaiñaëayoru-bhaktyä

ceto-maläni vidhamed guëa-karma-jäni |

tasmin viçuddha upalabhyata ätma-tattvaà

säkñäd yathämala-dåçoù savitå-prakäçaù || (11.3.40)

yathägninä hema malaà jahäti

dhmätaà punaù svaà bhajate ca rüpam |

ätmä ca karmänuçayaà vidhüya

mad-bhakti-yogena bhajaty atho mäm ||

yathä yathätmä parimåjyate’sau

mat-puëya-gäthä-çravaëäbhidhänaiù |

tathä tathä paçyati vastu sükñmaà

cakñur yathaiväïjana-samprayuktam ||

viñayän dhyäyataç cittaà viñayeñu viñajjate |

mäm anusmarataç cittaà mayy eva praviléyate ||

tasmäd asad-abhidhyänaà yathä svapna-manoratham |

hitvä mayi samädhatsva mano mad-bhäva-bhävitam || (11.14.25-28)

etävän yoga ädiñöo mac-chiñyaiù sanakädibhiù |

sarvato mana äkåñya mayy addhäveçyate manaù || (11.13.14)

sa ca çré-kapila-devenoktaù—

animitta-nimittena sva-dharmeëämalätmanä |

tévrayä mayi bhaktyä ca çruta-sambhåtayä ciram ||

jïänena dåñöa-tattvena vairägyeëa baléyasä |

tapo-yuktena yogena tévreëätma-samädhinä ||

prakåtiù puruñasyeha dahyamänä tv ahar-niçam |

tiro-bhavitré çanakair agner yonir iväraëiù || (3.27.21-23)

prakåtiù sväbhäviké viñayäkäratety arthaù | haàsa-gétäsu ca—

guëeñv äviçate ceto guëäç cetasi ca prabho |

katham anyonya-santyägo mukukñor atititérñoù || (11.13.17)

iti sanakädi-praçnasyottaraà bhagavän uväca—

manasä vacasä dåñöyä gåhyate’nyair apéndriyaiù |

aham eva na matto’nyad iti budhyadhvam aïjasä || (11.13.24)

jägrat svapnaù suñuptaà ca guëato buddhi-våttayaù |

täsäà vilakñaëo jévaù säkñitvena viniçcitaù ||

yarhi saàsåti-bandho’yam ätmano guëa-våtti-daù |

mayi turye sthito jahyät tyägas tad guëa-cetasäm ||

ahaìkära-kåtaà bandham ätmano’rtha-viparyayam |

vidvän nirvidya saàsära- cintäà turye sthitas tyajet ||

yävan nänärtha-dhéù puàso na nivarteta yuktibhiù |

jägarty api svapann ajïaù svapne jägaraëaà yathä ||

asattväd ätmano’nyeñäà bhävänäà tat-kåtä bhidä |

gatayo hetavaç cäsya måñä svapna-dåço yathä || (11.13.27-31)

yo jägare bahir anukñaëa-dharmiëo’rthän

bhuìkte samasta-karaëair hådi tat-sadåkñän |

svapne suñupta upasaàharate sa ekaù

småty-anvayät tri-guëa-våtti-dåg indriyeçaù || (11.13.32)

evaà vimåçya guëato manasas try-avasthä

man-mäyayä mayi kåtä iti niçcitärthäù |

saïchidya härdam anumäna-sad-ukti-tékñëa-

jïänäsinä bhajata mäkhila-saàçayädhim || (11.13.33)

evaà jijïäsayäpohya nänätva-bhramam ätmani |

upärameta virajaà mano mayy arpya sarva-ge || (11.11.21) ity ädi |

ayam atra niñkarñaù—citte sväkära-samarpakä ye viñayäs te bhagavad-vyatiriktä na bhavanti, bhagavaty adhyastatvät | bhagavata eva sad-rüpatayä ghaöaù san paöaù san nityädi-sad-äkäreëaiva sarva-viñayäëäà sphuraëät | sarvaà khalv idaà brahma taj jalän [chä.u. 3.14.1] iti çrutyä bhagavad-ekodbhavatvena bhagavad eka-sthititvena bhagavad-eka-layatvena ca måd-ghaöavad abodhanät | svapnädi-prapaïcavad-bädhyatväc ca | ata eva bhagavad-äkära-sphürtyä te sarve nivartamänäs tad-rüpä eva bhavanti, adhiñöhäna-jïäna-nivartyatväd adhyastänäm |

evaà ca sati viñaya-niñöhaù sarvo’pi premä bhagavaty evärpito bhavati, tad-vyatiriktäsphuraëät | etädåçé cävasthä prahlädena prärthitä—

yä prétir avivekänäà viñayeñv anapäyiné |

tväm anusmarataù sä me hådayän näpasarpatu || [ViP 1.20.19] iti |

tasmäd etädåça-yukty-anusandhänena sarvädhiñöhäna-san-mätraà paripürëa-sac-cid-änanda-ghanaà bhagavantam advayam ätmänaà niçcinvantaù sväpnika-viñayeñv iva jägrad-viñayeñv api tucchatvänusandhänena vairägyaà mahad upajäyate vaçékäräkhyam | etac ca sütritaà bhagavatä pataïjalinä—dåñöänuçravika-viñaya-vitåñëasya vaçékära-saàjïä vairägyam [yo.sü. 1.15] iti | caturvidhaà hi vairägyaà sädhya-sädhana-bhäväpannam ägama-prasiddham | tatra mahatä prayäsenäpi citta-doñän avaçyaà niräkariñyäméty adhyavasäyätmakaà prathamaà yatamäna-saàjïä-vairägyam | tato nirantaram upäyänuñöhäne kriyamäëa etävanto doñä idänéà kñéëä etävantaç cävaçiñyanta iti cikitsakavat pratikñaëam avadhänaà dvitéyaà vyatireka-saàjïä-vairägyam | evaà pratikñaëaà bhümikä-dvayäbhyäsaà kurvataù sarvato-bhävena bahir indriyäëäà viñayeñv apravåttir yä’ntaù-karaëe väsanäyäà satyäm api, sä tåtéyam ekendriya-saàjïä-vairägyam | evaà bhümikä-trayäbhyäsäd dåñöeñu vanitädiñv änuçravikeñu svargädiñu cendriyair gåhyamäëeñv api doña-darçana-paripäka-janyäspåhätmikä yä citta-våttiù sä caturthaà vaçékära-saàjïä-vairägyam |

tad api dvividham aparaà paraà ca | dvitéyaà sütritaà pataïjalinä—tat-paraà puruña-khyäter guëa-vaitåñëyam [yo.sü. 1.16] iti | puruña-khyätir ätma-jïänam | tad-anantaraà yat guëeñu çabdädi-viñayeñu vaitåñëyaà vairägyaà tat paraà çreñöham, phala-rüpatvät | tataù pürvaà tv aparam, sädhana-rüpatväd ity arthaù | tasya ca liìgam itara-phala-nirapekñatvena mokña-mätra-spåhayälutvam | yathä mucukundasya—

na kämaye’nyaà tava päda-sevanäd

akiïcana-prärthyatamäd varaà vibho |

ärädhya kas tväm apavarga-daà hare

våëéta äryo varam ätma-bandhanam ||

tasmäd visåjyäçiña éça sarvato

rajas-tamaù-sattva-guëänubandhäù |

niraïjanaà nirguëam advayaà paraà

tväà jïapti-mätraà puruñaà vrajämy aham ||

ciram iha våjinärtas tapyamäno’nutäpair

avitåña-ñaò-amitro’labdha-çäntiù kathaïcit |

açaraëa-da samupetas tvat-padäbjaà parätman

abhayam amåtam açokaà pähi mäpannam éça || (10.51.55-57)

etädåça-daçäyäà ca bhagavat-premä na paräkäñöhäm adhirohatéti tad-arthaà taà prati bhagavatoktam—

kñätra-dharma-sthito jantün nyavadhér mågayädibhiù |

samähitas tat tapasä jahy aghaà mad-upäçritaù ||

janmany anantare räjan sarva-bhüta-suhåttamaù |

bhütvä dvija-varas tvaà vai mäm upaiñyasi kevalam || (10.51.62-63) iti |

apara-vairägyaà ca sütritaà pataïjalinä—dåñöänuçravika-viñaya-vitåñëasya vaçékära-saàjïä vairägyam [yo.sü. 1.15] iti | tena na prema-paramäkäñöheti na tadäném eva kåtärthatä, para-vairägyäbhävena bhakti-prakarñäbhävät | tasyaiva kåta-kåtyatä-hetutväd ity arthaù | para-vairägyasya liìgaà mokña-paryanta-sakala-phala-nirapekñatvam, yathä—

imaà lokaà tathaivämum ätmänam ubhayäyinam |

ätmänam anu ye ceha ye räyaù paçavo gåhäù ||

visåjya sarvän anyäàç ca mäm evaà viçvato-mukham |

bhajanty ananyayä bhaktyä tän måtyor atipäraye || (3.25.39-40)

sälokya-särñöi-sämépya- särüpyaikatvam apy uta |

déyamänaà na gåhëanti vinä mat-sevanaà janäù || (3.29.13)

naikätmatäà me spåhayanti kecin

mat-päda-seväbhiratä mad-éhäù |

ye’nyonyato bhägavatäù prasajya

sabhäjayante mama pauruñäëi || (3.25.34)

na pärameñöhyaà na mahendra-dhiñëyaà

na särvabhaumaà na rasädhipatyam |

na yoga-siddhér apunar-bhavaà vä

mayy arpitätmecchati mad vinänyat || (11.14.14)

prahlädaù—

ahaà tv akämas tvad-bhaktas tvaà ca svämy anapäçrayaù |

nänyathehävayor artho räja-sevakayor iva || (7.10.6)

påthuù—

na kämaye nätha tad apy ahaà kvacin

na yatra yuñmac-caraëämbujäsavaù |

mahattamäntar-hådayän mukha-cyuto

vidhatsva karëäyutam eña me varaù || (4.20.24)

dhruvaù—

yä nirvåtis tanu-bhåtäà tava päda-padma-

dhyänäd bhavaj-jana-kathä-çravaëena vä syät |

sä brahmaëi sva-mahimany api nätha mä bhüt

kià tv antakäsi-lulität patatäà vimänät || (4.9.10)

mahiñyaù—

na vayaà sädhvi sämräjyaà sväräjyaà bhaujyam apy uta |

vairäjyaà pärameñöhyaà ca änantyaà vä hareù padam ||

kämayämaha etasya çrémat-päda-rajaù çriyaù |

kuca-kuìkuma-gandhäöhyaà mürdhnä voöhuà gadä-bhåtaù || (10.83.41-42)

indraù—

pratyänétäù parama bhavatä träyatä naù sva-bhägä

daityäkräntaà hådaya-kamalaà tad-gåhaà pratyabodhi |

käla-grastaà kiyad idam aho nätha çuçrüñatäà te

muktis teñäà na hi bahumatä närasiàhäparaiù kim || (7.8.42)

tathä—

yasya bhaktir bhagavati harau niùçreyaseçvare |

vikréòato’måtämbhodhau kià kñudraiù khätakodakaiù || (6.12.22)

våtraù—

na näka-påñöhaà na ca pärameñöhyaà

na särva-bhaumaà na rasädhipatyam |

na yoga-siddhér apunar-bhavaà vä

samaïjasa tvä virahayya käìkñe || (6.11.25)

çrutayaù—

duravagamätma-tattva-nigamäya tavätta-tanoç

carita-mahämåtäbdhi-parivarta-pariçramaëäù |

na parilañanti kecid apavargam apéçvara te

caraëa-saroja-haàsa-kula-saìga-visåñöa-gåhäù || (10.87.21)

evam anyad apy ühanéyam | etädåçe mokña-paryanta-sakala-phala-nirapekñatva-rüpe para-vairägye sati phaläntare premëo’nudayät paramänanda-rüpe paramätmany eva premä paräà käñöhäm ärohati | yathä våtrasya—

ajäta-pakñä iva mätaraà khagäù

stanyaà yathä vatsataräù kñudh-ärtäù |

priyaà priyeva vyuñitaà viñaëëä

mano’ravindäkña didåkñate tväm || (6.11.26) iti |

ata eva jïänaà vinä para-vairägyäbhävät tad-åte ca bhagavat-prema-paräkäñöhäbhävät tad-arthaà jïäna-vairägye dåòhékartavye | tad uktam—

asevayäyaà prakåter guëänäà

jïänena vairägya-vijåmbhitena |

yogena mayy arpitayä ca bhaktyä

mäà pratyag-ätmänam ihävarundhe || (3.25.27)

jïäna-vairägya-yuktena bhakti-yogena yoginaù |

kñemäya päda-mülaà me praviçanty akuto-bhayam || (3.25.43)

ity acyutäìghrià bhajato’nuvåttyä

bhaktir viraktir bhagavat-prabodhaù |

bhavanti vai bhägavatasya räjaàs

tataù paräà çäntim upaiti säkñät || (11.2.43)

bhägavatasya bhagavad-dharmänuñöhätuù prathamaà bhagavat-prabodhas tataù paraà vairägyaà tataù prema-lakñaëä bhaktir ity arthaù | etac ca darçitam uddhaväya çré-bhagavatä—

jïäninas tv aham eveñöaù svärtho hetuç ca sammataù |

svargaç caiväpavargaç ca nänyo’rtho mad-åte priyaù ||

jïäna-vairägya-saàsiddhäù padaà çreñöhaà vidur mama |

jïäné priya-tamo’to me jïänenäsau bibharti mäm || (11.19.2-3)

kédåçaà taj jïänam ity äkäìkñäyäà saìkñepeëa tad uktam—

tvayy uddhaväçrayati yas tri-vidho vikäro

mäyäntaräpatati nädy-apavargayor yat |

janmädayo’sya yad amé tava tasya kià syur

ädy-antayor yad asato’sti tad eva madhye || (11.19.7)

bhagavad-vyatiriktaà sarvam ägamäpäyitvät svapnavan mäyikaà tucchaà duùkha-rüpaà ca heyam | bhagavän eva satyaù sva-prakäça-paramänanda-rüpo nityo vibhuç copädeya iti jïänam ity arthaù | çrémad-bhagavad-gétäsu ca tad evoktam—

teñäà jïäné nitya-yukta eka-bhaktir viçiñyate |

priyo hi jïänino’tyartham ahaà sa ca mama priyaù ||

udäräù sarva evaite jïäné tv ätmaiva me matam |

ästhitaù sa hi yuktätmä mäm evänuttamäà gatim ||

bahünäà janmanäm ante jïänavän mäà prapadyate |

väsudevaù sarvam iti sa mahätmä sudurlabhaù || (gétä 7.17-19) iti |

väsudevätiriktaà sarvaà satyaà nästi mäyikatvät | väsudeva evätmatvät priyatamaù satya ity arthaù | etädåça-jïäna-pürvaka-vairägyaà ca darçitam—

çrutiù pratyakñam aitihyam anumänaà catuñöayam |

pramäëeñv anavasthänäd vikalpät sa virajyate ||

karmaëäà pariëämitväd ä-viriïcyäd amaìgalam |

vipaçcin naçvaraà paçyed adåñöam api dåñöa-vat || (11.19.17-18)

tathänyatra—

karmäëy ärabhamäëänäà duùkha-hatyai sukhäya ca |

paçyet päka-viparyäsaà mithuné-cäriëäà nåëäm ||

nityärti-dena vittena durlabhenätma-måtyunä |

gåhäpatyäpta-paçubhiù kä prétiù sädhitaiç calaiù ||

evaà lokaà paraà vidyän naçvaraà karma-nirmitam |

sa-tulyätiçaya-dhvaàsaà yathä maëòala-vartinäm || (11.3.18-20)

kédåçé bhagavad-dharmänuñöhätur jïäna-vairägya-pürvikä bhagavati bhaktir udetéty äkäìkñäyäm uktam—

yady anéço dhärayituà mano brahmaëi niçcalam |

mayi sarväëi karmäëi nirapekñaù samäcara ||

çraddhälur mat-kathäù çåëvan su-bhadrä loka-pävanéù |

gäyann anusmaran karma janma cäbhinayan muhuù ||

mad-arthe dharma-kämärthän äcaran mad-apäçrayaù |

labhate niçcaläà bhaktià mayy uddhava sanätane || (11.11.22-24)

tathä—

bhakti-yogaù puraivoktaù préyamäëäya te’nagha |

punaç ca kathayiñyämi mad-bhakteù käraëaà param ||

çraddhämåta-kathäyäà me çaçvan mad-anukértanam |

pariniñöhä ca püjäyäà stutibhiù stavanaà mama ||

ädaraù paricaryäyäà sarväìgair abhivandanam |

mad-bhakta-püjäbhyadhikä sarva-bhüteñu man-matiù ||

mad-artheñv aìga-ceñöä ca vacasä mad-guëeraëam |

mayy arpaëaà ca manasaù sarva-käma-vivarjanam ||

mad-arthe’rtha-parityägo bhogasya ca sukhasya ca |

iñöaà dattaà hutaà japtaà mad-arthaà yad vrataà tapaù ||

evaà dharmair manuñyäëäm uddhavätma-nivedinäm |

mayi saïjäyate bhaktiù ko’nyo’rtho’syävaçiñyate || (11.19.19-24)

tathänyatra—

tasmäd guruà prapadyeta jijïäsuù çreya uttamam |

çäbde pare ca niñëätaà brahmaëy upaçamäçrayam ||

tatra bhägavatän dharmän çikñed gurv-ätma-daivataù |

amäyayänuvåttyä yais tuñyed ätmätma-do hariù ||

sarvato manaso’saìgam ädau saìgaà ca sädhuñu |

dayäà maitréà praçrayaà ca bhüteñv addhä yathocitam ||

çaucaà tapas titikñäà ca maunaà svädhyäyam ärjavam |

brahma-caryam ahiàsäà ca samatvaà dvandva-saàjïayoù ||

sarvaträtmeçvaränvékñäà kaivalyam aniketatäm |

vivikta-céra-vasanaà santoñaà yena kenacit ||

çraddhäà bhägavate çästre’nindäm anyatra cäpi hi |

mano-väk-karma-daëòaà ca satyaà çama-damäv api ||

çravaëaà kértanaà dhyänaà harer adbhuta-karmaëaù |

janma-karma-guëänäà ca tad-arthe’khila-ceñöitam ||

iñöaà dattaà tapo japtaà våttaà yac cätmanaù priyam |

därän sutän gåhän präëän yat parasmai nivedanam ||

evaà kåñëätma-nätheñu manuñyeñu ca sauhådam |

paricaryäà cobhayatra mahatsu nåñu sädhuñu ||

parasparänukathanaà pävanaà bhagavad-yaçaù |

mitho ratir mithas tuñöir nivåttir mitha ätmanaù ||

smarantaù smärayantaç ca mitho’ghaugha-haraà harim |

bhaktyä saïjätayä bhaktyä bibhraty utpulakäà tanum || (11.3.21-31)

kvacid rudanty acyuta-cintayä kvacid

dhasanti nandanti vadanty alaukikäù |

nåtyanti gäyanty anuçélayanty ajaà

bhavanti tüñëéà param etya nirvåtäù || (11.3.32)

iti bhägavatän dharmän çikñan bhaktyä tad-utthayä |

näräyaëa-paro mäyäm aïjas tarati dustaräm || (11.3.33) iti |

tasmäd evaàvidhaiù çästréyair upäyair manaù-çuddhià sampädayed ity arthaù ||

--o)0(o--

upäyäù prathama-skandhe näradenopavarëitäù |

saìkñepät tän ahaà vakñye bhümi-bheda-vibhägataù ||33||

çästréyän evopäyän pratipanna-jana-buddhi-saukaryäya bhümikäbhedena vaktuà pratijänéte—upäyä iti | spañöam ||33||

--o)0(o--

prathamaà mahatäà sevä tad-dayä-pätratä tataù |

çraddhätha teñäà dharmeña tato hari-guëa-çrutiù ||34||

tato raty-aìkurotpattiù svarüpädhigatis tataù |

prema-våddhiù paränande tasyätha sphuraëaà tataù ||35||

bhagavad-dharma-niñöhä’taù svasmiàs tad-guëa-çälitä |

premëo’tha paramä käñöhety uditä bhakti-bhümikä ||36||

tän eväha prathamam ity ädi | yathä vyäsa-närada-saàväde näradaù—

ahaà purätéta-bhave’bhavaà mune

däsyäs tu kasyäçcana veda-vädinäm |

nirüpito bälaka eva yoginäà

çuçrüñaëe prävåñi nirvivikñatäm ||

te mayy apetäkhila-cäpale’rbhake

dänte’dhåta-kréòanake’nuvartini |

cakruù kåpäà yadyapi tulya-darçanäù

çuçrüñamäëe munayo’lpa-bhäñiëi ||

ucchiñöa-lepän anumodito dvijaiù

sakåt sma bhuïje tad-apästa-kilbiñaù |

evaà pravåttasya viçuddha-cetasas

tad-dharma evätma-ruciù prajäyate ||

tatränvahaà kåñëa-kathäù pragäyatäm

anugraheëäçåëavaà manoharäù |

täù çraddhayä me’nupadaà viçåëvataù

priyaçravasy aìga mamäbhavad ruciù ||

tasmiàs tadä labdha-rucer mahä-mate

priyaçravasy askhalitä matir mama |

yayäham etat sad-asat sva-mäyayä

paçye mayi brahmaëi kalpitaà pare ||

itthaà çarat-prävåñikäv åtü harer

viçåëvato me’nusavaà yaço’malam |

saìkértyamänaà munibhir mahätmabhir

bhaktiù pravåttätma-rajas-tamopahä ||

tasyaivaà me’nuraktasya praçritasya hatainasaù |

çraddadhänasya bälasya däntasyänucarasya ca ||

jïänaà guhyatamaà yat tat säkñäd bhagavatoditam |

anvavocan gamiñyantaù kåpayä déna-vatsaläù ||

yenaivähaà bhagavato väsudevasya vedhasaù |

mäyänubhävam avidaà yena gacchanti tat-padam ||

etat saàsücitaà brahmaàs täpa-traya-cikitsitam |

yad éçvare bhagavati karma brahmaëi bhävitam ||

ämayo yaç ca bhütänäà jäyate yena suvrata |

tad eva hy ämayaà dravyaà na punäti cikitsitam ||

evaà nåëäà kriyä-yogäù sarve saàsåti-hetavaù |

ta evätma-vinäçäya kalpante kalpitäù pare ||

yad atra kriyate karma bhagavat-paritoñaëam |

jïänaà yat tad adhénaà hi bhakti-yoga-samanvitam ||

kurväëä yatra karmäëI bhagavac-chikñayäsakåt |

gåëanti guëa-nämäni kåñëasyänusmaranti ca ||

oà namo bhagavate tubhyaà väsudeväya dhémahi |

pradyumnäyäniruddhäya namaù saìkarñaëäya ca ||

iti mürty-abhidhänena mantra-mürtim amürtikam |

yajate yajïa-puruñaà sa samyag darçanaù pumän ||

imaà sva-nigamaà brahmann avetya mad-anuñöhitam |

adän me jïänam aiçvaryaà svasmin bhävaà ca keçavaù || (1.5.23-39)

(1) mahat-sevä dvividhä—bhagavad-bhakta-sevä säkñäd bhagavat-sevä ca | taträdyä, yathä—

mahat-seväà dväram ähur vimuktes

tamo-dväraà yoñitäà saìgi-saìgam |

mahäntas te sama-cittäù praçäntä

vimanyavaù suhådaù sädhavo ye ||

ye vä mayéçe kåta-sauhådärthä

janeñu dehambhara-värtikeñu |

gåheñu jäyätmaja-rätimatsu

na préti-yuktä yävad-arthäç ca loke || (5.5.2-3)

yathä—

prasaìgam ajaraà päçam ätmanaù kavayo viduù |

sa eva sädhuñu kåto mokña-dväram apävåtam ||

titikñavaù käruëikäù suhådaù sarva-dehinäm |

ajäta-çatravaù çäntäù sädhavaù sädhu-bhüñaëäù ||

mayy ananyena bhävena bhaktià kurvanti ye dåòhäm |

mat-kåte tyakta-karmäëas tyakta-svajana-bändhaväù ||

mad-äçrayäù kathä måñöäù çåëvanti kathayanti ca |

tapanti vividhäs täpä naitän mad-gata-cetasaù ||

ta ete sädhavaù sädhvi sarva-saìga-vivarjitäù |

saìgas teñv atha te prärthyaù saìga-doña-harä hi te || (3.25.20-24)

yathä—

yat päda saàçrayäù süta munayaù praçamäyanäù |

sadyaù punanty upaspåñöäù svardhuny äpo’nusevayä || (1.1.15)

tulayäma lavenäpi na svargaà näpunar-bhavam |

bhagavat-saìgi-saìgasya martyänäà kim utäçiñaù || (1.18.13)

yathä—

durlabho mänuño deho dehinäà kñaëa-bhaìguraù |

taträpi durlabhaà manye vaikuëöha-priya-darçanam ||

ata ätyantiko kñemaà påcchämo bhavato’naghäù |

saàsäre’smin kñaëärdho’pi sat-saìgaù çevadhir nåëäm || (11.2.29-30)

yathä—

no rodhayati mäà yogo na säìkhyaà dharma eva ca |

na svädhyäyas tapas tyägo neñöä-pürtaà na dakñiëä ||

vratäni yajïaç chandäàsi térthäni niyamä yamäù |

yathävarundhe sat-saìgaù sarva-saìgäpaho hi mäm ||

sat-saìgena hi daiteyä yätudhänä mågäù khagäù |

gandharväpsaraso nägäù siddhäç cäraëa-guhyakäù ||

vidyädharä manuñyeñu vaiçyäù çüdräù striyo’ntyajäù |

rajas-tamaù-prakåtaya tasmiàs tasmin yuge yuge ||

bahavo mat-padaà präptäs tväñöra-käyädhavädayaù | (11.12.1-5)

säkñäd bhagavat-sevä, yathä—

våñaparvä balir bäëo mayaç cätha vibhéñaëaù ||

sugrévo hanumän åkño gajo gådhro vaëik-pathaù |

vyädhaù kubjä vraje gopyo yajïa-patnyas tathäpare ||

te nädhéta-çruti-gaëä nopäsita-mahat-tamäù |

avratätapta-tapaso mat-saìgän mäm upägatäù ||

kevalena hi bhävena gopyo gävo nagä mågäù |

ye’nye müöha-dhiyo nägäù siddhä mäm éyur aïjasä ||

yaà na yogena säìkhyena däna-vrata-tapo-'dhvaraiù |

vyäkhyä-svädhyäya-sannyäsaiù präpnuyäd yatnavän api || (11.12.5-9)

mat-kämä ramaëaà järam asvarüpa-vido’baläù |

brahma mäà paramaà präpuù saìgäc chata-sahasraçaù ||

tasmät tvam uddhavotsåjya codanäà praticodanäm |

pravåttià ca nivåttià ca çrotavyaà çrutam eva ca ||

mäm ekam eva çaraëam ätmänaà sarva-dehinäm |

yähi sarvätma-bhävena mayä syä hy akuto-bhayaù || (11.12.13-15)

tad ayam atra niñkarñaù—bhagavat-saìgaà vä bhagavat-saìgi-saìgaà vä yathä-yogyam antareëa na bhagvati bhaktir udeti | etäväàs tu viçeñaù—bhagavat-saìginäà kåtärthatvän nänya-saìgäpekñeti vyäkhyätä dvividhä mahat-sevä |

(2) tad-dayä-pätratä tataù | teñäà mahatäà dayä sva-viñayä svakéyaiù suçélatädi-guëair bhavati | te ca guëä bhagavatoktäù—

kåpälur akåta-drohas titikñuù sarva-dehinäm |

satya-säro’navadyätmä samaù sarvopakärakaù ||

kämair ahata-dhér dänto måduù çucir akiïcanaù |

aného mita-bhuk çäntaù sthiro mac-charaëo muniù ||

apramatto gabhérätmä dhåti-mäï jita-ñaò-guëaù |

amäné mäna-daù kalyo maitraù käruëikaù kaviù || (11.11.29-31)

tathä—

yamän abhékñëaà seveta niyamän mat-paraù kvacit |

mad-abhijïaà guruà çäntam upäséta mad-ätmakam ||

amäny amatsaro dakño nirmamo dåöha-sauhådaù |

asatvaro’rtha-jijïäsur anasüyur amogha-väk ||

jäyäpatya-gåha-kñetra- svajana-draviëädiñu |

udäsénaù samaà paçyan sarveñv artham ivätmanaù || (11.10.5-7) ity ädi |

udäharaëaà prahlädaù | yathä—

tasya daitya-pateù puträç catväraù paramädbhutäù |

prahrädo’bhün mahäàs teñäà guëair mahad-upäsakaù ||

brahmaëyaù çéla-sampannaù satya-sandho jitendriyaù |

ätmavat sarva-bhütänäm eka-priya-suhåttamaù ||

däsavat sannatäryäìghriù pitåvad déna-vatsalaù |

bhrätåvat sadåçe snigdho guruñv éçvara-bhävanaù |

vidyärtha-rüpa-janmäòhyo mäna-stambha-vivarjitaù || (7.4.30-32)

nodvigna-citto vyasaneñu niùspåhaù

çruteñu dåñöeñu guëeñv avastu-dåk |

däntendriya-präëa-çaréra-dhéù sadä

praçänta-kämo rahitäsuro’suraù || (7.4.33)

etädåça-çiñya-guëäbhäve tu jäto’pi mahattama-saìgo nirarthaka iti tad-dayä-pätratä bhavati dvitéyä bhümikä | säpi dvividhä—sva-prayatnänapekñä tat-säpekñä ca | taträdyä, yathä—

tarhy eva sarasas tasmän niñkrämantaà sahänugam |

upagéyamänam amara- pravaraà vibudhänugaiù ||

tapta-hema-nikäyäbhaà çiti-kaëöhaà tri-locanam |

prasäda-sumukhaà vékñya praëemur jäta-kautukäù ||

sa tän prapannärti-haro bhagavän dharma-vatsalaù |

dharma-jïän çéla-sampannän prétaù prétän uväca ha ||

çré-rudra uväca

yüyaà vediñadaù puträ viditaà vaç cikérñitam |

anugrahäya bhadraà va evaà me darçanaà kåtam ||

yaù paraà raàhasaù säkñät tri-guëäj jéva-saàjïität |

bhagavantaà väsudevaà prapannaù sa priyo hi me ||

sva-dharma-niñöhaù çata-janmabhiù pumän

viriïcatäm eti tataù paraà hi mäm |

avyäkåtaà bhägavato’tha vaiñëavaà

padaà yathähaà vibudhäù kalätyaye ||

atha bhägavatä yüyaà priyäù stha bhagavän yathä |

na mad bhägavatänäà ca preyän anyo’sti karhicit ||

idaà viviktaà japtavyaà pavitraà maìgalaà param |

niùçreyasa-karaà cäpi çrüyatäà tad vadämi vaù ||

ity anukroça-hådayo bhagavän äha tä‘ chivaù |

baddhäïjalén räja-puträn näräyaëa-paro vacaù || (4.24.24-32)

ity ädau rudra-pracetasa-saàväde | yathä vä--te mayy apetäkhila-cäpale’rbhake (1.5.24) ity atra | sva-prayatnäpekñä, yathä dhruva-närada-saàväde dhruva uväca—

so’yaà çamo bhagavatä sukha-duùkha-hatätmanäm |

darçitaù kåpayä puàsäà durdarço’smad-vidhais tu yaù ||

athäpi me’vinétasya kñättraà ghoram upeyuñaù |

surucyä durvaco-bäëair na bhinne çrayate hådi ||

padaà tri-bhuvanotkåñöaà jigéñoù sädhu vartma me |

brühy asmat-pitåbhir brahmann anyair apy anadhiñöhitam ||

nünaà bhavän bhagavato yo’ìgajaù parameñöhinaù |

vitudann aöate véëäà hitäya jagato’rkavat ||

maitreya uväca—

ity udähåtam äkarëya bhagavän näradas tadä |

prétaù pratyäha taà bälaà sad-väkyam anukampayä ||

närada uväca—

jananyäbhihitaù panthäù sa vai niùçreyasasya te |

bhagavän väsudevas taà bhaja taà pravaëätmanä ||

dharmärtha-käma-mokñäkhyaà ya icchec chreya ätmanaù |

ekaà hy eva hares tatra käraëaà päda-sevanam ||

tat täta gaccha bhadraà te yamunäyäs taöaà çuci |

puëyaà madhuvanaà yatra sännidhyaà nityadä hareù || (4.8.35-42)

(3) çraddhä’tha teñäà dharmeñu | pürvokta-guëa-sampannasya mahattamän sevamänasyaitädåça-dharmänuñöhänäd aham api kåtärtho bhaveyam iti ruci-viçeña-rüpä çraddhä tad-dharmeñu bhavati | tad uktam—

yad anudhyäsinä yuktäù karma granthi nibandhanam |

chindanti kovidäs tasya ko na kuryät kathä ratim ||

çuçrüñoù çraddadhänasya väsudeva-kathä-ruciù |

syän mahat-sevayä vipräù puëya-tértha-niñevaëät || (1.2.15-16)

jïänaà yad äpratinivåtta-guëormi-cakram

ätma-prasäda uta yatra guëeñv asaìgaù |

kaivalya-sammata-pathas tv atha bhakti-yogaù

ko nirvåto hari-kathäsu ratià na kuryät || (2.3.12) ity ädi |

hari-kathä-padam anyeñäm api bhägavata-dharmäëäm upalakñaëam | yathäha brahmä—

tad astu me nätha sa bhüri-bhägo

bhave’tra vänyatra tu vä tiraçcäm |

yenäham eko’pi bhavaj-janänäà

bhütvä niñeve tava päda-pallavam || (10.14.30)

ity atra päda-sevanam | evam anyad apy ühyam | iyaà ca çraddhä sädhana-paripäkeëa vardhamänaihikämuñmika-sarva-viñayärucim upajanayanté bubhukñeva bhakñyamätraika-çaraëaà bhagavad-dharmäcaraëaika-jévanaà puruñam äpädayati | yathä parékñitaù—

naiñätiduùsahä kñun mäà tyaktodam api bädhate |

pibantaà tvan-mukhämbhoja- cyutaà hari-kathämåtam || (10.1.13)

ity ädibhyaù | yathä vä çaunikädénäm—

äyur harati vai puàsäm udyann astaà ca yann asau |

tasyarte yat-kñaëo néta uttama-çloka-värtayä || (2.3.17)

bile batorukrama-vikramän ye

na çåëvataù karëa-puöe narasya |

jihväsaté därdurikeva süta

na copagäyaty urugäya-gäthäù ||

bhäraù paraà paööa-kiréöa-juñöam

apy uttamäìgaà na namen mukundam |

çävau karau no kurute saparyäà

harer lasat-käïcana-kaìkaëau vä ||

barhäyite te nayane naräëäà

liìgäni viñëor na nirékñato ye |

pädau nåëäà tau druma-janma-bhäjau

kñeträëi nänuvrajato harer yau ||

jévaï chavo bhägavatäìghri-reëuà

na jätu martyo’bhilabheta yas tu |

çré-viñëu-padyä manujas tulasyäù

çvasaï chavo yas tu na veda gandham ||

tad açma-säraà hådayaà batedaà

yad gåhyamäëair hari-näma-dheyaiù |

na vikriyetätha yadä vikäro

netre jalaà gätra-ruheñu harñaù || (2.3.20-24) ity ädau |

çraddhä-vihénäs tu kecid viñaya-bhoga-paräù | kecit päëòityädi-garveëa bhagavad-bhkata-nindäparäù santo niraye’pi nindanéyä eva bhavanti | tatra prathame, yathä—

yan na vrajanty agha-bhido racanänuvädäc

chåëvanti ye’nya-viñayäù kukathä mati-ghnéù |

yäs tu çrutä hata-bhagair nåbhir ätta-säräs

täàs tän kñipanty açaraëeñu tamaùsu hanta || (3.15.23)

taravaù kià na jévanti bhasträù kià na çvasanty uta |

na khädanti na mehanti kià gräme paçavo’pare ||

çva-viò-varähoñöra-kharaiù saàstutaù puruñaù paçuù |

na yat-karëa-pathopeto jätu näma gadägrajaù || (2.3.18-19) ity ädi |

bhagavad-bhakta-nindä-parä, yathä—

mukha-bähüru-pädebhyaù puruñasyäçramaiù saha |

catväro jajïire varëä guëair viprädayaù påthak ||

ya eñäà puruñaà säkñäd ätma-prabhavam éçvaram |

na bhajanty avajänanti sthänäd bhrañöäù patanty adhaù ||

düre hari-kathäù kecid düre cäcyuta-kértanäù |

striyaù çüdrädayaç caiva te’nukampyä bhavädåçäm || (11.5.2-4)

rajasä ghora-saìkalpäù kämukä ahi-manyavaù |

dämbhikä mäninaù päpä vihasanty acyuta-priyän ||

vadanti te’nyonyam upäsita-striyo

gåheñu maithunya-pareñu cäçiñaù |

yajanty asåñöänna-vidhäna-dakñiëaà

våttyai paraà ghnanti paçün atad-vidaù ||

çriyä vibhütyäbhijanena vidyayä

tyägena rüpeëa balena karmaëä |

jäta-smayenändha-dhiyaù saheçvarän

sato’vamanyanti hari-priyän khaläù ||

sarveñu çaçvat tanu-bhåtsv avasthitaà

yathä kham ätmänam abhéñöam éçvaram |

vedopagétaà ca na çåëvate’budhä

mano-rathänäà pravadanti värtayä || (11.5.7-10)

hitvätma-mäyä-racitä gåhäpatya-suhåt-striyaù |

tamo viçanty anicchanto väsudeva-paräì-mukhäù || (11.5.18)

na bhajati kumanéñiëäà sa ijyäà

harir adhanätma-dhana-priyo rasa-jïaù |

çruta-dhana-kula-karmaëäà madair ye

vidadhati päpam akiïcaneñu satsu || (4.31.21)

evam anyad apy ühanéyam | tasmäd bhagavad-dharma-çraddhä bhavati tåtéyä bhümikä |

(4) tato hari-guëa-çrutiù, yathä—

itthaà parasya nija-vartma-rirakñayätta-

lélä-tanos tad-anurüpa-viòambanäni |

karmäëi karma-kañaëäni yadüttamasya

çrüyäd amuñya padayor anuvåttim icchan ||

martyas tayänusavam edhitayä mukunda-

çrémat-kathä-çravaëa-kértana-cintayaiti |

tad-dhäma dustara-kåtänta-javäpavargaà

grämäd vanaà kñiti-bhujo’pi yayur yad-arthäù || (10.90.49-50)

saàsära-sindhum ati-dustaram uttitérñor

nänyaù plavo bhagavato puruñottamasya |

lélä-kathä-rasa-niñevanam antareëa

puàso bhaved vividha-duùkha-davärditasya || (12.4.40)

nivåtta-tarñair upagéyamänäd

bhavauñadhäc chrotra-mano-'bhirämät |

ka uttamaçloka-guëänuvädät

pumän virajyeta vinä paçughnät || (10.1.4)

ko nu räjann indriya-vän mukunda-caraëämbujam |

na bhajet sarvato-måtyur upäsyan amarottamaiù || (11.2.2)

tac ca bhajanaà vivåtam—

çravaëaà kértanaà viñëoù smaraëaà päda-sevanam |

arcanaà vandanaà däsyaà sakhyam ätma-nivedanam ||

iti puàsärpitä viñëau bhaktiç cen nava-lakñaëä |

kriyeta bhagavaty addhä tan manye’dhétam uttamam || (7.5.23-24)

tad eva saìkñiptam—

tasmäd bhärata sarvätmä bhagavän éçvaro hariù |

çrotavyaù kértitavyaç ca smartavyaç cecchatäbhayam || (2.1.5)

krameëodäharaëam—

patitaù skhalitaç cärtaù kñuttvä vä vivaço gåëan |

haraye nama ity uccair mucyate sarva-pätakät ||

saìkértyamäno bhagavän anantaù

çrutänubhävo vyasanaà hi puàsäm |

praviçya cittaà vidhunoty açeñaà

yathä tamo’rko’bhram iväti-vätaù ||

måñä giras tä hy asatér asat-kathä

na kathyate yad bhagavän adhokñajaù |

tad eva satyaà tad u haiva maìgalaà

tad eva puëyaà bhagavad-guëodayam ||

tad eva ramyaà ruciraà navaà navaà

tad eva çaçvan manaso mahotsavam |

tad eva çokärëava-çoñaëaà nåëäà

yad uttamaùçloka-yaço’nugéyate ||

na tad vacaç citra-padaà harer yaço

jagat-pavitraà pragåëéta karhicit |

tad dhväìkña-térthaà na tu haàsa-sevitaà

yaträcyutas tatra hi sädhavo’maläù ||

tad väg-visargo janatägha-samplavo

yasmin prati-çlokam abaddhavaty api |

nämäny anantasya yaço’ìkitäni yat

çåëvanti gäyanti gåëanti sädhavaù ||

naiñkarmyam apy acyuta-bhäva-varjitaà

na çobhate jïänam alaà niraïjanam |

kutaù punaù çaçvad abhadram éçvare

na hy arpitaà karma yad apy anuttamam ||

yaçaù-çriyäm eva pariçramaù paro

varëäçramäcära-tapaù-çrutädiñu |

avismåtiù çrédhara-päda-padmayor

guëänuväda-çravaëädarädibhiù ||

avismåtiù kåñëa-padäravindayoù

kñiëoty abhadräëi ca çaà tanoti |

sattvasya çuddhià paramätma-bhaktià

jïänaà ca vijïäna-viräga-yuktam || (12.12.47-55)

smarataù päda-kamalam ätmänam api yacchati |

kià nv artha-kämän bhajato näty-abhéñöän jagad-guruù || (10.80.11)

dåñöaà taväìghri-yugalaà janatäpavargaà

brahmädibhir hådi vicintyam agädha-bodhaiù |

saàsära-küpa-patitottaraëävalambaà

dhyäyaàç carämy anugåhäëa yathä småtiù syät || (10.69.18)

taà naù samädiçopäyaà yena te caraëäbjayoù |

småtir yathä na viramed api saàsaratäm iha || (10.73.15)

tasmäd rajo-räga-viñäda-manyu-

mäna-spåhä-bhayadainyädhimülam |

hitvä gåhaà saàsåti-cakravälaà

nåsiàha-pädaà bhajatäkutobhayam iti || (5.18.14)

aho améñäà kim akäri çobhanaà

prasanna eñäà svid uta svayaà hariù |

yair janma labdhaà nåñu bhäratäjire

mukunda-sevaupayikaà spåhä hi naù || (5.19.21)

yäù samparyacaran premëä päda-saàvähanädibhiù |

jagad-guruà bhartå-buddhyä täsäà kià varëyate tapaù || (10.90.27)

vaidikas täntriko miçra iti me tri-vidho makhaù |

trayäëäm épsitenaiva vidhinä mäà samarcayet || (11.27.7)

evaà kriyä-yoga-pathaiù pumän vaidika-täntrikaiù |

arcann ubhayataù siddhià matto vindaty abhépsitäm || (11.27.49)

yat-pädayor açaöha-dhéù salilaà pradäya

dürväìkurair api vidhäya satéà saparyäm |

apy uttamäà gatim asau bhajate tri-lokéà

däçvän aviklava-manäù katham ärtim åcchet || (8.22.23)

yady uttamaçloka bhavän mameritaà

vaco vyalékaà sura-varya manyate |

karomy åtaà tan na bhavet pralambhanaà

padaà tåtéyaà kuru çérñëi me nijam || (8.22.2)

tat te’nukampäà su-samékñamäëo

bhuïjäna evätma-kåtaà vipäkam |

håd-väg-vapurbhir vidadhan namas te

jéveta yo mukti-pade sa däya-bhäk || (10.14.8)

mamädyämaìgalaà nañöaà phalaväàç caiva me bhavaù |

yan namasye bhagavato yogi-dhyeyäìghri-paìkajam || (10.38.6)

patitaù skhalitaç cärtaù kñuttvä vä vivaço gåëan |

haraye nama ity uccair mucyate sarva-pätakät || (12.12.47)

natäù sma te nätha padäravindaà

buddhéndriya-präëa-mano-vacobhiù |

yac cintyate’ntar hådi bhäva-yuktair

mumukñubhiù karma-mayoru-päçät || (11.6.7)

çrémad-bhagavad-gétäsu ca—

man-manä bhava mad-bhakto mad-yäjé mäà namaskuru |

mäm evaiñyasi satyaà te pratijäne priyo’si me || [gétä 18.65]

yan-näma-çruti-mätreëa pumän bhavati nirmalaù |

tasya tértha-padaù kià vä däsänäm avaçiñyate || (9.5.16)

kià citram acyuta tavaitad açeña-bandho

däseñv ananya-çaraëeñu yad ätma-sättvam |

yo’rocayat saha mågaiù svayam éçvaräëäà

çrémat-kiréöa-taöa-péòita-päda-péöhaù || (11.29.4)

käyena väcä manasendriyair vä

buddhyätmanä vänusåta-svabhävät |

karoti yad yat sakalaà parasmai

näräyaëäyeti samarpayet tat || (11.2.36)

aho bhägyam aho bhägyaà nanda-gopa-vrajaukasäm |

yan-mitraà paramänandaà pürëaà brahma sanätanam || (10.14.32)

itthaà satäà brahma-sukhänubhütyä

däsyaà gatänäà para-daivatena |

mäyäçritänäà nara-därakeëa

säkaà vijahruù kåta-puëya-puïjäù || (10.12.11)

martyo yadä tyakta-samasta-karmä

niveditätmä vicikérñito me |

tadämåtatvaà pratipadyamäno

mayätma-bhüyäya ca kalpate vai || (11.29.34)

dharmärtha-käma iti yo’bhihitas tri-varga

ékñä trayé naya-damau vividhä ca värtä |

manye tad etad akhilaà nigamasya satyaà

svätmärpaëaà sva-suhådaù paramasya puàsaù || (7.6.26)

devarñi-bhütäpta-nåëäà pitèëäà

na kiìkaro näyam åëé ca räjan |

sarvätmanä yaù çaraëaà çaraëyaà

gato mukundaà parihåtya kartam || (11.5.41)

tasmäd evaà-rüpeëa yathä-çakti bhägavata-dharmänuñöhäne bhavati caturthé bhümikä | etac-catuñöayaà sädhanam eva |

(5) tato raty-aìkurotpattiù | ratir näma bhakti-rasa-sthäyi-bhävo druta-citta-praviñöa-bhagavad-äkäratä-rüpaù saàskära-viçeña iti vakñyate | sa eväìkuro bhägavata-dharmänuñöhänätmaka-béjasya | tad uktam—

satäà prasaìgän mama vérya-saàvido

bhavanti håt-karëa-rasäyanäù kathäù |

taj-joñaëäd äçv apavarga-vartmani

çraddhä ratir bhaktir anukramiñyati || (3.25.25)

çraddhä bhakti-rasänubhave, tato ratiù sthäyi-bhävaù, tataù sa eva bhakti-rasatäà präpto’nukrameëa bhaviñyatéty arthaù |

evaà manaù karma-vaçaà prayuìkte

avidyayätmany upadhéyamäne |

prétir na yävan mayi väsudeve

na mucyate deha-yogena tävat || (5.5.6)

bhaväpavargo bhramato yadä bhavej

janasya tarhy acuta sat-samägamaù |

sat-saìgamo yarhi tadaiva sad-gatau

parävareçe tvayi jäyate matiù || (10.51.53)

tvayi me’nanya-viñayä matir madhu-pate’sakåt |

ratim udvahatäd addhä gaìgevaugham udanvati || (1.8.42)

karmabhir bhrämyamäëänäà yatra kväpéçvarecchayä |

maìgaläcaritair dänai ratir naù kåñëa éçvare || (10.47.67)

iyaà ca païcamé bhümikä bhakteù svarüpam | etasyä eva paripäka-viçeñäd anyäù ñaò-bhümikäù phala-bhütäù |

(6) svarüpädhigatis tataù | pratyagätma-svarüpasya sthüla-sükñma-deha-dvayätiriktatvena säkñätkäraù ñañöhé bhümikä | anyathä dehendriyädi-vikñepeëa jätäyä api rater anirvähät | tad uktam—

jïänaà niùçreyasärthäya puruñasyätma-darçanam |

yad ähur varëaye tat te hådaya-granthi-bhedanam ||

anädir ätmä puruño nirguëaù prakåteù paraù |

pratyag-dhämä svayaà-jyotir viçvaà yena samanvitam ||

sa eña prakåtià sükñmäà daivéà guëamayéà vibhuù |

yadåcchayaivopagatäm abhyapadyata lélayä ||

guëair viciträù såjatéà sa-rüpäù prakåtià prajäù |

vilokya mumuhe sadyaù sa iha jïäna-gühayä ||

evaà paräbhidhyänena kartåtvaà prakåteù pumän |

karmasu kriyamäëeñu guëair ätmani manyate ||

tad asya saàsåtir bandhaù pära-tantryaà ca tat-kåtam |

bhavaty akartur éçasya säkñiëo nirvåtätmanaù || (3.26.2-7)

tathä—

ätmä nityo’vyayaù çuddha ekaù kñetra-jïa äçrayaù |

avikriyaù sva-dåg hetur vyäpako’saìgy anävåtaù ||

etair dvädaçabhir vidvän ätmano lakñaëaiù paraiù |

ahaà mamety asad-bhävaà dehädau mohajaà tyajet || (7.7.19-20)

evaà çuddhe tvam-pada-lakñye’vagate tat-pada-lakñyeëa sahäbheda-jïänaà bhavati | etad apy uktam—

kåñëam enam avehi tvam ätmänam akhilätmanäm |

jagad-dhitäya so’py atra dehéväbhäti mäyayä || (10.14.55) ity ädi |

etädåça-jïänasya ca bhakty-uttara-kälatvaà darçitam—

väsudeve bhagavati bhakti-yogaù prayojitaù |

janayaty äçu vairägyaà jïänaà ca yad ahaitukam || (1.2.7)

çreyaù-srutià bhaktim udasya te vibho

kliçyanti ye kevala-bodha-labdhaye |

teñäm asau kleçala eva çiñyate

nänyad yathä sthüla-tuñävaghätinäm || (10.14.4) ity ädi |

(7) etädåça-tattva-jïäne sati vairägya-däròhyäd bhagavati premëo våddhir bhavatéti saptamé bhümikä, yathä—

nyasta-kréòanako bälo jaòavat tan-manastayä |

kåñëa-graha-gåhétätmä na veda jagad édåçam ||

äsénaù paryaöann açnan çayänaù prapiban bruvan |

nänusandhatta etäni govinda-parirambhitaù ||

kvacid rudati vaikuëöha- cintä-çabala-cetanaù |

kvacid dhasati tac-cintä- hläda udgäyati kvacit ||

nadati kvacid utkaëöho vilajjo nåtyati kvacit |

kvacit tad-bhävanä-yuktas tan-mayo’nucakära ha ||

kvacid utpulakas tüñëém äste saàsparça-nirvåtaù |

aspanda-praëayänanda- salilämélitekñaëaù ||

sa uttama-çloka-padäravindayor

niñevayäkiïcana-saìga-labdhayä |

tanvan paräà nirvåtim ätmano muhur

duùsaìga-dénasya manaù çamaà vyadhät || (7.4.37-42)

sa prahlädaù, tathä—

evaà nirjita-ñaò-vargaiù kriyate bhaktir éçvare |

väsudeve bhagavati yayä saàlabhyate ratiù ||

niçamya karmäëi guëän atulyän

véryäëi lélä-tanubhiù kåtäni |

yadätiharñotpulakäçru-gadgadaà

protkaëöha udgäyati rauti nåtyati ||

yadä graha-grasta iva kvacid dhasaty

äkrandate dhyäyati vandate janam |

muhuù çvasan vakti hare jagat-pate

näräyaëety ätma-matir gata-trapaù ||

tadä pumän mukta-samasta-bandhanas

tad-bhäva-bhävänukåtäçayäkåtiù |

nirdagdha-béjänuçayo mahéyasä

bhakti-prayogeëa samety adhokñajam ||

adhokñajälambham ihäçubhätmanaù

çarériëaù saàsåti-cakra-çätanam |

tad brahma-nirväëa-sukhaà vidur budhäs

tato bhajadhvaà hådaye håd-éçvaram || (7.7.33-37)

evam anyad apy ühanéyam | etädåça-saptamé-paryanta eva sädhanäbhyäsaù | ataù parantu bhümikä-catuñöayam ayatna-sädhyam |

(8) tasyätha sphuraëam | tasya premäspadébhütasya bhagavataù säkñätkära-premätiçaya-hetuko’ñöamé bhümikä | tad uktam—

naikätmatäà me spåhayanti kecin

mat-päda-seväbhiratä mad-éhäù |

ye’nyonyato bhägavatäù prasajya

sabhäjayante mama pauruñäëi ||

paçyanti te me ruciräëy amba santaù

prasanna-vakträruëa-locanäni |

rüpäëi divyäni vara-pradäni

säkaà väcaà spåhaëéyäà vadanti ||

tair darçanéyävayavair udära-

viläsa-häsekñita-väma-süktaiù |

håtätmano håta-präëäàç ca bhaktir

anicchato me gatim aëvéà prayuìkte || (3.25.34-36)

evam anyad apy ühyam |

(9) tataù bhagavad-dharma-niñöhä | yathä çré-viñëu-puräëe—

çälagräme mahäbhägo bhagavan nyasta-mänasaù |

sa uväsa ciraà kälaà maitreya påthivé-patiù ||

ahiàsädiñv açeñeñu guëeñu guëinäà varaù |

aväpa paramäà käñöhäà manasaç cäpi saàyame ||

yajïeçäcyuta govinda mädhavänanda keçava |

kåñëa viñëo håñékeça väsudeva namo’stu te ||

iti räjäha bharato harer nämäni kevalam |

nänyaj jagäda maitreya kiïcit svapnäntare’pi ca |

etat padaà tad-arthaà ca vinä nänyad acintayat ||

samit-puñpa-kuçädänaà cakre deva-kriyä-kåte |

nänyäni cakre karmäëi niùsaìgo yoga-täpasaù || [vi.pu. 2.13.7-11]

påthivé-patir bharataù | çrémad-bhägavate ca—

ambaréño mahä-bhägaù sapta-dvépavatéà mahém |

avyayäà ca çriyaà labdhvä vibhavaà cätulaà bhuvi ||

mene’tidurlabhaà puàsäà sarvaà tat svapna-saàstutam |

vidvän vibhava-nirväëaà tamo viçati yat pumän ||

väsudeve bhagavati tad-bhakteñu ca sädhuñu |

präpto bhävaà paraà viçvaà yenedaà loñöravat småtam ||

sa vai manaù kåñëa-padäravindayor

vacäàsi vaikuëöha-guëänuvarëane |

karau harer mandira-märjanädiñu

çrutià cakäräcyuta-sat-kathodaye ||

mukunda-liìgälaya-darçane dåçau

tad-bhåtya-gätra-sparçe’ìga-saìgamam |

ghräëaà ca tat-päda-saroja-saurabhe

çrémat-tulasyä rasanäà tad-arpite ||

pädau hareù kñetra-padänusarpaëe

çiro håñékeça-padäbhivandane |

kämaà ca däsye na tu käma-kämyayä

yathottamaçloka-janäçrayä ratiù ||

evaà sadä karma-kaläpam ätmanaù

pare’dhiyajïe bhagavaty adhokñaje |

sarvätma-bhävaà vidadhan mahém imäà

tan-niñöha-vipräbhihitaù çaçäsa ha || (9.4.15-21)

yathä vä,

taà mopayätaà pratiyantu viprä

gaìgä ca devé dhåta-cittam éçe |

dvijopasåñöaù kuhakas takñako vä

daçatv alaà gäyata viñëu-gäthäù ||

punaç ca bhüyäd bhagavaty anante

ratiù prasaìgaç ca tad-äçrayeñu |

mahatsu yäà yäm upayämi såñöià

maitry astu sarvatra namo dvijebhyaù ||

iti sma räjädhyavasäya-yuktaù

präcéna-müleñu kuçeñu dhéraù |

udaì-mukho dakñiëa-küla äste

samudra-patnyäù sva-suta-nyasta-bhäraù ||

räjä parékñit |

evaà ca tasmin nara-deva-deve

präyopaviñöe divi deva-saìghäù |

praçasya bhümau vyakiran prasünair

mudä muhur dundubhayaç ca neduù || (1.19.15-18)

yathä vä—

vayaà tv iha mahä-yogin bhramantaù karma-vartmasu |

tvad-värtayä tariñyämas tävakair dustaraà tamaù || (11.6.48)

tvayopabhukta-srag-gandha- väso-'laìkära-carcitäù |

ucchiñöa-bhojino däsäs tava mäyäà jayema hi || (11.6.46)

evam anyad apy ühanéyam | bhagavad-dharma-niñöhä prayanta-pürvikä sädhanam | svataù siddhä tu bhagavad-dharma-niñöhä bhavati phala-bhütä navamé bhümikä |

(10) ataù svasmiàs tad-guëa-çälitä, yathä—

atho vibhütià mama mäyävinas täm

aiçvaryam añöäìgam anupravåttam |

çriyaà bhägavatéà väspåhayanti bhadräà

parasya me te’çnuvate tu loke ||

na karhicin mat-paräù çänta-rüpe

naìkñyanti no me’nimiño leòhi hetiù |

yeñäm ahaà priya ätmä sutaç ca

sakhä guruù suhådo daivam iñöam || (3.25.37-38)

evam avinaçvara-bhagavat-tulya-guëävirbhävo bhavati daçamé bhümikä |

(11) premëo’tha paramä käñöhä | präëa-parityägävadhi-virahäsahiñëutä-rüpä, yathä—

gopénäà paramänanda äséd govinda-darçane |

kñaëaà yuga-çatam iva yäsäà yena vinäbhavat || (10.19.16)

aöati yad bhavän ahni känanaà

truöir yugäyate tväm apaçyatäm |

kuöila-kuntalaà çré-mukhaà ca te

jaòa udékñitäà pakñma-kåt dåçäm || (10.31.15)

yarhy ambujäkñäpasasära bho bhavän

kurün madhün vätha suhåd-didåkñayä |

taträbda-koöi-pratimaù kñaëo bhaved

ravià vinäkñëor iva nas taväcyuta || (1.11.9)

antar-gåha-gatäù käçcid gopyo’labdha-vinirgamäù |

kåñëaà tad-bhävanäyuktä dadhyur mélita-locanäù ||

duùsaha-preñöha-viraha-tévratäpa-dhutäçubhäù |

dhyänapräptäcyutäçleña-nirvåtyä kñéëamaìgaläù ||

tam eva paramätmänaà jära-buddhyäpi saìgatäù |

jahur guëamayaà dehaà sadyaù prakñéëa-bandhanäù || (10.29.9-11)

ity ädi | diì-mätram ihodähåtam | anantarolläse punar etat saprapaïcam udähariñyate premety uparamyate ||34-36||

--o)0(o--

lakñaëaà bhagavad-bhakteù sädhanaà sopapattikam |

sabhümikaà svarüpaà ca yathä-buddhéha varëitam ||37||

iti çré-paramahaàsa-parivräjakäcärya-varya-viçva-viçruta-sarva-tantra-svatantratäka-

çré-madhusüdana-sarasvaté-yativara-viracite çré-bhagavad-bhakti-rasäyane

bhakti-sämänya-nirüpaëaà näma

prathama ulläsaù

||1||

iti çré-paramahaàsa-parivräjakäcärya-varya-viçva-viçruta-sarva-tantra-svatantratäka-

çré-madhusüdana-sarasvaté-viracite çré-bhagavad-bhakti-rasäyana-prathamolläsasya tädåça-yati-varair eva viracitä öékä-matallikä |

--o)0(o--

dvitéya ulläsaù

drute citte praviñöä yä govindäkäratä sthirä |

sä bhaktir ity abhihitä viçeñas tv adhunocyate ||1||

citta-druteù käraëänäà bhedäd bhaktis tu bhidyate |

täny uktäni tu saìkñepäd vyäkhyäyante’dhunä sphuöam ||2||

kämaù çaréra-sambandha-viçeña-spåhayälutä |

saànidhänäsaànidhäna-bhedena sa bhaved dvidhä ||3||

taj-janyäyäà drutau citte yä syäc chré-kåñëa-niñöhatä |

sambhoga-viprayogäkhyä ratiù sä sä kramäd bhavet ||4||

krodha érñyä-nimittaà tu cittäbhijvalanaà bhavet |

taj-janyäyäà drutau sä tu dveña-çabdena gåhyate ||5||

atra ceto-vyäkulatvaà sopadrävaka-darçanät |

upadrävaka-näçärthaà tat-préty-arthaà ca tad dvidhä ||6||

taträdyaà dveña eva syäd dvitéyaà rati-çabda-bhäk |

upariñöät tad ubhayaà mayä spañöékariñyate ||7||

dveñä-hetuù svamantütthaà vaiklavyaà cittagaà tu yat |

taj-janyäyäà drutau yä’ste ratiù sä bhayam ucyate ||8||

snehaù puträdi-viñayaù pälya-pälaka-lakñaëaù |

sevya-sevaka-bhävo’nyaù so’py uktas trividho budhaiù ||9||

bhagavad-däsya-sakhyäbhyäà miçritaà cäparaà jaguù |

yä kåñëäkäratä citte taj-janya-druti-çälini ||10||

pälya-pälaka-bhävena sä vatsala-ratir bhavet |

sevya-sevaka-bhävena preyo-ratir itéryate ||11||

harñaç citta-samulläsaù kathyate sa caturvidhaù |

ekaù paränanda-mayaù çréça-mähätmya-käraëät ||12||

taj-janyäyäà drutau çuddhä ratir govinda-gocarä |

etad-antaà hi çästreñu sädhanämnänam iñyate ||13||

vréòä-vikåta-väg-veña-ceñöä’’di-janito’paraù |

taj-janyäyäà drutau ceto-vikäso häsa ucyate ||14||

lokottara-camatkäri-vastu-darçanajaù paraù |

taj-janyäyäà drutau ceto-vikäso vismayo mataù ||15||

yuddhäbhipäta-janito véräëäà jäyate paraù |

tataç cittasya vistäro drutasyotsäha ucyate ||16||

iñöa-viccheda-janito yaç citte kliñöatodayaù |

taj-janyäyäà drutau viñöä ratatä çoka ucyate ||17||

dayä ghåëä syäd viñaya-tucchatva-jïäna-pürvikä |
tayä drute tu manasi jugupsä jäyate tridhä ||18||

püti-vraëädi-viñaye kathitodveginé budhaù |

çmaçänottha-piçäcädi-viñayä kñobhiëé bhavet ||19||

dehendriyädi-duùkhatva-vicäraëa-puraùsarä |

ghåëä çuddheti kavibhiù sä jugupsä prakértitä ||20||

yä tu çocyasya rakñä’rthe pravåttir anukampayä |

tayä drute tu manasi dayotsähaù småto budhaiù ||21||

sarvasvam api däsyämi prärthayeti ca yo mahän |

udyamo druta-cittasya dänotsähaù sa ucyate ||22||

tathä svadharma-rakñä’rthe yä pravåttiù prayatnataù |

tayä cittasya vistäro dharmotsäho drutau bhavet ||23||

vaçékäräkhya-vairägyaà yat kämäspåhatä’’tmakam |

tena drutasya cittasya prakäçaù çama ucyate ||24||

ito’nyathä tu cittasya na drutir vidyate kvacit |

tad-abhävät tu bhävo na niruktänyo’sti kaçcana ||25||

yävatyo drutayaç citte bhäväs tävanta eva hi |

sthäyino rasatäà yänti vibhävädi-samäçrayät ||26||

dharmotsäho dayotsäho jugupsä trividhä çamaù |

ñaò apy ete na viñayä bhagavad-viñayä na hi ||27||

dharma-véro dayä-véro bébhatsaù çänta ity amé |

ato na bhakti-rasatäà yänti bhinnäspadatvataù ||28||

érñyäja-bhayaja-dveñau bhagavad-viñayäv api |

na bhakti-rasatäà yätaù säkñäd druti-virodhataù ||29||

çuddho raudra-rasas tatra tathä raudra-bhayänakaù |

näsvädyaù sudhiyä préti-virodhena manäg api ||30||

kämaje dve raté çokaù prétir bhé-vismayas tathä |

utsäho yudhi däne ca bhagavad-viñayä amé ||31||

vyämiçra-bhäva-rüpatvaà yänty ete kñéra-néravat |

vibhävädi-samäyoge tathä bhakti-rasä api ||32||

çåìgäraù karuëo häsyas tathä préti-bhayänakaù |

adbhuto yuddha-véraç ca däna-véraç ca miçritäù ||33||

çuddhä ca vatsala-ratiù preyo-ratir iti trayé |

bhäväntarämiçritatväd amiçrä ratir ucyate ||34||

viçuddho vatsalaù preyän iti bhakti-rasäs trayaù |

rasäntarämiçritatäs te bhavanti paripuñkaläù ||35||

çåìgäro miçritatve’pi sarvebhyo balavattaraù |

tévra-tévrataratvaà tu rates tatraiva vékñyate ||36||

kecit kevala-saìkérëäù kecit saìkérëa-miçritäù |

kecit kevala-miçräç ca çuddhäç ca syuç caturvidhäù ||37||

tatra kevala-saìkérëä raudro raudra-bhayänakaù |

dharma-véro däna-véro bébhatsaù çänta ity api ||38||

miçrä evänya-viñayäù proktäù saìkérëa-miçritäù |

bhagavad-viñayäs te tu khyätäù kevala-miçritäù ||39||

çuddhäs trayaù purevoktäù saìkéryante na kenacit |

evaà nirüpitä bhaktiù saìkñeipäd ucyate punaù ||40||

räjasé tämasé çuddha-sättviké miçritä ca sä |

érñyäja-dveñajädyä syäd bhayaja-dveñajä parä ||41||

harñajä çuddha-sattvotthä käma-çokädijetarä |

sattvajatve tu sarväsäà guëäntara-kåtä bhidä ||42||

tatra te ratitäà naiva yätaù sukha-virodhataù |

rati-çabdaà tu bhajataù sukha-mayyau pare druté ||43||

bhaktiç caturvidhä’py eñä bhagavad-viñayä sthirä |

dåñöädåñöobhayaikaika-phalä bhaktis tridhä bhavet ||44||

räjasé tämasé bhaktir adåñöa-phala-mätra-bhäk |

dåñöädåñöobhaya-phalä miçritäù bhaktir iñyate ||45||

çuddha-sattvodbhavä’py evaà sädhakeñv asmad-ädiñu |

dåñöa-mätra-phalä sä tu siddheñu sanakadiñu ||46||

dåñöädåñöa-phalä bhaktiù sukha-vyakter vidher api |

nidägha-düna-dehasya gaìgä-snäna-kriyä yathä ||47||

rajas tamo’bhibhütasya dåñöäàçaù pratibadhyate |

çétavätäturasyeva nädåñöäàças tu héyate ||48||

tathaiva jévan-muktänäm adåñöäàço na vidyate |

snätvä bhuktavatäà bhüyo gaìgäyäà kréòatäà yathä ||49||

vartamäna-tanu-präpyaà phalaà dåñöam udähåtam |

bhävi-dehopabhogyaà yat tad adåñöam udéritam ||50||

rajas-tamaù-pracaëòatve sukha-vyaktir asat-samä |

tévra-väyu-vinikñipta-dépa-jväleva bhäsate ||51||

tasmät svayaà-prabhä’’nandäkärä’pi mati-santatiù |

pratibandhaka-vaçän na syät sukha-vyakti-padäspadam ||52||

rajaù prabala-sattväàçäd érñyäja-dveña-miçritä |

mano-våttiù paränande caidyasya na sukhäyate ||53||

tamaù-prabala-sattväàçäd bhétija-dveña-miçritä |

mano-våttiù paränande kaàsasya na sukhäyate ||54||

tayor bhävi-çarére tu pratibandha-kñaye sati |

saiva citta-drutir bhakti-rasatäà pratipadyate ||55||

adhunäpi bhajanto ye dveñät päçupatädayaù |

teñäm apy evam eva syäd athavä vena-tulyatä ||56||

drutau satyäà bhaved bhaktr adrutau tu na kiïcana |

citta-druter abhävena venas tu katamo’pi na ||57||

rajas-tamo-vihénä tu bhagavad-viñayä matiù |

sukhäbhivyaïjakatvena ratir ity abhidhéyate ||58||

rajas-tamaù-samuccheda-täratamyena gamyate |

tulye’pi sädhanäbhyäse täratamyaà rater api ||59||

virahe yädåçaà duùkhaà tädåçé dåçyate ratiù |

mådu-madhyädhimätratväd viçeño’pi hi vakñyate ||60||

vaikuëöhe dvärakäyäà ca çrémad-våndävane tathä |

mådu-tévrä madhya-tévrä tévra-tévrä ca sä kramät ||61||

iyaà nisarga-saàsargaupamyädhyätmäbhiyogajä |

samprayogäbhimänäbhyäà samärope sthitä tathä ||62||

sparçe çabde tathä rüpe rase gandhe ca kevale |

samuccite ca sä tatrety ekaikä ñaò-vidhä bhavet ||63||

çuddhä vyämiçritä ceti punar eñä dvidhä bhavet |

tatränupädhiù çuddhä syät sopädhir miçritoditä ||64||

anupädhiù paränanda-mahimaika-nibandhanä |

bhajanéya-guëänantyäd eka-rüpaiva socyate ||65||

käma-sambandha-bhayataù sopädhis trividhä bhavet |

vibhävädi-samäyoge çuddha-bhakti-raso bhavet ||66||

çåìgära-miçritä bhaktiù kämajä bhaktir iñyate |

sambandhajä ratir yäti pürvoktäà rasatäà dvayoù ||67||

eko vatsala-bhakty-äkhyaù preyo-bhaktis tathä’parä |

bhayajä ratir adhyäste rasaà préti-bhayänakam ||68||

ekadaiva yadi vyaktam idaà rati-catuñöayam |

tadä tu pänaka-rasa-nyäyena paramo rasaù ||69||

eka-dvy-ädi-rasa-vyakti-bhedäd rasa-bhidä bhavet |

tasmät kvacit tad-abhyäsaà kuryäd rati-catuñöaye ||70||

vraja-devéñu ca spañöaà dåñöaà rati-catuñöayam |

tac-cittälambanatvena sva-cittaà tädåçaà bhavet ||71||

rasäntara-vibhävädi-saìkérëä bhagavad-ratiù |

citra-rüpavad anyädåg rasatäà pratipadyate ||72||

rasäntara-vibhävädi-rähitye tu svarüpa-bhäk |

daçamém eti rasatäà sanakäder ivädhikäm ||73||

ratir devädi-viñayä vyabhicäré tathorjitaù |

bhävaù prokto raso neti yad uktaà rasa-kovidaiù ||74||

deväntareñu jévatvät paränanda-prakäçanät |

tad yojyaà paramänanda-rüpe na paramätmani ||75||

käntädi-viñayä vä ye rasädyäs tatra nedåçam |

rasatvaà puñyate pürëa-sukhäsparçitva-käraëät ||76||

paripürëa-rasä kñudra-rasebhyo bhagavad-ratiù |

khadyotebhya iväditya-prabheva balavattarä ||77||

krodha-çoka-bhayädénäà säkñät sukha-virodhinäm |

rasatvam abhyupagataà tathänubhava-mätrataù ||78||

ihänubhava-siddhe’pi sahasra-guëito rasaù |

jaòeneva tvayä kasmäd akasmäd apalapyate ||79||

çré-paramahaàsa-parivräjakäcärya-varya-viçva-viçruta-sarva-tantra-svatantratäka-

çré-madhusüdana-sarasvaté-viracite çré-bhagavad-bhakti-rasäyane

bhakti-viçeña-nirüpaëaà näma

dvitéyolläsaù

||2||

--o)0(o--

tåtéya ulläsaù

nanu ko’yaà raso näma kià niñöho vä bhaved asau |

asya pratyäyakaù ko vä pratétir api kédåçé ||1||

vibhävair anubhävaiç vyabhicäribhir apy uta |

sthäyé bhävaù sukhatvena vyajyamäno rasaù småtaù ||2||

sukhasyätma-svarüpatvät tad-ädhäro na vidyate |

tad-vyaïjikäyä våttes tu sämäjika-manaù prati ||3||

käryärtha-niñöhä raty-ädyä sthäyinaù santi laukikäù |

tad-boddhå-niñöhäs tv aparaà tat-samä apy alaukikäù ||4||

bodhya-niñöhä yathä-svaà te sukha-duùkhädi-hetavaù |

boddhå-niñöhäs tu sarve’pi sukha-mätraika-hetavaù ||5||

ato na karuëädénäà rasatvaà pratihanyate |

bhävänä;m boddhå-niñöhänäà duùkhä-hetutva-niçcayät ||6||

tatra laukika-raty-ädeù käraëaà laukikaà ca yat |

kävyopadarçitaà tat tu vibhäva iti kathyate ||7||

laukikasyaiva raty-äder loke yat käryam ékñitam |

kävyopadarçitaà tat syäd anubhäva-padäspadam ||8||

laukikasyaiva raty-äder ye bhäväù sahakäriëaù |

kävyopadarçitäs te tu kathyante vyabhicäriëaù ||9||

alaukikasya raty-ädeù sämäjika-niväsinaù |

udbodhe käraëaà jïeyaà trayam etat samuccitam ||10||

jïäta-sva-para-sambandhäd anye sädhäraëätmanä |

alaukikaà bodhayanti bhävaà bhäväs trayo’py amé ||11||

bhäva-tritaya-saàsåñöa-sthäyi-bhävävagähiné |

samühälambanätmaikä jäyate sättviké matiù ||12||

sänanta-rakñaëe’vaçyaà vyanakti sukham uttamam |

tad rasaù kecid äcäryäs täm eva tu rasaà viduù ||13||

teñäà pratyeka-vijïänaà käraëatvena tair matam |

sthäyé bhävo rasa iti prayogas tüpacärataù ||14||

evam avyavadhänena kramo yasmän na lakñyate |

asaàlakñya-krama-vyaìgya-dhvanià tasmäd imaà viduù ||15||

vyavadhänät kramo lakñyo vas tv alaìkärayor dhvanau |

lakñya-vyaìgya-kramaà tasmäd dhvanim etaà pracakñate ||16||

rasa-bhäva-tad-äbhäsa-bhäva-çänty-ädir akramaù |

ananta-rakñaëe yasmäd vyajyate’vaçyam eva saù ||17||

çruti-duñöädayo doñä ye rasa-pratibandhakäù |

tad-abhävo’pi sämagryäà niviñöo’niñöa-hänikåt ||18||

yä rétayo ye ca guëäs taj-jïänam api käraëam |

alaìkäräç ca vijïätä bhavanti paripoñakäù ||19||

guëälaìkära-rétänäà bhävänäà ca nivedakaù |

tasya pratyäyakaù çabdo våttyä vyaïjana-rüpayä ||20||

våttiù käryäparokñäsya çabdasya sukha-garbhiëé |

daçamas tvam aséty ädi-väkyottham ativåttivat ||21||

nityaà sukham abhivyaktaà raso vai sa iti çruteù |

pratétiù sva-prakäçasya nirvikalpa-sukhätmikä ||22||

kärya-jïäpyädi-vaidharmyaà yat tu kaiçcin nirüpitam |

tad apy etena märgeëa yojyaà çästrävirodhataù ||23||

paramänanda ätmaiva rasa ity ähur ägamäù |

çabdatas tad-abhivyakti-prakäro’yaà pradarçitaù ||24||

arthavädädhikaraëe vana-çailädi-varëanam |

çrotèëäà sukha-mäträrtham iti bhaööair udähåtam ||25||

käryänvitatva-väde’pi na virodho’sti kaçcana |

yasmät kåtépsitatvena käryaà sukham apéñyate ||26||

alaukika-niyoge tu na kiàcin mänam ékñyate |

loke väcäà ca sarveñäà tat-paratvaà na yujyate ||27||

prayojanavad ajïäta-jïäpakatvaà ca mänatä |

çabdasya kärya-paratä tv äcäryair eva khaëòitä ||28||

devatädhikåti-nyäyät padair anya-parair api |

prayojana-vad ajïätäbädhitärtha-matir bhavet ||29||

tasmäd anya-paratve vä svätantrye vä padäni naù |

vyaïjayanti paränandaà sahakäryänurüpyataù ||30||

iti çré-paramahaàsa-parivräjakäcärya-varya-viçva-viçruta-sarva-tantra-svatantratäka-

çré-madhusüdana-sarasvaté-viracite çré-bhagavad-bhakti-rasäyane

bhakti-viçeña-nirüpaëaà näma

tåtéyolläsaù

||3||

1 nityänitya-vivekaù ihämuträrtha-phala-bhoga-virägaù çamo mokñaç ceti sädhana-catuñöayaà vedäntibhiù kathyate |

Página PRINCIPAL OBRAS y AUTORES CLÁSICOS Agradecimientos Cuadro General Disculpen las Molestias Conceptos Hinduistas (1428)SC Category:Hindu (mythology) (3256)SC | Category:Hindu mythology (3270)SC | Categoría:Mitología hindú (3288)SC (indice) | Categoría:Mitología hindú (videos) (3289)SC | Conceptos Hinduista (A - G) SK y SC (videos) (3294)SC Aa-Anc · Aga - Ahy · Ai - Akshay · Akshe - Amshum · Ana - Ancie · Ang - Asvayu · Ata - Az · Baa-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bu · C · Daa-Daz · De · Dha-Dry · Du-Dy · E · F · Gaa-Gayu · Ge-Gy · Ha-He · Hi-Hy · I · J · K · Ka - Kam · Kan - Khatu · Ki - Ko · Kr - Ku · L · M · N · O · P · R · S · Saa-San · Sap-Shy · Si-Sy · Ta - Te · U · V · Ve-Vy · Y · Z Conceptos Hinduistas (2919)SK | (2592)SK Aa-Ag · Ah-Am · Ana-Anc · And-Anu · Ap-Ar · As-Ax · Ay-Az · Baa-Baq · Bar-Baz · Be-Bhak · Bhal-Bhy · Bo-Bu · Bra · Brh-Bry · Bu-Bz · Caa-Caq · Car-Cay · Ce-Cha · Che-Chi · Cho-Chu · Ci-Cn · Co-Cy · Daa-Dan · Dar-Day · De · Dha-Dny · Do-Dy · Ea-Eo · Ep-Ez · Faa-Fy · Gaa-Gaq · Gar-Gaz · Ge-Gn · Go · Gra-Gy · Haa-Haq · Har-Haz · He-Hindk · Hindu-Histo · Ho-Hy · Ia-Iq · Ir-Is · It-Iy · Jaa-Jaq · Jar-Jay · Je-Jn · Jo-Jy · Kaa-Kaq · Kar-Kaz · Ke-Kh · Ko · Kr · Ku - Kz · Laa-Laq · Lar-Lay · Le-Ln · Lo-Ly · Maa-Mag · Mah · Mai-Maj · Mak-Maq · Mar-Maz · Mb-Mn · Mo-Mz · Naa-Naq · Nar-Naz · Nb-Nn · No-Nz · Oa-Oz · Paa-Paq · Par-Paz · Pe-Ph · Po-Py · Raa-Raq · Rar-Raz · Re-Rn · Ro-Ry · Saa-Sam · San-Sar · Sas-Sg · Sha-Shy · Sia-Sil · Sim-Sn · So - Sq · Sr - St · Su-Sz · Taa-Taq · Tar-Tay · Te-Tn · To-Ty · Ua-Uq · Ur-Us · Vaa-Vaq · Var-Vaz · Ve · Vi-Vn · Vo-Vy · Waa-Wi · Wo-Wy · Yaa-Yav · Ye-Yiy · Yo-Yu · Zaa-Zy HINDUISMO (3270)SC | 1º Sri Garga-Samhita

Sri Garga-Samhita | Oraciones Selectas al Señor Supremo | Devotees Vaishnavas | Dandavat pranams - All glories to Srila Prabhupada | Dandavat pranams | Santos Católicos | El Mundo del ANTIGUO EGIPTO II | El Antiguo Egipto I |Archivo Cervantes | Neale Donald Walsch | Sivananda Yoga | SWAMIS | Hari Katha | Hinduismo | Biografías